Heimskringla - 06.03.1946, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 6. MARZ 1946
urinn stóð ekki öðrum þjóðflokk-
um að baki.
Þið vitið, kæru tilheyrendur,
hve við erum fáir og smáir heima
fyrir og skiljið hve eðlilegt það
er að okkur þyki vænt um að
greinarnar hér í Ameríku sýna
hefir verið svo
höfuðstaðurinn
síðustu árin að halda sem nánustu sambandi við
hefir tekið á öll sín börn og barnaböm. Sézt
móti allri fólksfjölguninni, sem það meðal annars á því að Rauði-
orðið hefir í landinu sem sé 15—jkross íslands sendi, strax og
16 hundruð manns á ári. Mynd- stríðinu lauk, duglegan mann
ast þar því 4—5 hundruð ný suður um alla Evrópu til að ná
heimili árlega. Fólkinu þykja í og liðsinna fólki, sem af ísl.
bergi var brotið.
Mér er sagt að þau muni vera
færri þorpin og borgirnar hér í
WINNIPEG, 6. MARZ 1946
Avarp
svo mikla trygð og áhuga fyrir lífsþægindin meiri þar en í sveit
því að viðhalda sambandinu við unum — því rafurmagnið —
stofninn, okkur finst að við vera unnið ur krafti fossanna sér fyr
stærri og sterkari þegar þið eruð ir Ijósum, suðu, vélarekstri og Norður-Ameríku, sem ekki hýsa
með okkur, við metum mikils fjölmörgu öðru — jafnvel hita fleirj eða færra af löndum okk-
ritverk ykkar í buftdnu og ó- að nokkru leyti, en heita vatniö ar, meðal annars hafa hermenn-
bundnu máli og fögnum því þeg- ur iörum jarðar er leitt í stórum irnir kvongast íslenzkum konum
I ar gestir koma að vestan til að pípnm til bogarinnar og um hana ; og flutt þær og börnin þeirra
segja fréttir og auka þekkingu aifa °S ser Það fyrir upphitun að j vestur um haf. Það fer að verða
og hlýhug, má í því sambandi mostu. mikið starf fyrir félögin hér og
geta þess að fulltrúi ykkar á lýð-1 Fjöldi þorpa og sveitabæja heima að gefa þessu öllu gætur
veldishátíðinni, dr. Richard njóta nú svipaðra hlunninda að og máske rétta hjálparhönd ef á
Beck, var mikill aufúsugestur (minsta kosti hvað rafurmagnið | liggur.
við setningu 27. ársþings Þjóðræknisfélags Islendinga í Vestur-
heími 25. febr. 1946, flutt af sendifulltrúa fslands
Ingólfi lækni Gíslasyni.
okkur til gagns og gleði og ykkur snertir og notkun heita vatns-
til sóma. ins er líka að færast í vöxt, bæði
Herra forseti, kæru landar:
Eg er kominn um langan veg og það gleður mig að fá tæki-
færi til að heilsa ykkur, og eg þakka ykkur innilega fyrir þann
sóma og vináttu, er þið sýnduð okkur hjónunum með því að bjóða
okkur á þessa virðulegu samkomu.
Eg freistast til að segja ykkur hvað mér datt í hug áðan þegar
forsetinn var að kynna okkur — það var svo sem ekkert ljótt;
það var ein bænin úr Faðirvorinu: Leið oss ekki í freistni. Eg
hafði altaf farið lauslega yfir þessa bæn, því mér fanst að til slíks
mundi alls ekki koma, en ekkert var það annað en góðsemi, kær-
leikur, og máske glettur skáldaguðsins, sem komu honum til með
sumt lofið um okkur — lofið, sem hafði ekki nógu trausta undir-
byggingu. En eg er ekkert betri; eg freistaðist til að hálfþykja
vænt um þetta og þakka öll hin fögru lofsyrði, þótt sum væru
óverðskulduð. En aðallega er eg hingað kominn til þess að flytja
ykkur kærar kveðjur og hamingjuóskir að heiman, frá Islandi, frá
ríkisstjórninni, frá Þjóðræknisfélagi Islendinga, frá sendiherra
Islands í Washington og frá íslenzku þjóðinni í heild.
Mig hafði ekki dreymt um að það ætti fyrir mér að liggja að
ferðast um þessar slóðir, en forlögin hafa nú hagað þessu svona.
Það gleður okkur mikið — landa ykkar heima að vita til þess að
þið hafið svo öflugan og öruggan áhuga á því að viðhalda þjóðerni
og tungu ættjarðarinnar.
Eg sagði af ásettu ráði: “Vita til þess” vegna þess að sundið
eða víkin á milli vinanna er svo breið og samgöngur lengi vel svo
erfiðar að fæstir okkar gátu litið þessa grein þjóðarmeiðsins og
landnám ykkar eigin augum. Mér er í barnsminni frostaveturinn
mikli á Islandi. Eg var fæddur og uppalinn í litlum sveitabæ í af-
skektum dal á Norðurlandi. Það var seinni part þessa vetrar,
þykkfönn hafði hulið jörðina marga mánuði, það var fóðurskortur
fyrir fénaðinn og eg var að tálga börk af litlum hríslum, sem
höggnar höfðu v'erið þar sem til þeirra náðist í landareigninni,
þennan börk og fínustu greinarnar átti svo að gefa fénu til að seðja
hungur þess. Þá komu gestir: náið skyldfólk okkar — föðursystir
mín, með barnahópinn sinn, þau voru að kveðja því þau ætluðu
til Ameríku.
Eg fór að gráta því eg sá eftir þessu vinafólki okkar og leik-
systkinum; það lagðist í mig að eg mundi aldrei sjá þau aftur, enda
fór það svo. En þegar eg fór að hugsa um það við hve mikla erfið-
leika við áttum að stríða t. d. hve mér var kalt á fingrunum við að
byrkja ungu fallegu hríslurnar þá fanst mér eðlilegt að þessir j saman sveitirnar og greinar hans
vinir mínir flyttu sig þangað sem lífskjörin yrðu máske betri ogjná heim á fjölda bæja. Útvarps-
hægra að vinna sér brauð. Mér varð það brátt ljóst að það var j tæki eru komin á flest heimili og
frelsisþráin, sem olli því að forfeður vorir fluttu sig til Islands og svo fá menn vikublöðin og jafn-
settust þar að og að enn var það frelsisþráin, sem hvatti til þessa vel dagblöðin með póstinum. —
nýja skrefs, var driffjöðrin í þessum nýju fólksflutningum enn Dagblöðin, sem koma út í
lengra vestur á bóginn, til Vínlands hins góða, sem landi okkaiL Reykjavík á morgnana eru lesin
Leifur hepni hafði fundið fyrir 900 árum. En raunar var það ekki j víða um land á kvöldin þann
samskonar frelsi. Höfðingjarnir gömlu flýðu stjórnarfarslegt ó- J tíma ársins sem samgöngur eru
Það er stöðug von okkar allra
að sambandið milli greinanna,
“Svo;tif upphitunar og svo hefir verið' sem vaxið hafa út frá ísl. þjóð-
Móti bygður fjöldi gróðurhúsa, sem armeiðunum viðhaldist og eflist.
slíku verður hægra að hamla bituð eru með hveravatni og eru Eg óska þessu félagi margra
eftir því sem samgöngur batna Þnr ræktuð alskonar aldini — goðra og blessunarríkra lifdaga
og nú er sú leið farin á milli tómatar, agurkur, melonar, vín- og bið því og öllum Vestur-ls-
ber og jafnvel bananar, þar að lendingum allra heilla.
Gamla máltækið segir:
fyrnast ástir sem fundir”.
mjalta, sem áður tók 1—2 mán-
uði, má því búast'við fjölþættari
viðskiftum og meiri samgöngum
í framtíðinni.
Afar ykkar og ömmur gætu
sagt ykkur frá því hve mikilli
gleði það olli í sveitabæjunum í
langa íslenzka dalnum þegar gest
bar að garði á kvöldvökunni,
stúlkurnar stöðvuðu rokkhjólið,
piltarnir lögðu frá sér kambana
og sögulesarinn eða kvæðamað-
urinn lokaði bókinni, gestinum
var fagnað og veittur beini og
svo varð hann að svara spurn-
ingum, segja fréttir, skila kveðj-
um og máske bréfum og blöðum.
Þið minnist þess að þá voru eng-
ir vegir milli bæja nema troðn-
ingar eftir hesta, sem voru einu
samgöngutækin, sárfáar og smá-
ar brýr yfir ár og læki, vagnar
voru ekki tilj, járnbrautarlest
hefir aldrei sézt þar, bíla og flug-
vélar hafði engan dreymt um og
því síður um síma og útvarp og
fréttablöð voru mjög sjaldséð.
En nú er öðru máli að gegna,
brýr komnar á flestar ár, sæmi-
legir vegir hafa verið bygðir um
flestar sveitir landsins, er tengja
þær saman og svo aukaspottar út
frá þeim heim að flestum bæj-
unum. Auðvitað er þessum
brautum í mörgu ábótavant en
það stendur til bóta og nú þjóta
bílarnir eftir aðalvegunum alt
sumarið og sumstaðar mikinn j
part vetrarins. Sími tengir líka'
auki ýmiskonar grænmeti og
blóm.
Þið vitið að landið okkar hefir
efnast mikið síðustu árin og má
nú heita velstætt. Auðvitað er
það áhugamál allra góðra manna
að halda nú í horfinu, reyna að
ávaxta vel pundið. I því skyni
hefir stjórn og þing tekið þá
stefnu að kaupa til landsins sem
mest af atvinnutækjum svo sem
fiskiskipum og landvinnuvélum,
t. d. eiga 30 nýir togarar að koma
heim í viðbót við flotann á þessu
og næsta ári og mikið af mótor-
skipum er keypt frá Svíþjóð og
þó verið að smíða mörg í land-
inu. Það lítur því út fyrir að
sjávarútvegurinn aukist mikið
á næstunni og að vélar verði
keyptar til að hagnýta betur all-
an fiskúrgang svo ekkert spill-
ist. Síldarverksmiðjur eru nú
orðnar 10 eða 12 og altaf er verið
að fjölga þeim, svo ef síldin kem-
ur, sem hún oftast gerir á sumr-
in, þá verður nu farið að taka vel
á móit henni. Þetta er alt mik-
ilsvert því að langmestur hluti
útflutningsvöru okkar eru sjáv-
arafurðir. En hitt er ekki síður
gleðiefni ef skriður kemst á land-
búnaðinn. Landið er stórt, að
mestu ónumið. Móa- og mýra-
flákar liggja alstaðar og brosa
við sólu nákvæmlega eins á sig
komnar og þær voru er guð
gekk frá þeim í fyrstu og svo
bullar sjóðandi vatn upp úr jörð-
inni við næsta leiti og freyðandi
foss sveiflar sér fram af klettin-
um uppi í hálsinum og raular
sama lagið og hann söng fyrir
landnámsmennina í gamla daga.
Mýrin heldur að alt sé í lagi því
hún þekkir pálinn og rekuna og
veit að það eru ekki hættuleg
ATHUGASEMDIR ÞURFA
ATHUGASEMDA VIÐ —
OFT OG TÍÐUM
.* verkfærL. en hugsast getur að
frelsi en nu var það fatækt folk — að visu gofugt og gott en kugað nokkurnvegmn greiðar og nu eru j , , ,
af alskonar óáran, sem flúði hið efnahagslega ófrelsi — vildi reyna flugvélarnar farnar að svífa yfir enni reS 1 1 run Pe§ar un
_ , . ’ , _ , . . , , .. , , , , , , , i ser storu amerisku skurðgrof-
að komast þangað sem það gæti komist ur kroggunum, fengið landið með post og farþega þeg- ,
, , , .* . ’ .1 * i f- tt • • urnar koma æðandi í hælunum a
betra tækifæn til að sja ser og sinum borgið í lifsbarattunm og ar veður leyfir. Hverjum og ein-
beitt kröftum sínum haganlega. um hlýtur að skiljast að allar
Við heyrðum axarhöggin þegar landnemarnir nýju voru að þessar framkvæmdir og framfar-
fella stóru trén á bökkum Winnipeg-vatns og því miður heyrðum ir hafa valdið stórfeldum breyt-
ingum á lifnaðarháttum og líðan
manna ásamt batnandi efnahag
við stundum fyrstu árin lágar stunur og andvörp þegar bólan, aðrir
sjúkdómar og erfiðleikar mæddu á þessum frændum okkar og við
hrygðumst innilega yfir því en svo fór smátt og smátt að glaðna og ekki má gleyma því að tíðar-
yfir okkur þegar góðu fréttimar fóru að koma, fréttirnar um það j farið hefir verið að mun mildara,
að þessi nýja grein fór að blómgast og vekja traust og aðdáun j veturnir snjóminni og sumurin
sambýlismannanna í nýja landinu. Þið megið trúa því að við stundum sólríkari síðasta aldar-
glöddumst innilega yfir hverjum unnum sigri; ef stúdent skaraði i fjórðunginn, meira að segja tal-
fram úr í einhverri grein, listamaður fékk góða dóma, stjórnmála- j að um að rjúpunni og jafnvel
maður varð þingmaður eða ráðherra, læknir eða prestur unnu ^ síldinni þyki fullheitt og þessir
stórvirki, bóndi varð sveitarhöfðingi — nei, það er ómögulegt að dýrmætu og okkur kæru dýra-
telja upp alla sigurvinningana, en Fjallkonan er ykkur þakklát flokkar hvarfli stundum frá þess-
fyrir að þið hafið glatt hana og gert henni sóma. 1 vegna.
Þegar eg hugsa betur um virðist mér að fleiri drög hafi legið
til vesturflutningsins en fátækt og óblíð veðrátta. Landið heima
var fremur hrjóstugt, íbúarnir höfðu öld eftir öld lifað á jörðinni
án þess að gjalda henni nokkuð teljandi í staðinn — nokkurskonar
rányrkja, eitthvað sem minti á hirðingjalíf. Tæki voru engin til
að bæta jörðina og áburður mjög af skornum skamti. Með léleg-
um tækjum varð að reita saman strá og strá út um mýrar og sund,
höggva skógana til eldiviðar og jafnvel skepnufóðurs og dreifa bú-
fénaðinum um víðlenda haga til að leita sér fæðu. Sumum athafna- slu úm þorpið og út um sveitirn-
mönnum fanst því of þröngt um sig, þótt annars væri vítt til ar og reka sumir smábúskap og
ve§§ja- í*eir vildu fá nýja bújörð og rýma um leið fyrir hinum, jarðrækt sér til hagræðis.
þeir vildu komast þangað sem tækni væri á hærra stigi og auð- I Reykjavík eru allar þessar
veldara að reka búskap á myndarlegri hátt, rækta jörðina, sá- og / atvinnugreinar stundaðar nema
uppskera svo samkvæmt því, þeir vildu halda réttlátan reikning búskapurinn. Þar lifir nú rúm-
við frjómoldina, vildu fá að halda próf á karlmensku sinni og til | ur þriðjungur þjóðarinnar, eða
allrar hamingju stóðust þeir prófið og sýndu að íslenzki kynþátt- um 45 þúsundir manna og það
allskonar dráttarvélum og plóg-
báknum, þá getur farið af þeim
brosið í svip meðan á operation-
unum stendur, en svo fara þær
vonandi að brosa aftur þegar þær
eru grónar sára sinna og skarta
með alskonar gróðri. Það gæti
líka hugsast að hverum og foss-
um kæmi það ónotalega þegar
þeir verða alt í einu heftir og
beislaðir, þá er eg hræddur um
að skvaldrið í hverum og söngur
fossins breytist, en viðbúið er að
þessa verði ekki langt að bíða ef
mannafli fæst til framkvæmda
en það verður máske hæpið
vegna þess hve mikið þarf að
byggja af hafnarmannvirkjum
og húsum.
A
Jæja kæru tilheyrendur, eg
má ekki þreyta ykkur, en eitt-
Það eru nú liðnir nokkrir ára-
tugir síðan íslendingar hættu að
mestu að flytja sig búferlum
vestur um haf. Þeir sem ekki
una sveitalífinu flytja nú í sjáv-
arþorpin eða kaupstaðina. 1
þorpunum stunda þeir sjávarút-
veg, smáiðnað, verzlun, bílkeyr- hvað varð eg að segja ykkur í
fréttum úr því að eg varð gestur
ykkar hér, en svo er mér ljúft að
skila líka bréfum og boðsending-
um, sem að eg veit að yður eru
kærkomnar.
Þið vitið að Þjóðræknisfélagið
heima hefir allan hug á því að
Eg las umsögn Jóns Bíldfells
um fyrsta árgang Brautarinnar
með talsverðri ánægju og eg
vona mér til einhvers gagns. Eg
tel það ávalt ávinning að sem
flestir taki til máls um mikils-
varðandi málefni og getur þá
hver og einn haft það fyrir sann-
ast, sem honum finst sennileg-
ast. Eg tel mig heldur ekki upp
úr því vaxinn, að athugasemdir
séu gerðar og enda aðfinslur við
ritstörf mín — síður en svo. —
Menn geta mikið af því lært, sér-
staklega sé það gert með sann-
girni og réttum rökum.
Um það vil eg t. d. ekkert full-
yrða hvert eg kann að skrifa í
sögustíl enda mundi talsverður
meiningamunur milli manna, um
hver sé hinn réttmæti sögustíll.
Það er nefnilega engin fast á-
kveðin sögustíll til og sagnrit-
arar, sem aðrir höfundar, nota
þann stíl og orðfæri er þeim eru
eðlilegast og þeir hafa tamið sér.
Nægir í því efni að benda á þá
sagnritara, sem íslenzkur al-
menningur þekkir 'einna bezt,
svo sem: Snorra Sturluson, Jón
Aðils, Páll Melsteð og Eggert
Pál Ólason. Þar syngur hver
með sínu nefi, enda fer bezt á
því. Sagnritin myndu fremur
þur aflestrar ef allir færu að
skrifa eftir forskriftum.
Jón Bíldfell er einn af okkar
greindustu alþýðumönnum hér
vestra, en meðfæddar gáfur
hans njótast ekki sem bezt fyrir
sjálfsþóttanum. Hann er mjög
einstrengingslegur í skoðunum,
um bókmentir ekki sízt. Hann
hefir, ef mig ekki misminnir,
fundið að enskunni hjá Snæbirni
Jónssyni og skáldskapnum hjá
St. G. 'Eitt sinn fanst honum það
óþolandi að skáldin skyldu nota
orðið “fönn” í skáldskap, það
ætti að vera mjöll eða snær. Er'
það ekki nokkuð ósanngjarnt að j
ætlast til þess af skáldum og rit- J
höfundum að þeir hagi orðum
sínum eftir dutlungum og hæpn-
um listasmekk Jóns Bíldfells. —
Slæmt er það, en verður ekki við-
gert, að sögustíll minn skuli ekki |
falla öldungnum í geð. Eg sé!
samt ekki, að úr þessu verði bætt
því eg veit ekkert hvað hinn
heiðraði höfundur telur hinn
rétta sögustíl og heldur ekki
hvert hann er fær um að rita
hann sjálfur. Mér virðist honum
farast líkt og okkur hinum, að
skifta f eigin stíl. Ekki dettur,
mér í hug að fara að hnjóða í1
hann fyrir það; hitt finst mér
miklu meira vert, að þótt eitt-
hvað megi að ritmáli hans finna,
er það nú samt mestrar aðdáun-
arvert, að óskólagengnir menn
hér vestra, önnum kafnir og í
umhverfi hins enskumælandi
heims, skuli þó ná þeirri leikni í
meðferð móðurmáls síns, sem
færast í aukana og að landið vill i þeir hafa gert — þótt engin jafn-
ist á við Soffanías Thorkelsson í
þeirri list.
Jæja, þá er bezt að snúa sér að
efninu. Jú, gjarnan hefði eg
getað sagt meira um ferðir séra
Páls til Nýja Islands, en úr því
eg var nú ekki að rita æfisögu
prestsins, var það kanske ekki
svo bráðnauðsynlegt. Jón hnýt-
ur um orðið vitneskja segir að
! fólkið í Nýja-lslandi hafi haft
meir en vitneskju um séra Pái
og hans hag, það hafi vitað alt
um slíkt. Eg þóttist nú nokkuð
viss um að vita, þýðingu orðsins
vitneskja, en til að ganga úr öll-
um skugga um að mér hefði þó
ekki skjátlast, leit eg í orðabók
Blöndals, “Den Islandsk-Dansk
Ordbog”. 1 henni stendur svo
(bls. 954): “Vitneskja: Under-
retning (fregn), Oplysing (upp-
lýsing), Kundskap (þekking).”
Auðvitað vissu Ný-Islending-
ar ýmislegt um Pál, hvert sem
þeir höfðu vitneskju, sem er
sama og þekking, af persónu
kynning við komumanninn eða
af umsögnum annara. Nei, það
dugar ekki að. deila við dómar-
ann Jón, Blöndal og samverka-
menn hans kunnu íslenzku og
betur en við báðir.
Hálfgerð hártogun er það nú
líka, að finna að því þótt eg segi
að séra Jón komi beint frá norsk -
þýzku synodunni. Hann hafði
verið aðstoðarmaður Korens
prests í Decorah, þar næst kenn-
ari við norskan synodu-skóla, þá
blaðamaður við tvö norsk blöð:
Skandinaven og smáblaðið Bud-
stikken. Var afstaða þessara
blaða til norsku kirkjufélaganna
nokkuð lík og t. d. afstaða Lög-
bergs til lúterska-íslenzka
kirkjufélagsins eða Heimskr. til
Sambandssafnaðanna. Auðvitað
sagði eg hvergi að séra Jón hefði
tekið prestvígslu þar syðra eða
gegnt sjálfstæðu prestsembætti
þar. Það sem eg hefi skrifað hefi
eg skrifað, en innskotin eru frá
þeim vonda.
Það sem höfundurinn tilfærir
úr frumsögu Nýja-íslands er all
fróðlegt þótt sumt af því sé utan
og ofan við kirkjusögu bygðar-
innar, svo eg viðhafi orð Jóns
um sumt í minni ritgerð. Að svo
miklu leyti sem það snertir
kirkjusöguna ber alt að sama
brunni. Ef styrkurinn til safn-
aðarmanna séra Páls olli óá-
nægju af því þeir einir nutu góðs
af honum, gerðist það fyrir þá
greiningu, sem orðin var fyrir
trúmála þrætuna. Sama má segja
um þann flokkaríg, sem verður
fyrir burtflutning þess fólks
einna helzt er fylgdi séra Páli
að málum, enda varð sá útflutn-
ingur að áeggjan Preusar prests
og annara skoðanabræðra séra
Páls.
Eg hef hvergi sagt að allur á-
greiningur milli Vestur-íslend-
inga stafi frá deilum prestanna,
en hitt vil eg fullyrða, að dýpstu
rökin til ósamvinnunnar vor á
meðal eigi rætur sínar að rekja
til trúmálanna. Jafnvel nú tefj-
ast framkvæmdir við byggingu
tveggja ellihæla í íslenzkum
bygðum fyrir flokkaskifting í
trúmálum. Á eg eftir að færa
betri rök að þessari staðhæfingu
ef mér og Brautinni endist aldur
til.
Það er erfitt að gera Jóni til
geðs — ósköp erfitt. Það er ekki
nóg að eg kalli Pál gull af manni.
Jóni finst eg strjúka af honum
gyllinguna með því að eigna
honum eðlilegar mannlegar
hvatir, en þessi klausa hjá mér,
um séra Pál hneykslar Bíldfell:
“Samanburðurinn á tómlætinu í
kirkjulífinu heima og fjörinu,
glæsimenskunni og fjörbrotum
hins þýzk-ameríska kirkjufélags
hefir vakið blundandi afl hans
sjálfs og heillað huga hans —
hrifið hann út í dásamlega
drauma um veglegt vakninga-
starf meðal hinna dottandi og
sofandi landa sinna”.
Alt þetta kallar Jón “glamrara
ginningar”. Takk! Taki þeir
sneið sem eiga. Satt að segja