Heimskringla - 03.04.1946, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. APRÍL 1946
Itifiimskringla
(StofnuO lSSt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 3. APRÍL 1946
Fáein orð um Björn Pétursson
Við vorum nokkrir staddir á heimili Gísla Jónssonar s. 1.
föstudag, vorum að koma utan úr grafreit frá jarðarför Guðrúnu
sál. Finnsdóttur Jónsson. Alt í einu hringir síminn til Hannesar
Péturssonar. Fregnin, sem hann hafði að flytja, var lát bróður
hans. Björns Péturssonar í Vnacouver, B. C. Hatöi hann dáiö kl
10 um morguninn (29. marz).
Það er víst um það, að forustumenn þjóðar vorrar, er heiman
a£ Islandi komu. eru farnir aö eldast, enda eru nú hoggvm stor
skörð og tið í hópinn. Hvern þeirra kveöjum við nu eftir annan a
árra daga, jafnvel stunda, fresti. Meö klökkum huga horfum v.ö
Íim á bak og spyrjum, hver leikslok íslenrkra hugsjona her verö.,
en svörum fáu til; felum þaö framtiðmm.
Meö Birni Péturssyni er mikill maður og góöur drengur geng-
inn Hann má ekki einungis í hópi þeirra, er með athafnamestu
fslendingum, sem hingaö fiuttu, verða taldir, heldur var hann
jafnframt góöum gáfum gæddur. Hann var um ske.ð tóa a yngr.
árum sínum, kennari og var ágætum hæfileikum t.l þess starfs
búinn; sýndi afbragðs skilning, bæði sem kennan og skolaraös-
maður á þeim málum.
En verzlun gerði hann þó að lífsstarfi sínu. Rak hann lengi
verzlun með járnvöru og mörgu sem til husagerðar horfði en
hafði jafnframt byggingar staerri og smærri husa með hondum
sem bræður hans, Hannes og Ólafur, er rekið hafa þa iðn her
stærri stíl en flestir Islendingar. Átti hann um skexð her nokkur
fiölhýsi (apartment blocks) og varð skjótt í tölu efnaðri landa. Var
hann einn af vinsælli viðskiftamönnum hér og hofum ver heyrt
marga af skiftavinum hans bregða því við, bæði greiðasemi hans
og sanngirni. En um það leyti sem alt var á hið mesta skrið komið,
kendi hann veiki, sem erfitt gerði honum með rekstur svo stórra
viðskifta, svo hann varð að taka sér hvíld frá störfum um all-
langt ske’ið. Þó hann síðar tæki upp sitt fyrra starf, var það mei'ra
af vilja og óbilandi starfsáhuga gert, en mætti, hva.ð neilsuna
áhrærði.
Björn var um skeið eigandi V'iking Press prentsmiðjunnar
(þá nefnd City Press) og útgefandi og ritstjóri Heimskringlu.
Réðist sá er þetta ritar þá að blaðinu, sem meðritstjóri. Það var
1921. Rak Bjö'rn þetta starf um þrjú ár, með dugnaði og árvekni,
vann eins og honum hætti ávalt til oft sér um megn. Skrifaði
hann nokkuð í blaðið og má líklegast af því það veigamesta telja
langa grein er hann reit um stjórnmál. Var efni hennar gagnrýn-
ing eða athuganir á flestum stjórnarstefnum, sem kunnar voru.
Komst hann að þeirri niðurstöðu, að gátan um ákjósanlegt eða rétt-
látt stjórnskipulag gagnvart almenningi, væri enn óráðin. Skal
ekki um það sagt, hvað mikla athygli þessi yfirgripsmikla grein
vakti, en hennar er hér minst, sem eins af því bezta af mörgu góðu,
sem hann lagði til ritstjórnar blaðsins.
Eg kyntist því að nokkru þessi árin, hvernig samvinnumaður
Björn var. Get eg í einlægni sagt, að í því efni er ekki hægt að
hugsa sér umburðarlyndari og sanngjarnari samstarfsmann, en
hann. Þó við litum ekki ávalt sömu augum á öll mál, sem upp
komu, var hann ávalt nógu víðsýnn til þess, að unna öðrum sinna
skoðana, hvað sem því leið. 1 viðkynningu minni í heild sinni af
Birni, varð eg aldrei annars var en mikillar velvildar í garð minn,
sem annara. Mér virtist Björn oft vera ánægðastur, þegar hann
gat gert öðrum greiða og aldrei horfa í, þó það kynni að kosta sig
eitthvað.
í félagsmálum íslendinga vann Björn hér mikið og gott verk.
Hann var um nokkur ár formaður Islendingadagsnefndar og það
var á þeim árum, sem V.-lslendingum gafst kostur á að hlýða hér
á stórskáldið, Einar Benediktsson á þjóðhátíðinni, sem mörgum
mun minnisstætt verða. Var hann fenginn til að koma alla leið
vestur um haf. Hefir Islendingadagurinn af eigin ramleik sjaldan
í stærra ráðist. Hann átti og Fjallkonu-hugmynd íslendingadags-
ins.
Hver stoð og styrkur hann hefir í öllum skilningi verið frjáls-
trúar kirkjunni hér vestra, þarf ekki að lýsa. Starf hans og bræðra
hans í þeim málum er öllum kunnugt um. Sú stofnun er ein þeirra,
er nafn þeirra mun á lofti halda í sögu Islendinga.
BÆKUR OG RIT
Eftir dr. Stefán Einarsson
Kristján N. Júlíus (K.N.):
Kviðlingar og kvæði. —
lega hrukku- og bletta-laus, og
hefði því tæplega getað orðið
honum að yrkisefni.
En hitt er þó mest um vert, að
ÍSLAND OG TUTTUG-
ASTA ÖLDIN
Við sem fæddir erum og upp-
hér hefur verið safnað — með aldir á íslandi á síðasta aldar-
ást þeirri og dugnaði sem Rich- fjórðungi nítjándu aldarinnar,
Richard Beck gaf út. —; ard Beck leggur í hvert það verk stöndum steinilostnir, þegar við
Reykjavík, Bókfellsútgáf- er hann vinnur — öllum eða leSum um hinar geysilegu fram-
an h.f., 1945. 312 bls. — flestum kvæðum skáldsins og farir sem orðið hafa á föður-
Með þrem myndum. jstökum með frásögnum af til- lancJi voru á hinni nýju öld,
sviði verklegra framkvæmda og
annara menningarmála, býst eg
þó við, að endurheimting frelsis-
ins sé talinn sá þýðingarmesti.
Samt finst mér að töluverður
skuggi hvíli yfir frelsi þjóðar-
innar, og að tæplega sé hægt að
segja að frelsið hafi risið hærra
en í hálfa stöng, þar sem erlend-
ur vopnaður her situr í landinu,
i drögunum, þar sem hægt var að sem þó er ennþá tæplega mið-1 án samþykkis þjóðarinnar, og
I. 'ná í þær og nauðsynlegt var að
Langt er síðan íslendingar hirta þær-
, . • u f • u vc* * i Þott bokin se allstor — og
beggja megm hafsins hofðu veð- , °
r u ' * ' i •„ „ .ni, mú þo varla kalla hana stora þar
ur af þvi, að a slettunum í Dak- ^ , *
ota væri íslenzkt skáld, sem tækí sem Þet> er æíiverk Kæns’ en
öllum skáldbræðrum sínum aust- hann viídi vera stuttort skald “
hafs og vestan fram í góðlát- Þá heíur «tgefandi sleppt nokkr-
| um stökum, ef þær mistu marks
an
legum kýmnikveðskap.
Menn þekktu hann af hinu
eða voru óskiljanlegar af því
, , • sögnin um tilefnið, skrítlan, var
serkenmlega æfmtyn hans a |
aldra,
Það virðist, sem þjóð vor hafi
vaknað af margra alda dvala við
fæðingu hinnar nýju aldar.
Tækni 20. aldarinnar hefir
tekist að ná fullu haldi á gull-
kistum hafsins, sem hafa verið
á sveimi hringinn í kringum
landið frá ómuna tíð. Þetta hef-
» „„„ . ir aukið stórkostlega auðmagn
Úr fimmtíu senta! Þ° a ong not a 1 ver‘ og velmegun þjóðarinnar. Nú
gönguför
glasinu ég fengið gat ei nóg . . ,”
ið að dregin, hefur ekki tekist að
. , • • * 'i ., „ safna öllum þeim sögnum sem
af hans eigi siður serkenmlegu , L
Nafn Björns Péturssonar er óafmáanlega skráð í athafnasögu
vor Vestur-lslendinga. Þegar vorra mætustu manna er minst,
verður ekki fram hjá nafni hans gengið. Þessi bær (Winnipeg) ber
íslendingum með byggingarstarfsemi þeirra vel söguna. Það má
um margt stórhýsið hér segja:
Hér kom íslenzkt afl og hóf
upp úr jörðu steininn.
Björn Pétursson er einn þeirra íslendinga sem minningar
verkanna munu geymast um í þessu landi, eins og í áminstum
hendingum St. G. St. segir.
og nýmóðins vöggguvísu “Farðu
að sofa blessað barnið góða . . .”
af hinum stutta en laggóða
mannjafnaði hans við Kristinn
prest, af hinni kjarngóðu lýsingu
á afköstum eða eftirköstum
kirkjuþingsins í Mountain, og
menn vissu að enginn maður
eins og hann var Önnum kafinn.
Þá vissu menn, að hann var
höfundur hins fræga ritdóms:
Allt er hirt og allt er birt
ekkert hlé á leirburðe.
Kveður myrkt £>g stundum stirt
Stephan G. í Kringlunne.
Menn höfðu heyrt sögu hans
hina stuttu um góðan, betri bezt-
an; illan, verri, verstan, vissu að
hann var höfundur heilræðisins:
“sælla er að gefa en þiggja — á
kjaftinn,” og dáðust ^ð raun-
speki hans í vísunni:
Af langri reynslu lært eg þetta
hef;
að láta drottinn ráða á meðan eg
sef.
En þegar eg vaki, þá vil eg
sjálfur ráða
Cg þykist geta ráðið fyrir báða.
Og loks hafði vísan “Er nokk-
uð hinu megin?” heldur en ekki
fengið byr í seglin.
Nei, það vantaði sízt að menn
könnuðust við karlinn hann Ká-
inn. Sumir höfðu jafnvel náð
sér í kverið hans, þetta kver,
sem hann sýnist hafa átt eins
bágt með að selja, eins og menn
nú munu eiga örðugt með að ná
í það. Er eg illa svikinn ef það
verður ekki Káin yrkisefni hinu ■
megin grafar, hvernig hinir ný-
ríku landar hans mundu vilja
gefa eins mörg hundruð fyrir
kverið og hann seldi það á sent,
og þótti illa varið þeim sentum!
Enda hélt hann að sér mundi [
ekki ganga verr að selja kveriðí
í helvíti en hér. I . ,,, , _ , ...
' ur lika vegna þess að hann hefir
Eg er líka illa svikinn, ef hann. skrifaj5 margt fyrir Almanakið á
kýmir ekki að þessari nýju út- j liðnum árum. Vei til fallið er
gáfu af Kviðlingum hans og það líka að birta hér <Lög íslend.
kvæðum á svellþykkan pappír, I inga_félags f Ameríku’ frá Mil-
í praktskinnbandi, með flottan waukee 2 ágúst 1874. Lögunum
pegasus eður skáldfák á kápu og fylgir stutt frásögn um þetta
spjaldi, gefið út af forríku for-|fyrsta Isiendingafélag Vestan
lagi en safnað og búið til prent- hafs eftir ritstjórann.
unar af sprenglærðum prófessór, gá sem þessar hnur ritar á hér
og grónum Goodtemplara! ! Nei,!grein um Isiendinga f Washing-
þá er Káin gengið í hásölum tonj D c > og ieðiréttingar við
himna (eða húmsölum Heljar),! greinina um Breiðdæli fyrir
ef honum verður ekki matur úr! vestan haf
hefir þjóðin sinn eigin skipastól
, , með alíslenzkri áhöfn, bæði til
átt hefðu með rettu að fylgia, og ■ .. ,, . .
a/ _ _ voru- og folksflutnmga, sem lið-
ur um höfin með afli gufunnar
hvernig, sem viðrar.
Ekki verða undrin minni þeg-
ar á land er stigið.
Verksmiðjur þotið upp í stórum
stíl, bílvegir lagðir og brýr á árn-
Nú þjóta bílarnir með fólk
og vörur að og frá bændunum á
örfáum klukkustundum, sömu
vegalengdina, sem við rorruðum
á blessuðum hestunum, þreytt-
um, svöngum og stundum meidd-
um og þóttumst menn að meiri,
ef við gátum skilað öllu heilu og
höldnu í hlað, á þremur sólar-
hringum.
iSíma er nú búið að leggja um
þvert og endilangt ’landið. Hugs-
ið ykkur bara hve stórvægilega
þýðingu slíkt getur haft fyrir þá,
sem búsettir eru á afskektum
stað úti á landsbygðinni. Hugs-
um oss að þar bæri snögglega
slys að höndum, eða að kona lægi
þar hjálparvana í barnsnauð,
væri þá ekki blessunarlegt að
geta tafralaust komist í samband
við héraðslækninn, sem þá
myndi bráðlega koma bílleiðis á
staðinn, til bjargar hinum sjúka.
Ekki megum við heldur gleyma
því, að þjóðin hefir nú loftför,
sem þjóta á fáeinum mínútum til
fjarlægra staða.
Einnig ber þess að minnast, að
nú hefir þjóðin fært sér til notk -
unar vatnsafl og jarðhita lands-
ins, og er því landið sjálft farið
að lýsa börnum sínum og verma
þau. Ekki hefir heldur verið
má einkum sjá þess vott um sum
kvæðin úr Kviðlingum, sem
prentuð eru hér fyrst í bókinni.
Verður sá skaði þá fullbættur,
að þeir prentuðu Kviðlinga.
Með síðari kvæðunum koma
fleiri slík kurl til grafar, sem bet-
ur fer. Hér eru einnig prentaðar ar
ræður Káins á íslendingamót-
um með tilheyrandi vísum, og
eru þessar ræður sízt minni
skemmtilestur en sumt vísnanna.
Beck hefur ritað ágætan og
kjarnorðan inngang um æfi
skáldsins og skáldskap, og þó
minna um skáldskapinn en efni
kynnu að hafa staðið til. Má
vera að hann hafi sneitt hjá því
af því að hann hafi búist við að
annar maður myndi fjalla um
skáldskapinn. En eg sakna þess
helzt hér að ekki er nein tilraun
gerð til að átta sig á þvl, hvort
kýmni Káins muni ekki eiga
rætur sínar að einhverju leyti
í a'merískum eða engil-saxnesk-
um húmor. Auk Becks skrifar
sr. Haraldur Sigmar, prestur Ká-
ins, ‘Nokkur minningarorð um
K.N.’ og er það velkominn við-
auki við grein Becks, því prestur
hafði lengri kynni af skáldinu.
Að öllu samanlögðu er bókin
hinn ágætasti fengur og til sóma
öllum, sem að henni stóðu.
•
Almanak Ólafs S. Thor-
geirssonar fyrir árið 1946.
52. ár. Winnipeg, Thor-
geirson Co., 1946, 102 bl.s
vanrækt að umbæta landið
Almanakið flytur að þessuisjálft
Karga þýfð tún, mýrar og mó-
sinni vandaða og glögga minn
ingargrein eftir ritstjórann,
Richard Beck, um hið nýlátna
skáld Jóhann Magnús Bjarna-
son. Var það eins og ritstjórinn
segir vel til fallið að minnast
Magnúsar hér eigi aðeins vegna
þess að hann hefir orðið harm-
áauði fjölmörgum landa sinna
bæði vestan hafs og austan, held
ar, hafa verið tætt í sundur með
þúfnabönum og verið breytt í
eggsléttar flatir, sem gefa af sér
margfaldar grasnytjar við það,
sem áður var. Sökum þess að eg
minnist aðeins stuttlega á bún-
það 6 mánuðum eftir að stríðið
hefir verið leitt til lykta, að
minsta kosti að nafninu til. Án
efa hafa þó Islendingar losnað að
fullu og öllu undan yfirráðum
Dana, en hvort þjóð vorri reynist
hollara í framtíðinni peninga
menningin, eða hin alþekta kur-
teisis menning Dana með öllu
sínu starfsprika vingsi og hatta
lyftingum, getur tíminn einn
leitt í ljós.
Ekki efast eg um að Islending-
ar hafi lært margt og mikið nyt-
samt af Bandaríkja mönnunum,
sem koma muni þeim að góðu
haldi í framtíðinni. Einnig
mætti benda á, og færa fyrir því
sterk rök, að fjöldinn allur af
mætum mönnum og konum frá
Danmörku hafa tekið sér ból-
festu á íslandi, sem hafa stór
auðgað athafnalíf landsmanna
og gerst forystumenn í þjóðþrifa
framkvæmdum til lands og sjáv-
ar. Eg skal nefna eitt ds&mi af
mörgum.
Thor Jonsen settist að á Is-
landi þegar hann var 12 ára gam-
all, afar glæsilegt ungmenni.
Þessi maður hefir reynst einn
hinn allra stórhugaðasti og stór-
virkasti af landsmönnum um
síðastliðin 60 ár. Það var Thor
Jensen, sem reið á vaðið að
stofna togaraútgerðina á Islandi,
í stórum stíl, og það var Thor
Jensen, sem benti íslendingum
á hið mikla frjómagn íslenzkrar
moldar, ef henni væri sómi sýnd-
ur, þegar hann stofnaði sitt
mikla kúabú á Korpúlfsstöðum.
Nú er þessi glæsilegi maður sezt-
ur í helgan stein, og synir hans
teknir við störfum, sem allir
eru sagðir að vera álórum hæfi-
leikum gæddir, og miklir áhrifa-
menn.
Tveir af sonum Thor Jensen
skipa nú ábyrgðarmestu stöður
Islands að forseta embættinu
undansklidu. Ólafur Thors er
forsætisráðherra Islands, en
Thor Thors er ræðismaður Is-
lands í Washington. Oft höfum
við Canada-Islendingar verið
býsna djarfmæltir um frelsis-
kröfur Islands og sigur þjóðar-
innar á þeim sviðum, þó aldrei
höfum við minst með einu orði
á, að æskilegt væri fyrir okkar
ágæta land, Canada, að verða
samskonar hlunnindum aðnjót-
aðar framfarirnar, þá langar mig I andi. Ef til vill álítum við að
til að tilfæra eitt dæmi um hin okkur henti betur vinnumensk-
stórstígu afrek bændanna síðan |an en sjálfsmenskan.
um aldamót. I nágrenninu þar,
Þar sem heima þjóðin hefir
öllu þessu; og ættu andatrúar-
Sr. Kristinn K. Ólafsson skrif-
menn nú að reyna að komast í ar hér merha grein um Jóhannes
samband við karlinn til þess að
heyra, hvað í honum syngur
11
En hinu er heldur ekki að
leyna, að lífs eða liðnum mundi
Káin hafa þótt eigi lítill sómi að
þessari nýju kvæðabók sinni,
svo vel sem hún er úr garði ger
af hendi kostnaðarmanna og út-
gefanda. Allur ytri frágangur er
hinn prýðilegasti: band óvenju
gott, prent og myndir í bezta
lagi — : en bókin flytur mynd af
Eyjafirði, Berurjóðri Káins, rit-
handarsýnishorn hans og mynd
af honum sjálfum, sem er alger-
S. Björnsson, ágætan kennara í
sem eg ólst upp var kot eitt nið- nú sýnt og sannaðj að hún hafði
urnýtt og talið kosta rýrt. Sagt bæði vilja og kjark til þess að
var að kotið. gæfi af sér, með [ velta af sér vinnumenskunni
naumindum fóður handa
og
emmjeinnig að. hún liafði nægilegt
Chicago, skömmu dáinn. Þá ritar landið. Skólum hefir fjölgað
sr. Guttormur Guttormsson
merkisgrein um Dr. P. Adalstein
Johnson, íslenzkan kirkjuhöfð-
ingja í Iowa.
Loks skrifar G. J. Oleson hér
tvær greinar. Er önnur minning-
argrein um kvenskörung, Guð-
rúnu Valgerði Sigurðsson í Ar-
gyle. Hin er um dularfull fyrir-
brigði, dálítil skozk-amerísk
draugasaga, vel sögð.
Auk þess eru í Almanakinu
hinar venjulegu árbækur um
helztu viðburði vestan hafs og
mannalát.
kú og fáeinum kindum. :traust á sjálfri sér til þess að
Ef einhver hefði boðist til að reyna gjálfsmenskuna, þá óska
borga þúsund krónur fyrir kotið, og eg vonaj að hún haldi áfram
í þá daga, hefði hann naumast örugg Qg óhindruð á þroska.
vreið talinn með öllum njjalla. |brautinni undir fána frelsisins> {
En hvað skeður? Nu er þetta-sátt og sameiningu sjálfri sér
£ama kot selt fyrir attatlu Þus' til gæfu og álitsauka.
Fáein orð um hemámið.
Mér finst að íslenzka þjóðin
hafi ekki hlotið tilhlýðilega við-
urkenningu fyrir hve meistara-
lega henni hefir tekist að höndla
það stór viðkvæma mál.
Með aðeins eitt vopn í höndum
und krónur.
Ekki hefir altaf verið sofið í
kotinu því, síðustu áratugina.
Án efa hafa mörg afrek þessu
lík verið unnin víðsvegar um
stórum stíl síðan um aldamót.
Nú hefir þjóðin hljómlistarskóla,
sem starfandi hefir verið um 10 j mætir þjóðin alvopnuðum her
ára bil, með ágætum árangri., stórveldanna, og ber sigur úr
Þjóðin hefir einnig komið sér býtum; vopnið var: heilbrigt vit.
upp veglegum háskóla, sem sagt Þegar aðrar smáþjóðir, sem
er að þoli fullan samanburð við eins stóð á fyrir og íslenzku
aðrar samnefndar stofnanir í þjóðinni, voru að horfa upp á al-
öðrum löndum.
Ungir mentamenn og konur
geta því nú búið sig undir öll
embætti þjóðarinnar, án þess að
fara út fyrir landssteinana.
En þrátt fyrir hina stórvægi-
eigu sína brenna til ösku, og eig-
inmenn, synir og bræður lágu
helsærðir og dauðir á blóðvöll-
unum í þúsunda tali, var íslenzka
þjóðin í mestu makindum að
stórauðga sig fjárhagslega á her-
legu sigra íslenzku þjóðarinnar á náminu og jafnvel að læra af inn