Heimskringla - 12.12.1945, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIHSERIHGLA
WINNIPEG, 12. DES. 1945
Hcítnakringla
(StofnuB ÍSSS)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 12. DES. 1945
Á heiðarbrún
Með þessu fagra og látlausa nafni er ný ljóðabók komin út
hér vestra. Höfundur hennar er Dr. Sveinn E. Björnsson, áður í
Árborg, en nú fluttur vestur að hafi. Hann er fyrir löngu orðinn
kunnur fyrir ljóð sín af því er þirtst hefir í blöðunum v^stra eftir
hann og sem öll hafa á sér borið aðalsmark göfugs manns, hógværs
og hugsandi, enda er hann fyrir þessi lundareinkenni þektastur á
meðal samferðamanna sinna. Það er gamalt orðtak að eplið falli
ekki langt frá eikinni; þetta hefir sannast á um ljóð hans; yfir
þeim er blær hreinleikans.
Við skjótan lestur ljóðabókarinnar tókum vér eftir því, að þar
er ekki að finna neitt sem er vanhugsað eða fleygt fram eins og
menn segja. Þar er ekki til efnislaus vísa. Mikið af ljóðunum
eru ort við ýms tækifæri. Er nú kunnara en frá þurfi að segja,
hvernig er um innihald slíkra kvæða og hvað tómahljóðið er þar
oft auðgreint. í hinum mikla sæg tækifærisljóða í bók dr. Björns-
sonar, verður þessa aldrei vart. Skáldið skyggnist svo velum í
sálarlífi manna, að hann kemur þaðan aldrei tómhentur, finnur
þar ávalt einhvern kjarna, er þess er verður að á lofti sé haldið.
Það þarf mikla athyglisgáfu og þekkingu á sálarlífi manna til þess
að geta sagt og sannað það sem Stephan G. Stephansson sagði:
“Hvert líf er jafnt að eðli og ætt
sem eitthvað hefir veröld bætt.
í tækifæriskvæðum sínum hefir dr. Bjöxnssyni tekist að sýna
þetta vel og oft ágætlega.
Af stærri kvæðum má nefna minnin um ísland, Canada og um
ýmsar íslenzku bygðirnar hér vestra, Jón Sigurðsson og frelsis-
hreyfingu nítjándu aldar, Týsfórnin, Landnemaljóð, Fxá May-
flower til Plymouth Rock og mörg fleiri.
Hugleiðingar höfuridar um þessi efni, eru meir en þess virði
að kynnast þeim. Þær sýna að hér tekur hugsuður á viðfangsefn-
unum. Blærinn yfir kvæðunum er laus við allan slagorðarembing.
En það þarf ekki að lesa lengi, til þess að verða þess var að þarna
er verið að segja eitthvað, sem hugann grípur og það eru fá kvæði
sem menn finna ekki til, að þeim hafi bæði verið skemtun og fróð-
leikur í að lesa. Þeir sem með hógværð og stillingu íhuga það,
sem þeir lesa og unna að brjóta efnið dálítið til mergjar, munu
finna, að kvæði þessarar bókar eru fyrir þá ort. Hinir sem glamri
og kerskni einni unna og þykir kærast, að skáld og rithöfundar slái
um sig, finst eflaust lítið bragð að því að lesa þau. Þar eru að
vísu góðlátlega fyndnis vísur, en skammarvísa, er engin í bók-
inni. Hún er eins snauð af þeim og ljóð Matthíasar.
Eitt vekur og eftirtekt við lestur þessarar kvæðabókar og
það eru hin góðu ensku kvæði, sem þar eru þýdd. Dr. Björnsson
velur ekki af verra tæinu það sem hann þýðir. Til dæmis að taka
blæðið “Skýið” eftir Shelley, sem álitið er ein af hinum fáguð-
ustu perlum enskra skálda. Eins er með kvæðin eftir John Keats,
Huxley, Lampman. Slík kvæði eru gott innlegg íslenzkum bók-
mentum, ekki sízt þegar meðferð þeirra er sæmileg í þýðingunni
og rétt, og blátt áfram eins og hér á sér stað.
Sýnishom af því sem hér hefir verið minst á og yfirleitt af
kvæðunum, væri auðvelt að birta, en með þessari grein var ekki
tilgangurinn annar en að geta þessarar nýju kvæðabókar, sem
góðrar fréttar úr bókmentaheimi okkar hér vestra, en ekki að
skrifa langt mál um haíia. En tvær eða þrjár lausavísur skulu
hér teknar upp og eitt eða tvö kvæðabrot.
Kvæði til Vilhjálms Stefánssonar byrjar þannig:
Lít eg dreng í lágu hreysi:
ljósan hrokkin-koll.
1 Hulduhvammi, að húsabaki,
hann á skip og poll.----
Betri mynd en þetta að upphafi ferða Vilhjálms og heims-
frægðar, er ekki gott að hugsa sér — og ekki sízt vegna þess hve
látlaus hún er.
1 kvæði um Rögnvald heitinn Pétursson stendur þetta:
Sönur íslands í útlegðinni
enginn tryggari var.
Niðurlag vísu
tungu, er svona:
um íslenzka
Hún er ljósbrot lífs míns frá
landi minninganna.
Með virðingu og þakklæti til
skáldsins fyrir hans góða inn-
legg til vestur-íslenzkra bók
menta. '
ÚTYARPS-ERINDI
Eftir séra H. E. Johnson
í lausavísum hans er þetta:
Yfirborðsins andagift
alt, sem hirða kunni
hefir mörgum landa lyft
úr lítilsvirðingunni.
Að vera ungur annað sinn
er allra karla gaman.
Þó að fjör og fríðleikinn
falli varla saman.
Margur siglir ástar án
út á hafið stóra,
og hefir stöðugt hundalán
frá heimsins bankastjóra.
Frá æskuskeiði minnist eg sér-
staklega einnrar samræðu um
trúmál, milli fóstru minnar og
annarar konu. Gesturinn hafði
þær fréttir að færa, að himna-
bréf hefði fallið til jarðar þá ný-
lega suður í löndum. Bréf þetta
var áminningar og upphvatning-
arskeyti frá uppheimsbúum til
jarðarbarna að halda sér nú fast
við trúna. Ritað var það á latínu
og þessvegna einungis prestun-
um skiljanlegt, og þeiirra var að
útleggja þessa paradísar prédik-
un fyrir fólkið. Annars man eg
ekkert frekar frá þessari sam-
ræðu en þess vorum við full-
viss, að sagan væri sannleikur.
Ekki kem eg hér með sögu
þessa til að vekja hlátur í hugum
ykkar, enda sé eg enga ástæðu
til að undrast yfir trúgirni þessa
fólks. Þeim var mjög eðlilegt
að trúa þessu .eftir trúarskoðun
og þekkingar þroska þeirrar ald-
ar. Eg nota þessa endurminn-
ingu sem inngang af því hún
sýnir svo dæmalaust vel hvernig
menn hugsuðu sér samband sitt
við hin himnesku máttarvöld.
Þetta gerði trú-fólksins svo und-
ur innilega og svo undur hvers-
dagslega. Guð hélt sinni almátt-
ugu verndarhendi yfir þeim per-
sónulega í daglegum hættum og
vanda, hann sendi góða engla til
að vernda þá og fénað þeirra frá
aðsóknum illra vætta, hann sendi
sína sendiboða mönnunum til
vegvísunar og skrifaði þeim»
bréf þegar mest þurfti við, eins
og til dæmis á þvílíkri ógnaöld,
sem vantrúarrit slíkra manna
sem Magnúsar Eiríkssonar og
Björns Gunnlaugssonar mögn-
uðu heima, á mínum uppvaxtar-
árum.
Til þess að skilja trúarafstöðu
feðranna þurfum við að bera
kensli á þetta og til að skilja
þýðingu þeirrar breytingar sem
við höfum við að fást, þurfum
við einnig að skilja kraft og á-
hrif þeirrar trúar, er stjórnaði
hugsun og gerðum andaðra ætt-
liða og enn í dag eiga svo áhrifa-
mikil ítök í Hyggju margra fróm-
lyndra manna og kvenna.
Hver bsr nú svona sögur um
sveitir, um himnabréf, sem rign-
ir yfir hina ranglátu jörð, svo
mönnunum berist boð að hand-
an, hinum ráðviltu mannskepn-
um til leiðsagnar á sínar gæfu-
götur. Já, hver ber svona sögur
út um canadisku slétturnar og
upp í íslenzku dalina? Hafið þið
heyrt nýlega talað um nokkur um
himnabréf og væri þeirra þó sízt
vanþörf nú, á þessum síðustu og
verstu tímum. Hver mundi líka
leggja hlustir við slíkum frétt-
um? Mér er sem eg sjái frarnan
í unglingana hérna eða heima ef
hin aldna vizka fer að flytja æsk-
unni þvílíkar fregnir.
Hvert sem okkur er það ljúft
eða leitt og hvert sem við viljr
um við það kannast eða ekki höf
um við öll tekið miklum breyt-
ingum, þó misjafnlega miklum
breytingum. Sá prestur myndi
gera sig að almennu athlægi og
líklegast tapa bæði kjóli og kalli,
sem vogaði sér nú að fara með
það, sem hinir góðu og gömlu
ast á breytta afstöðu þeirra til
safnaðanna. Eins og sagan sýnir
var himnabréfið skrifað á latínu
svo prestranir einir gátu lesið.
I þátíð var presturinn altaf með-
algangarinn milli guðs og manna.
Jú, ritningin geymdi opinbefan-
ir guðs, var nokkurskonar sam-
safn af himnabréfum, en enginn
alþýðumaður ætlaði sér þá dul
að sklija þá opinberun. Hinn
guðfræðilega mentaði prestur
var einn til þess fær. Enginn —
eða að minsta kosti mjög fáir -—
leyfðu sér þá að efast um mynd-
ugleik og getumagn klerksins til
að skilja og skilgreina orð og
anda hinna innblásnu höfunda,
að ætla almúganum slíkt gekk |
Póstar um Canada
Quebec nútíðarinnar
Quebec, höfuðborg samnefnds
fylkis, er elzta borg Canada. —
Hún er bæði fögur og einkenni-
leg um margt. Hún er umgirt
varnarmúrum og er eina borg
Ameríku, sem það verður sagt
um.
En óvíða eru götur eins þröng-
ar og krókóttar. Sous le Capt-
gatan var t. d. einu sinni aðal
verzlunargata í Quebec. Hún er
svo þröng, að bílar fá þar tæp-
lega ekið á mis. Verzlunin hefir
stóirum minkað, hinir stærri,
guðlasti næst.“ Nú þykist, hver |>afa flutt þaðam^ Samt^er þar
knapinn fullfær til að leggja
sina meimngu í
anna og skirrist
orð spámann-
enda ekki við
að rökræða málið á hvaða vstt-
vangi sem verða vill.
Hann er heldur alls ekki dul-
ur á þá þekkingu, sem lestur
fjölmargra fræðirita hafa aflað
honum. Hann hefir kannske
fengið vitneskju um, að margair
hetjur og trúarbragða höfundar
voru álitnir eingetnir synir guð-
anna. Að ekki færri en 14 roenn
voru líflátnir og dauði þeirra
skoðaður sem friðþægingar fórn
og að minsta kosti sjö þeirra áttu
sér líkamlega upprisu eftir dauð -
ann. Eg er ekki að spyrja hvert
ykkur fellur þetta vel eða illa í
geð. Eg er ekki að spyrja að því
hvert þetta er í sjálfu sér rétt
eða rangt, ekki heldur hvert það
er skynsamlegt, eða óskynsam-
legt. Eg er aðeins að reyna að
skilja, og hjálpa ykkur til að
skilja þá breytingu, sem gerðist
og er að gerast með því að greina
frá staðreyndum og að þetta séu
staðreyndir, getur held eg eng-
inn, sem á annað borð er fáan-
legur til að ganga með opin augu,
mótmælt.
Við prestarnir vitum þetta
engu síður en aðrir og þetta hefir
gert okkur feimna og ístöðu-
lausa. Fátt er nú um djarfmælta
presta með ákveðnar skoðanir.
Ef ykkur grunair að hér sé farið
með öfgafullar aðdróttanir mætti
eg benda ykkur á umsagnir
sumra gjörhygnustu og frjáls-
lyndustu kristindóms vinina,
svo sem dr. Sigurð Nordal og
Pierre Van Paasen, en þessir
menn og margir flairi rita ekki
af illhug til kirkjunnar heldur |
af umhyggju studdri hlutlægri
athugun. — Þessu var öðruvfti
farið hér áður fyr. Þá mælti
kirkjan af myndugleik sinnar
sannfæringar. Hrjúfar og enda
ruddalegar voru prédikanir
stundum — satt er það og þurftu
lagfæringar við. Engin leið er
nú heldur að endurvekja þanr
prédikunarmáta sem bygðist á-
seytjándu aldar guðfræði, er
reisti hornsteina sína ekki síður
á ógnum vítis en himnaríkis von-
um, en að því er hið fyrra atrið-
ið snertir þá hefir nú svo dregið
talsvert enn af búðum. En mik-
ið af verzlunarhúsum þar hefir
verið snúið upp í stórhýsi til í-
búðar.
Quebec stendur á bökkum St.
Lawrence-fljóts norðan megin,
lítið fyrir innan Orleans-eyjairn-
ar. Hún er sjöunda stærsta borg
Canada og frönskust allra borga
landsins. íbúarnir eru um
151,000, en af þeim eru 139,000
af firönskum ættum, en aðeins
10,000 af brezkum; tvö þúsund
eru annara þjóða.
Auk þess að vera höfuðborg
fylkisins, er Quebec langmesta
mentasetur Frakka í Canada.
Þar er Laval-háskóli, elzti fran-
ski háskóli í Norður-Ameríku;
þar eir og Jesúíta College, Quebec
Ssminary, Ursuline Convent, og
fjöldi miðskóla, nunnuskóla og
verkfræðisskóla. Þar eru og
heimilis og listiðnaðarskólar, er
halda vel við frönskum arfi í
þeim efnum.
Mikilvægir alþjóðafundir hafa
verið haldnir í Quebec. I þessu
stríðið hafa forkólfar bandaþjóð-
anna oft komið þangað til skrafs
og ráðagerða um stærri mál sín.
í þessari sögulegu borg, var eigi
alls fyrir löngu stofnað félagið,
er um vörubirgðir í Evrópu sér
af hálfu bandaþjóðanna.
Um Quebec er oft talað sem
“borg fagurra minnismerkja”. —■
Er hún stráð minnismerkjum
hetja, merkra manna og sögu-
legra viðburða. Þar er orustu-
völlurinn sem Wolfe og Mont-
calm börðust á 1759, Abrahams
vellirnir; eru þeir nú fagur
skemtigarður og minningaastað-
ur, ekki um sigur eða ósigur,
heldur um að þar tóku synir
Frakklands og Bretlands hönd-
um saman um yfirráð helmings
af Norður-Ameríku.
Að ýmsu leyti má Quebec
heita forn og gamaldagsleg. —-
Margar af byggingunum eru
ævagamlar, sumar jafnvel frá
1647. En hún hefir iðnaðarlega
fylgst vel með tímanum.
Á síðari tímum hafa framfarir
orðið miklar og borgin er orðin
ekkert lítil viðskiftamiðstöð. í
nýnri hluta borgarinnar eru
prentsmiðjur, viðarverksmiðjur,
tóbaksgerð, loðvörugerð og vín-
gerð alt í stórum stíl. Ennfrem-
ur er þar smænri iðnaður er nið-
ursuðu alls konar fæðutegunda
rekur og brjóstsykursgerð, og
mikið af smáverkstæðum er
framleiða fáséða muni til skrauts
í kirkjum og á heimilum.
í Quebec eru hafnir svo góðar,
að óvíða eru betri í heimi. Þar
lenda hin stóru línuskip, er ekki
vilja eiga neitt við að fara lengra
upp St. Lawrence-fljótið eða til
Montreal. Þarna mætast hinn
nýi og gamli heimur. Þarna er
fult af fornum venjum, en innan
um þær er hinn blómlegasti og
stórfenglegasti iðnaður rekinn,
með nýtízku sniði og er mörgum
er borgina sér í fyrsta sinni, mik-
ið undrunarefni.
eruð þér enn nú ekki óþyrstir
orðnir af blóði fátæks almúg'
hér á landi. Nær viljið þér láts
af að útsjúga hús þeirra, sem
yður forsargun veita með sínu
erfiði.”
Eða þessi klausa úr ræðunni á
Pálmasunnudaginn:
“Eg vænti, að svo hafi flestir
auðgast að þeir, eða þeirra for-
feður hafi tekið nokkuð rang-
lega af öðrum. En segið mér, er
Iþað réttvísi, að menn stæri sig
upp yfir einhverjum, af því að
hans forfeður hafa tekið eitthvað
af hins forfeðrum.”
Hann skirðist ekki við að tala
með myndugleik hins raunsæa
siðvendismanlís og í nafni þeirr-
ar stofnunar sem á að kenna rétt-
læti, bróðurhyggju, sátt og sam-
vinnu, um þá meingalla í samtíð-
ar þjóðlífinu er helzt stóðu því
til tálmunar, að kenningar Krists
um alt þetta bæru ávöxt með
þjóðinni. Hann talar um dramb
og rangsleitni yfirvaldanna, um
ágirnd og auðklækji hinna auð-
úr eldamenskunni, í undirheim-1 um einokunar verzlun og
sem
prestar báru fram sem heilagan
sannleika af hjartans sannfær-
ingu — og hann myndi hér um
bil eins serimónilaust verða ræk-
ur úr hinum svonefndu rétttirún-
aðar kirkjum, sem þeim frjáls-
lyndu.
Úr því eg er nú farinn að tala
um prestana vil eg einnig minn-
að sæmilega siðaðir rétt-
trúnaðar prestar minnast nú
naumast á þvílík undur, nema þá
helzt þegar þeir skíra bkssuð
börnin, samkvæmt játningunum.
Sem frjálslynt fólk megum við í
heldur ekki vera altof einsýn á
efni og innihald þeirra prédik-
ana, sem fluttar voru, — að
minsta kosti af hinum meirihátt-
ar prestum íslenzku kirkjunnar
á seytándu og átjándu öld. Andi
Jóns Vídalíns sveif þá yfir vötn-
unum, en það varð hlutverk
þessa mikilmennis að gefa hin-
um dauða og deyðandi bókstaf
hinnar játningabundnu guð-
fræði, siðferðislegt innihald. —
Hann ógnaði ekki hinum blá-
snauðu nesjamönnum og öreiga
bændum með helvist á heimili
Belisbusar, heldur hinum ríku
og ranglátu. Á sunnudaginn í
miðföstu ávarpar hann þá til
dæmis þannig:
“Heyrið þér, Satans börn, ef
nokkur eru, sem megið orð mín
heyra, eður til þeiirra spyrja:
þá áþján, sem af henni stafaði
fyrir almúgann á íslandi, um
hans daga. Hann var hreinskil-
inn, djarfmæltur og stórorður.
Mönnum ógnar bölvið en gæta
þess ekki að engin hefir kunnað
að fara með það eins og meistar-
inn mikli. Hann nötar það af
því það geymir samanþjappaða
beiskju þjóðarinnar, af himin-
hrópandi. áklögun hins undir-
setta.
Annar höfuðsnillingur hinnar
öldnu kirkju: skáldið Hallgrím-
ur Pétursson, hefir heldur ekki
gengið fram hjá þeirri siðspill-
ing, sem skapast fyrir ofríki
valds og auðlegðar:
“Eg spyr: hvað veldur ódygð
flest,
eykst nær daglega og fjölgar
mest?
Umsjónarleysi er orsök næst,
eigin hagsmunir þessu næst,
miskun, sem heitir skálkaskjól,
skygnist eftir um fánýtt hól,
óttinn lögin svo þvingar þrátt,
þora þau ekki að líta hátt.”
Hinir eldri prestar tóku sér
þessa menn sér til fyrirmyndar
og töluðu í myndugleik sinnar
köllunar um rangsleitni tímanna
og boðorðabrot, hver sem í hlut
átti. Jóni hneppstjóra í Maura-
gerði þótti Eilífur prófastur ó-
þarflega aðslettinn þegar hann
þrumaði, af stólnum um þá
mektarbændur er gera sig ekki
ánægða með þá konu, sem drott-
inn gaf honum og fór ómjúkum
orðum um þá er kaupa sér kvað-
ar konur. Já, Jón var gramur
en þetta jók fremur en dróg úr
kirkjusókninni, því menn voru
forvitnir að vita hver fengi nú
ádrepuna næst og allir vissu,
innra með sér, að presturinn var
að gera skyldu sína.
Þá trúðu menn líka prestun-
um fyrir mörgum málum, þá
voru margir af mestu prestum
íslands foringjar til frelsis, fram-
sóknar og samvinnu, meðal al-
þýðunnar. Þá voru þeir þing-
menn þjóðarinnar, ráðanautar
bændanna, málsvarar hinna und-
irtroðnu og sáttasemjarar í sveit
sinni og á heimilunum. — Sjálf-
sagt voru margar undantekning-
ar, en þegar maður á annað borð
tekur að hugleiða þetta, rennn
nöfnin fram í hugann, ótal nöfn
þótt fleiri gleymist eðlilega: séra
Hannes á Ytra-Hólmi, séra Ólaf-
ur í Vatnsfirði, Halldór á Hofi,
Þórarinn í Görðum, Gunnar
Gunnarson, Ólafur Ólafsson, Sig-
urður Gunnarsson, Guttormur
Vigfússon og ótal, ótal fleiri.
Þá trúði þjóðin þeim fyrir sín-
um vandamálum af því hún sá í
þeim sína ráðhollustu og sam-
vizkusömustu leiðtoga.
Nú er þessu öllu Dreytt, bæði
heima og annar staðar og ekki
til hins betra, að því er virðing
og áhrif kirkjunanr snertir. Yfir-
leitt má segja, að kirkjan, og þó
einkum krikjan á Islandi, sé nú
miklu frjálslyndari, víðsýnari og
réttsýnari í trúarefnum en áður
fyr. Samt virðast nú áhrif henn-
ar fara dag þverrandi þar sem
annarstaðar. Þetta er staðreynd
og staðreyndirnar eiga sér altaf
einhverjar orsakir. Ekki er ó-