Heimskringla - 11.07.1945, Qupperneq 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. JÚLl 1945
17. JÚNÍ 1 CHICAGO
Það var dimt í lofti þennan
morgun, og hélst þannig meiri-
hluta dags, samt rigndi ekki svo
fól'k fékk notið sín við skemtan-
ir dagsins. Vísir hafði sem sagt
Islendingadag sinn þennan dag.
Aðsókn var góð þrátt fyrir
drungalegt veður.
Byrjað var með því, að syngja
íslenzka þjóðsönginn, “Ó guð
vors lands”. Bauð þá forseti
dagsins (sem er undirskrifaður)
fólkið velkomið, og sagði fáein
orð sem hér fara á eftir.
Fyrir réttu ári síðan skeði stór
atburður í lífi okkar litlu þjóðar
heima á gamla landinu. Atburð-
ur sem í sögunni mun geymast
um aidur og æfi, eða eins lengi
og bókmentir heimsins verða við, lenzku
konar samkomu í Silver Bay,
Man., þá ungan mann nýlega
kominn frá Islandi; hann hafði
þá strax látið til sín heyra í
blöðunum, og var það orsökin að
við fengum hann þá til að vera !
okkar aðalræðumann; eg hafði
spáð því þá, að hann mundi með
gáfum, kjarki og dugnaði kom-
ast þangað sem hann ætlaði sér.
Eg veit ekki um neinn annan
spádóm minn, sem betur hefir
komið fram en þessi. — Hann
heldur nú ýmsum háum stöðum
og hefir verið heiðraður á marg-
an hátt.
Hann er forseti Þjóðræknisfé-
lags Islendinga í Vesturheimi,
ræðismaður Islands í Norður Da-
kota, verið sæmdur heiðurs-
merkjum þrisvar sinnum af ís-
stjórninni, fyrst sem
hvern skerf smáþjóðirnar hefðu; smiðjur og nokkurt þýzkt orð
í liðinni tíð lagt til heimsmenn-1 getur útmálað, þótt þær séu mis-
ingarinnar og legðu framvegis til munandi. 1 þýzkum manndráps-
hennar.
Að endaðri ræðu dr. Becks.
var sungnin þjóðsöngur Banda-
ríkjanna, “The Star Spangled
Banner”.
Síðan fór fram “sport” af
verksmiðjum af yenjulegustu
gerð, fær fólk snöggan dauðdaga
hópum saman. 1 fangabúðum af
þessari gerð bíður fórnardýrið
lengi dauðans í einmana angist.
Fólk er svelt og misþyrmt til
líði. Atburður sem hreif hugi
Islendinga ekki eingöngu á ís-
landi, heldur hvar í heimi sem
voru. Atburður þessi var endur-
reisn lýðveldisins 17. júní 1944.
Sár harmur var okkur kveð-
inn er við töpuðum frelsi okkar
árið 1262 og lýðveldið leið undir
lok.
En mikill er líka fögnuðurinn
nú, er við aftur höfum fengið | c<>rnell háskóianum. Eftirþess-
fult frelsi og sjálfstæði — þó um ^sta a® dæma mundu fáir
riddari af Fálkaorkunni, síðan
stórriddari af sömu orðu, og nú
nýlega gullmedalíu, sem sérstak-
lega var gerð til minningar um
edurreisn lýðveldisins; þess var
getið nýlega í íslenzku blöðun-
um.
Einnig hefir hann verið heiðr-,
aður af St. Olafs orðunni. Hann
er einnig Dr. í heimspeki frá
ýmsu tagi, sem var stjórnað af; dauða eftir fyrirfram gerðri á-
tveimur ungum stúlkum, Missjæ^un> sem hvergi mun finnast
Hulda Árnason og Miss Stella. hliðstætt dæmi um í veraldar-
Einarson. Verðlaun voru gefin. J sogunni.
Kæri dr. Beck, í nafni Vísis og
eins persónulega þakka eg þér
hjartanlega fyrir komuna, og
þína ágætu og vel fluttu ræðu,
eins þína alúðlegu viðkynningu
sem mun fylgja þér hvar sem þú
ferð. — Þar í liggur ein af or-
sökum þess að spádómur minn
um þig, kom fram. Lif heill.
S. Árnason
1ÞÝZKUM “GEREYÐING-
AR”FANGABÚÐUM
Frásögn Bjöms Björnssonar
blaðamanns
löng væri biðin.
Hið unga íslenzka lýðveldi
stendur nú frjálst og óháð á
meðal heimsþjóðanna, og mætti
segja, sem fyrirmynd og leiðar-
ljós í blindviðri heimsmálanna í
dag. En til lítillar þjóðar er
sjaldnast litið til fyrirmyndar,
allra sízt á meðan sá andi ríkir
víða í heiminum að afl sé réttur.
En gleymum því í dag, því við
erum hér samankomin til að
halda hátíðlegan okkar þjóð-
minningardag, með vorhug í
ungir menn fyrir 23 árum síðan,
hafa óskað sér öllu meir. Eitt
er það sem eg er sannfærður um
og það er, að hann er verðugur
virðingar þeirrar er hann hefir
hlotið.
Hér á eftir fer stuttur útdrátt-
ur úr ræðu dr. Becks.
Eftir að hafa flutt sambands-
deildinni “Vísir” kveðjur Þjóð-
ræknisfélagsins og þakkað for-
seta deildarinnar, stjórnarnefnd
hennar og félagsfólki fyrir starf
deildarinnar í þágu íslenzkra
anda, og með ósk um að hið unga þjóðræknismála, lýsti dr. Beck,
íslenzka ríki temji sér í framtíð- fyrst á íslenzku og síðan á ensku,
inni sannar lýðveldis hugsjónir ferð sinni til Islands s. 1. sumar,
sem eru í þarfir fjöldans en ekki i hátíðaihöldunum í sambandi við
fárra, eða eins og Lincoln skildi lýðveldisstofnunina, ferðum sín-
þær hugsjónir, og bar svo fagur-; um víðsvegar um landið og hin-
lega fram í hinni ódauðlegu um ágætu viðtökum, sem hann
Gettysburg ræðu — “Að þessi átti alstaðar að fagna sem full-
þjóð í skjóli guðs skuli í frelsi trúi Vestur-lslendinga. Dáði
endurborin, og að lýðstjórn sú hann mjög framkomu fólksins á
sem af fólkinu er stofnuð, fyrir lýðveldishatíðinni, enda þótt
fólkið skuli um allar aldir lifa.” J veður væri óhagstætt mjög, og
Þar næst kallaði forsetinn á kvað þann söguríka atburð, er
Mrs. Bowen (áður Miss Ásta Ein- j lýðveldið var endurreist, verða
arson) talaði hún fyrir minni ógleymanlegan öllum, er báru
hermannanna; mæltist henni gæfu til að lifa þann dag og vera
mjög vel eins og æfinlega þegar viðstaddir hátíðahöldin, enda
hún kemur fram opinberlega, hefði fagnaðar og vakningarald-
hún er vel mentuð kona, nú an út af þeim viðburði verið
kennari við stærsta miðskóla auðfundin um landið alt.
Chicago-'borgar (Lane Tech. j' í hinum enska hluta ræðu
High School). Maður hennar er sinnar, sem sniðin var við hæfi
einnig kennari, hann er af hér- þeirra áheyrenda, sem eigi skildu
lendum ættum . ! íslenzkt mál til hlítar, og þá sér-
Þá voru sungin tvö lög, “Hvað staklega yngri kynslóðarinnar,
er svo glatt” og “Ó fögur er vor ræddi dr. Beck um skerf þann,
fósturjörð”. í sem Island hefir lagt til heims-
Næsti ræðumaður var Dr. Árni menningarinnar, sér í lagi á
Helgason. Eg var svo heppinn sviði bókmentanna, lagagerðar
að fá hans ræðu í heilu lagi og ’ og lýðræðislegra stofnana, en
sendi hana því hér með til birt- rakti jafnframt í höfuðdráttum
ingar í blöðunum. Aftur voru stjórnarfarssögu hinnar íslenzku
sungin tvö lög, “Þú bláfjalla- þjóðar og lýsti hinum miklu
geimur” og “Frjálst er í fjalla-' verklegu framförum síðari ára.
sal”, 1 Hann brá einnig upp myndum úr
Þá var komið að aðal ræðu- hinu auðuga menningarlífi þjóð-
manni dagsins, dr. Richard Beck. arinnar nú á dögum, ekki sízt í
Þegar eg kunngerði hann fyrir bókmentum og listum. Sagði
fólkinu; gat eg þess að fyrir 23 hann að málslökum, að íslenzka
árum síðan hefði mér veizt sá þjóðin, jafn fámenn og hún er,
heiður að kunngera hann á sams-' væri kröftug áminning um það,
Old Cases Needed
Björn Björnsson blaðamaður
lýsir í grein þessari einum af
mörgum fangabúðum, sem dreift
var um Þýzkaland. Er lýsingin
ófögur, svo að ekki sé meira sagt,
og er þó hóflega frá skýrt.
•
“Misþyrmið þeim til dauða,
við munum fá annað þúsund á
morgun.”
Fyrirskipun áþekk þessari var
daglega gefin af SS-foringjanum
Malachit sem var yfirmaður
fangabúðanna í Langenstein í
Þýzkalandi. Undirmenn hans
hlýddu slíkum fyriskipunum
dyggilega. Hundruð manna, sem
voru orðnir örmagna af hungri,
voru þannig myrtir á kvalafull-
an hátt. Aðrir tærðust upp,
hundruðum saman og dóu úr
hungri í landi, sem hafði nægan
Eg kom til Langanstein-fanga-
| búðanna daginn eftir að þær
náðust úr klóm Þjóðverja. —
Fangabúðirnar sjálfar eru marg-
ir timiburskúrar, er standa í
þyrpingum innan tvöfaldra girð-
inga. Nokkur hundruð fanga
voru ennþá í fangabúðunum. —
Flokkar af þeim söfnuðust utan
um “Jeep”-vagninn, sem eg var
í og báðu aumkunarlega um mat
og vindlinga. Eg hafði aðeins
einn pakka af vindlingum á mér,
sem var fremur illa farinn. Einn
fanginn tjáði mér, að þetta væri
fyrsti vindlingurinn, sem hann
hefði fengið í fjögur ár. Hann,
eins og reyndar allir aðrir, var
hriktandi beinagrind, sem ó-
hreinir flakandi fataræflar
héngu á. Litarháttur hans var
nábleikur, líkami hans bar átak-
anlegt vitni misþyrminganna og
húð hans var þakin kaunum.
Altaf sama dagskráin
Alla 7 daga vikunnar var líf
fanganna hið sama. Farið á fæt-
ur kl. 3.30 eftir miðnætti, staðið
síðan í röð í hálfa aðra klukku-
stund og síðan röðuðu fangarnir
sér til að fá einn bolla af gerfi-
kaffi án nokkurs með því. Því
næst voru þeir sendir til vinnu
við nærliggjandi járnbrautir eða
skurði. Unnið var til kl. 8 að
kvöldi, án þess að fá vott eða
þurt allan þann tíma eða hina
minstu bvíld. Eina máltíð dags-
matarforða, þar á meðal matvæli' ins var látin í té klukkan níu að
stolin frá Norðmönnum, Dönum, kvöldi. Máltíðin var venjuleg-
Belgíumönnum, Hollendingum I ast gulrótaseyði, er kallað var
og öðrum hernumdum þjóðum. j súpa, og eitt brauð handa hverj-
Samanlagt dóu alls 1468 manns um 8 mönnum.
KORNS0LU ÞJÓNUSTA
Talið við Federa! Umboðsmann-
inn viðvíkajndi kornsölunni og
öðrum akuryrkju spursmálum.
B M a««
| | >
FEOERHL GRRIII LIIDITED
John S. Brooks Limited
DUNVILLE. Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTINíi
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og fyrsta flokks “Sea Island Cotton” og egypskum tvinna.
Þér megið treysta bœði ▼örugœðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
Captain M. R. Janes, Leland Hotel, Winnipeg
Dmbo8»maíur fyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta
L
Um og yfir 20 manns létu lífið
á hverjum degi. Þeir, sem voru
of las>burða til að vinna voru sett-
ir inn í þrönga kytru og þungir
járnklumpar festir við háls
þeirra og handleggi. Annað
slagið voru þeir reknir á fætur.
í Langenstein-fangaibúðunum,
þangað til 10. apríl 1945. Síðan
hafa margir látið lífið í fanga-
búðunum af afleiðingum fæðu-
skorts og illrar meðferðar.
Einar af mörgum.
Þessar fangabúðir eru bara Ef þeir gátu ekki staðið og ultu
einar af mörgum slíkum, sem um koll, voru þeir barðir til
dreifðar eru um alt Þýzkaland. bana. Sumir reyndu að komast
Þær voru raunverulega deild af undan. Sextíu og þrír náðust.
öðrum stærri í Buchenwald. Þær Þeir voru hengdir á tré í fanga-
voru bygðar á síðasta ári og búðunum, fimm í senn. Það
munu yfirleitt hafa verið þar tognaði á snörunum af þunga
fremur fáir fangar, eins og bezt þeirra og fætur þeirra námu við
sézt á því að aðeins 164 manns jörð. Þá voru aðrir látnir halda
létu þar lífið 1944. Samt ssm áð fótunum á þeim á lofti meðan
ur fjölgaði föngunum þar mjög á hinir dauðadæmdu voru að
síðustu mánuðum s. 1. árs og kyrkjast. SS-msnn sátu mak-
fyrri hluta þessa árs. Listinn indalega í kring, reyktu og hlógu
yfir hina dauðu, miðað við mán- að hinum hryllilegu aðförum.
uði og þjóðerni, lengdist stöðugt.
í janúarmánuði þetta ár létu 236 hryllilegir minjagripir
manns lífið, í febrúar 251, í marz Nazistar hafa “flúrað” númer
629 og fyrstu 10 dagana af apríl á sérhvern fanga. Eins og sumir
188. Meðal þessara látnu, sem safna frímerkjum sér til ánægju,
ýmist voru pyntaðir eða sveltir í söfnuðu sumir SS-menn hör-
hel, voru tveir Ameríkanar. Á undssneplunum með þessum
listanum yfir þá, sem þarna var númerum af föngunum. Þeir
fórnað guðum nazismans,^ eru flóu númerin af föngunum dauð-
Pólverjarnir fjölmennastir, eða um Qg límdu pjötlurnar inn í
alls 478. Næst eru 216 Frakkar, litla safnbók. Válverkin á veggj-
þar næst 159 Rússar og loks 128 um fangakofanna voru af því
Litháar. En þessar kaldrana- j tagi, sem aðeins fyrirfinst meðal
legu tölur segja þó ekki söguna
í öllum sínum ömurleik.
samstæðu, tvo í efra rúmi og tvo
í því neðra.
Nóttina áður en eg kom til
fangabúðanna dóu þar 20 manns.
J Eg sá klæðlaus, grindhoruð lík
þeirra liggja í kös á grúfu þar í
fangabúðunum, þar sem þeim
hafði verið hent um nóttina. Rétt
hjá mér stóð Pólverji, siem hafði
dvalið í fangabúðum nazista í
þrjú ár. Hann benti á hin'a nöktu
líkami og sagði: “Þýzk menn-
ing.” Það var djúpur sársauki
og ólýsanlegt hatur í rödd hans.
Hann hafði séð þessa sjón dag-
lega, hafði séð landa sína fara
þessa sömu leið hundruðUm sam-
an. Séð þá deyja og vera hent
mörgum í sömu gryfjuna eins og
hundum. Hann, ásamt hundruð-
um hans líka, mun aldrei gleyma
þeirri reynslu, sem þeir fiengu
af “þýzkri menningu”.
Nokkurir Þjóðverjar reyndu
hálfvelgjulega að létta þjáning-
arnar í þessum fangabúðum. —
Einnig mótmæltu nokkurir íbú-
ar Langenstein meðferð fang-
anna. Þeim var sagt, að ef þeim
líkaði ekki meðferð fanganna,
myndu þeir hljóta sama h'lut-
skifti. Einstaka fangaverðir gáfu
föngunum af mat sínum, en þess
voru aðeins fá dæmi. Hinir fáu
Þjóðverjar sem virtust hafa
1 sómatilfinningu, voru þrælar
! sinnar fyrri heimsku og ill-
| mensku. Þeir höfðu leikið sér
' að ljónsunganum. Nú var hann
fullorðinn og vaxinn þeim yfir
höfuð.—Vísir, 1. júní.
B R É F
Hensel, N. D., 5. júlí, 1945
Kæri ritstjóri:
Veltu vera svo góður að prenta
eftirfylgajndi í næsta blaði:
í fréttunum frá Mountain frá
18. júní láðist að geta þess að G.
J. Jónasson flutti kvæði. Er Mr.
Jónasson hér með beðinn að af-
saka þessa gleymsku. A. M. A.
SóLARLJóÐ UM SUMAR-
MÁL 1945
Sólarljóð um sumarmál
syngja fljóð og drengir,
hreyfist blóð en hitnar sál
hrífast góðir strengir.
Burt er runnið flóð af fold
fram í unnar ginið,
færa kunna frjógun mold
fagurt sunnu skinið.
Vors í listum vakir sjót
vetur misti slaginn.
Sólin kysti svæfða rót
sumar fyrsta daginn.
Sumar blíða senn er vís,
sem að lýðum veitist,
sólin þíðir allan ís
alt til prýði breytist.
Á góðum degi er gleðin vís
geisla teygir sólin.
Færir mey og firðum prís
fýkur ei í skjólin.
Af viljastáli og orku er
ást í sálir kveðin.
Sólarbáli sveipast fer
sumarmála gleðin.
Þegar gróa á grundu blóm
g&rist nóg af yndi,
syngur lóa léttum róm,
lagið hóf í skyndi.
Yndi fanga fljóðin snjöll
firðar þangað slaga,
blómin anga brátt um völl
bjarta og langa daga.
Morgun stund er mælt að sé
mesta undur lífsins,
kvelds í lundinn kappinn sté
kærleik bundinn vífsins.
Því flestir unna undur heitt,
sem aftan sunna málar;
þá er runnið alt í eitt
inst í grunni sálar.
F. P. Sigurðsson
A wooden case can be used, with care, for a
period of 5 years continuously.
There is now a great shortage due to lack of
materials and labour. You will be co-operating with
the Breweries in helping to conserve valuable wood
supplies by turniing in your old cases as soon as
possible. lili
This co-operation will be greatly appreciated.
Eyðilagt líf
manna, sem álíta sjálfa sig
“yfirþjóð”. Þau sýndu þýzkan
hermann standandi með kross-
lagða arma en fyrir framan hann
DREWRYS
LIMITED
Þær segja til dæmis ekki frá krupu nábleikir fangar og báðu
hann á hnjánum að gefa sér líf.
Einnig sýndu þessi málverk
Þjóðverja vera að misþyrma
föngum, og Þjóðverja, sem stóðu
spertir með barefli í höndunum,
meðan fangarnir skreiddust á
braut. í fangahúsunum var tvö-
földum rúmstæðum úr tré hlað-
ið hvsrju ofan á annað. Rúm-
stæðin voru venjulega fyrir einn
mann, en Þjóverjar neyddu fang-
ana til að vera fjóra í hverri
hinum fjölmörgu, sem fanga
búðirnar hafa stytt og hálfeyði-
lagt lífið fyrir með hungri og
illri meðferð. Það er ekki unt
að gera sér ljósan þann glæp,
s£m Þjóðverjar hafa unnið gegn
mannfélagi nútímans, nema með
því að sjá fangabúðirnar eigin
augum. Eg kom til fangabúð-
anna í Langenstein. Þjóðverjar
kölluðu þær “gereyðingarstöð”
eða útrýmingarstöð. Og að
minsta kosti voru fangabúðirnar
eins miklar manndrápsverk-
Hér er mynd af húsi er smíðað er úr ál (aluminúm)-
Voru þau mikið notuð í stríðinu, því þau eru létt í flutning og
auðvelt að setja saman og taka í sundur. Eru þau bygð í fjór-
um pörtum sem svo er krækt saman eftir að búið er að setja
upp hliðarnar. Þau þola ótrúlegan þunga og hvaða veður-
áttu sem er. 1 húsum þessum er borðstofa, setustofa, eldhús
og tvö svefnherbergi, auk forstofu og baðherbergis. Hér
sézt horn af setustofunni með tilheyrandi skápum til vinstri
handar.
i