Heimskringla - 30.01.1946, Blaðsíða 1
We recommend for
your approval our
//
//
BUTTER-NUT
LOAF
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
LX. ÁRGANGUR
]
We recommend tor
your approval our
//
BUTTER-NUT
LOAF
//
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN. 30. JANÚAR 1946
NÚMER 18.
“Merkið stendur þó maðurinn falli
Dr. Röguvaldur Pétursson
F. 14. ágúst 1877 D. 30.janúar 1940
Þar sem þetta tölublað Heimskringlu kemur út á þeim degi
er dr. Rögnvaldur Pétúrsson lézt, fyrir sex árum (1940), væri óvið-
eigandi, að þess væri að engu minst.
Minningin um hinn mikla foringja, er og verður æ fersk í
hugum og hjörtum þeirra, er undir merki hans fylktu sér í málum
tslendinga hér vestra. Hann var þar ekki einungis hinn ótrauði
foringi, heldur maður sem allir báru djúpa virðingu fyrir og
^Uikið traust og ást til, vegna hógværrar og samúðarríkrar hlut'
tekningar hans og framkomu í daglegri umgengni.
Síðasta áratuginn eða vel það, sem hann lifði, vann hann að
^úugamálum sínum mikið á skrifstofu þessa blaðs, jafnframt því,
Sern hann vakti sífelt yfir hag þess. Þeir sem að ritstjórn blaðsins
storfuðu, áttu þar hauk í horni, sem hann var. Ráðsnilli hans og
víðsýni var leiðarhnoði, sem treysta mátti. Við fráfall hans
^Usti blaðið, eigi síður en aðrar íslenzkar stofnanir hér, og vestur-
lslenzkt þjóðlíf í heild sinni þann foringja, sem það mátti sízt án
Vera. Við höfum átt hér þrjá forustumenn sérmála okkar Islend-
lnga í Vesturheimi. Séra Rögnvaldur var hinn yngsti þeirra, en
til vill hinn raunhæfasti og framsýnasti. Allir voru þeir kirkju-
^Ualaforingjar og allir miklir menn. En þegar út fyrir þann
Verkahring kom, lýsti forustu hæfileiki séra Rögnvalds sér betur
en binna, t. d. í stofnun og rekstri Þjóðræknisfélags Vestur-ls-
^udinga, sem hann stóð allra manna fremst að. Hann var sá er
Það félag á hér mest að þakka vöxt sinn og viðgang vegna þess,
það var hann sem traustast hélt þar um“stjórnvöl frá byrjun
Það verður æ gleggra með hverju árinu sem líður, að með
starfi séra Rögnvalds, var ekki verið að tjalda til einnar nætur.
Störf hans geyma minningu hans um ókomin ár.
Séra Rögnvaldur var einkennilega norrænn í anda og hugs-
unarhætti. Þrátt fyrir þó hann fari drenghnokki að heiman, fái
i mentun sína á hérlendum skólum og eigi hér heima, er andi hans
ávalt ram íslenzkur eða norrænn. Það er sannmæli sem Dr. S. E.
Björnsson segir í kvæði til séra Rögnvalds á sextugs afmæli hans:
Hvar, sem liggja lækjadrög,
er landsins elfur mynda,
fanst þú íslenzk æðaslög
andans heilsulinda.
Allir sem til sögu Þjóðræknisfélagsins hér þekkja, vita, að
það á séra Rögnvaldi veg sinn og gengi fyrstu tuttugu árin að
þakka, eða eins lengi og hans naut hér við. Hann samdi lög félags-
ins og hann sá um framkvæmd þeirra fram að því síðasta. Það
var fyrstu tvo áratugina undir öruggri leiðsögn hans hvort sem
hann var forssti þess eða ekki og honum ber fylsta viðurkenning
' fyrir það, þó ókunnum mönnum starfinu virðist hafa sézt yfir
þetta, í því sem um það hefir af þeim verið sagt stundum síðari
árin, en sem þó hefðu betur átt að vita. En út í það skal hér ekki
lengra farið.
Það var ekki hugmyndin hér að skrifa langt mál um starf séra
Rögnvalds, heldur aðeins að minnast hans að nokkru, að þessu
gefna tikfni, að blaðið kemur út á dánardegi hans. Minning hans
verður Vestur-Islendingum ávalt kær og mun lifa í brjóstum
þrirra, þeim mun ríkara, sem árangurinn af starfi hans verður
þeim ljósari og gleggri. Menn sem slík áhrif skilja eftir í þjóðlífi
sínu, lifa þó þeir deyji..
°g Það skemtilegasta um starf hans er það, að það var að svo
miklu leyti helgað íslandi. Það er fyrir það, sem hver góður
Vestur-íslendingur metur það svo mikils. Orð skáldsins (S. E. B.)
um hann eru dagsönn:
Þjóðræknisfélagsins, sem hefir Fundur um akuryrkju
söfnun þjóðlegs fróðleiks og
sögulegra gagna með höndum, er
skipuð eftirfarandi mönnum: sr.
Sigurður Ólafsson, Selkirk,
Man., formaður; séra Halldór E.
Johnsno, Lundar, Man.; G. J.
Oleson, Glenboro, Man.; Gam-
alíiel Thorleifsson, Garðar, N.
Dgkota, og Páll Guðmundsson,
Leslie, Sask.
Vil eg hvetja fólk, sem slíkan
fróðleik kann að eiga í fórum
sínum, hvort sem eru frásagnir,
bréf eða dagbækur, til að láta
ofantöldum nefndarmönnum það
í té, og má treysta því, að þeir
komi slíkum gögnum til varð-
veizlu með þeim hætti sem gagn-
legast og varanlegast þykir.
Richard Beck
og verkamannamál
NÝÁRSKVEÐJA
vestan um haf
Eftir prófessor Richard Beck,
forseta Þjóðræknisfélags fslend-
inga í Vesturheimi.
Þe:
1( Ss og fyrstu 20 ár félagsins. Hann var og um 20 ár ritstjóri
^únarits” félagsins og greiddi veginn með því og tíðum ferðum
eitti til íslands, til samvinnu þeirrar við heima þjóðina, sem nú
. eLr náð verið og sem reynast mun fremsta vonin, til viðhalds
lsienzku hér vestra.
Stofnun Þjóðræknisfélagsins og starf þess, er eitt mesta þrek-
^lrkið, sem Vestur-Islendingar hafa hér félagslega af hendi leyst.
n Það fór eins vel úr hendi og raun er á, var forustu séra Rögn-
Valds meira en nokkurs eins annars manns að þakka. Hann átti
S.6r að baki álitlegan hóp manna, þar sem kirkjufólk hans var, sem
^°rmum hans og storfum fylgdi eins og einn maður. En séra
ngnvaldur átti því láni einnig að fagna, að hann gat bent svo
Yrt 0g glöggt á takmarkið, að fjölda manns er í kirkjulegum
Úningi stóð honum fjarri, fylkti sér undir merki hans og barðist
auður fyrir þjóðræknismálinu — eins og reyndar almenningur
. öl- Nöfn þessara manna eru öllum kunn, svo sem Jóns Bíld-’
s> Ásmundar Jóhannssonar, séra Jónasar Sigurðssonar, Árna
j^ertssonar, dr. Sig. Júl. Jóhannessonar og ótal fleiri. En þrátt
s^lr einurð og einlægni þessara manna, var það þó, eins lengi og
a Rögnvalds naut við, kirkjufólk hans, sem af hálfu almenn-
s ?sStu® Þessu starfi að baki á meðan það var að komast á rek-
° ln °g gerir auðvitað enn.
Annað stórmálið meðal Vestur-lslendinga, stofnun frjálstrú-
lrkju> efldist fyrst, er hið unga foringja-efni teikur við forustu
mata' Málefnið, sem þar var barist fyrir var að vísu gott.
Sa Var n°kkuð sem koma hlaut og það sem koma skal eins og
er c-+er’ ^n 1 Því naáli, sem þjóðræknismálinu og öðrum málum,
for Sera ^ögnvalds náði til, sannaðist, að hann átti yfir meiri
Ve , ^a bæfileikum að búa, en, að því er virðist, nokkur annar
Unn.Ur'lsllendingur hefir átt. Sigurinn er að vísu ekki til fullnustu
vesmní úúmálunum. En áhrifin af frjálstrúar-kirkjustarfinu hér
Þaeð[u’^a^a Þegar orðið geisimikil á trúmálaviðhorf íslendinga,
lngu Gr Vestra °8 beima á ættjörðinni. Hjá framförum og breyt-
slfjj verður þar ekki komist, fremur en í öðru. Lífsmagn
a s^°Öana, er framtíðinni helgað.
Sonur Islands í útlegðinni
enginn tryggari var.
FRÉTTAYFIRLIT OG UMSAGNIR
Fyrirhugaðar rannsóknir
Piccards-bræðranna
Tvíburarnir belgisku, Au-
guste og Jean Piccard, eru fyrir
löngu kunnir orðnir fyrir há-
loftsflug sín og rannsóknir á hin-
um svonefndu geimgeislum.
En rannsóknum þeirra er ekki
enn lokið. Nú hugsa þeir sér að
fara rannsóknarferðir, en sinn í
hvora áttina.
Dr. Jean Piccard er að undir-
búa ferð upp í háloftin. Hann
gerir ráð fyrir að komast 20 míl-
ur út frá jörðu, en það er um
fimm mílur hærra en nokkur
hefir áður komist. En próf. Au-
guste Piccard ætlar að steypa
sér niður í djúp hafsins. Hann
vill komast 13,000 fet niður, en
það er fimm sinnum dýpra, en
nokkur maður hefir enn kom-
ist.
Til háloftsflugsins verða loft-
belgir notaðir, einhver ný og
sérstök gerð, sem að líkum lætur,
því 20 mílur út frá jörðu er ekki
loftið þéttara sagt en 1/100 af því
sem er við yfirborð jarðar.
Flugfarið eða það af því, sem
bræðurnir ætla að vera í (þeir
fara báðir í háloftsflugið), verður
úr ál (aluminum) og hangir ein
700 fet niður úr loftbelgjunum,
sem verða margir.
Með fluginu er skoðun bræðr-
anna, að mikilvægar rannsóknir
megi gera á geimgeislum, sam-
setningu andrúmsloftsins, sólinni
ogmörgu fleiru. Þeir segja rann-
sóknir sem þeir áður gerðu, hafi
aukið þekkingu á atómum og við
þá þekkingu, sem menn hafi enn
á þeim, megi bæta.
Nokkrar klukkustundir gera
bræðurnir ráð fyrir að vera
iarna við rannsóknir.
1 leiðangrinum segjast þeir
leggja svo skjótt sem fé fáist til
hans, en kostnaðurinn er áætlað-
ur um 300,000 dali.
Farið sem Auguste Piccard
ætlar að nota, til að kafa niður í
hafið, er stálhylki 11 smálestir
að þyngd, -í lagi líkt loftbelgi,
með ofurlitlum gluggum úr 18
þumlunga þykku gleri. Far
rými verður þar aðeins fyrir tvo.
Er haldið að kona hans verði
ferðafélagi hans.
Próf. Auguste Piccard er nú í
Sviss við rannsóknir, en er að
öðru leyti starfsmaður við Brus-
sels-háskóla.
Dr. Jean Piccard starfar við
Minnesota háskóla. Hann varð
bandarískur þegn 1935.
SÖFNUN ÞJÓÐLEGS
FRóÐLEIKS
og íslenzkra sögusagna
vestan hafs
1 viðtali, er birtist í vestur-ís-
lenzku vikublöðunum fyrir
stuttu síðan, vék dr. Helgi P.
Briem, aðalræðismaður Islands í
New York að því, hver nauðsyn
bæri til að varðveita íslenzk
menningarverðmæti, þjóðlegan
og sögulegan fróðleik, bréf og
handrit, sem til eru hér vestan
hafs, frá því að lenda í glatkist-
unni; og kom hann fram með
athyglisverðar bendingar í því
sambandi.
Er hér um að ræða hið tíma-
bærasta og þarfasta verk, enda
hefir Þjóðræknisfélagið um all-
mörg undanfarin ár Tlnnið að
söfnun slíkra verðmæta, þjóð-
legra og sögulegra, og haft milli-
þinganefnd starfandi að því
máli, og er svo enn. Jafnframt
má geta þess, að Mentamálaráð
Islands og Hið íslenzka þjóð-
vinafélag hafa nú einnig látið sig
þetta söfnunarmál skifta og boð-
ið Þjóðræknisfélaginu mikil-
væga aðstoð í því efni, sem nán-
ar verður getið annarsstaðar, og
félagið mun vafalaust notfæra
sér eftir því sem unt er. For-
maður Mentamálaráðs er Valtýr
Stefánsson ritstjóri, en forseti
Þjóðvinafélagsins er Bogi Ólafs-
son yfirkennari.
Núverandi milliþinganefnd
Kæru landar mínir!
“1 átthagana andinn leitar”,1
segir Grímur Thomsen í alkunnu
kvæði, enda vissi hann af eigin
reynd, hve Islendingnum, sem
dvelur langvistum erlendis,
verður oft hugsað heim. Fer
það einnig að vonum, jafn djúpt
og rætur manns liggja í móður-
moldinni og menningarlegum
jarðvegi heimalandsins.
Ekki er það þá heldur nein til-
viljun, að mörg fegurstu ætt-
jarðarkvæði
J. F. Kristjánsson
Fundur verður haldin í borg-
inni St. Louis í Missouri, um
akuryrkju og verkamannamál,
er hefst 29. janúar; stendur
fundurinn yfir í þrjá daga.
Er til hans boðið fulltrúum
frá Canada, Mexikó og fleiri
þjóðum. Aðal málið mun vera
hvernig bezt verði fyrir því séð,
að mannafla ekki bresti, er til
næstu uppskeru kemur.
Canadastjórn sendir einn
mann á þennan fund. Er það J.
F. Kristjánsson, en hann hefir
um nokkur ár haft það starf með
höndum fyrir stjórn þessa lands,
að rannsaka þörfina fyrir verka-
menn í frumiðnaði eða búnaðar-
málum landsins.
Bandaríkjastjórn sem til fund-
arins efnir, hefir það sama í huga
til þess að sannfærast um þá
staðhæfingu. Slík ljóð skipa þar
löngum öndvegið. Og þó segja
megi réttilega, að Stephán G.
Stephánsson hafi í þeim efnum
verið hinn mikli fprsöngvari, svo
sem með hinu þjóðkunna og
snildarríka kvæði sínu, “Þó þú
langförull legðir”, þá hafa önnur
íslenzk skáld í Vesturheimi, bæði
hinir stærri og smærri spámenn
þeirra hópi, tíðum gripið í
sama streng, og ósjaldan bæði
fagurlega og eftirminnilega. —
Auðsjáanlega hefir þeim legið
lofsöngur og þakkaróður til ætt-
járðarinnar létt á tungu.
Og skáldin eru bvað þetta
snertir talsmenn annara landa
sinna vestan hafsins, sem bera í
brjósti hlýjan og djúpan rækt-
arhug til ættjarðarinnar, þó að
þeir eigi ekki hæfilaikann til
þess að finna þeim heitu og ein-
lægu tilfinnngum hjarta síns
íslenzk hafa ort
verið utan lslandsstranda, og n“,r1 huS»
þarf eigi lengi að blaða í ljóða-1ag nUn® ’ ne.n'/ga
söfnum vestur-íslenzkra skálda , , ... , anI>a a vi akur-
til hess »S sannf»rast „„ w rkJUS*°rf fyrff því á
hvern þann hátt, sem hægt er.
, En Bandaríkjastjóm fýsir einnig
að heyra hvernig ástandið er í
öðrum löndum í þessum efnum, í
þeirri von, að sameiginlega sé
auðveldara að ráða fram úr mál-
inu. Og til að segja frá því fyrir
hönd Canada, hvernig hér er á-
statt, hefir J. F. Kristjánsson
verið valinn, enda mun hann því
máli hér flestum kunnugri.
Mr. Kristjánsson lagði af stað
suður s. 1. sunnudag.
fyrir munn Islendinga vestan
'hafs alment, þegar eg nú í iftfni
Þjóðræknisfélagsins og eigin
nafni flyt forseta Islands, ríkis-
stjórninni og íslenzku þjóðinni,
hugheilar kveðjur og einlægar
óskir um bjargarsælt og bless-
unarríkt komandi ár. Megi það
verða sigurár öllu því, sem horf-
ir ættlandi voru til sæmdar, til
skrautbúning fagurra og fleygra sannra framfara og auðugra
orða skáldsins.
Það er altaf grunt á heimhug-
anum hjá Vestur-Islendingum.
ekki sízt eldri kynslóðinni, sem
^orin er og barnfædd við móð-
urbrjóst Islands og nærðist í
æsku við þroskabrunn íslenzkr-
ar náttúrufegurðar og íslenzkra
menningarerfða. Þeirri kynslóð
er ísland til daganna enda “móð-
ir og minningaland”.
Sjaldan eða aldrei verður ís-
lendingum erlendis þó tíðhugs-
aðra heim í átthagana heldur en
um jólin og nýárið, því að við
þær hátíðar eru bundnar svo
margar og ljúfar endurminning-
ar, sem opna huganum heiða
heima æskudags og yndis. Hlý-
hugur Vestur-lslendingsins til
“gamla landsins, góðra erfða”
fær þá, öðrum tímum ársins
fremur, framrás í hljóðum kveðj-
um og hjartnæmum fyrirbæn- hljómplötu og send íslenzka rík
um.
Þessvegna veit eg, að eg tala mótin)
menningarlífs.
Vér íslendingar í Vesturheimi
höfum á liðnu ári sameinast
heimaþjóðinni um að minnast
aldar árstíðar “listaskáldsins
góða”, Jónasar Hallgrímssonar.
Hann getur verið oss fagurt tákn
vorrar sameiginlegu íslenzku
menningar-arfleifðar.
Ræktarhug og óskum vor vest-
rænna barna hennar ættjörðinni
til handa fáum vér eigi heldur
fundið fegurri orðabúning en
þessar ljóðlínur hins ástsæla
skálds.
“Drjúpi’ hana blessun Drottins á
um daga heimsins alla!”
Farsælt ár!
og sæl!
Verið þið blessuð
(Kveðja þessi var töluð á
isútvarpinu nokkru fyrir ára-