Heimskringla - 20.03.1946, Page 1
<Ve lecommend loi
youi appioval oui
"BUTTER-NUT
LOAF "
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg ' Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
vVe recommend foi
youi appioval oui
" BUTTER-NUT
LOAF"
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
— —.—— ........ ■ ,»
LX. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN. 20. MARZ 1946
NÚMER 25.
FRETTAYFIRLIT 0G UMSAGNIR
Svar Churchills
Það létti til eftir ræðu Chur-
chill í New York s. 1. föstudag.
Eins og menn muna hélt hann
áður ræðu í Fulton í Bandaríkj-
unum er margvíslega var skilin.
Það stóð heldur ekki á því að
leiðtogar Rússa færðu sér það í
nyt. >
Þeir túlkuðu óspart, að Chur-
chill færi fram á, að Bandaríkin
og Bretland mynduðu hervalds
samsteypu (military bloc), svo
öfluga, að staðist gæti öll áhlaup
annara þjóða.
Þessi skilningur á ræðunni var
nú naumast sanngjarn. Enda
skýrði Churchill það í seinni
ræðunni.
Báðar ræðurnar til samans
fela í sér ákvörðun, sem ekki
virðist nærri eins ljót og Rússar
mála hana.
Churchill fór ekki fram á nein
samtök eða einangrun (exclusive
bloc) Breta og Bandaríkjanna
hvorki innan Alþjóðafélagsins
eða utan.
Hann lýsti blátt áfram yfir, að
löndin væru sammála um San
Francisco-sáttmálann, — þau
mundu verða það áfram, það
væri öllum þjóðum heimsins
hvatning til meiri stuðnings við
Alþjóðafélagið að vera þessa vís-
ari og bræðralagi þessara
tveggja frændþjóða, yrði ekki
mótmælt; samvinna þeirra í
tveimur alheimsstríðum sannaði
tilveru þess.
Það var með öðrum orðum
samvinna í Alheimsfélaginu, sem
Churchill var að mæla með, en
alls ekki hernaðarlegum samtök-
um vissra þjóða innan þess, eins
og Rússa virtist gruna. Þetta
var fyllilega skýrt í ræðu Chur-
chill s. 1. föstudag.
Að öðru leyti gat ræða Chur-
chills ekki skoðast sem neinn
stjórnarboðskapur. Hann ræddi
sem hver annar réttur og sléttur
borgari um hagræði af samvinnu
hins enskumælandi heims. —
Vegna þess hve virðulegur borg-
ari átti samt í hlut, er skiljanlegt
að Rússar veittu því eftirtekt.
Vandamál þjóðanna verða
ekki ráðin eða til lykta leidd,
með kappræðum milli Churqhill
og Stalins. Það er öryggisráð
Alþjóðafélagsins, sem það verð-
ur að gera. Ef Rússland heldur
að það verk verði illa unnið, er
lögleg aðferð til, sem hægt er að
snúa sér að. Og Churchill er ekki
maður, sem á móti skráðum
lögum deilir. Hann kýs þá leið
öllum öðrum fremur í deilumál-
um, eins og England hefir ávalt
gert, eins lengi og kostur hefir
verið á. Hann var því alls ekki
með ræðum sínum, að vekja upp
hernaðarvofuna, heldur þvert á
móti að benda á Alþjóðafélagið,
sem í stað stríða ætti að koma.
Rússland getur ekki fremur
en önnur lönd ætlast til að stefna
þess og afleiðingar hennar komi
öryggisráðinu ekki við. Það tók
málið um her Breta á Grikklandi
og Indónesia upp í öryggisráðinu
í London í síðast liðnum janúar.
Mál þessi voru þar rædd aftur
og fram þar til að ákveðinni nið-
urstöðu var komist. Ef einhver
mál varðandi Rússland kunna
að koma fyrir öryggisráðið, svo
sem Iran-málið, stæði Rússland
sig ekki við að hindra það, eftir
að hafa sjálft kært þar Bretland
fyrir tveim mánuðum.
Deila stóru mannanna sýnir í
raun og veru gleggra ósamkomu-
lagið í heiminum, en ráðningu
vandamálanna. En út í það er
ekki vert að fara í þessum frétta-
útdrætti af “deilunni miklu”.
Stríðsgrunurinn
Það hefir ekki leynt sér í tali
manna, að þeir óttast eitt stríðið
enn. Til þess að finna út hvað
mikið að þessu kveður, hefir far-
ið fram spá-atkvæðagreiðsla um
það á meðal margra þjóða. Ber
hún ekki aðeins vitni um ríkj-
andi stríðsgrun, heldur að sá
grunur sé bygður á drotnunar-
sýki þjóða, stærri þjóðanna
heimsdrotnunarsýkinni, en hin-
na smærri sýki að ráða yfir sér
smærri þjóðum.
1 Canada trúðu fimtíu af
hundraði allra aðspurðra, að
Rússland fýsti eitt að stjórna
heiminum. 1 Bandaríkjunum var
þessi tala 25, eða helmingi minni.
En 8% í Bandaríkjunum ætluðu
Breta og Rússa fúsa að samein-
ast um þetta. Því miður segir
ekki frá hvað Bretar segja um
það. En það er ekki ólíklegt að
þeir hugsi svipað um Bandarík-
in og Rússland.
1 Bandaríkjunum er ekki sögð
ríkjandi trú á mikinn stríðshug
hjá Rússum. Og ef svo er á báð-
ar hliðar, er það mikilsvert, því
það eru þessar þjóðir, sem barist
gætu svo um munar.
1 Rússlandi hefir með spáat-
kvæðagreiðslu ekki verið hægt
að komast eftir þessu. En hitt
þykir spáatkvæðasmölunum lík-
legt, að Rússar trúi ekki Banda-
ríkjunum að sama skapi og þau
trúa Rússlandi. — Sá hugsunar-
háttur er í miklum meirihluta
ríkjandi í Rússlandi, að “kapi-
talista heimurinn” sé sér óvin-
veittur. Því hefir verið haldið að
almenningi frá því að byltingin
gerðist þar.
Bretinn er nú ekki skoðaður
eins mikill óvinur friðarins og
áður, þó í augum einstöku
manna sé enn á þá litið sem im-
perialista; í Canada voru 3%
með þessu, í Bandaríkjunum
8%, í Frakklandi 3%, sem áður
hafa verið miklu fleiri. Ein-
angrunarsinnar í Bandaríkjun-
um eru sagðir færri en áður, en
þeir voru aðallega á móti Bret-
um.
Þannig er nú útlitið, eftir spá-
atkvæðagreiðslunni að dæma. —
Beri það þann vott um stiyðs-
grun, sem ætlað er, væri ekki
úr vegi, að stjórnmálamennirnir
athuguðu hann og eyddu honum
Ætla margir nauðsynlegt, að hin-
ir “stóru þrír” komi sem fyrst
saman. Álíta þeir þeim gott að
kynnast, telja það efla traustið
hver á öðrum. Ennfremur sé
nauðsynlegt, að fá fullar upp-
lýsingar um það hjá Rússum
hvað þeir álíti að sé þeim full-
komin vernd.
En það getur margt skeð, áður
en þessu fer fram. Það er búist
við óróa á fundi öryggisráðsins
í New York, sem hefst í þessi
vikulok, En traust á Alþjóða-
félaginu má ekki dvína. Það er
eina von heimsins.
—(Lausl. þýtt úr Wpg. Tribune).
Vill Mr, Haraldur Hjálmsson
Thorsteinsson, að sögn til heim-
ilis í Winnipeg, eða í Saskat-
chewan-fylki. komast sem fyrst
í bréflegt samband við séra Sig-
urð Ólafsson, box 701, Selkirk,
Man.
ÚR ÖLLUM ÁTTUM
Frásögn af sjóslysinu, sem
getið var um í síðasta blaði, er
birt á annari síðu, eftir Morgun-
blaðinu í Reykjavík.
* * *
Þetta stendur í upplýsinga-
skýrslum nýlega útsendum frá
Ottawa:
“Eitt hinna fáu landa í Ev-
rópu, sem skömtun á vörum hafa
afnumið, er nýja lýðveldið á ís-
landi. 1 byrjun ársins 1946, var
sykur nálega það eina, sem
skamtað var.
Á stríðsárunum voru margir
Canadamenn í herþjónustu á Is-
landi. Vinátta Canada við þetta
elzta lýðveldi í heimi, er ekki ný.
Nálægt einn fimti hluti allra Is-
lendinga, býr í Canada.”
★ * *
1 frétt nýlega frá Ottawa, seg-
ir frá því, að 11,317 mönnum
hafi verið veitt undanþága frá
herþjónustu í Canada í síðasta
stríði vegna þess, að þeir töldust
samvizku sinnar vegna ekki geta
tekið þátt í stríði.
★ * ★
Stjórnin í Canada hefir samið
reglur í níu greinum, sem lúta að
því að bjarga allslausum lýð Ev-
rópulandanna frá hungursdauða.
Reglurnar eru fólgnar í því að
spara sem mest neyzlu hveitis í
Canada, að flýta fyrir flutningi
birgða, sem bændur kunna að
hafa af hveiti, og efla hveiti
framleiðslu.
Mölun á hveiti til heimanotk-
unar er mínkuð um 10%.
Notkun hveitis til áfengis-
frmleiðslu, er minkuð um 50%.
Þjóðin er hvött til að efla garð-
rækt, jafnframt hveitiræktinni.
Með sparnaðarreglum sínum
gerir stjórnin ráð fyrir að 2%
miljón mæla sparist til að senda
til Evrópu.
King forsætisráðherra segir
þetta ekki verða íbúum Canada
neitt tilfinnanlegt.
A síðustu þrem árum, sem lýk-
ur 1. júlí 1946, segir King hveiti,
sent til Evrópu muni nema einni
biljón mæla (1,000,000,000).
Á þessu ári verði hveiti send-
ingarnar í hlutfalli við þetta. En
auk þess sé gert ráð fyrir að
senda um 700 miljón pund af
osti, átta hundruð þúsund dósir
af þurmjólk, 100 miljón tylftir
eggja og 30 miljón mæla af höfr-
um.
Hlutfallslega við fólksfjölda,
er þetta mörgum sinnum meira
en nokkurt land leikur eftir.
Miss Mildred Thorsteinson
lagði nýlega af stað frá New
York til Englands, en maður
hennar Lieut. A. J. Thorsteinson
er þar.
Lieut. Thorsteinson hefir
stundað nám í tvö ár á skóla í
London (Imperial College of
Science); hlaut námsverðlaun til
þess. Hann hefir verið gerður
þar að félaga í Royal Society og
tekur doktors-stigið í vísindum,
er hann útskrifast.
Mrs. Thorsteinson er dóttir
Mr. og Mrs. G. Anderson, Van-
couver, B. C., fyrrum í Winni-
peg.
Lieut. Thorsteinson er elzti
sonur Mrs. D. Thorsteinsno í San
Francisco, Cal.
* * *
Thor Guðmundsson frá Moun-
tain, N. D. leit inn á skrifstofu
Hkr. s. 1. fimtudag. Hann kom til
að vera við jarðarför Metusal-
ems Thorarinsson, móðurbróður
síns.
UPPTÍNINGUR
“Fjalla-Eyvindur”
í vetur eru 33 ár liðin, síðan
“Fjalla-Eyvindur” endaði sinn
dramatíska æfiferil hér vestan
hafs.
Það var um níðdimma nótt í
febrúar og frostið var 62 gráður
á Fahrenheitmælirinn, sem hékk
á horninu á járnbrautarstöð-
inni Somerset í Manitoba, þeg-
ar leikendurnir úr “Fjalla-Ey-
vindi” náðu loks þangað löngu
eftir miðnætti.
Pétur Hoffman Hallgrímson
Fæddur í Riverton 7. apríl 1920.
Dáinn í Hollandi 20. október 1945.
Um heimili mitt var hljótt þafc kveld,
er helfregnin til mín barst;
eg hugsaði um öll okkar æfintýr
og alt, er þú sjálfur varst.
Eg fann í þér íslenzkan aíbragðsmann,
er aldrei úr leiknum skarst.
Eg man þig fríðan og frækinn svein
með fullhugans tign um brá;
með hugsjónaeld hins unga manns
og áformin styrk og há,
úr landfestum skjótt þú leystir gnoð
og lagðir á djúpin blá.
Við töluðum oft um áþján lýðs
og ógnandi stríðsins bál;
en eðli þínu lá ávalt næst
hið eilífa kærleiksmál.
Og alt, sem var smátt og ómannlegt
var útlægt úr þinni sál.
Eg þekti ekki oft á ævi fyr
jafn einlægan vin sem þig;
og það var sama hvort leið mín lá
um lund eða þyrnistig,
þú komst með brosið í bæinn inn
til blessunar fyrir mig.
Nú vakir þú fjarri fósturjörð
og ferðast um æðri svið;
og göfuga minning geymir æ
þitt gráthnýpna sifjalið,
er skilur að sálræn eining alls
sé einungis stundarbið.
Einar P. Jónsson
Próf. Sveinbjörn Johnson dáinn
Eftirfarandi símskeyti barst Heimskringlu um það leyti
sem blaðið var að fara í pressuna:
Sveinbjörn Johnson dó af hjartaslagi í gærkvöldi. _
Útför að líkindum á föstudag í Champaign, en jarðarför í
Grand Forks. Árni Helgason, konsúll, Chicago.
Leikflokkurinn hafði sýnt
leikinn nokkru áður í Dakota.
Eimreiðin sem ætlaði að draga
“Fjalla-Eyvind” frá Mountain til
Garðar, festist í snjóskafli, svo
þar skyldi flokkurinn eftir “bað-
stofuna”, “afréttarlandið” og
“öræfakofann” og fékk sér hesta
og sleða til Garðar. Síðar var
Surtur mokaður út og komst alla
•leið með draslið.
Nú hafði flokkurinn sýnt leik-
inn í Argyle-bygð og var á leið
til Winnipeg, með þeim ásetningi
að leggja upp í nýja langferð.
Það var hálf skuggsýnt í
gamla Grand Trunk járnbraut-
arvagninum. Engin rafljós, en
þrjú gasljós dreifðu daufri birtu
yfir leikendurna, sem voru einu
farþegarnir í vagninum. Það
var erfitt að tala saman, og ó-
mögulegt að festa blundinn fyrir
hávaða.
Það brast og brakaði, ískraði
og marraði í hjólum og teinum
og vagninn kastaðist sitt á hvað;
ekki af því að hann færi svo
hart, heldur vegna þess að sporið
var svo hlykkjótt, alla vega.
Á milli eimreiðarinnar og
fólksvagnsins, var vöruvagninn,
svo skrölt og skellir í vélinni
heyrðust greinilega innan um
annan hávaða.
Svo var háttað innanborðs í
þessum gamla harðbekkja vagni,
að reykingaklefinn var til ann-
arar hliðar, aftarlega og mjór
gangur meðfram, þar sem gengið
var út og inn í vagninn.
1 klefanum sátu og reyktu
Dakota-vindla, nokkrir af karl-
mönnunum, þeir Björn hrepp-
stjóri (O. S. Thorgeirson), Arnes
flækingur (Ólafur Eggertson),
Jón bóndi (Þorleifur Hansson),
Arngrímur holdsveiki (Egill Er-
lendson), Kári (Á. Sigurðsson) lá
endilangur á langbekk og sneri
höfði út að glugga.
í aðalvagninum var Halla
(Guðrún Indriðadóttir, sem var
fengin frá Islandi til að æfa leik-
inn og leika Höllu) og Tóta litla
(Sylvia Bildfell), Guðfinna
gamla (Jódís Sigurðson), Magnús
vinnumaður (Sumarliði Mat-
thews), Oddný vinnukona (Petra
Ólafson), Sigríður vinnukona (S.
Halldórson), Smalinn (Edward
Thorlákson), Sýslumaðurinn
(Friðrik Swanson).
Hann hafði staðið á fætur og
ætlaði aftur í reykingaklefann,
en stansaði augnablik til að tala
við Höllu og Tótu litlu, og greip
annari hendi í leðurlykkju, sem
hékk úr loftinu, því svo var hlið-
arsveiflan mikil á vagninum,
það varð, ef til vill, honum og
Tótu litlu til lífs, því samstundis
gall við ógurlegur hvellur og
feikna brestir eins og vagninn
væri sprengdur í loft upp.
— Annað járnbrautarsporið
hrökk í sundur og teinninn reif
upp gólfið í vagninum svo sem
tvö fet frá sýslumanninum, sem
hafði gripið Tótu litlu í fang sér.
Vagntengslin hrukku í sundur
og vagninn hentist til hliðar og
valt um tvisvar niður hallann og
lá á hliðinni.
Gasleiðslan brotnaði. Þreif-
andi myrkur. Brak og brestir.
Hljóð og rúðubrot. Öllu ægði
saman í ógurlegan hávaða.
Þegar vagninn lá kyr á hlið-
inni, var eins og allur hávaði
héldi niðri í sér andanum augna-
blik, þar til einhverjir kveiktu á
eldspýtum og hver af öðrum fer
að spyrja að líðan hinna.
Lágar stunur og kveinstafir
gáfu til kynna að einhverjir
höfðu meiðst.
Við drauga-glætu frá eldspýt-
unum var ástandið fremur ó-
huggulegt. Það ægði öllu saman
innanborðs, fólk og farangur
hafði kastast hvað á annað, því
annað veifið var ekkert gólf að
ganga á og ekkert í loftinu að
hanga á.
Alt í einu heyrist gengið eftir
hliðinni sem upp snýr og kallað
niður um glugga: “Slökkvið á
eldspýtum, gasleiðslan er brotin.
og standið ekki undir gluggan-
um!” og um leið keyrði kallar-
inn öxi gegn um gluggann. Járn-
brautarmennirnir voru komnir
á vettvang. Framhurðin á
vagninum sat föst, svo þar varð
ekki komist út. Svo þeir brutu
fleiri glugga aftar í vagninum.
Einn járnbrautarmaður var
látinn síga niður og með hjálp
Magnúsar og sýslumannsins og
smalans, lyftu þeir kvenfólkinu
upp á reykingaklefann og þar
tóku aðrir við þeim út um glugg-
ann.
Þeir sem voru í reykingaklef-
anum komust ekki fram í vagn-
inn, því dyrnar að klefanum
sneru upp, svo hreppstjórinn og
Jón bóndi lyftu hinum upp, fyrst
Kára, því hann hafði rekið ann-
an fótinn út um glugga þegar
vagninn hentist á hliðina og
skorist á læri. Oddný vinnu-
kona meiddist talsvert, innvort-
is, hafði kastast á bekkjabrík,
svo hún varð að liggja mánuð á
sjúkrahúsi þegar til Winnipeg
kom. Nokkrir aðrir fengu smá-
skeinur. Allir voru vitanlega fá-
klæddir og suma kól á eyru áður
en þeir komust í húsaskjól, urðu
að kafa djúpan snjó, berhöfðað-
ir í þessu grimdar frosti um nótt-
ina, þangað sem eimreiðin, með
vöruvagninn aftan í, beið eftir
þeim. Þangað var góður spölur,
því sporið hafði gliðnað sundur
nokkra faðma þaðan sem það
rifnaði upp, en til allrar lukku
fór eimreiðin ekki af sporinu.
“Caboose”-ið slitnaði úr tengsl-
um við farþegavagninn, en valt
ekki um.
Loks voru allri og alt draslið
komið inn í vöruvagninn, að
undanskildum nokkrum höfuð-
fötum og smádóti, sem aldrei
fanst.
Það var kalt í vagninum, og
bjó hver um sig, sem bezt hann
gat, innanum leiktjöld, kistur,
töskur, vörukassa, poka, olíu-
tunnur, eggjakassa, hænsna
grindur og hund í búri, sem
gjammaði í sífellu.
Þegar birti af degi, hefði mátt
finna blóðdropa í snjónum.
Leikendurnir komust loks við
illan leik til Winnipeg.
En ferðaáætlun “Fjalla-Ey-
vindar” vestan hafs, var aldrei
fullgerð — því hann fórst í járn-
brautarslysi í febrúar 1913.
A. S.
Útvarp
Á sunnudagskvöldið 24. marz
kl. 7, verður guðsþjónustunni fró
Fyrstu lútersku kirkju útvarpað
frá stöðinni CKY í Winnipeg.