Heimskringla - 27.09.1939, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 27. SEPT. 1939
itnúmsknniUa 3
(StofnuO 1S86)
Kemwr út & hverjum mtíSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og S55 Sargent Avenue. Winnipeg
Talsímis 86 537
Verð blaðslna er $3.00 árgangurinn borglst g
ryrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
3U vlðskifta bréf blaðinu aðlútandl sendlst:
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
___________________=
-------------------------------------------- g
"Heimskringla” ls published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepihone: 86 537
§niniimmnuiiiiiniiiiiiHiuiiiiumiimiimiiiuiiimiimiiiiiimiiiiimiiiHiiiiiiimnii;iiiiiiiiimiiiimiiiiiuiJitumiiiiiiiiuiiiiiuiiig
WINNIPEG, 27. SEPT. 1939
LANGT STRÍÐ KOSTN-
AÐARSAMT
Jafnvel áður en Þjóðverjar lögðu af
stað í stríðið, skipaði stjórn þeirra svo
fyrir að mæla skyldi matinn ofan í þjóð-
ina. Vekur það þá spurningu í hugum
flestra, hvort Þýzkaland megi við löngu
stríði á móti hinum auðugu lýðræðislönd-
um.
Stríð eru nú orðin flóknari en þau áður
voru og yfirgripsmeiri í öllum skilningi.
Kostnaðurinn við nútíðar-stríð, er orðinn
svo mikill, að ekkert land getur framleitt
nægilega mikið til þess að halda þeim
uppi af fullum krafti viðstöðulaust.
Þegar stríðið braust út 1914, hafði
Þýzkaland framleitt 1,000 tonn af hern-
aðarvöru á mánuði. Árið 1917 framleiddi
það tíu sinnum meira — en reyndist samt
ekki nóg og sem varð ríkinu að lokum að
falli.
En jafnvel 10,000 tonn á mánuði virðist
ekki mikið þegar þess er gætt, að í einni
ekki ýkjalangri árás Frakka við Malmaison
var fuðrað upp 80,000 tonnum af skotvöru,
sprengjum og kúlum. Vegalengdin var 6
mílur, sem skotið var.
Síðan 1918 hefir hemaður einnig stór-
kostlega breyst. Ný vopn hafa verið gerð,
mörgum sinnum stærri en áður, en einnig
miklu fóðurfrekari. Árið 1914, hafði hver
deild (regiment) 10 vélabyssur. Nú er
deildin útbúin með 120. Hún hefir einnig
byssur til að skjóta með tanka, loftför, og
svo sprengjubyssur og hundrað aðra hluti.
í stríðinu 1914 kastaði Þýzkaland aðeins
300 tonnum af sprengjum yfir London.
Ein ferð 100 sprengjuflugbáta nú getur
gert betur en þetta.
Þýzkir hernaðar sérfæðingar hafa rann-
sakað þetta mjög nákvæmlega eins og
vænta má. Þeir reikna út hvað af skot-
efni sé eytt í orustu á 600 mílna löngum
orustu velli. útkoman var Göring mar-
skálki vissulega ekkert fagnaðarefni, er
fjögra ára áætlun Þjóðverja rekur og sjá
á fyrir að búrið ekki tæmist heima fyrir.
Þeir komust að raun um það, að sókn í
orustum_ kostaði helmingi meira af skót-
efni, en vörn.
Af jámi eða járnefni, sem er eitt af því
nauðsynlegasta í stríði, þurfti Þýzkaland
á 600 mílna löngum orustuvelli um 36,-
000,000 tonn árlega í varnarbardaga, en í
árásarstríði um 85,000,000 tonn.
Jára unnið heima í Þýzkalandi og á
ítalíu til samans nemur nú ekki á einu ári
yfir 15,000 tonnum. Til þess að vinna upp
fyrir þetta, hefir Þýzkaland orðið að
kaupa um 20,000,000 tonn af þessari vöru
árlega á friðartímum frá öðrum þjóðum
aðallega Frökkum og Svíum.
Skömmu eftir að stríðið sem nú stendur
yfir hófst, hætti bæði Frakkland að selja
þeim skotfæraefni og Svíþjóð og önnur
lönd, er yfir sjóinn þurftu að senda hana
einnig. Balkan ríkin höfðu löngu áður
hægt á sér með að selja Þýzkalandi, vegna
fjárhagsvandræða landsins. Rússland
einnig. Það getur nú hafa breytt skoðun
sinni, en ætli það að kosta stríðið fyrir
Þjóðverja, verður ekki sagt að það horfi í
það sem lítið er, til þess að reyna að koll-
varpa lýðræðinu í heiminum.
En til þessa er nú ekki komið. Þess-
vegna er það ekki ljóst ennþá, hvernig
Þýzkaland geti aflað sér nægilegs járns
til þess að geta háð langt stríð, jafnvel
varnarstríð. Og í árásarstríði entist það
miklu skemur.
Þegar til annara málma kemur, sem
nauðsyn er á í stríði, þó í smærra stíl þurfi
með en járn, svo sem blý og sínk, þá
fræða þýzkir vísindamenn okkur um það,
að af þessum málmum sé ekki nóg í heim-
inum til þess að halda uppi stríði í svo
stórum stíl, sem hinir nýju Ludendorfar
Þýzkalands mundu ákjósa. Og í höndum
Þjóðverja er hlutfallslega lítið þessara
málma.
En þó er högull Þjóðverja á olíu, ef til
vill eitt hið alvarlegasta fyrir þá í löngu
stríði. f stríði komast þeir ekki af með
minna en 150,000,000 tunnur af óhreins-
aðri olíu (crude oil) á ári. Af þessari
vöru framleiða Þjóðverjar ekki nema einn
þriðja af áminstri tunnatölu. Og þó Hitler
taki nú Rúmaníu til þess að ná í olíu það-
an, nemur framleiðslan öll þar á ári ekki
nema helming þess, er hann skortir til
þess að ná í 150 miljón tunnur.
Og til þess að fullkomna myndina, er
matvæla framleiðsla Þýzkalands heldur
ekkert glæsileg. Það hefir að jafnaði
nægilegt af grófu korni (cereals) og
kartöflum, jafnvel þó neyzla sé vanalega
meiri á stríðsárum, en í annan tíma. En
það er annað sem skortir. Af kjöti, mjólk
og eggjum er ekki framleitt heima fyrir
nema 75% af þörfinni og af feitmeti að-
eins 50%.
HLUTLEYSIÐ Á YFIRBORÐINU?
Eru hlutleysislög Bandaríkjanna í Ev-
rópustríði ekkert nema á yfirborðinu?
Hvort sem það hefir verið ásetningur
Roosevelt forseta eða ekki, mátti lesa það
út úr ræðu hans s. 1. fimtudag í Washing-
ton þinginu, að núverandi hlutleysiélög
Bandaríkjanna væru yfirskyn eitt og
hættulegri friðinum í Bandaríkjunum, en
þó aldrei hefðu verið til.
Af skýringu hans að dæma, geta Banda-
ríkin nú selt stríðsþjóðunum vöruefni
til hernaðar og vopn, ef ekki er við smíði
þeirra lokið í Bandaríkjunum. Hálf eða
nærri alsmíðuð vopn má selja. Og með
hlutleysislögunum, ber ríkið ábyrgð, en
ekki vopnasmiðirnir, á afleiðingunum.
f stað þessa sagði Roosevelt, að alþjóða-
lög ættu að ráða í þessu efni; þau leystu
ríkið undan ábyrgðinni eða því sem af
viðskiftunum hlytist, og væru þess vegna
trygging fyrir friði, sem hlutleysislögin
væru ekki.
Það komst einu sinni til tals, að breyta
lögunum þannig, að selja engar hernaðar-
vörur nema fyrir peninga út í hönd. í því
er mikil trygging fólgin fyrir Bandaríkin,
en þó aðallega fjárhagsleg. En að slík
sala geti ekki flækt þjóðina í stríð, er sízt
fyrir að taka, nema ef það leiddi af slík-
um lögum, að ekkert yrði keypt. Bretar
og Frakkar hafa að vísu gull til að greiða
fyrir vöruna, en hverju væru Bandaríkin
bættari með því, sem nú þegar hafa svo
mikið gull, að öðrum þjóðum eru viðskifti
erfið við þau vegna gengismunarins á
peningum, sem með því skapast.
Hvað þingið gerir við málið, er ekki
ljóst, þegar þetta er skrifað. En það eitt
er víst, að Bandaríkin geta ekki bæði selt
stríðsvörur og verið hlutlaus í stríðinu,
því hagur þjóðarinnar, sem af þeim kaup-
ir, kemur þá brátt til greina. Bandaríkjn
geta auðvitað talið sig hlutlaus, eins og
svo margar aðrar þjóðir, en geta mikil við-
skifti jafnvel meðal hlutlausra þjóða átt
sér stað, án þess að stríðsþjóðirnar skifti
það? Ef um nokkur slík viðskifti verður
að ræða, eru þau aðeins möguleg fyrir
brezka flotann. Án hans væru þau ó-
hugsanleg. Og það er að minsta kosti
smágreiði, sem hlutlausum þjóðum er með
því gerður, sem að einhverju leyti er við-
urkenningarverður. Það virðist mikið
auðveldara sagt en gert að vera hlutlaus.
Stríð nútímans eru orðin of víðtæk til þess,
að ekki leiði af þeim truflun í heimsvið-
skiftunum, hvort sem ljúft þykir eða leitt.
SANDKORN
Frelsisstytta Bandaríkjanna (Statue of
Liberty) stendur á fangahúss-grunni. —
Undirstaða hennar er gamalt fangelsi, þar
sem þeim var hengt, er brotlegir urðu
við herlögin.
* * *
Nýja-Sjáland er ekki sem ánægðast með
að vera sýnt á landabréfinu, eins og vana-
lega er gert, neðst til hægri handar á
hnettinum. Stjórnin hefir nýlega látið
gera landabréf, sem sýna landið sem mið-
stöð jarðarinnar.
* * *
Konu kanúka eins varð að orði, er Dar-
win tilkynti fyrst kenningu sína um skyld-
leika apa og manna: “Guð minn góðnr,
eg treysti því að þetta sé ekki satt; en ef
svo er, skulum við biðja þess að það verði
ekki á allra vitorði.”
M O N T A N A
Hver hefir heyrt getið um Montana —
er nokkuð þar að hafa? Landið er fult af
rauðskinnum og “cowboys”, segja þeir.
Já, jafnvel sumir Ameríkumenn vita lítið
meir. íbúarnir kalla Montana “landið
gulls og æfintýra”; hvorki meira né
minna!
Montana er í norðvestur-hluta Banda-
ríkjanna og nær upp að landamærum Can-
ada, þriðja ríkið í röðinni af hinum 48
ríkjum U. S. A. að stærð, en hefir aðeins
500,000 íbúa. Hér er náttúran í alveldi
sínu; Klettafjöllin 'krýnd óltal jöklum,
fagrir skógar, iðgrænir vellir og tún. —
Glacier National Park j norðvestur-hluta
ríkisins er einn af fegurstu “þjóðskógum”
Bandaríkjanna. Montana er kopar- og
hveitiríkið; kvikfénaður er hér mikill. Eg
man í gamla daga heima á íslandi að okk-
ur fanst mikið til um þegar einhver sagði
okkur, að séra Björn á Dvergasteini ætti
700 kindur. Hér eiga “fjárkóngarnir”
10,000 kindur og sumir eiga álíka margar
kýr. í sumar hélt Montana upp á 50
ára afmæli sitt, 'það eru 50 ár síðan ríkið
gekk inn í bandalagið — bara 50 ár; ekki
mikið eftir mælikvarða Norðurálfunnar!
Það er ekki laust við að við séum gleymd
og grafin hér í norðvestrinu. Hvernig á
því stendur að svo margir Skandinavar
eiga hér heima er ekki gott að segja.
íslendingar örfáir, Danir fáir í þessum
hluta ríkisins, en í norðaustur Montana er
lítill bær, þar sem allir íbúarnir eru dansk-
ir og tala dönsku sín á milli, bærinn heitir
Dagmar. Svíar eru hér margir, en Norð-
menn yfirgnæfandi að tölu.
í Great Falls, þar sem við eigum heima,
eru margir Norðmenn. Þegar eg kom á
bókasafnið tala eg oft við eina af stúlkun-
um sem afgreiðir þar, hún talar ágætlega
norsku, þótt hún hafi aldrei til Noregs
komið. Þegar eg í mesta grandleysi kem
á pósthúsið með pakka til Danmerkur,
hrópar afgreiðslumaðurinn á þrumandi
norsku: “Gu’bevare mig vel, er du Dansk-
er!”
Great Falls er geðslegur, lítill bær með
30,000 íbúum. Hér eru fallegir garðar og
mikið af trjám meðfram breiðum götum.
Hér eru 38 kirkjur og óteljandi “klúbbar”.
Great Falls þykist hafa meiri menningar-
brag á sér en t. d. námubærinn Butte, sem
þó er hér um bil helmingi stærri. í Butte
er heimsins ríkasta koparnáma,- og er bær-
inn að sögn sterkasti “union”-bær í Banda-
ríkjunum. Ekki er Butte falleg, þótt um-
hverfið sé stórfengilegt. Ef maður geng-
ur 'þar á götunum heyrir maður ótal tungu-
mál. Allsstaðar eru “bars” og spilavíti —
einhver taldi þar 122 “bars” — enda segir
sagan, að íbúarnir í Butte hafi ekki haft
hugmynd um að aðflutingsbann á áfengi
var í U. S. A. fyr en daginn sem það var
afnumið!
Hér í Great Falls þykir þeim gaman að
hafa tyllidaga og skrautgöngur. Einn dag
á ári er hér “roundup day” og klæða þá
allir sig í gamaldags föt, “cowboy”-bún-
inga eða prýða sig með fjöðrum eins og
Indíánar, en hinir “reglulegu” Indíánar,
“Blackfeet”, með svartar fléttur, sitja upp
að húsveggjunum og horfa á, fátæklega
búnir, skítugir og sljóir. Maður sér þá
aldrei brosa, jafnvel ekki þegar einhver
hefir gefið þeim “eldvatn”.
Mikið var hér um að vera þegar það
fréttist í sumar, að norsku krónprinshjón-
in ætluðu að heimsækja Montana. Sena
tor einn í Montana þinginu, Mr. Reynold
C. Dahl, maður af norskum ættum, gekst
fyrir því að bjóða þeim til Montana þegar
þau voru á ferð í Bandaríkjunum. Það eru
svo margir norðmenn í ríkinu, að hér um
bil í hverju smáþorpi er félagið “Sons of
Norway.”
Eg kann vel við það hjá Norðmönnum
hér, að þeir kenna börnunum sínum að
tala norsku og að elska það sem norskt er.
Um daginn talaði eg við norskan kunn-
ingja minn hér, Olsen gamla. Hann er
risavaxinn, gamall, norskur bóndi, “en
staut kar”, eins og stigi hann beint út úr
æfintýrum Asbjörnsens. Þetta var áður
en krónprinshjónin komu hingað og Olsen
gamli var staðráðinn í að heilsa upp á
“han kronprinsen vor”. Olsen gamli hefir
aldrei séð Noreg, en honum þykir gaman
að tala norsku. Norðmennirnir hér vita
lítið um konunga eða konunglegar per-
sónur, ekki nema það sem gömul amma
eða afi hefir sagt þeim í æsku, en ef
norskur krónprins og krónprinsessa láta
svo lítið að heimsækja Montana, þá verð-
ur maður, “den Onde ta’ mej”, segir Olsen
gamli, að taka vel á móti þeim. Þannig
líta þeir á það og þessvegna streymdu
Norðmennirnir að hvaðanæfa í
sumar, 3. júní, margir óku alla
nóttina, mörg hundruð míluf,
til þess að standa á járnbraut-
arstöðinni í Great Falls kl. 7 um
morguninn og heilsa upp á
norska krónprinsinn og krón-
prinsessuna.
Great Falls var ekki eini bær-
inn í Montana sem tók á móti
þessum virðulegu gestum; Bil-
lings hafði tekið þeim með kost-
um og kynjum. 1,600 Norð-
menn og aðrir Skandinavar sátu
mikla miðdegisveizlu, sem þeim
var haldin í Helena, höfuðstað
ríkisins. Þar voru þeim gefnar
prýðilegar gjafir, “cowboy”-
búningar úr hvítu skinni, út-
saumaðir með Montana safírum
og tilheyrandi reiðtýgi.
Great Falls er norskasti bær-
inn í Montana; helmingurinn af
bæjarstjórninni eru Norðmenn.
Eins og Björnstjerne Björn-
son sagði: “Det flager i Byen og
paa Havnen—” (hér er bara
engin höfn), bærinn var skraut-
búinn og járnbrautarstöðin
skreytt flöggum. Þúsundir
manna tóku undir og sungu:
“Ja vi elsker dette landet” þegar
Ólafur krónprins og Martha
króprinsessa stigu út úr járn-
brautarlestinni. Hinn myndar-
legi borgarstjóri bæjarins Mr.
Julius Wuerthner, bauð þau vel-
komin með snjallri ræðu og
sama gerðu forstjórar móttöku-
nefndarinnar, sumir á ensku,
aðrir á norsku. Gömul kona
stóð við hliðina á mér og tárin
runnu niður eftir hrukkóttum
kinnunum á henni þegar krón-
prinsinn frá “gamla landinu”
þakkaði móttökurnar með fal-
legri ræðu á norsku. Feður
héldu börnum sínum á loft, svo
þau gætu séð dýrðina sem allra
bezt og krakkarnir horfðu stór-
um augum og kannske segja
þeir sínum barnabörnum ein-
hverntíma frá þessari stund,
þegar krónprins og krón-
prinsessa Noregs lögðu krók á
leið sína, til þess að heilsa upp
á landsmenn í Montana, — og
þá er líklega norskan og önnur
norðurlandamál gleymd í þess-
ari álfu, en stundin verður
minnisstæð.
Já, einnig mér verður stundin
minnisstæð. Ekki vegna þess
að konunglegar persónur komu
fram á sjónarsviðið á þessum
hala veraldar, heldur vegna
þess, að þetta var í fyrsta skifti
í öll þau 14 ár sem eg hefi verið
í “henni Ameríku”, að eg hefi
séð þúsundir manna í einum hóp
vera stolta af að vera af norrænu
bergi brotnir.
Rannveig Schmidt
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
Bretar tóku skip s. 1. mánu-
dag sem yfir tvö tonn af kaffi
hafði meðferðis, er sent var og
skrifað á til: “Hans Excellency
Herr Hitler, forseta hins mikla
lýðveldis, Þýzkalands.” Kaffið
var því til Hitlers persónulega.
Fer það nú í staðinn til Bret-
lands. í Þýzkalandi kvað kaffi
orðin sjaldséð vara meðal al-
mennings. Það var sent frá
Aden í suðvestur Arabíu.
* * *
Neðansjávarbátar Hitlers
hafa sökt 4 skipum óháðra landa
s. I. viku, 2 fyrir Svíum og 2
fyrir Finnum. Segja Þjóðverj-
ar þau hafa verið með viðarfarm
til Bretlands, en það er þó ekki
víst talið. Hafa Svíar reiðst út
af þessu og kvartað við Þjóð-
verja undan því. Svíar selja
Þjóðverjum um 6 miljón tonn af
járni rálega og þykjast eiga
betra skilið og hóta að hætta
viðskiftum við þá. Hefir Gör-
ing reiðst yfirmanni sjóhers
tjóðverja fyrir þennan kafbáta-
hernað, er svo mikið viðskifta-
tap hafi í för með sér.
* * *
Níu pólskir flugbátar komu
til Skotlands í gær. Þeim gekk
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BirgQlr: Henry Ave. Eaat
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
illa ferðin að því leyti, að við
hver landamæri var skotið á þá
og þeir eltir. Segjast þeir vilja
ganga í flugherinn á vestur-
vígstöðvunum.
* * *
Kommúnista-flokkurinn hefir
verið bannaður með lögum í
Frakklandi.
* * *
Sambandsstjórnin Mtur 'á
kosningarnar í Quebec sem stríð
á hendur sér og til þess að vekja
sundrungu í landinu.
* * *
Neville Chamberlain forsætis-
ráðherra Breta, sagði í þinginu
í gær, að sjóflotinn hefði á
þrem vikum síðan stríðið hófst
tekið 256,000 tonn af vörum, sem
fara hefðu átt til Þýzkalands.
Var 62,000 tonn af því olía.
65,000 tonn járnblendingur og
27,000 tonn manganese blend-
ingur. Þetta væri nærri 25%
meira en Þjóðverjar hefðu eyði-
lagt fyrir Bretum með kafbáta
hernaðinum.
Kafbátar Þjóðverja gerðu sex
sinnum meiri skaða fyrstu viku
stríðsins, en þeir gerðu þá síð-
ustu.
* * *
Hitler segir Norðurlandaþjóð-
irnar ættu að vera með Þýzka-
landi í stríðinu vegna þess, að
það sé verndari smáþjóðanna!
* * *
S. 1. laugardag fóru fram al-
menn samskot til styrktar bág-
stöddum í Póllandi. Inn komu
$8,011.50.
* * *
Fylkiskosningar fara fram í
Quebec 25. okt. Union Nation-
ale-stjórnin, hefir verið lítið
meira en 3 ár við völd af 5, sem
er kjörtímabilið. Stjórnin seg-
ir ástæðuna fyrir þessari kosn-
ingu þá, að nú séu svo mörg
mikilsverð mál á prjónunum, að
sjálfsagt sé í lýðfrjálsu landi,
að leita álits kjósenda um þau.
Á það er jafnframt minst í
stjórnarblöðum í Quebec, að
fylkið þurfi að vera á verði um
réttindi sín. Með skerðingu valds
fylkjanna, sé einnig landsins í
hættu.
Afl flokkanna í Quebec er
þetta: — Stjórnarflokkurinn
(Union Nationale) hefir 71 þing-
menn; liberalar 11; Nationalist-
ar 5; óháðir Union Nationale 3.
* * *
Nefnd úr efrimálstofu Banda-
ríkjaþingsins, sem skipuð var til
1 að íhuga hið nýja stjórnarfrum-
varp um að nema hlutleysislög-
in úr gildi, hefir beðið um frest
til fimtudags á að leggja fram
álit sitt.
í SL AN DS-FRÉTTIR
Snjór á fjöllum í Siglufirði
í gærkveldi hvesti á norðvest-
an og í morgun var rigning og
sjógangur úti fyrir, en til fjalla
snjóaði. Veiðiveður er ekki fyr-
ir Norðurlandi síðan seinni part-
inn í gær. Skipin hafa verið að
koma inn, flest með slatta að-
efns, og fóru 1000 mál í bræðslu,
en hitt í salt.—Vísir, 25. ág.
* * *
Elsti maður landsins látinn
Jón Guðmundsson að Huldu-
hóli í Húsavík andaðist í dag.
Hann var fæddur 2. júlí 1838
og því rúmlega 101 árs er hann
lézt, og elsti maður hér um slóð-
ir.—Mbl. 25. ág.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU