Heimskringla - 02.01.1946, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 2. JANÚAR 1946
HEIMSKRINGL/
7.S1ÐA
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FóGETA
Eftir S. K. Steindórs
Framh.
1 vikublaðinu “Fjallkonan”
árið 1889, er prentuð æfisaga
Skúla, er hann samdi sjálfur á
dönsku, en Jón Grunnvíkingur
sneri á íslensku og bætti ýmsum
skýringum við. Nær frásögn
þessi þó ekki nema til ársins 17-
49, er Skúli varð landfógeti, en
þá má næstum segja að hin
óvenjulega saga hans hefjist,
Hafði ritsjóri Fjallkonunnar,
Valdimar heitinn Ásmundsson í
hyggju að prjóna neðan við þetta
æfisöfubrot, og rita sögu hans
alla, en ekki mun honum hafa
unnist tími til þess.
Einn maður öðrum fremur:
Jón próf. Aðils, hefur gert sitt
til að minning Skúla sé í heiðri
höfð rheð þjóð vorri. Árið 1896
kom út eftir hann á vegum Bók-
mentafjelagsins, æfisaga Skúla.
Og í fyrirlestra- safni hans,
“Dagrennig”, er einnig þáttur
um hann. En svo árið 1911, á 200
ára afmæli Skúla, kom æfisaga
hans enn á ný út, eftir próf. Jón,
utnrituð og allmiklu fullkom-
nari, en sú fyxri. Þá kemur Skúli
og að sjálfsögðu mikið við Ein-
okrunar-sögu sama höfundar. 1
hinum gagnmerku ritum Þorv.
Th. Landfræðisögunni og Lýs-
ing íslands, kemur Skúli víða við
sögu. Þá má og geta þess, að í
bókinni: Vormenn Islands, bls.
9 1.36) eftir Bjarna kennara
Jónsson, er glögg og vél sögð
saga Skúla fógeta. Einnig er
margt um hann að finna í Sögu
íslendinga, og fleiri ritum,
þannig t. d. í Árbókum Espólíns,
og öðrum Annálum.
En þar sem fæst þessara rita
eru handbær meginþorra þjóðar-
innar, hefir mér dottiðí hug, að
koma ritgerð þessari á framfæri
i fjöllesnasta riti ísl.: Lesbók
Morgunblaðsins, ef vera mætti,
að eitthvað kynni að Vera þar,
sem ekki væri öllum ljóst áður.
En þó einkum ef það gæti orðið
til þess, að ýmsir létu ekki hér
við sitja, en kyntu sér nánar líf
og starf Skúla fógeta. Því það er
ment og máttur allra þjóða, að
meta sína beztu afreksmenn.
Skúli Magnússon fæddist 12.
des. árið 1711, að Garði í Keldu-
hverfi. Var hann að ætterni
óvenjulega hreinræktaður Norð-
lendingar. Ósvikið norðurstranda
stuðlaberg er stóð á traustum
ættarmerg.
Það má kallast kynleg tilviljun
að þessi alnorðlenski maður,
skyldi eiga megin þáttinn í
grundvöllun og stofnsetningu
okkar kæru höfuðborgar. Ein-
kum þegar þess er gætt, að for-
feður hans höfðu í mörg hundruð
ár verið ótrúlega staðbundnir við
ákveðið hérað norðanlands. Skúli
var af prestaættum kominn
mann fram af manni. En eins og
eðlilegt er, flytjast prestarnir
einatt landshlutanna á milli; eru
því prlcstaættirnar sjaldan mjög
héraðsbundnar. Mætti ef til vill
af átthagatrygð þeirra forfeðra
Skúla, ráða óvenjulega sterka
skaphöfn og einbeittni. Kosti
sem komu svo glæsilega í ljós
hjá honum.
Þó að Þingeyingum hlotnaðist
sá heiður, að Skúli skyldi fæðast
meðal þeirra, og sliti barnsskón-
um í því héraði, þá varhann ein-
ungis efnilegur unglingur, en
óráðin gáta, er hann hvarf á
brott þaðan, og spor hins mikla
athafnamanns, sem mótuðu nýj-
an tíma, liggja öll utan takmarka
þess héraðs. Eh meginættarstuð-
lar Skúla voru skagfirskir, langt
aftur í aldir, eins og lítillega mun
gerð grein fyrir.
Magnús Jónsson, er kallaður
hinn “gamli” var merkisprestur
um 40 ára skeið, frá 1622 á Mæli-
felli í Skagafirði. Langafi hans
hét Brandur Helgason, og var
kallaður “Fljóta Brandur”; var
hann mektar maður á dögum
Jóns biskups Arasonar og bafði
“Fljóta-umboð”. En langafi
Brands var Þorsteinn Magnús-
son, af ríkismannakyni, og er
hann gifti sig árið 1427, gaf Loft-
ur ríki honum jörðina Holt í
Fljótum. Hvort frændsemi hefir
verið með þeim Lofti og Þor-
steini eða Ólöfu konu hans, er
mér ekki kunnugt, en vera kynm
og, að Þorsteinn hafi verið einn
INNKÖLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
Á ISLANDI
Reykjavík------Björn Guðmundsson, Reynimel 52
í CANADA
Antler, Sask------------K. J. Abrahamson, Sinclair, Man.
Árnes, Man-------------Sumarliði J. Kardal, Hnausa, Man.
Árborg, Man...........A................,_G. O. Einarsson
Baldur, Man--------------------------------- O. Anderson
Beökville, Man.---------Björn Þórðarson, Amaranth, Man.
Belmont, Man...............................G. J. Oleson
Cypress River, Man......................Guðm. Sveinsson
Dafoe, Sask--------------O. O. Magnússon, Wynyard, Sask.
Ebor Man-----------------K. J. Abrahamson, Sinclair, Man.
Elfros, Sask..................—Mrs. J. H. Goodmundson
Eriksdale, Man................. ........ólafur Hallsson
Fishing Lake, Sask------------Rósm. Árnason, Leslie, Sask.
Foam Lake, Sask--------------Rósm. Árnason, Leslie, Sask.
Glmli, Man...............................__K. Kjernested
Geysir, Man-----------------------------G. B. Jóhannson
Glenboro, Man.............................. G. J. Oleson
Hayland, Man............................Sig. B. Helgason
Hecla, Man...........................Jóhann K. Johnson
Hnausa, Man..............................Gestur S. Vídal
Innisfail, Alta--------Ófeigur Sigurðsson, Red Deer, Alta.
Kandahar, Sask-----------O. O. Magnússon, Wynyard, Sask.
Keewatin, Ont..........................Bjarni Sveinsson
Langruth, Man...........................Böðvar Jónsson
Leslie, Sask..........................Th. Guðmundsson
Lundar, Man.................................D. J. Líndal
Markerville, Alta-----Ófeigur Sigurðsson, Red Deer, Alta.
Morden, Man.-------------------------Thorst. J. Gíslason
Mozart, Sask ----------------------------Thor Ásgeirsson
Narrows, Man------------------S. Sigtfússon, Oakview, Man.
Oak Point, Man.........................Mrs. L. S. Taylor
Oakview, Man...._.......................... S. Sigfússon
Otto, Man-----------------Hjörtur Josephson, Lundar, Man.
Piney, Man...................................S, V. Eyford
Red Deer, Alta.......................-Ófeigur Sigurðsson
Riverton, Man..........................Einar A. Johnson
Reykjavík, Man..........................Ingim. ólafsson
Selkirk, Man-------------------------Mrs. J. E. Erickson
Silver Bay, Man....................................Hallur Hallson
Sinolair, Man........................K. J. Abrahamson
Steep Roek, Man............................Fred SnædaJ
Stony Hill, Man----------Hjörtur Josephson, Lundar, Man.
Tantallon, Sask.........................Árni S. Árnason
Thornhill, Man----------Thorst. J. Gíslason, Morden, Man.
Víðir, Man-------------------Aug. Einarsson, Áfborg, Man.
Vancouver, B. C-------Mrs. Anna Harvey, 4487 Quebec, St.
Wapah, Man---------------Ingim. Ólafsson, Reykjavík, Man.
Winnipeg-----S. S. Anderson, 800 Lipton St. Winnipeg, Man.
Winnipegosis, Man............................. S. Oliver
Wynyard, Sask...........................Ö. Ö. Magnússon
í BANDARIKJUNUM
Akra, N. D-------------Björn Stevenson, Akra P.O., N. D.
Bantry, N. Dak----------- E. J. Breiðfjörð, Upham, N. D.
Bellingham, Wash. .. Mrs. Jóhn W. Johnson, 2717 Kulshan St.
Blaine, Wash......................Magnús Thordarson
Cavalier, N. D--------Björn Stevenson, Akra P.O., N. D.
Crystal, N. D--------C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Edinburg, N. D-------C. Indriðason, Mountain P.O.’, N. D.
Gardar, N. D--------C. Indriðason, Mountain P.O.,’ N. D.
Grafton, N. D-------C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
HaUson, N. D-----------Björn Stevenson, Akra P.O.’, N. D.
Hensel, N. D--------- C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Ivanhoe, Minn-------Miss C. V. Dalmann, Minneota, Minn
Milton, N. Dak...........................S. Goodman
Minneota, Minn....................Miss C. V. DaJmann
Mountain, N. D-------C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
National City, Calif.....John S. Laxdal, 736 E. 24th St.
Pömt Roberts, Wash.....................Ásta Norman
beattle, 7 Wash------J. J. Middal, 6522 Dibble Ave., N.W.
Upham, N. Dak..........................E. j. Breiðf jörð
The Viking Press Ltd.
Winnipeg Manitoba
af sveinum Lofts. — Má af þessu
sjá, að forfeður Skúla voru eng-
ir nýgræðingar í Skagafirði.
iSéra Magnús á Mæliíelli, var
tvíkvæntur, og var fyrri kona
hans Ingunn systir Þorláks Hóla-
biskups Skúlasonar. Áttu þau 6
börn, en einungis hið elzta þeirra
kemur hér við sögu; var það
Skúli prestur í Goðdölum, sem
einnig hafði viðurnefnið ‘gamli’.
Séra Skúli virðist hafa verið
bráðþroska, því er hann var 13
ára að aldri, fór hann í Hólaskóla
og útskrifaðist þaðan eftir 6
vetra nám. En að því búnu gerð-
ist hann um tveggja ára tíma
sveinn Þorláks biskups móður-
bróður síns. 22ja ára gamall var
hann vígður aðstoðar-prestur að
Goðdölum, til séra Sigurðar
Jónssonar, og gegndi því starfi í
17 ár, þar til hann varð eftirmað-
ur séra Sigurðar. Hann var svo
mikill og orðlagður ræðumaður,
að fólk þyrptist að langar leiðir
til að hlýða á kenningar hans.
Slagir Espólín í Skagfirðingasögu
sinni, að séra Skúli hafi verið
mikilhæfur í mörgum greinum.
Tvö síðustu æfiár sín var hann
mjög hrumur, en svo var þrekið
mikið, að hann prédikaði að kalla
mátti fram í andlátið, sitj^ndi á
hægindi 'í prédikunarstólnum.
Séra Skúli andaðist í des. 1711,
um líkt leyti og Skúli fógeti
fæddist, sem heitinn var s eftir
þessum langafa sínum. Hafði
séra Skúli þá verið prestur í 66
ár, en var 88 ára gamall. Kona
hans var Arnþrúður Björnsdótt-
ir, frá Viðvík í Skagafirði. Þrjú
af börnum þeirra náðu þroska-
aldri, en einungis séra Einars, er
lengi var prestur að Garði í
Kelduhverfi, verður getið hér.
Séra Einar fæddist árið 1645,
og er honum óx þroski gekk
hann í Hólaskóla, en að loknu
námi gerðist hann um tveggja
ára tíma, biskupssveinn frænda
síns, Gísla biskups Þorlákssonar
á Hólum, sem vígði hann prest
að Garði, árið 1669. Hann and-
aðist árið 1742, 97 eða 98 ára
gamall, og hafði þá átt heima í
Garði í 71 ár, en prestsvígslu
hafði hann haft í 73 ár, og mun
það áreiðanlega vera næsta fá-
títt. Hefir hár aldur verið kyn-
fylgja þeirra frænda.
Séra Einar var mikill mælsku-
maður, orðlagður gáfumaður og
betur mentaður en þá tíðkaðist;
auk latínu og grísku var hann
einnig vel áð sér í austurlanda-
málum svo og þýzku. Nokkuð
fékst hann við ritstörf, en ekkert
1 af því mun hafa verið prentað.
JURTA SPAGHETTI
Hin nýja eftirsókn
arverða jurt
Fín, rjómahvít
sem vex eins
sveppur oe er
um 8 þl.
Tínið á-
vöxtinn
þegar
hann er _____
þroskaður, sjóðið hann heilann í
suðu-heitu vatni í 20 minútur. Sker-
ið síðan eins og myndin sýnir og
munuð þér þá verða var mikils efn-
is, mjúku á bragð og líku spaghetti,
sem hægt er að geyma og bæta að
bragði eða gerð að mat á annan
hátt. Vertu viss um að sá þessari
góðu jurt og panta nú. Pk. 10e
3 pkr. 250, póstgjald 30.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1946
Enn sú fullkomnasta 87
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
Ungmennafræðari og kennari
góður var séra Einar, og hinn
mesti mannkostamaður í hví-
vetna. Hafði hann hin farsæl-
ustu áhrif, á hið óþjála æskugeð,
sonarsonar síns, Skúla fógeta. —
Fyrrikona séra Einars var Guð-
rún dóttir séra Hallgríms í
Glaumbæ, Jónssonar. Og varð
þeim 12 barna auðið. Elztur
þeirra barna, var hinn frábæri
gáfumaður, skáld og rithöfund-
ur, Jón Einarsson, heyrari —
kennari, fyrst í Skálholti og
seinna á Hólum. Andaðist hann
aðeins 35 ára gamall, rétt um
þær mundir sem hann átti að
taka við skólameistaraembætt-
inu á Hólum. Hefir sumt af rit-
um hans og kveðskap verið
prentað.
Seinni kona Einars var einnig
Skagfirðingur: Guðrún Gríms-
dóttir frá Viðvík, en börn áttu
þau ekki. Víst hefði séra Einar,
verðskuldað, að hans hefði verið
ítairlegar minst á þessu 300 ára
afmæli hans, en hér eru tök á að
gera.
Næstelztur af börnum séra
Einars var Magnús, er prestur
var á Húsavík árin 1715—1728,
en þar áðuir hafði hann verið að-
stoðarprestur í Garði hjá föður
sínum um hríð. Lýsir Skúli föð-
ur sínum á þá leið, að hann hafi
verið gáfaður vel, allvel lærður,
lögfróðuir vel, töluvert hagmælt-
ur og búhöldur mikill. Hann átti
í jarðkaupum og hafði umsvif
mikil, en hafði þungt heimili og
mikinn kostnað, svo auðugur var
hann ekki, er hann druknaði á
bezta aldri, í ársbyrjun 1728, er
hann var að sækja rekavið, og
brökk útbyrðis af bát.
Nokkuð fékst séra Magnús við
ritstörf, samdi reikningsbók og
ýmisllegt fleira, en ekkert af því
hefir verið prentað.
Kona séra Magnúsar var Odd-
ný dóttir Jóns bónda Árnasonar
í Keldunesi, en móðir hennar var
Guðrún Gunnarsdóttir Hólaráðs-
manns Egilssonar prests í Hofs-
þingum í Skagafirði. Kemur enn
að hinu sama, að forfeður Skúla,
eru einkennilega staðbundnir við
Skagaf j arðarhérað.
Jón í Keldunesi var sonar-son-
ur hins alkunna mlerkismanns,
Bjöms Magnússonar á Laxamýri
og var Jón þannig 8. liður karl-
leggs frá Lofti ríka. í æfisögu
sinni segir Skúli um þennan móð-
urföður sinn: “Og veit eg ekki að
hverju leyti hann er merkur
maður, nema hann var ríkur
bóndi, og lét ekki hlut sinn fyrir
neinum”. — Leynir það sér ekki
að Skúla hefir þótt sá eiginleiki
all þýðingarmikill. Oddný þótti
fremri flestum öðrum konum,
kvenskörungur og mesti dugnað-
arforkur.
Börn þeirra Oddnyjar og
Magnúsar prests, voru 7 er til
aldurs komust en 2 dóu í æsku.
Jón próf. Aðils telur Skúla
verið hafa elztan þeirra barna,
en vafasamt er hvourt það er rétt,
því Skúli s'egir þannig, í æfisögu
sinni: (Þar talar hann æfinlega
um sig í 3. persónu). “Skúli er
fæddur sem fyr er sagt 12. des.
1711. Hann verður að játa sjálf-
ur, að hann man ekkert um þann
merkisatburð. Það man hann
fyrst, að bömin voru mörg í stof-
unni í Húsavík og lenti í rifrildi
Frh. á 8 bls.
Professional and Business
Directory ——=
OrncE Phoni Res. Phoni
94 762 72 409
Dr. L. A. Sigurdson
116 MEDICAL ARTS BLDG.
Office hours
by appointment
Dr. S. J. Jóhannesson
215 RUBY ST.
Beint suður af Banning
Talsimi 30 877
Viðtalstími kl. 3—5 e.h.
J. J. Swanson & Co. Ltd.
REÁLTORS
Rental. Insurance and Financial
AgenU
Sími 97 538
308 AVENUE BLDG.—Wlrmlpeg
THE WATCH SHOP
CARL K. THORLAKSON
Diamond and Wedding Rings
Agent for Bulova Watches
Marriage Licenses Issued
699 SARGENT AVE
H. HALDORSON
BUILDER
23 Music and Arts Studios
Broadway and Carlton
Phone 93 055
Winnipeg, Canada
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. H. Page, Managing Director
Wholesale Distributors of
Fresh and Frozen Fish
311 CHAMBERS ST.
Office Phone 26 328
Res. Phone 73 917
ÁSGEIRSON’S PAINTS,
WALL PAPER AND
HARDWARE
698 SARGENT AVENUE
Winnipeg, Man.
Telephone 34 322
WINDATT COAL Co.
LIMITED
Established 1898
307 SMITH STREET
Office Phone 97 404
Yard Phone 28 745
THE
BUSINESS CLINIC
specialize in aiding the smaller
business man to keep adequate
records and prepare Income
Tax Returns.
ANNA LARUSSON
415 Mclntyre Blk. Ph. 92 316
r' / • •
rra vmi
PRINC|ESS
MESSENGER SERVICE
Við flytjum kistur og töskur,
húsgögn úr smœrri íbúðum
og húsmuni af öllu tœi.
58 ALBERT ST. ~ WINNIPEG
Sími 25 888
C. A. Johnson, Mgr.
A. SAEDAL
PAINTER & DECORATOR
★
Phone 23 276
★
Suite 4 Monterey Apts.
45 Carlton St., Winnipeg
DR. A. V. JOHNSON
DENTIST
506 Somerset BldQ.
Office 97 932 Res. 202 398
ANDREWS, ANDREWS,
THORVALDSON &
EGGERTSON
Lögfrœðingar
Bank of Nova Scotia Bldg.
Portage og Garry St.
Simí 98 291
DRS. H. R. and H. W.
TWEED
Tannlœknar
m TOKONTgr.EN. TRUSTS
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 96 952 WINNIPEG
H. J. PALMASON & Co.
Chartered Accountanta
1103 McARTHUR BLDG.
PHONE 94 358
Rovatzos Floral Shop
253 Notre Dame Ave., Phone 27 989
Fresh Cut Flowers Daily.
Plants ln Season
We apecialize in Wedding & Concert
Bouquets & Funeral Designs
Icelandic spoken
A. S. BARDAL
aelur likkistur og annast um útfar-
lr. Allur útbúnaður sá besti.
Ennfremur selur hann allstconar
minnisvarða og legsteina.
843 SHERBROOKE ST.
Phons 27 324 Winnipeg
Union Loan & Investment
COMPANY
Rental, Insurance and Finandal
Agents
Simi 95 061
510 Toronto General Trusts Bldg.
GUNDRY-PYMORE Ltd.
British Quality - Fish Netting
60 Victoria St., Winnipeg, Man.
Phone 98 211
Manager: T. R. THORVALDSON
Your Patronage Will Be
Appreciated
Halldór Sigurðsson
Contractor & Builder
★
594 Alverstone St., Winnfpeg
Sími 33 038
FINKLEMAN
OPTOMETRISTS
and
OPTICIANS
KENSINGTON BLDG.,
275 Portage Ave. Winnipog
PHONE 93 942
DR. CHARLES R. OKE
* TANNLÆKNIR
404 Toronto Gen. Trust Bldg.
283 Portage Ave., Winnipeg
Phone 94 908
'JORNSONS

VOOKSTOREI
T.bflvj
702 Sargent Ave., Winnipeg,