Heimskringla - 21.11.1945, Qupperneq 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
Hcimskringk
"" (StofnuO lttt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
» "Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 21. NÓV. 1945
Kaupsamnir gum sagt u p:
Rétt áður «n Mackenzie King kom heim úr Evrópuför sinni,
var sú frétt flutt í blaðinu Winnipeg Free Press, að hann mundi
koma til baka með fulla tösku af samningum um ný viðskifti, sem
hann hefði krækt í á Bretlandi.
Þetta var góð frétt. En eftir því sem nú er komið fram, hefir
hún, því miður við lítið að styðjast, veldur ef til vill enn rneiri
vonbrigðum en annars hefði verið við fréttirnar um að Attlee
stjórnin ætli að takmarka, sem mest hún geti, viðskifti við Canada
næstu fimm eða sex komandi ár.
Sú takmörkun viðskiftanna gengur svo langt, að gerðum
samningum af fyrverandi stjórn er sagt upp; vara sem hér var
tilbúin og komið var að því, að send yrði til Englands, hefir
verið stöðvuð.
Bretland á nú í vök að verjast. Það vita allir. Og það verður
að bjarga sér eins og það bezt getur. Á það ber að líta. Það er
fríverzlunin, sem hefir verið stefna þess — og hefir því ávalt
bjargað. Að nú fremur en áður sé flúið í það skjól er eðlilegt.
Eftirköst stríðsins hlutu að verða þau, hvort sem okkur líkar það
betur eða ver.
Liberalar í þessu landi hafa ávalt haldið fram fríverzlunar-
hugmyndinni. Hún má heita grundvöllur flokksstefnu þeirra.
En það sem þeim hefir yfirsézt í allri sinni stjórnartíð í þessu
landi, er, að sún stefna er ekki jafn framkvæmanleg í öllum lönd-
um. Á Bretlandi vinnur hún vel, vegna þess, að þar þarf ávalt að
kaupa mikið að og flytja inn í landið. í því er fólgin matvara
meðal annars. Island er í þessum flokki landa. En Canada og
Bandaríkin eru það ekki. Þau exu svo sjálfbjarga í flestum greinum
framleiðslu að um innflutning þangað getur naumast verið að
ræða, nema á kostnað eða fórnfærslu einhvers sjálfsagðs atvinnu-
vegar heima fyrir. Þar skilur á milli þeirra og fríverzlunarlanda.
En þetta hafa liberalar aldrei skilið. Þegar Bandaríkjablöð
fóru fyrir skömmu að skrifa um að Bretland væri úr sögunni, sem
stórveldi í viðskifta-heiminum, svaraði blaðið Manchester Guard-
ian því um hæl, að það yrðu ekki Bandaríkin, sem heimsverzlunina
tækju frá þeim, og öðrum löndum mundi það einnig erfitt reyn-
ast, af ástæðum þeim sem að ofan hafa verið greindar og í eðli
hlutanna liggja.
Til þess að fleyta f járhag sínum, þurftu Bretar að taka 4 biljón
dala lán í Bandaríkjunum. Segja nú lilberalar hér, að vegna þess að
Bandaríkin hafi ekki lánað meira, hafi viðskifti Canada og Bret-
lands farið út um þúfur.
Þetta kann satt að vera. En er það heiibrigð stjórnar-
stefna að tefla á aðra eins tvísýnu og það, að Bandaríkin veiti
löndum út um heim lán til þess að geta keypt vörur frá Canada?
Hinir háu lífshættir í Bandaríkjunum og Canada koma auð-
vitað einnig til greina er um viðskifti við umheiminn er að ræða.
En jöfnuð í því efni verður líklega ekki fyrst um sinn komið á í
heiminum til þess að gera. samvinnu eða viðskifti greiðari.
Attlee-stjórnin vekur máls á því, að canadiskir iðnaðarmenn
flytji til Bretlands. Það mun nú hér þykja svona og svona. En
þó að það afsakanlegt þegar litið er á skipulagningu framleiðslu i
þessu landi er að hér er kefst við að framleiða vörur sem markaður
heima fyrir ræður við y± af eins og t. d. hveiti.
Bæði dagblöð þessa bæjar atyrða Attlee-stjórnina fyrir að
taka upp þá stefnu í viðskiftunum, sem hún hefir gert, og telja
Canada til annars hafa unnið. En á þá að fara að halda fram að
fríverzlun sé óhagkvæm og Attlee-stjórnin sé ekki góð stjórn? Það
er eitthvað annað en hér hefir kveðið við.
Attlee-stjórnin hugsar auðvitað fyrst um það, sem brýnustu
úrlausnar þarf í viðreisn eða bættum hag lands síns. Og hún er
líklegri til að geta það með þessu, en nokkru öðru.
Ef Canada tapar á því að byggja þjóðlíf sitt á framleiðslu á
vörum, sem útlendan markað þarf fyrir í eins stórum stíl og t. d.
kornframleiðslu, verður landið að taka skakkafallinu af því, ef
útlendur markaður bregst.
Menn kunna að segja sem svo, að það eigi þó líklega ekki að
fara prédika, að takmarka hér hveiti- eða kornframleiðslu. Jú —
það er reyndar hugmyndin — og hverja aðra vöru, sem landið er
ekki fært um að keppa við aðra um sölu á, á erlendum markaði.
Það er urmullinn allur sem heimamarkaður er hér fyrir, en
sem ekki er sint að framleiða. Með gaumgæfilegri skipulagningu á
því, að framleiða eftir þörfinni hér heima fyrir, mundi ekki þurfa
að reiða sig á hinn fallvalta útlenda markað. Það fylgist ávalt í
hendur, að sú þjóð sem bezt vinnur að því, að sinna sínum innan-
lands þörfum, er bezt af, hefir minna af atvinnuleysi að segja og
hefir það öryggi fram yfir aðrar þjóðir, sem þráð er.
Hér er auðvitað ekki átt við hveitiframleiðsluna eina. Hún
er aðeins hér nefnd, vegna þess, að svo ákaft var um skeið hér að
henni unnið, að útlit var fyrir, að landið yrði á fáum árum að eyði-
mörk. Vér eigum við hverja slíka framleiðslu, sem fyrir erlendan
markað er gerð, ef hún er ekki samkepnisfær, einhverra hluta
vegna, og þó ekki sé af öðru en því, að ilt er að flytja nokkuð inn.
Hvort sem þetta verður alment viðurkent eða ekki, er það nú
einmitt það, sem þjóð þessa lands horfist í augu við og stjórnin,
eftir að hafa tapað stærsta viðskiftavini sínum erlendis.
WINNIPEG, 21. NÓV. 1945
BÆJARKOSNINGARNAR
23. NÖVEMBER
SMÁVEGIS
Bæjarstjórnarkosningarnar er
fara fram í Winnipeg n. k. föstu-'
dag, eru rammpólitískar, þó al-
menningur sé því mjög mótfall-'
inn enda vafasamur hagnaður
að. Borgaralega nefndin sem sig
svo kallar, er pólitísk að því
leyti, að hún er til orðin fyrir
ákafa/ verkámanna samtaka, að
berjast undir merkjum iðnverka-1
manna stéttarinnar, og sem lýsir
fylgi sínu við einn pólitíska
landsmála-flokkinn. Borgara-
nefndin gerir það að vísu ekki,'
en stéttabarátta hennar er eigi
að síður of auðsæ. Afleiðingin
af þessu er, að það eru málin í ^
Ottawa, sem í stjóm bæjarins
og kosningum er meira hugsað
um, en bæjarmálin. Þessvegna
hefir bær þessi dregist mjög aft-
ur úr sér jafn stórum bæjarfé-
lögum, í nauðsynlegum fram-
kvæmdum. Sveita og bæjar-
stjórnir, sem allra stjórna hafa
mest tækifæri til að tryggja ein-
staklingsfrelsið, binda sig á
klafa flokksstjórna og stefna,
sem eru svo langt burtu, og jafn-
vel í öðrum löndum, að enginn
áttar sig orðið á hinu eiginlega
verkefni bæja- og sveitafélaga,
ekki einu sinni hugsjóninni, sem
er sjálfstæði og einstaklings-
frelsi í víðtækara og beinna
skilningi, en nokkra annara
stjórnar í þjóðfélaginu. Það er
frá þessum heildum í þjóðfélag-
inu, sem völdin og ráðin um
bættan hag eig^ að koma, frá
þessum náttúrulbörnum hvers
þjóðfélags, en ekki með flokks-
samtökum utan að, sem fyrst og
fremst lúta að pólitísku valdi og
sérréttindum.
Það sem þarf að segja skýrt og
skorinort við valdsmannaefni og
kjósendur er þetta: Leggið niður
sérréttinda stefnur í opinberum
málum og þjónið fjöldanum. Öll
velferðarbarátta mannkynsins
er í þessu fólgin og hefir ávalt
verið. Hversu sviksamlega
þetta hefir verið gert, sýna nú
verkin merkin.
En svo maður snúi sér að kosn-
ingunum, er það ljóst, að 6orgina
eða þetta bæjarfélag skortir
margt. Það skortir skóla, spít-
ala, uppeldisstofnanir í fimleik-
um og hollum íþróttum fyrir
æskuna, sómasamlegar íibúðir
fyrir þúsundir fjölskyldna — og
þrátt fyrir alla þessa vöntun, at-
vinnu fyrir borgarana! Já —
þvílíkt og annað eins! Það af
þessu, sem kjósendur eru nú
beðnir að greiða atkvæði um,
verður vonandi eða ætti alt að
vera samþykt svo hendur stjórn-
enda séu ekki bundnar ef eitt-
hvað vilja gera. Þetta þarf alt
að fá sem fyrst, hvað sem hinni
lítilfjörlegu uppbót á kaupi bæj-
arþjóna líður, sem meira er rif-
ist um en það sem talist getur
með hinum eiginlegu bæjarmál-
um og andæft er meira af öfund-
sýki en nokkru öðru, jafnvel þó
margur tapi vinnu oftar fyrir
rigningardaga en bæjarþjónar
og sem að tekjuuppbót væru
kanske frekar komnir en þeir.
En það mál sýnir samt sem áður
stéttarbraginn, sem áður var
minst á.
En ausa verður þó á gefi, og
svo er^im kjósendur. Þeir verða
að'velja og hafna, þó vandalaust
sé ekki, eftir beztu sannfæringu.
íslendingar hugsa vonandi til
landanna og þeirra, sem næst
okkur standa. Málefnin, ef þar
verður á milli greint, eru auðvit-
að fyrir öllu. En það er samt
þunt blóð, sem ekki er þykkra
en vatn — og að öllu til greina
teknu, munu frændurnir eins til
starfsins hæfir, sem aðrir.
Á það skal mint, að kosið er
með tölum, eins og títt er í hlut-
fallskosningum. En við auka-
lögin er greitt atkvæði með eða
móti með krossi.
FRÁ HINNI HLIÐINNI
Hinn framsýni rithöfundur H.
G. Wells, hefir nýlega gefið út
bók, er hann nefnir: Mind at the
End of its Tether. Segir hann
þar meðal annars: Homo sapiens,
eins og manninum hefir þóknað
að kallasjálfan sig, er í sinni nú-
verandi mynd, að eyðileggja sig.
Heillastjörnurnar hafa snúið við
honum baki og hann verður að
hverfa fyrir öðru dýri, sem betur
getur en hann lagað sig eftir um-
hverfi sínu. Þetta getur verið
alveg ný eða áður óþekt tegund,
en sem betur kann samt í hóf að
stilla en maðurinn og getur að
því leyti verið pndurbót á hon-
um, en þessi æðsta skepna verður
1 vissulega ekki mannleg vera.
H. G. Wells er nú 79 ára. Hann
hefir oft áður sagt fyrir urn
1 orðna hluti, sem eftir hefir íarið,
1 eins og t. d. er hann sagði stríðið,
1 sem nú er nýafstaðið, yfirvof-
^ andi og benti á atómsprengjuna
' fyrir 31 ári síðan. Menn hafa
| kallað hann spámann fyrir þetta,
en raunar styðjast skoðanir hans
I ávalt við eitthvað raunverulegt
[ og vísindalegt. Fyrirfram hafa
I menn ekki trúað á það sem hann
! hefir sagt, en hafa viðurkent
I það, er draumarnir voru komnir
I fram. Boðskap hans í þessari
nýju bók, er þessa stundina auð-
veldara að trúa, en nokkrum
fyrri spám hans.
* * *
Tveir canadiskir hermenn, ný-
komnir heim úr stríðinu, telja
kvenþjóð Canada hina fegurstu
í öllum heimi.
Þeir hafa farið æði víða og séð
mikið af fögrum konum annara
landa. En þeir segja það eins
satt og nokkuð geti verið, að
þeir hafi séð fleiri fagrar konur
á 10 mínútum, sem þeir stóðu á
götuhorni í Saskatoon, en þeir
hefðu séð á 48 klukkustunda
rannsókn á einum fjölfarnasta
stað í stórborginni San Fran-
cisco.
En jafnvel þó menn þessir séu
víðförulir, þá hafa þeir ekki séð
nema konur fárra þjóða, borið
saman við það sem Ripley, höf-
undur “Believe It or Not”, hefir
séð. Og hvað sagði hann: Það að
íslenzkar konur væru hinar feg-
urstu, sem hann áleit vera til í
heimi. Hann sagðist með því
eiga við náttúrlega fegurð, en
ekki tildurslega snyrtingu. —
Hvað segir Winnipeg Free Press
um þetta, sem telur að engum
þýði að bera á móti því, sem
hermennirnir segja?
NIUNDA LÁNIÐ
KAUPIÐ HEIMSKRINGLIJ
bezta íslenzka fréttablaðið
Síðasta lánið, sem sambands-
stjórnin tók, er líklegt að ná
tveim biljón dollurum, um það
er lýkur.
Verðbréfakaupin námu s. 1.
föstudag $1,980,045,200. Það er
einum f jórða eða x/> biljón meira,
en fram á var farið. En samt
eru ekki fréttir komnar úr
nokkrum stöðum enn.
Verðbréfakaupendur voru
2,881,129, eða ögn færri, en þeg-
ar seinasta lán var tekið. En
einstaklingar margir keyptu
þetta meira en áður.
Á Spáni komst nýlega upp um
samsærismenn, er drepa æcluðu
Franco og ráðuneyti hans. —
Franco var á fundi með stjórn
sinni 10 mílur út frá Madrid. Á
heimleiðinni átti að finna fugl-
ana í fjörunni. Fimtán menn
stóðu fyrir samsærinu og hafa
nú allir verið handteknir. Réðu
kommúnistar þeim til að leggja
út í þetta.
* * *
1 Ungverjalandi fóru fram
kosningar fyrir nokkru. Sóttu
þar nokkrir flokkar. En svo fór
leikurinn, að bændaflokkurinn
vann með talsvert miklum meiri-
hluta. Heitir formaður sigur-
sæla flokksins Zoltan Tilday. —
Rússneskur her var í landinu,
en lét sig kosningarnar ekki
skifta.
Heimskringla er óánægð í at-
hugasemdum með greinarstúfa,
sem eg hefi skrifað undir þessari
fyrirhögn. Sumt af þeim ber
þess vott, að þeir brjóta í bága
við meginreglu þeirrar hliðar,
sem Hkr. byggir tilveru sína og
framtíð á. Það voru örlög mín
að fæðast undir þeirri hlið, og
búa við hana langa æfi, og getur j
hver hrósað aðbúð hennar, sem
vill. En eg geri það ekki. En \
eitt hefi eg grætt á viðskiftum1
við hana, það er: að eg þekki
hana í höfuðatriðum, bæði kosti
hennar og galla, og gæti á óhlut-
drægan hátt gefið henni sinn
vitnisburð.
Gömul spekigrein segir: “Er
þú ert í andstöðu við menn og
. málefni, skaltu kynna þér þeirra
málstað jafn vel og þinn eigin.”
Hefði Hkr. fylgt þessari reglu,
j mundi eg taka í hönd hennar
. með samúð, þó að í andsteðu sé;
en hún gerir það ekki. Þess
vegna varnar það mér ekki
svefns, þó að hún sé óánægð með
það sem eg skrifa.
Eg efast ekki um, að Hkr. hafi
nóga hæfileika til þess, að skilja
tvær hliðar, en hún gerir það
ekki, og það nægir. Það skiln-
ingsleysið er sagt verst, sem
ekki vill skilja. Undirstöðurn-
ar að óánægju Hkr. eru “heil-
brigð og óheilbrigð skynsemi”.
Hún er einhvern veginn orðin
klemd inn á milli þeirra, og
kemst ekki ýt. En hún ber sig þó
eftir vonum vel í þeirri kreppu,
og gefur lesendum sínum í skyn,
að hún hafi öll trompin á hendi.
Hún hefur mál sitt með því,
að nefna andstæðinga sína
“smart aleka.” Eftir því sem
næst verður komist, þýðir það
uppskafningar á íslenzku. Með
þessu ætlar hún sér að ná at-
kvæðum lesendanna og segir að
eina ráðið til þess að ná sam-
hygð, sé að nota myndir og
dæmi; sem allir kannist við. —
Þetta heilræði á víst að tákna
það, að segja aldrei neitt við
menn, nema það, sem þeir vita
sjálfir.
Það er kynlegt, hversu Hkr.
er sparsöm á ástæður. Þó að hún
geri tilraunir með þær, er eins
og þær hverfi inn í sig sjálfar,
svo að ekki er hægt að vita á-
kveðið hvað hún álítur að sé
“heilbrigð eða óheilbrigð skyn-
semi”, svo að mínar ástæður
standa óhraktar enn fyrir augum
óhlutdrægra lesenda — því að
ekki trúi eg því, að Hkr. takist
að gera lesendur sína að einnar
hliðar mönnum, á meðan íslenzk
útsýn skipar öndvegi í hugum
þeirra. Njáll varð að láta segja
sér þrem sinnum óvænt tíðindi,
áður en hann trúði. En eg var
það meir undrandi þegar eg las
áníðslu Hkr. á athugunum mín-
um um að ísl. skrifuðu ekki und-
| ir hjá stórþjóðunum, að eg varð
! að lesa orð hennar þrisvar sinn-
um, og trúi þó varla ennþá, svo
illgirnislega er góð og réttmæt
hugmynd undin úr liðum og hár-
toguð, en forðast að mótmæla
henni með menningarlegum rök-
um.
Eg finn ekkert, sem skýrir þá
hugmynd mína betur en þessar
ljóðlínur St. G. St.: “Lífsins kvöð
og kjarni er það að líða, og kenna
til í stormum sinna tíða.”
En einhvern veginn finst mér
undirtónninn hjá Hkr. sé á þessa
leið. Það verður öllum almenn-
ing að blæða, ef ekki er stríð,
þeir ríku hætta að græða. Að
minsta kosti útilokar hún allar
róttækar tillögur um gerbreyt-
ing núverandi mannfélagsskipu-
lags, sem væri eina ráðið við að
stríð hætti.
Hkr. vill ekki láta “troða guðs-
speki í Islendinga í stað nor-
rænna fræða.” Mér er ekki vel
ljóst hvað hún meinar með nor-
rænum fræðum. En af því að
guðspekin nær út fyrir okkar
takmarkaða skynheim er næst að
halda, að Hkr. eigi við norræna
goðafræði til þess að halda réttu
hlutfalli, af því að norræn goða-
fræði gerir það einnig. Eftir því
að dæma, finst henni fyrirmynd
í að norrænar hetjur berjast dag
allan og falli að kvöldi og gisti
Valhöll, en rísi upp að morgni
til þess að berjast. Hkr. er ekki
ein um þessa skoðun. Hitler tók
hana sér til fyrirmyndar — og
datt ekki í hug að “troða” guð-
speki inn í sína þjóð. Annars
hélt eg, að fræði Isl. hliðstætt
við guðspekina, væru meira aust-
ræn að uppruna, síðan að kirkju-
fræðin tók völdin af goðafræð-
inni, nema ef rétt væri að und-
anskilja sambandskirkjuna, af
því að hún er í raun réttri mann-
félags málafræði, sem Hkr. bás-
únar fyrir frjálslyndi, þó að hún
hafi ekki mátt í sér til þess að
frelsa leiðtoga síha frá conserva-
tive stefnunni.
Eg spurði eitt sinn v%l gefinn
sambandskirkjuprest, hvort
manna biði framhaldslíf, að
loknum æfidögum hér á jörð?
Hann svaraði: “Það er eftir því
hvort maðurinn hefir takmark
í sjálfum sér.” Eg fór frá hon-
um jafnnær. Annan sambands-
krikjuprest heyrði eg halda lík-
ræðu. Hann líkti umhverfi
mannsæfinnar við herbergi með
tveim gluggum, sínum á hvorum
stafni. Ljóstýra var í henberg-
inu en myrkur fyrir utan. Mann-
inum líkti hann við fugl, sem
kæmi fljúgandi inn um annan
gluggann úr myrkrinu, sveimaði
um stund í heriberginu og flýgi
svo út um hinn gluggann — út í
myrkrið.
Árni Ganborg, hið ódauðlega
skáld Norðmanna sagði: “Gamla
spekin gefur svar. Nýja spekin
á ekkert svar.” Mér skilst að
hlutverk þeirra manna, sem taka
að sér leiðsögn í andlegum mál-
ulm, hvaða nafni sem kirkja
þeirra nefnist, sé að gefa svar.
Annars sé starf þeirra unnið fyr-
ir gýg. Og það er trú mín að
þeir gætu gefið svar, ef þeir leit-
uðu að þekking hinnar gömlu
speki, utan vébanda kirkjudeild-
anna. Gömlu kirkjudeildirnar
eru rótgrónar í fyrrialda játn-
ingum og erfðakennignum svo
að af þeim er lítils að vænta. Það
er tafsamt verk að grafa'upp
gamlar rætur.
Sambandskirkjan hefir engar
slíkar rætur. Stofnrót bennar
upprunalega eru hugsjónir
þeirra hempulausu hæfileika-
manna, sem þorðu að hugsa og
skrifa í andstöðu við kirkju-
kreddur, og alment voru álitnir
trúlausir menn á sínum tíma. En
eins og tréð vex í hlutfalli við
rót sína, eins er sambandskirkj-
an að vaxa meir og meir inn í
viðsjál veraldarmál aldarfarsins;
en þar er nóg þröng fyrir dyrum,
þó að ekki bætist kirkjur við.
Enda er það hlutverk þeirra að
svífa yfir múgnum með ljósbera
sinn, og vísa honum leið. Þó að
Hkr. kalli það “óheilbrigða skyn-
semi”, hika eg ekki við, að
halda því fram, að sambands-
kirkjan eigi líf sitt undir því, í
framtíðinni, að hverfa á náðir
guðspekinnar í andlegri þekk-
ingarleit. Engin kirkja getur
haldið sér ferskri, nema að til-
einka sér innblástursanda, sem
svífi yfir vötnum'jarðlífs.
Hkr. sýpur hveljur af vand-
læting yfir því, að eg skyldi
yrkja undir sama bragarhætti
og Matthías, og kallar það “að
yrkja hann um”. Mér finst að
hún hefði þó átt að gefa mér
viðurkenning fyrir því, að mér
varð ekki sú hugsunarfræðislega
skyssa á að láta eilífðariblóm
deyja, og þurfti ekki að taka til
láns úr biblíunni, “að fyrir guði
er einn dagur sem þúsund ár”
o. s. frv.
iPáll Bjarnason segir, að ís-
lenzkan hafi það fram yfir ensk-
una, að vera hugsað mál. En eigi
hefð, og það sem búið er að
setja viðurkenningarstimpil á,
eitt rétt á sér frá einni hlið, —-
alt annað sé “óheilbrigð skyn-
semi”, er hætt við að máttur ís-