Heimskringla - 06.02.1946, Qupperneq 5

WINNIPEG, 6. FEBRÚAR 1946
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
fundi öryggisráðsins, var ólga lít-
ið minni á aðalfundi þjóðbanda-
lagsmanna. Gromyko sendiherra
Rússa í Bandaríkjunum, bar
fram tillögu um, að hinu ný-
myndaða alheims verkamanna-
félagi (The World Federation of
Trade Unions), sé veittur þátt-
tökuréttur í þjóðabandalaginu.
Peter Fraser frá Nýja Sjálandi
greip fram í og mælti með þjósti
nokkrum:
“f>að er óhugsandi að herra
Gromyko fallist á nokkurt mál,
nema hver punktur, komma og
stryk sé að hans geðþótta.”
“Éttu þetta ofan í þig,” svar-
aði Gromyko undir eins og bætti
við: “Aðferð herra Frasers er
sannarlega ekki heppileg. Hann
getur líka látið það í askinn
sinn.”
Þessi uppástunga um þátttöku-
rétt verkamanna fólaganna kom
einnig við hjartað á efri málstofu
þingmanna Bandaríkjanna. Tom
Connolly frá Texas: “Ef að
verkamanna sambandinu væri
veitt slík réttindi,” sagði hann
cg sló remlbings högg í borðið
raeð hnefanum, “þá yrðum við
að veita sömu réttindi til ótal
annara félaga og samtaka, og
jafnvel kvenfólks”. Oonnolly
sneri sér að sessunaut sínum, sem
var Sýrlendingur og spyr: —
“Mundir þú vilja að kvenfólk
skipaði þér fyrir verkum hér á
þinginu?” Sýrlendingurinn án
þess að athuga spurninguna svar-
aði: “Eg held nú ekki.” Con-
n°ily hélt áfram, að sýna og
sanna hvaða skaða og skömm að
ruslaralýður og kvenfólk gæti
gert ef það væri laust látið á
þingum þjóðbandalagsins.
Að mestu tekið eftir Time.
J. J. B.
Maríufiskurinn
Eftir séra Jón Thorarensen
Morguninn 18. maí 1911 vakn-
aði eg við það, að ýtt var vi$ mér
í rúminu og sagt: “Nú skaltu fá
að koma út í krikann í dag, ef þú
verður fljótur að koma þér á fæt-
Ur”. Eg reis upp, strauk augun
°g sá Bjarna formann sitja fyrir
framan mig á rúmstokknum.
^ann var kominn í mórauðu
keimaofnu vaðmálsúlpuna með
þtla vasanum ofan til vinstra
^egin, þar sem hann geyrndi
^hunntóbakið danska, sem hann
tuggði á sjónum.
Ketill, fóstri minn, spurði
^ann, hvort þyrsklingur væri í
þsranum núna. Bjarni kvað nei
Vlð, en sagði honum,að einhver
slaeðingur af ýsu hefði gengið á
^eirinn í síðasta straum. Eg var
v°n bráðar kominn á fætur;
þetta var dagurinn, sem eg var
^úinn að þró svo lengi. Frammi
1 kæjardjTum tók fóstri minn
Ulan af þilinu litla sauðskinns-
rok og minnstu sjóskóna, og
skinnklæddist eg nú heldur en
fkki hróðugur, og náði setskaut-
1Uu hátt upp á bák mér. Við tók-
Ulh nú beitukisturnar, aðra með
°ðii 0g hina með maðki, og lögð-
Urn af stað.
^egar út kom, blasti við okkur
ycdisfagur maímorgunn, Jökull-
lnn og Esjan voru hrein, sjórinn
eins og spegill, og ú-ið heyrðist
1 ^ðartblikunum, sem hér og þar
sPegluðu sig í haffletinum með
yigikonum sínum. Kirkjuskerið
Var umflotið og orðið djúpt á
ataskeri, þar sem öðru hvoru
sPrakk lítill brimboði með lágri
stunu.
Við gengum að bátnum. Það
var lítið og létt tveggjamanna-
far. Bjarni leit til ára og austur-
trogs, setti negluna í bátinn,
beitukisturnar upp í, og svo var
sett fram og ýtt frá landi.
Eg settist í andófið og lagði út
á bak, Bjarni settist á miðþóft-
una og réri í austurrúminu á
stjórn. Þegar við beygðum út á
aðalsundið, þá mælti Bjarni: “Nú
skulum við taka af okkur hatt-
ana og biðja fyrir okkur”. Eg
spurði hann, hvað eg ætti að lesa.
Þá mælti Bjarni: “Lestu bænirn-
ar þínar og svo Faðir vor og
signdu þig síðast”. Við tókum
af okkur hattana og lásum. Hafa
þau þöglu augnarblik, sem nú
urðu, ávallt orðið mér síðar
minnistæð.
Þegar Isstrinum var lokið, tók
Bjarni til máls og mælti: Nú
erum við að róa út Kirkjuvogs-
sund, og nú sérðu, að sundvörð-
ur ber eigi saman, iþegar út er
farið og inn er komið. Þó að
veðrið sé gott og sjórinn sléfttur,
ríður á að fara alltaf nákvæm-
lega eftir sundmerkjunum, því
að það verður þá að vana, sem
verður dýrmætur, ef veður
breytist og sjór spillist. —Við
verðum nú flótir fram á leirinn,
drengur minn, því að norðurfall-
ið hjálpar til.”
Við rérum nú um stund, og
við og við flugu svartfuglar eða
teistur fram hjá, og nú fóru hnís-
ur að sjást, sem komu snöggvast
upp og blésu. Loks sagði Bjarni
mér að hætta að róa, og lögðum
við inn árarnar. Bjarni settist
aftur á bitann og rétti mér færið,
sem eg átti að nota. Það var ný-
legt. Fylgdi því járnsakka, út-
búin með traustum fatsendum.
Eg batt nú öngulinn á taum
inn, og svo hafði eg falsara með
en svo nefndist lóðaröngull, sem
var látinn fylgja með. Var taum-
urinn frá honum bundinn utan
um síldina á stóra önglinum.
Eg beitti öðru á falsarann, en
hafði stóra öngulinn beran. Alt
gerði eg þetta eftir því, sem
Bjarni sagði mér, og rendi svo
færinu. Mér fanst það fara svo
langt niður, að eg ætlaði að
stöðva það, en Bjarni sagði mér,
að það myndi stöðvast sjálft, og
ætti eg þá að taka grunnmál,
eins og hann sýndi mér.
Eg gerði þetta og byrjaði nú að
keipa. Þá dró Bjarni væna ýsu,
beitti óðara aftur, rendi og dró
aðra strax, en eg keipaði og var
farinn að hugsa, að þetta yrði til
einskis. En alt í einu tók færið
að titra, og rétt í því var kipt í
það. Eg beð nú ekki boðanna og
tók á móti, en þá ágerðust rykk-
irnir og kippirnir. Eg varð nú
brátt altékinn af því að bjarga
drættinum, sem á færinu var.
Þegar sakkan kom upp, sá eg, að
þetta var afbragðsvæn stórýsa á
falsaranum, og gekk mér vel að
ná henni inn í skipið.
Þá mælti Bjarni: “Nú er ein
merkilegasta stundin í lífi þi'nu
runnin upp. Þú hefir dnegið
fyrsta fiskinn þinn. — Það er
Maríufiskurinn, — sem kendur
er við heilaga Guðsmóður og
var gefinn kirkjunni fyrrum, en
nú á að gefa hann elztu konunni
í sveitipni.
Rendu ekki aftur fyr en eg segi
þér. Farðu nú fyrst fram í
barkann, krjúptu þar niður,
þakkaðu guði fyrir Maríufiskinn
þinn og biddu hann að gefa þér
nú alla tíma lífsbjörg og leiða þig
um hafsins vegi, þannig að þú
megir verða lánsmaður.”
Tilkynning
um fulltrúa okkar á Islandi
Umboðsmaður okkar á íslandi er Björn Guðmunds-
Son, Reynimel 52, Reykjavík. — Hann tekur á móti
pöntunum á blöðunum og greiðslum fyrir þau.
Heimskringla og Lögberg
Eg gerði þetta og bað fyrir
mér, og lét Bjarni mig hafa þessi
| vers yfir með sér, sem eg svo
lærði af honum síðar.
Eg byrja reisu mín,
Jesú, í nafni þín.
Höndin þín mig leiði,
úr hættu allri greiði.
Jesú mér fylgi í friði
með fögru englaliði.
í voða, vanda og þraut
vel eg þig förunaut.
Yfir mér virztu vaka
og vara á mér taka.
Jesús mér fylgi í friði
með fögru engaliði.
Þá sjávarbylgjan blá
borðinu skellur á,
þín hægri hönd oss haldi
og hjálpi með guðdóms
valdi.
Jesús mér fylgi í friði
með fögru englaliði.
Svo signdi eg mig og stóð upp.
Bjarni fékk mér nú hníf og sagði
mér að skera krossmark í báðar
kinnarnar á ýsunni og ganga frá
henni frammi í barkanum, svo
að hún færi ekki saman við ann-
an fisk.
Þegar eg hafði gert þetta,
beitti eg öngulinn minn og rendi
aftur. Fór eg nú að draga aftur.
Alt var það stórýsa, sem við
fengum.
Sama blíðan hélzt, og kiptum
við tvisvar eða þrisvar. Þegar
komið var fram yfir fallaskiftin,
héldum við heim. Þegar við
höfðum lent og aflinn var kom-
inn á land, hafði eg dregið 17
ýsur, en Bjarni eitthvað um 70.
Nú sagði Bjarni mér að fara úr
brókinni og taka Maríufiskinn
og fara heim í Vesturbæ með
hann til Ingigerðar Ketilsdóttur.
Hún var þá elzta kona bvgðar-
innar.
Eg tók nú Maríufiskinn minn
og labbaði af stað með hann
heim til gömlu konunnar.
Eg gekk inn gömul göng og
kom inn í baðstofu með daufri
birtu. Þar lá gamla konan í
insta rúminu við vesturvegg bað-
stofunnar. Eg fór formálalaust
með ýsuna inn að rúmi hennar
og mælti: “Ingigerður, þetta er
hann Nonni í Kotvogi, eg er kom-
inn til þess að gefa þér Maríu-
fiskinn minn.” Nú færðist held-
ur en ekki líf í gömlu konuna.
Hún greip léttann, sem yfir
henni hékk, með báðum hönd-
um og reisti sig upp í rúminu og
sagði mér að koma fast að rúm-
stokknum. Eg gerði það. Tók
hún nú með báðum skjálfandi
höndunum yfir höfuð mér, þakk-
aði guði fyrir þennan Maríufisk
og aðra þá, sem hún hafði fengið,
og bað guð þess heitt og innilega,
að eg mætti verða lánsamur,
fengsæll og duglegur sjómaður á
öllum óförnum leiðum mínum á
sjónum og í lífinu yfirleitt,
Þannig lýkur frásögn minni
um Maríufiskinn og þennan
fagra og bjarta vordag, er eg dró
fisk úr sjó í fyrsta skifti. Tel eg
þennan dag altaf einna mesta
hátíðisdag í lifi mínu. Og þó að
eg yrði eigi sjómaður, eiga eng-
in líkingarorð betur við um líf og
baráttu mannanna,í hvaða stöð-
um sem þeir lenda, en þau, að
alt sé í raun og veru ein stórfeld
sjóferð frá vöggu til grafar um
hið mikla haf mannlegrar bar-
áttu. Og á þeirri leið minni mun
eg ávalt telja bænagerðina á
sjónum þennan dag og fyrirbæn-
ir gömlu konunnar í lága bænum
rpikils virði.—Kirkjublaðið.
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FÓGETA
50 ára minningar um
skáldskap Borgfirginga
Fyrsta hefti er nú komið á
bókamarkaðinn, og er það ákveð-
inn vilji útgefandans að ekki
líði á löngu að fleiri hefti komi
fyrir almenningssjónir. — Þetta
hefti er 30 blaðsíður, í góðri kápu
og prentað á ágætan pappír. —
Verð: 50c. — Fæst í Bókabúð
Davíðs Björnsson og hjá Viking
Press Ltd.
Eftir S. K. Steindórs
------ Framh.
Landfógeti á Bessastöðum
Víkur nú sögunni suður á
Álftanes. Á Bessastöðum sat um
þessar mundir landfógeti, Kristj-
án Drese að nafni. Hafði hann í
upphafi gsfist allvel, en er fram
í sótti, fór drykkjuskapur hans
og hverskyns óreiða að keyra úr
hófi fram. En þó einkum eftir að
Lafrentz amtmaður andaðist
1744. Tók Drese þá einnig að sér
amtmannsembættið fyrst um
sinn. Reyndist hann alveg óhæf-
ur í því starfi og treystist ekki
sem vonlsgt var, til að hafa dóm-
stjórn með höndum á þingi. —
Gekk og flest annað í ólestri hjá
honum. Var það eitt með öðru,
að þegar sýsliimenn og léns-
menn komu til hans með gjöld
sín, þóttist hann oft ekki hafa
tóm til að veita þeim móttöku,
eða gsfa viðurkenningu fyrir.
Var það og næsta þýðingarlítið
því hann lét sig ekki muna um,
að ganga frá nafni sínu og undir-
skrift, ef honum bauð svo við að
horfa. Þröngvaði hann mjög
kosti leiguliða og var að flestu
hinn versti maður.
Er Pingel varð amtmaður árið
1745, bárust honum ljótar sögur
um þetta framferði, og reyndi
hann að bæði með góðu og illu,
að koma vitinu fyrir Drese, er
brást hinn versti við og þóttist
ekki þurfa að taka áminningum
frá honum. Sat svo við þetta
sama um hríð, en árið 1749, var
sukkið orðið svo mikið hjá Drese,
að hann var orðinm stórskuldug-
ur í öllum áttum, og kominn í
æði mikla sjóðþurð við konungs-
sjóðinn. Segir Magn. Steph. í
“Eftihmælum 18. aldar”: “Vegna
ráðaleysu hans og reikninga
rugls, var hann settur frá em-
bætti árið 1749, af amtmanni
jPingel, en sýslumaður í Gull-
bringlusýslu, Guðni Sigurðsson,
settur landfógeti”. Var hann
þannig fyrstur íslenzkra manna
í því emlbætit þó aðeins væri það
til bráðabirgða.
Jón Esphólin segir: “Skúli
mæltist til þess, að sér yrði feng-
in landfágetasýsla, eða veik að
því að fást myndi íslenzkur mað-
ur, en enginn hafði verið sá áður;
það er og alsagt, að hann muni
sókt hafa”. — Það er áreiðan-
legt að Skúli var svo þjóðhollur
maður, að hann hefir talið heppi-
legast, að allir embættismenn
hér á landi væru íslenzkir, en
mjög er ólíklegt að hann hafi
haft augastað á fógetaemlbættinu
fyrir sjálfan sig. Því eins og
áður er sagt, undi hann svo vel
fcag sínum í Skagafirði, að ekki
er semnilegt að hann hafi haft í
hyggju að flytjast þaðan. Enda
lætur nærri, að talist geti full-
komi-n sönnun fyrir því að svo
var ekki, að eiginhandar umsókn
um fógetaembættið skyldi ekki
berast frá honum. — Skúli var
svo mikill fyrirhyggjumaður að
hann hefði áreiðanlega gert ráð-
stafanir í tæka tíð, ef honum
hefði verið hugleikið að breyta
tfl.
Ekki stóð á því að menn hefðu
augastað á landfógetaemlbættinu,
er Drese var oltinn úr seSsi. Var
þó einkum einn danskur maðurij|
Tofte að nafni, er verið hafði j Á
Tærisveinn’ og aðstoðarmaður j §
hjá Drese, er lagði stund á að
hreppa embættið, en stjórninni
hefir líklega ekki þótt það full-
nægjandi undirbúningur hjá
Tofte, og fór sér að engu óðslega
meða veitinguna.
Frá því að Skúli varð sýslu-
maður hafði hann haft þann sið,
að rita stjórninni við og við, og
benda á margt sem betur mætti
fara, svo var og þetta haust. Mun j
Heltzen ráðgjafa, hafa getist vel
að þessum skrifum Skúla, og
hafði orð á því við Lassen Hofs-
ós-kaupmann, að slæmt, væri að
ekki skyldi hafa borist umsókn
frá Skúla, um landfógetaem-
bættið, því líklegt væri að hon-
um yrði veitt það ef umsókn
bærist frá honum. Þeir Lassen
kaupmaður og Skúli voru vildar
vinir, og sýnir það, að Skúli
fjandsamaðist ekki við kaup-
menn í heild, eða lagði þá í ein-
elti, heldur einungis þá þeirra,
sem ójöfnuði beittu eða hegðuðu
sér ósæmilega. Lét Lassen ekkl
á sér standa, og ritaði stjórninni
umsókn í nafni Skúla og var
honum veitt landfógetaembætt-
ið 9. des. 1794.
Segir Esphólin svo um þetta:
“En áður lauk árinu (1749)
veitti konUngur Skúla Magnús-
syni sýslumanni, landfógeta-
sýslu; má marka hvern byr Skúli
hafði í þanntíma, er hann átti
deilur við samlenda menn kon-
unginum, og þó agasamt stund-
um heima, og fékk jafnframt það
embætti, er enginn háfði fyr haft
íslenzkra manna, og hélt því á-
lengdar, og hafði í því svo mik-
inn framgang, sem enginn annar
hefir haft hér, af eigi æðra
standi; og engin-n annar inn-
lendur meiri, sem enn mun heyr-
ast. |
Landfógetaembættið var mikil
tignar og trúðnaðarstaða, en
ábyrgðar og umsvifamikil og
óvinsæl hjá meginþorra lands-
manna. Kemst.Skúli svo að orði
í æfisögu sinni,er hann hafði
fengið embætti: — “Allir urðu
forvirraðir, því áður höfðu þeir
þeinkt, að so illur djöfull sem
landfógetinn gæti ómögulega
verið íslenskur”. — Gefa þessi
orð Skúla glögga mynd af því,
hvernig fyrirrennarar hans í em-
bættinu voru þokkaðir.
A alþingi um sumarið 1750
skilaði Skúli af sér Skagafjarðar-
sýslu til Björns Magnússonar og
fluttist með búslóð sína til Bessa-
staða, og hafði aðsetur þar fyrst
um sinn. Kvaddi hann Skaga
fjörð í hinsta sinn hrærður í
huga með þessum orðum: “Fari
nú Skagafjörður ætíð vel”.
Skoðanamunur Pingels og Skúla
Pingel amtmaður mun hafa
tekið Skúla af mikilli vinsemd, er
hann fluttist að Bessast,. því
hann hafði mikið álit á honum.
Má sjá það af bréfi er hann rit-
aði Sveini lögm. Sölvasyni árið
1748. Þar segist Pingel í fyllstu
hreinskilni álíta Skúla duglegan,
góðan og skynsaman embættis
mann, og segist vegna dugnaðar
hans, unna honum og daðst að
honum. En bætir því við, að eng-
inn sé öfundsverður af því að
verða fyrir reiði hans. Fékk amt-
maður brátt á því að kenna, varð
vinátta þeirra endaslepp og sner-
ist upp í mögnuðustu óvild á
báða bóga.
Um þessar mundir var mikið
rætt og ritað hér á landi um það,
hvað unt væri að gera, til að bæta
úr eymdarástandi þjóðarinnar,
og hver væri orsök ófarnaðarins.
Kom skoðun Pingels í ljós í um-
burðarbréfi til 'lögmnanna og
sýslumanna hér á landi, dags. 7.
mars 1746. Kemst Pingel þar að
þeirri niðurstöðu, að orsakir til
hins bága ástands séu: “Leti,
ar
Ný tegnnd
STRÁBERJA
BAROW SOLEMACHER. Þessi óvið-
jafnanlega tegund, fraiftleiðir stærri
ber úr hvaða sæði sem er. Blómgast
átta vikur frá sáningu. Ræktun auð-
veld. Greinar (runners) beinar og
liggja ekki við jörðu, framleiða því
stór og mikil ber. Hafa ilm viltra
berja. Ásjáleg pottjurt og fín í
garði. Sáið nú. Pantið beint eftir
þessari auglýsingu. (Pakkinn 25c)
póstfrítt.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1946
Enn sú íullkomnasta. 94
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
ómennska, þrjóska og hirðuleysi
Iskndinga”. En óbrygðulasta
ráðið, til að bæta þessar meins-
emdir, telur amtmaður að muni
reynast, að beita nógu mikilli
harðneskju við fólkið. Vitnar
hann í máli sínu til sönnunar, að
Pétur “mikli” Rússakeisari, hafi
látið berja bændalýð sinn til
auðsveipni og nokkurrar atorku.
og telur að það muni einnig gef-
ast vel hér. Þetta var þá við-
horf æðsta emlbættismanns þjóð-
arinnar, sem búsetu hafði hér,
til landsfólksins. Hampaði Pingel
því þó mjög, hve velviljaður
hann væri íslendingum. En stift-
amtmaður og stjórnar-herrarnir
sátu í Kaupm.h. og urðu að sjá
alt með annara augum.
Er Skúli var orðinn landfógeti
fór hann að hugleiða meira en að-
ur, heill og hag landsmanna.
Varð niðurstaða hans um orsak-
irnar til hins hörmulega ástands
allmikið á annan veg, en hjá amt-
manni. Skúli telur fátækina,
hungrið og klæðleysið orsaka
framtaksleysið, og finnst ekki ó-
eðlilegt þó að bóndinn “sem
sjálfur er svangur með konunn1
og börnunum afburðalausum og
nöktum”, geti ekki afkastað
miklu starfi.
En Skúli sá hvar skórinn
kreppti, og var ekki í vafa um
hver var ástæðan fyrir örbyrgð
landsmanna, og telur það vera:
“Þann ójöfnuð, að nær því engin
af landsins börnum hefur um svo
iangan tíma fengið að njóta
höndlunarfólksins launa.Sé þessi
ójöfnuður talinn í 131 ár, frá
þeim fyrsta höndlunartaxta,
1619 til 1750, hvað óhætt er, þá
hleypur summan til 6,144,031
ríkisdala”. (Sex miljónir eitt
hundrað fjörutíu og fjögur þús-
und og þrjátíu og einn, ríkis-
dalir. Varla mun auðvelt að gera
sér fulla grein fyrir því, hvílík
geipi fjárhæð þetta er, miðað
við þann tíma.) Skúli bætir þó
við: “Að hvergi nærri öll kurl
komi til grafar’. Og heldur áfram
“■Hvar vilja menn framar grensl-
ast eftir orsökinni til Islands
almennu, ónáttúrlegu og óbæri-
legu fátæktar, sem hefir í svo
mörg ár svift landið þeim nauð-
synlegustu kröftum. að leyta
sinnar náttúrlegu næringar til
Frh. á 8 bls.
J
COUNTERSALESBOOKS
Kaupmenn og aðrir sem
þannig lagaðar bækur
nota, geta fengið þær með
því að snúa sér til vor.
Allur frágangur á þessum
bókum er hinn vandað-
asti. Spyrjist fyrir um
verð, og á sama tíma takið
fram tegund og fjölda
bókanna sem þér þarfnist.
The Vikixtg Press Limited
853 Sargent Ave. Winnpieg, Man.