Heimskringla - 20.02.1946, Side 2
2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 20. FEBRÚAR 1946
TUNGLIÐ
Eftir Árna S. Mýrdal
Ekki síðan Richard Adams
Locke reit skröksogur sínar
(1835) um tunglið, og Jules Veme
samdi (1873) “Förin til tungls-
ins”, hefir tunglinu verið gefinn
jeifnmikill gaumur og nú, síðan
að vísindamönnum hepnaðist að
komast í samband við tunglið
með radar, og öllu því hug-
myndaflugi, sem því hefir verið
samfara.
Mikilvægi tunglsins liggur
aðallega í afstöðu þess — ná-
lægð þess. Við minnumst þess
öll, hve okkur sem börnum var
gjarnt á að glápa á tunglið í fyll-
ingu; það dró athygli okkar líkt
og segulpóllinn dregur að sér
kampásnálina. Hjá flestum, án
sérstakra orsaka dvín þessi löng-
un með fullorðins aldrinum.
Sökum þessa endurnýjaðá á-
huga almennings á fylgihnetti
jarðarinnar, datt mér í hug, að
það væri ekki ófyrirsynju að
rifja nú stuttlega upp með sér
það helzta, er stjörnufræðingar
álíta sönnu næst um tunglið.
Trá alda öðli hefir tunglið ver-
ið merkasti hnöttur himinhvolfs-
ina; þótt sólin sé í öllum greinum
þýðingarmeiri, er henni svo hátt-
að, að við getum ekki, án sér-
stakra tækja, skoðað hana í krók
og kring, eins og tunglið. Hið sí-
breytilega útlit þess frá einum
deginum til annars, gildi þess á
jarðneska hulti, hefir ávalt knúð
djúphyggjumenn hverrar aldar
til íhugunar og rannsóknar. En
þótt þessu sé nú þannig farið, þá
er það einungis á síðastliðnum
þrjú hundruð og fimtíu árum, að
hinar ýmsu kenningar og hind-
urvitni hafa alvarlega verið
teknar til rannsóknar og prófs,
og greitt úr gömlum erfðaflækj-
um sannreynda og ímyndana.
Næst sólunni er jarðarbúum
tunglið auðkennilegast og þýð-
ingarmest allra himintungla. Ef
það hyrfi af himninum, hefði
það mikil og alvarleg áhrif á
verzlun, sökum þess, að flóð og
fjara minkuðu þá að miklum
mun. En frægð þess og mikil-
vægi hagfræðilega, stafa einung-
is af nálægð þess, því það er í
raun og veru mjög auðvirðilegur
hnöttur, borinn saman við sól og
reikistjörnur.
Það stendur mjög ofarlega í
tölu himintunglanna sem hvatn-
ing fyrir manninn að framleiða
stj arnfræðilegar kenningar. Það
virðist sem frumstig þeirrar vís-
No. 2—OUT-OF-WORK ALLOWANCES (Continued)
Qualificcrtion
To qualify for out-of-work allowances, veterans must be fit,
willing and available for work but unable to find suitable em-
ployment. . , .
They may apply íor the grant during any penod of unem-
ployment within 18 months of discharge but for a time not to ex-
ceed their length of service, or 52 weeks, whichever is the lesser.
Availability
The allowances are available to all ex-service men and
women unable to find employment nine days following the 30-
day period after discharge. Awards will be made effective from
t!he day of application providing the necessary lapse of time
atated above has passed. '
Veterans who served fewer thaft 187 days in the Armed
íorces are eligible for out-of-work allowances nine working days
following discharge because they receive no pay and allow-
ances from the Department of National Defence for the 30-day
period after discharge.
This space contributed by
THE DREWRYS LIMITED
MD148
INSURANCE-
m
tyosuttd.
LIFE, CASUALTY, SICKNESS, FIRE and
AUTOMOBILE INSURANCE
Ask about our PREFERRED RISK POLICY,
Maximum coverage at lowest possible cost.
Let Us Handle Your Insurance Needs
VALDI THORVALDSON,
390 Boyd Ave., Winnipeg, Man.
Phones 98 211 and 59 052
DORI HOLM,
Gimli, Man.
indagreinar hafi átt upptök sín í
rannsókninni á hreyfingum þess
og kvartilaskiftum og ýmislegra
fyrirbrigða, sem þetta tvant or-
sakar: slíkt sem myrkvar á
tungli og sólu, flóð og fjara, og
við myndun og fullkomnun vís-
indalegrar stjörnufræði vorra
daga. Svo hefir fræðikenningin
um tunglið, ef til vill, leitt af sér
fleiri uppgötvanir og uppfynd-
ingar en flest önnur vísindaleg
verksvið.
Eitt 'meðal fyrstu athugaðra
stjarnfræðilegra fyrirbrigða
hlýtur að hafa verið hreyfing
tunglsins austur á við, með tilliti
til stjarna og sólar, og kvartila-
skiftin, er þessari hreyfingu
íylgja. Ef tunglið er í nánd við
einhverja auðkennilega stjörnu
' klukkan níu í kvöld, munum við
sjá það um sama leyiti anríað
kvöld þrettán stigum austar, og
þannig kvöld eftir kvöld, unz
fullri umferð um jörðina er lok-
ið og það leggur af stað aftur eft-
ir nærhæfis tuttugu og sjö daga
og einn þriðja. Með öðrum orð-
um, það snýst um jörðina á þess-
um tíma, jafnframt og það fylgir
jörðinni á umferð hennar um
sólina.
Tunglið snýst um jörðina frá
vestri til austurs. Braut þess er
sporbaugur og er jörðin í öðrum
brennipunkt hennar; hring-
skekkja brautairnnar er fimtíu
og fimm þúsundustu (hring-
skekkjubrotið fæst með því að
deila fjarlægðinni milli jarðar-
innar og miðþunkti sporbrautar-
innar með hálfri lengd stóra áss-
ins). Flötur tungibrautarinnar
hallast að fleti sólbrautarinnar,
og er hornið milli þeirra að með-
altali fimm mælistig °g níu mín-
útur; hornið breytist alt að því
tólf mínútur frá þessu á báða
vegu — verður þeim mun minna
eða stærr.a — Absides-línan
(lengsta þvermál sporbrautarinn-
ar framlengt) færist hringinn í
kring eftir sólbrautinni frá vestri
til austurs á hér um bil níu ár-
um, en hnútalínan .dínan milli
þeirra tveggja staða, sem tungl-
brautarflöturinn sker sólbraut-
arflötinn) færist frá austri til
vesturs umhverfis sólina eftir
braut hennar á tæpum nítján ár-
um. Hreyfingum þessara lína
veldur sólin, því áhrif hennar
raskar göngu tunglsins.
Þegar lengdarstig tungls og
sólar fellur saman, er tunglið :
; sólstefnu; og eru þá tunglaskifti.
En þegar lengdarstig tunglsins
er hundrað og áttatíu mælistig
frá sólu, er tunglið í jarðstefnu.
Þá er fult tungl. 1 báðum þess-
um afstöðum eru hnettirnir, sól,
tungl og jörð, nærhæfis í beinni
stefnu hver við annan. Þegar
lengdarstig tunglsins er níutíu
gráður, er það í vexti og þver-
stefnu, en þegar það er þverr-
andi og í þverstefnu aftur, er
lengdarstig þess tvö hundruð og
sjötíu gráður; á fjórðungastöð-
STÓR LÍTIL ÞJÓÐ
Islendingar mega vel vera upp með sér af sögu lands síns. Sann-
nefnt lýðveldi er fsland, allir eru þar læsir og skrifandi, þar eru frægar
bókmentir, gott og samvizkusamt fólk, og samvinnu hugmyndin hefir
gengið þar í ættir um óra langan tíma og þessvegna eru íslenzkir bændur
í Canada sjálfsagðir og eftirsóttir félagar í öllum samvinnu fyrirtækjum
hér.
VÉR ÓSKUM ÖLLUM ISLENDINGUM TIL HAMINGJU OG
BLESSUNAR MEÐ ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ
SEM NÚ FER I HÖND
Canadian Cooperative VVIieaí Producers Ltá.
WINNIPEG — CANADA
Manitoba Pool Elevators Saskotchewan Coopeiortive Alberta Whecrt Pool
Winnipeg Manitoba Producers Limited Calgarv Alberta
Regina Saskatchewan
um þessum er fyrsta og síðasta 1
kvartil tungls.
Við sjáum tunglið, af því að
sólin upplýsir það. Sú hliðin,
sem að sólu snýr, er því björt, en
hin er dimm. Sökum brautar-
hreyfingar tungls og jarðar, er
afstaða þeirra og sólar hvers til
annars stöðugt að breytast. Þeg-
ar sól og tungl eru sitt hvoru
megin jarðar, er sagt, að tunglið
sé fult, en nýtt, þegar það er
milli jarðar og sólar.
Ef brautarflötur tunglsins
hallaðist ekki að fleti sólbraut-
arinnar, yrði myrkvi á sólu með I
hverju nýi og tunglmyrkvi með |
hverri fyllingu.
Það mun óhætt að fullyrða, að |
enginn hafi í raun og veru séð
alveg nýtt tungl, nema ef til vill
þegar á sólmyrkva stóð, því í!
sólstefnu er tunglið öldungis ó-
sýnilegt.
Birta tungls í fyllingu jafnast
nokkurn vegnin á við kertaljós í
tíu þumlunga fjarlægð. í saman-
burði við sólarljósið er birta
tunglsins mjög dauf. Það er
ekki auðgert að ákveða birtu
tunglsins nákvæmlega. Þeir sem
hafa rannsakað þetta atriði, hafa
komist að mjög mismunandi nið-
urstöðum um hlutfallið milli
tunglsbirtunnar og sólarljóssins.
Úrlausnir þeirra sýna hlutfall
þetta að vera frá 375,000 til 630,-
000. Meðalhlutfall beztu ákvarð-
ana er 465,000, með senniiegri
reikningsvillu, er nemur tíu af
hundraði. Samkvæmt þessum j
útreikningi, kemur þetta upp á 1
teningnum: Þótt sá hluti himin- í
hvelfingarinnar, er við getum
séð í einu, væri alsettur fullum J
tunglum, mundi samt vanta um
fjqra fimtu upp á þá birtu, er
sólin gefur. Fult tungl er ekki
ávalt jafnbjart. Það er komið
undir fjarlægð þess frá jörðu.
Munurinn er um þrjátíu af
hundraði, eftir því hvort það er
í jarðnánd eða í jarðfirð.
Tunglið sýnist að vera kringl-
ótt í lögun, og er að meðaltali
þrjátíu og ein mínúta og fimm
sekúndur í þvermál. En að
lengdarmáli er þvermál þess tvö j
þúsund eitt hundarð og sextíu,
mílur. Efnismagn þess, borið(
saman við jörðu, er eitt hundrað
tuttugu °g þrír tíu þúsundustu,
og meðaiþéttleiki er þisvar og
fjórum tíundu sinnum meiri en
vatns. Á yfirfoorði þess er að-
dráttaraflið einn sjötti af að-
dráttarafli jarðar. Svo maður
sem vegur hundrað og fimtíu
pund á jörðu, vægi aðeins tutt-
ugu og fimm pund á tunglinu.
Allar athuganir, vísindalegir
útreikningar og ígrundanir bera
vott um, að ekkert lofthvolf sé í
tunglinu. Fjarlægð þess frá sólu,
að öllu samtöldu, er söm og fjar-
lægð jarðar frá sólu, er hefir þá
afleiðing, að tunglið fær jafnmik-
inn hita og jörðin. Þar sem end-
urkastsmagn tunglsins er þekt,
er yfirborðshiti þess auðreiknað-
ur. Miðdegishiti í tunglinu hefir
reynst að vera um tvö hundruð
sextíu og eitt stig á Fahrenheit,
en um miðnæturskeið, fer hita-
stigið tvö hundruð fjörutíu og
þrjú stig fyrir neðan núll. Ná-
kvæmar athuganir hafa staðfest
þessar áætlanir. Slíkur afarmun-
ur á hita og kulda — ýmist í ökla
eða eyru — samfara vöntun
vaitns og andrúmslofts, útilokar
þann möguleik, að nokkur teg-
und lífs þróist í tunglinu, að
minsta kosti ekki líf eða lífræn
efni svipuð þeim, er þekkjast hér
á jörðu.
Tunglið snýst hægfara snún-
ingi um öxul sinn, sem hallast
sex og hálfa gráðu frá lóðréttri
stefnu við brautarflötinn. Ein-
kenni þessa snúnings er það, að
hann er nákvæmlega jafn um-
ferðartíma tunglsins og í sömu
átt, og veldur því, að sama hlið
þess snýr ávalt að jörðu.
Mörgum veitist erfitt að skilja
hví slík hreyfnig er nefnd snún-
ingur tunglsins, þar sem hann
líkist hreyfingu hnattar festum á
sveif, er snýst í hring. Þeim
L A N
TIL EINSTAKLINGS
NOTKUNAR
Er þörfin kallar að, og einstaklingar þarfnast
peninga til persónulegra þarfa, þá er banka lán greið-
asta úrlausnin.
Lán fyrir sköttum, greiðslu á skuldum, borgun
til sjúkrahúsa og lækna, og annara líkra kvaða, eru
iðulega veitt af bankans hálfu til áreiðanlegra manna
og kvenna er getu hafa til endurgrciðslu. Rentur eru
sanngjarnar og borgunarskilmálum má haga eftir
samkomulagi.
Forstjóri Royal Bank of Canada í þínu bygðar-
lagi er til reiðu að tala við þig um þessi lán og veita
upplýsingar um fyrirkomulag þessara einföldu lána.
THE
ROYAL BANK
OF CANADA
■ y..-r—■ -■ . ■
virðist sem Islíkur hnöttur fylgi
sveifinni, en snúist ekki um sinn
eigin ás. En hann snýst eigi að
síður, án alls efa, því ef við
merkjum hlið hnattarins, mund-
um við komast að raun um, að
merkta hliðin snýr mot hverri átt
í réttri röð, þegar sveifinni er
snúið í láréttum fleti; svo hnött-
urinn snýst þannig um ás sinn
eins sannarlega og hann væri að
hvirflast um sinn eigin öxul.
Af því að Öxull tunglsins er
ekki lóðréttur við brautarflöt
þess, sjáum við fram hjá öðru
skautinu hálfan umferðartímann
og fram hjá hinu skautinu hinn
helming mánaðarins. Við sjá-
um því af þessum ástæðum sex
og hálfa breiddargráðu fram hjá
hvoru skauti tunglsins, þegar
lengst sést. Þetta nefnist rugg
breiddarstigs.
Önnur samkynja hreyfing
tungslsins, er nefnist rugg lengd-
arstigs, sem orsakast af þeirri
sannreynd, að þótt öxulsnúning-
Vér óskum . . .
Þjóðræknisþingi íslendinga
er kemur saman næstu viku
til alla iicílla I
★
GESTI ÞINGSINS BJÓÐUM VÉR VELKOMNA.
—K0MIÐ VIÐ HJÁ “BAY”—
Vanhagi yður um eitthvað getið þér
verið vissir um að /á það í búð vorri.
MÁLTÍÐIR VORAR ERU VIÐURKENDAR
Litið oss sýna yður um búðina.
ur tunglsins sé ávalt hinn sami,
er sporbrautarhraðinn ójafn.
Þriðja rugg tunglsins, þó lítið
sé, hefir gert vart við sig. Það
er ýmislegt sem bendir til þess,
að sá hluti tunglsins, sem að
jörðu veit, sé aflangur. Sökum
þessarar lögunar, sveiflast tungl-
ið, líkt og dingull, ofurlítið til og
frá. Þessi þriðja hreyfing nefn-
ist líkamsrugg tunglsins.
Önnur smávægileg áhrif, ec
stafa frá því, að athuganir eru
gerðar frá yfirborði jarðar, en
ekki miðju hennar. Afleiðing
allra rugg-hreyfniganna er sú,
að við sjáum ávalt fjöxutíu og
einn hundraðasta hluta af þeim
parti tunglsnis, sem að jörðu
snýr, en samsvarandi hluta þess
sjáum við aldrei, en helmingur
átján hundruðustu partanna,
sem eftir eru, snúa einlægt að
jörðu.
Sólarhhringur — dagur og
nótt — í tungilnu er jafnlangur
tunglmánuði, en ekki stiömu-
•NCOW*OIU7IQ 2-? MAY »«70.