Heimskringla - 03.04.1946, Qupperneq 3

WINNIPEG, 3. APRIL 1946
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
KRISTJÁN EGGERTSON
FJELDSTED
1864—1945
— Minning —
Þær falla nú óðum til foldar,
grein eftir grein, af hinum ís-
lenzka meið, sem fluttist vestur
um haf og festi hér rætur í kring-
um síðustu aldamót, þær hafa
þroskast, blómgast og borið ríku-
lega ávexti, þessar greinar hafa
runnið sitt skeið, og lotið hinu
eilífa lögmáli, — en frá stofnin-
um vaxa nýjar greinar með nýju
og fjölfbreyttara laufskrúði, og
kjarninn frá rótinni verður æ
hinn sami, hinn þróttmikli nor-
ræni lífskraftur, sem rennur frá
kyni til kyns.
Seytjánda september 1945
andaðist á heimili sínu að Lund-
ar, Man., eftir stutta legu, frum-
byggi'og vel metinn heiðursmað-
ur, Kristján Eggertson Fjeld-
sted, rúmlega 81 árs að aldri. —
Hann kom til þessa lands 1903
frá Islandi, með, konu og börn,
fátækur af gjaldeyri, sem fleiri
landar, en þá á þroskaskeiði, og
fullur af nýjum vonum og fram-
sóknarþrá. Hann settist að í
Winnipeg og stundaði handiðn
sína, því hann var smiður góður,
sérlega smekkvís og vandvirkur,
svo var hann einnig listfengur
málari, og farnaðist því vel fyr-
stu árin, hann bygði uokkur hús
upp á eigin reikning og sddi,
borgin var þá í miklum upp-
gangi, sem kallað var (boom) og
tóku landar virkan þátt í því að
byggja upp vesturbæinn. Þeir
voru ekki smeykir við að kasta
sér í strauminn, þó þeim vefðist
tunga um tönn, á ensku máli. Þá
komu margir Islendingar undir
sig fótum efnalega, aðrir báru
minna úr býtum, sem seint höfðu
byrjað og minna tekist í fang,
“boomið” entist aðeins fá ár, alt
datt í kalda kol, atvinnuleysi og
ráðaþrot sóttu að mörgum, þá
fluttu margir, sem framsýnir
voru, með fjölskyldu sína úr
bænum og táku sér heimilisrétt-
arlönd, hér og þar út um bygðir.
Kristján var einn af þeim, haust-
ið 1907 flutti hann til Álfta-
vatns nýlendu og settist að á bú-
jörð, skamt frá þar sem nú stend-
ur þorpið Lundar, og bjó þar um
hríð, en vorið 1915 flutti hann á
heimilisréttarland, sem hann
hafði numið þar skamt frá, oft
varð margt um vik eftir að hann
settist fyrst að út á landi, mátti
heita eignalaus með hóp barna,
en sparsemi og reglusemi og
samvinna og dugnaður hans á-
gætu konu, sigruðu erfiðleikana,
þar til heimilið varð sjálfstætt
efnálega og talið með betri
heimilum bygðarinnar.
Árið 1920 seldi hann bújörð
sína og flutti til Lundar og bygði
sér þar mjög snoturt heimili, þar
misti hann konu sína, 11. ágúst
1926, mestu ágætis konu og
mannkosta manneskju, var elsk-
uð og virt af öllum, sem henni
kyntust, laust mikilli sorg yfir
heimilið og nágrennið við frá-
fall hennar.
þær sett fagurt dæmi til fyrir-
myndar.
Kristján var fæddur á Hall-
bjarnareyri í Eyrarsveit í Snæ-
fellsnessýslu á íslandi, 30. maí
1864. Foreldrar hans voru Egg-
ert Vigfússon Fjeldsted og Þórey
Nikulásdóttir. Á barnsaldri
misti hann föður sinn, og ólst
upp með móður sinni, þar til
hann gat farið að vinna fyrir sér
sjálfur.
Árið 1885 flutti hann til
Reykjavíkur og lærði þar tré-
smíði, stundaði hann þá iðn, þar
í bæ, þar til árið 1897 að hann
flutti til Seyðisfjarðar. Þar gift-
ist hann Guðbjörgu Jónsdóttur,
ættaðri af Akranesi, 29. okt.
1898, og bjuggu þau á Seyðis-
firði þar til sumarið 1903 að þau
fluttu vestur um haf og settust
að í Winnipeg (eins og áður er
getið).
Á Seyðisfirði kyntist eg
Kristjáni fyrst, féll okkur vel
saman, enda var margt líkt með
báðum, við unnum oft saman við
smíðar og önnur verk, og tókst
með okkur vinskapur, sem entist
alla ævi. Eftir að eg kom vestur
til Canada láu leiðir okkar oft
saman, og var alúðin og trygðin
frá honum í minn garð ætíð hin
sama.
Að vallarsýn var Kristján
meðalmaður á hæð, þéttvaxinn
og vel að manni ef til átaka kom,
góðmannlegur í andliti en þó
festa í svipnum, skapgerð hans
var þannig, að hann var hæg-
látur og írekar seinfara en skifti
hann skapi, fylgdi hann fast sín-
um hlut, orðheldni var mjög
sterkur þáttur í fari hans, og
trygglyndi þar sem hann tók
því, enginn mun til þess vita að
hann hafi nokkru sinni brugðist
loforði sínu.
Árið 1940 varð hann um nokk-
urn tíma algerlega blindur, og
þó hann ætti von á því að verða
í myrkri það sem eftir væri æv-
inn'ar, þá tók hann því með fram-
úrskarandi stillingu. Uppskurð-
ur sem Dr. K. J. Austmann gerði
á öðru auganu, varð til þess að
hann fékk aftur sjón, og varð al-
gerlega sjálfbjarga, og gat lesið
sér til skemtunar, var það stór
þáttur í því að gera síðustu
stundirnar skemtilegri.
Síðastl. sumar heimsótti eg
Kristján og dvaldi á heimili hans
í 14 daga í góðu yfirlæti. Tutt-
ugu ár voru liðin frá því eg hafði
verið þar til heimilis á Lundar,
og urðu því með okkur fagnað-
arfundir og margra hluta varð að
minnast, og margt rifjað upp frá
liðinni tíð og höfðum við báðir
af því hina beztu ánægju. Þetta
var í júní mánuði s. 1., en 17
sept. dó hann, en hvorugum okk-
ar mun hafa dottið í hug að hann
ætti svo stutt eftir ólifað, (ung-
ur má en gamall skal).
Jarðarförin fór fram frá heim-
ilinu og lútersku kirkjunni 20.
sept. að viðstöddu fjölmenni,
hann var lagður til hvíldar í
Lundar grafreit, við hlið konu
sinnar. Séra B. Theodore Sig-
urðsson jarðsöng.
Þau Fjeldsteds hjónin eignuð-
ust átta börn, tveir synir dóu í
^esku, Vigfús og Eggert, en á lífi
eru þessi: Kristjana og Kristín,
báðar ógiftar til heimilis á
Lundar; Laufey, gift Jóni Mar-
teinssyni, Langruth, Man.; Guð-
uuindur, giftur Fjólu Svein-
bjarnardóttir Halldórson, búsett
í Lundar, Man.; Jóhann, giftur
Ásu Ásmundardóttir Frímann,
búsett Lundar, Man., og Eggert,
úgiftur.
Eftir að Kristján varð ekkju-
uiaður tóku þær dætur hans,
Kristjana og Kristín, umsjón
beimilisins í sínar hendur, og
^uunu þess fá dæmi að börn hafi
sýnt foreldri sínu slíka alúð og
Hamúrskarandi umhyggju, sem
þessar tvær ágætis stúlkur sýndu
föður sínum til síðustu stundar,
°8 er óhætt að fullyrða að fáir
hafa lifað sælli elliár, með böm-
um sínum en Kristján, og hafa
í kvæðabók Steingríms Thor-
steinssonar hafði Kristján lagt
minnisblað við þetta erindi:
Fagra haust þá fold eg kveð,
faðmi vef mig þínum,
bleikra laufa láttu beð,
að legstað verða mínum.
Hafi þetta verið vilji þinn góði
vinur, þá hefir þú fengið ósk þína
uppfylta. — Þökk sé þér fyrir
samfylgdina og langt og vel unn-
ið dagsverk.
Flest sem auga og eyra nær,
út í bláinn sendist,
en frá þér geymist minning mær,
meðan lífið endist.
H. E. Magnússon
BORGTÐ HEIMSKRINGLU—
því gleymd er goldin sknld
UPPÞOTIÐ í ÍRAN
“Engu að trúa ekki er gott, en
öllu hálfu verra”. Eg er ósköp
tregur til að trúa öllu sem eg sé í
blöðunum síðan eg las um reyn-
slu Pierre Van Paasans, sem
fréttaritara New York blaðsins
“The Evening World”. Samt er
ekki nema rétt að gera hér und-
antekningu þegar meta skal
sannsögli fréttaritaranna. Sumir
þeirra eru mjög áreiðanlegir og
fara sjaldan með flapur eða
ósannsögli. Má þar til nefna Ed-
gar Snow, Walter Duranty,
Quentin Reynolds, Arthur Ray-
mond Davis, Ross Munro og fl.
Vildi eg ráðleggja löndum mín-
um að lesa alt sem þeir ná í eftir
þessa menn. Líka er mikill mun-
úr á blöðunum. Til dæmis eru
ritstjórnargreinarnar í Free
Press oft ritaðar af hinni mestu
sanngirni um alheimsmál (undir-
strika það því Free Press er mjög
flokksbundin í innanlandsmál-
um, enda þótt hún jafnvel þar
gæti stundum meiri hófstillingar
en maður á við að venjast. Heið-
ur þeim sem heiður ber).
En það er nú um íran, sem eg
ætlaði að tala. Kunningjar mín-
ir, bæði munnlega og bréflega,
hafa spurt mig nokkuð oft upp á
síðkastið: Hvað veist þú eða hvað
heldur þú um þess mál í íran?”
Hingað til hef eg svarað: “Eg
veit ekkert um þau, hef ennþá
ekki getað aflað mér upplýsingar
um þau.” Nú er eg þó svolítið
farin að ná áttunum þótt margt
sé ennþá á huldu. Það sem eg
veit sannast er mönnum ekki of
gott, því málin eru mikilsvarð-
andi og geta leitt til illra heilla.
Hvað held eg nú svo um mál-
in? Eg skal leitast við að svara
í nokkurri sundiirJiðun.
Samnings rof: Um þau þefi eg
þetta að segja: Samningar verb£
að haldast eigi réttlæti að grund-
valla frið. Samningsrof eru geig-
vænlegt fyrirbrigði í nútíðar
stjórnmálum og spá ekki góðu.
Samt er það sannanlegt, að allar
stórþjóðirnar hafa brotið samn-
inga og Atlantshafsskráin, sem
átti að vera nokkurskonar
“Magna Carta” heimsskipulags-
nis er dauður bókstafur orðin,
launmyrt með lygum, hræsni og
svikum. Öll stórveldin halda her
í ýmsum löndum með því að
ganga á gefin heit. Þetta verður
að lagast en getur ekki lagast
nema með samkomulagi, sann-
girni og sáttfýsi stórveldanna,
og reyndar allra heimsbúa; því
það er sú mesta kórvilla að smá-
þjóðirnar séu hótinu betri með
ágang og yfirtroðslu þar, sem
þær geta því við komið.
Leiðir þetta þá til ófriðar: Nei,
að minsta kosti ekki bráðlega, að
minni hyggju. Orsökin samt ekki
sú að til séu ekki menn í ýmsum
löndum, kanske í flestum lönd-
um, sem myndu til með að efla
til ófriðar mættu þeir því við-
koma. En þeir fá ekki fólkið til
að berjast. Mannkynið er orðið
þreytt á styrjöldum. Hermenn-
irnir vilja halda heim og hitta
konur sínar og börn, og þeir vilja
dvelja heima um stund í faðmi
friðar og vinsemda. Dæmin eru
fyrir hendi frá enda síðustu
styrjaldar. Tyrkir hlýddu ekki
ákvæðum friðar-sáttmálans en
vörðu sjálfstæði sitt með vopn-
um. Lloyd George reyndi að
koma Bretum í stríð en þeir
vildu því ekki sinna og ekki
heldur sambands ríkin nema þá
helzt Ástralía. Svo sigaði hann
Grikkjum á Tyrki en þeir fóru
hinar herfilegustu hrakfarir og
aumingja Lloyd George þurfti
að horfa upp á það alt saman og
fékk ekkert að gert. Hafði hann
hina mestu raun og smán af því
öllu og það stuðlaði ekki svo lítið
að valdatapi frjálslynda flokks-
ins í Bretlandi.
Annað dæmi ennþá betra er
fyrir hendi. Stórveldin sendu her
til að bæla niður bolsévika upp-
reisnina á Rússlandi, en sá her
fékst ekki til að hleypa úr byssu,
að Þjóðverjum og Japönum und-
anskildum. Að lokum neyddust
bæði Bretar og Bandaríkjamenn
til að kveðja herinn heim. I
Bandaríkjunum varð það fyrir
kröfur þjóðarinnar, sem heimt- !
aði drengina heim en Bretar
urðu undan að láta þegar verka-
menn gerðu verkfall og neituðu
að hlaða skipin, sem áttu að
flytja vistir og vopn til setuliðs-
ins á Rússlandi.
Önnur ástæða er að þeir sem j
ennþá stjórnast af einhverri
| skynsemi vita að engin þjóð má
við öðrum ófriði. Auðvitað hafa
Bandaríkin kjarnasprengjuna og
! gætu kanske eyðilagt margar
borgir, sem ennþá standa á
Rússlandi. En síðasti hernaður
sannar, að hægt er að berjast
næstum því óendanlega með
skæru hernaði enda þótt borg-
irnar séu eyðilagðar. Nú myndi
ekki um að tala fimm eða sex
! ára stríð, heldur stríð sem standa
I mundi að minsta kosti heilan
mannsaldur. Bandaríkin mega
heldur ekki við stríði. Ríkis-
skuldirnar þar eru nú $280,000,-
1000,000, tvö hundruð og áttatíu
biljónir, en samanlagðar eignir í
landinu vanalega talið nokkuð
yfir 400 biljónir. Þeir eiga bráð-
um ekki fyrir skuldum sínum og
þess verður að gæta að meir en
þriðjungurinn af skuldunum eru
nú í lánum bankanna og auk
þess sem stórgróðafélögin eiga
mest af hinum, aðeins 59 biljónir
eru taldar f eigu almennings.
Illa mega Rússar við stríði. —
Frjósamasti partur landsins og
auðugasti liggur í rústum. Stór-
borgirnar Stalingrad, Kiev,
Kharkov, Odessa, Sevastapol,
Smolensk, Minsk og margar
fleiri eru lítið meir en grjóthrúg-
an ein. Miljónir fólks verða að
grafa sig niður í jörðina til skjóls
,fvrir vetrar veðrum, enda þótt
morg í
hús hafi nú
þæði
þegar verið
bygðum og
endurreist
bæjum.
Bretar eru í hálfgerðri s»;Teltu
og myndu margir deyja úr
hungri í næstu styrjöld.
Já, en því láta menn þá svo
ófriðlega og um hvað er deilt til
dæmis í íran? Já, það er nú saga
að segja frá því.
Fyrst mun bezt að segja sög-
una eins og hún gengur eða gekk.
Landið er fátækt af flestu nema
olíu. Því er þess utan illa
stjórnað af rótgrónu aðalsvaldi
en þjóðin óupplýst. Nokkur til-
raun var gerð til þess að lagfæra
ástandið á fyrstu tugum þessar-
ar aldar og sænskir og amerískir
menn kvaddir til að koma skipu-
lagi á atvinnulíf og fjármál. Það
jók á erfiðleika hinnar innlendu
stjórnar að tvær stórþjóðir:
Bretar og Rússar, seildust eftir
olíunni. Til voru þeir menn þar
í landi, sem vildu gjarnan auðg-
hst á því að selja útlendingunum
auðlindir ættlandsins — slíkir
menn finnast í flestum löndum
Vandinn var hverjum ætti að
selja, þar sem tvær voldugar
þjóðir keptu um krásina. Að
lokum varð það að samningi, að
Rússar fengu öll sérréttindi í
norðurhluta landsins en Bretar í
hinum syðri. Hélzt nú þetta
fram til fyrstu heimsstyrjaldar.
Þá slógu Bretar eign sinni á all-
ar olíulindir landsins en Rússar
urðu frá að hverfa. Litlu síðar
varð uppreisn í landinu og einn
af herforingjunum — hann matti
, nú reyndar fremur teljast stiga-
mannaforingi — braust til valda
,með aðstoð rússneskra flótta-
i manna, — mest Cossakka frá
I Úkraníu. Auðvitað hötuðu þessir
: landreikendur Sovét stjórnnia
! og alt hennar ráð. Efldu þeir
ílokk móti þeim í Iran en Rússar
jtöldu sér jafnan stafa mikil
hætta af óvinveittri stjórn í íran
því þeir mintust þess jafnan
að á byltingar tímabilinu gerðu
Bretar út leiðangurinn til Bakú,
olíuborgarinnar miklu, frá Iran.
Orð lék á því að hinn brezki
sendiherra í Teheran, höfuðborg-
inni, væri eiginlega alls ráðandi
í íran, um utanríkismál.
Leið svo fram að síðari heims-
ófriðnum. Þá leit svo út sem
stjórnin í Teheran væri orðin
leið á ástandinu og virtist helzt
draga taum Þjóðverja. Varð það
nú að samkomulagi, að Bretar
og Rússar hersetja landið meðan
á ófriðnum stóð. Á Potsdam-
fundinum var gerður bráða-
birgðar samningur um að bæði
Bretar og Rússar skyldu hverfa
heim með her sinn í byrjun marz
mánaðar. Bjuggust nú allir við,
að báðir myndu standa við þau
loforð. En nú kemur það upp úr
kafinu að þrjú voldugustu olíu-
félög heimsins, Standard Oil,
Sinclair Oil og Shell, eru að gera
samning við stjórnina í Iran um
einkarétt til allrar olíufram-
leiðslu í landinu fyrir 99 ár. —
Þessu mótmæltu Rússar þá þeg-
ar en Iran-stjórn gerir sér lítið
fyrir og hættir við alla samninga
og segist ekki semja fyr en allur
her sé farin úr landi. Þetta álitu
Rússar bragð eitt og bjuggust
við því að samningarnir við olíu-
félögin yrðu staðfestir undir eins
og þeir og hinn brezki her væri
horfinn heim.
Nú gerist uppreisn í einu norð-
ur héraðinu, Azerbaidzhan, þar
sem Rússar hafa her sinn. Marg-
ir ætla að Rússar hafi staðið á
bak við þá upþreisn og getur svo
verið, en hér getur líka fleira
komið til greina. Jafnvel Bretar
hafa viðurkent að í Iran sé ein-
hver hin argvítugasta stjórn í
heimi, lævís og dáðlaus. Til er sá
flokkur þar í landinu er Tudeh
nefnist og berst fyrir umbótum,
einkum að því er jafnskifti
landsins snertir, þannig að sömu
stefnu sé þar fylgt og í sumum
Evrópu löndunum, að stóreign-
unum sé skift á milli leiguliða
og hins landlausa almennings.
Nú er því svo farið að íbúar
þessa fylkis eru þjóðbræður
Azerbaidjanna sem búa í sam-
nefndu Sovéta sambandsríki viö
Svartahaf. Sagt er að þessi Tu-
^eh flokkur sé gérstaklega öfl-
ugur í íranska fylkinu Azer-
baidzhan og 2*3 nokkur hluti
fólksins, að minsta vilji
gjarnan sameinast þjóðbrEtOj-
um sínum í hinu sóvétiska Azer-
baidjan, (nafnið er hið sama,
aðeins lítilfjörlegur mismunur á
stöfun á rússnesku og írönskuh
Nú eru uppþot og óeirðir engan
vegin nýtt fyrirbrigði í Iran. 1
suðurhluta landsins, þar sem
Bretar héldu vörð, gerðu nokkrir
Hhagborg U
fuel co. n
Dial 21 331 No ^t) 21 331
ættflokkar (tribes), í Farsfylki
uppreisn gegn stjórninni í Te-
heran meðan hinn brezki her
dvaldi þar. Nú hefir Reza Sha-
shhahani, yfirmaður hinnar ír-
önsku fréttastofu í Washington,
það hefir íranska stjórnarblað-
inu Iran-e-Ma, að stjórnin hafi
viljað gefa þessum uppreisnar-
mönnum upp allar sakir ef þeir
vilji búast til herferðar gegn
Azerbaidzhan.
Þegar til kom leyfðu Rússar
ekki þessu liði að herja í landinu
|og hafa enn sem komið er ekki
kvatt lið sitt heim, en fylkið
Azerbaidzhan hefir gengið und-
an hinni írönsku stjórn og er
sjálfstætt í skjóli Rússa.
Eins og menn mun reka minni
til kom þetta mál fyrir alþjóða
ráðstefnuna í London og var svo
frá því gengið, að Rússum og
Irönum var falið að útkljá málið
sín á milli . Ennþá hefir þeim
ekki tekist það og nú kemur það
víst aftur fyrir ráðstefnuna eða
alþjóðarþingið í New York.
Þetta veit eg nú sannast um
þetta mál, en viti einhver betur
væri gott að hann gerði leiðrétt-
ingar. H. E. Johnson
Bréf frá Sendiráðinu
í Washington 20. marz
Hr. ritstj.:
Hér með vil eg skýra yður frá
því, að á ráðstefnu þeirri, sem
nýlega var haldin í Wilmington
Island, Georgia í sambandi við
stofnun alþjóðabanka og gjald-
eyrissjóðs mætti sendiherra Is-
lands í Washington sem fulltrúi
Islands. Ráðstefna þessi var
haldin í framhaldi af Bretton
Woods ráðstefnunni. Þess má
geta, að er fulltrúi Canada var
kosinn í framkvæmdarráð al-
þjóðagjaldeyrissjóðs greiddi full-
trúi Islands honum atkvæði.
Þá vil eg einngi skýra frá því,
aö á UNRRA ráðstefnu þeirri,
sem nú át^ndur yfir í Atlantic
City, New Jerséy; er einnig ís-
lenzkur fulltrúi, Magnu^ V. Mag-
nússon sendiráðsritari við setidi-
ráð Islands í Washington.
Virðingarfylst,
Thor Thors
i
L
Dont'THiÁ^.TfúA.
Oppottunityf
$25,000.00
InCashTrízes
INTERPROVINCIAL FIRST PRIZE
-«1000.00 -
PROVINCIAL AND REGIONAL AWARDS
$400.00 to $40.00
EVERY FARMER
IN CANADA’S BARLEY GROWING AREA
CAN COMPETE .
Get full detalls
For entry form and all information, ask
your elevator operator or agricultural agent,
or write to:
NATIONAL BARLEY
CONTEST COMMITTEE
MANITOBA:
Provincial Chairman,
c/o Extcnsion Scrvice,
Dept of AKriculture,
Winnipeg.
SASKATCHEWAN:
Provincial Chairman,
c/o Field Crop Com-
missioner, Regina
ALBERTA:
Provincial Chairman,
c/o Field Crop Com-
missioncr, Edmonton.
The National Barley Contest is being sponsored by the Brewing
and Malting Industries of Canada for Seed and Malting Quality
Improvement.