Heimskringla - 10.04.1946, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 10. APRIL 1946
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
SVISS HEFIR REYNSLU
FYRIR ÞVl AÐ FRELSI
SKAPAR VELMEGUN
SVISS skortir svo að segja alt
það, sem nauðsynlegt er tal-
ið til þess, að þjóð geti orðið
efnalega sjálfstæð.
Landið er lítið, en fólksfjöldi
mikill.
Ræktanlegt land er ekki meira
en svo, að afrakstur þess nægi
til að fæða helming þjóðarinnar.
Þar eru hvorki kola- né olíu-
námur og lítið um járn og aðra
málma.
Þar eru sem sagt sama sem
engin hráefni.
Og siglingar eru útilokaðar,
því að Sviss nær hvergi að sjó.
Samt sem áður hefir Sviss-
lendingum tekist að skapa þá
velmegun þar í landi, að það
stendur ekki að baki neinu öðru
landi í því efni.
Árið 1928 — yngri samanburð-
ar skýrslur eru ekki til — nam
þjóðareign í Bandaríkjunum
2098 dollurum á hvern man. En
í Sviss nam þjóðareignin þá
16,255 frönkum á mann, en það
samsvarar, með þáverandi gengi
um 3125 dollurum.
Og nú er Sviss eins og gróður-
vin í hinni miklu eyðimörk Ev-
rópu.
Svisslendingum hefir eigi að-
eins tekist að viðhalda efnalegri
velmegun sinni, þeim hefir tek-
ist það sem meira er, að halda
persónufrelsi sínu. Og máske
væri réttast að orða það svo, að
með einstaklings frelsi hefir
þeim tekist að viðhalda velmeg-
un sinni.
Á þessum seinustu og verstu
tímum eru uppi raddir um það,
að frelsi einstaklingsins og vel-
megun þjóðfélagsins geti ekki
farið saman, að vér verður að
fórna einstklings frelsinu til
þess að oss geti liðið vel, að öllu
athafnalífi verði ríkið að stjóma.
En Svisslendingar hafa ekki
viljað fara þá leið. Þar hefir
aldrei verið neinn samfeldur
ríkisrekstur, nema hvað nauð-
synlegt var að grípa til ýmis-
konar hafta á stríðsárunum.
Þjóðlíf og þjóðarhagur Sviss-
lendinga hvílir á öruggum
grundvelli: framtaki einstak-
lingsins. Það er fólgið í því, að
hver og einn leysir sín eigin
vandamál og kappkostar óaflát-
anlega að sjá fyrir sér og sínum,
með fullri ábyrgð á öllum sínum
gerðum, og líka frjáls að því á
hvern hátt hann bjargar sér. En
þetta frjálsræði einstaklings
framtaksins, útilokar ekki sam-
vinnu, þvert á móti. Hverjum
einasta manni er það ljóst að vel-
farnaður hans og hagur er komið
undir velfarnaði heildarinnar.
Vér skulum taka dæmi af
bónda, sem býr uppi í fjöllum.
Bær hans er efst í þröngum dal,
og yfir gnæfa brattar f jallshliðar
með snjófönnum. Hann á ekki
meira land en svo sem 6—7 dag-
sláttur. Það er alt grýtt og svo
snarbratt víða, að varla er unt
að fóta sig.
Væri þama ríkisrekstur með
búskap, mundi slík jörð vera
dæmd algjörlega óhæf til bú-
skapar, og það væri að eins baggi
á þjóðarbúskapnum að vera að
rækta hana. Hún mundi vera
lögð í eyði og bóndinn yrði að
hröklast niður í dalinn og vinna
þar í samyrkjubúskap á betra
landi.
En vegna þess að hann er nú
frjáls að því að búa þama, þá er
hann þar kyr með konu og þörn,
og þau keppast við að framfleyta
sér á sinni eigin jörð. Og þeim
farnast þar vel.
Þau hafa svín, kýr og hæns.
Þau eiga ofurlítinn garð með á-
vaxtatrjám; hann er í skjóli og
þau hafa borið mest af gróður-
moldinni þangað í körfum. Jörð-
in gefur þeim sitt daglega brauð,
og þau þurfa ekki að kaupa nein
matvæli af öðrum. En mjólk
selja þau og fá þannig fé til nauð-
synlegra útgjalda. Kýrnar þurfa
hey. Þess vegna ryður fólkið
grjótinu burt úr hlíðinni og ber
þar á tilbúinn áburð og húsdýra-
áburð. Vatn úr litlum fjallalæk
er notað til áveitu. Bóndinn býr
til vatnsleiðslu úr holum trjá-
stofnum og lætur vatnið dreifast
yfir graslendið. Og með þessu
móti verður þar svo góð spretta,
að túnin niðri í dalnum eru ekki
grasgefnari.
Á vetuma vinnur máske öll
fjölskyldan í verksmiðjunum
niðri í dalnum, eða þá að hún
stundar heimilisiðnað á eigin
spýtur. Þau stunda úrsmíðar eða
vindlagerð, eða búa til allskonar
húsgögn og skrautvömr úr tré;
kvenfólkið stundar aðallega út-
saum eða að flétta úr hálmi. —
Lækurinn, sem notaður er til á-
veitu á sumrin, er nú notaður til
að létta undir, með því að snúa
rennibekk, hverfissteini o. s. frv.
Einu sinni í viku fá þau sent efni
neðan úr þorpinu, og um leið
senda þau frá sér smíðisgripi
sína og handavinnu.
Þennan heimilisiðnað stundar
fjölskyldan með sömu iðju og ár-
vekni, eins og hún stundar bú-
skapinn á sumrin. Alt er vand-
að eins og framast er unt, því að
þá fæst bezt verð fyrir það.
Þetta atvinnulíf heldur fjöl-
skyldunum saman. En þó er ekki
svo að skilja, að þær einangrist,
því að oftast vinna margar fjöl-
skyldur saman. Á vorin er t. d.
öllum kúm smalað saman og þær
reknar í einum hóp upp til fjalla,
þar sem er almenningur. Þar er
sel og þar gæta sérstakir menn
kúnna fyrir alla. Mjólkurbúið í
dalnum er samlagsbú og hver
maður fær sinn hlut frá því, eftir
því hve mikla mjólk hann legg-
ur þar inn.
Mönnum er algerlega frjálst
hvort þeir eru í samlaginu, eða
ekki. Enginn skyldar bónda til
þess að hafa kýr sínar á fjalli
með öðrum. Enginn skyldar
hann heldur til þess að senda
mjólk sína í mjólkurbúið. Margir
bændur selja t. d. mjólk sína
ferðamannahótelum niðri í daln-
um.
Með þessari iðju og ástundun,
og með því að vera í félagi við
aðra, blessast búskapurinn svo
vel hjá fjallabóndanum, að hann
getur á hverju ári lagt nokkuð
inn á banka. Hann lifir iðjusömu
og ánægjulegu lífi. Að loknu
dagsverki sezt öll fjölskyldan að
matborði, heimilisfaðirinn við
endann, konan og dæturnar öðr-
um megin og synimir hinum
megin. Á borðinu er rjúkandi
súpa, flesk, kartöflur, ostur og
brauð. Þarna er notalegt og hlý-
legt ,og alt, sem þar er inni, er
þeirra eigin handaverk.
•
Alt sem hér er sagt um líf
bóndans á við um alla aðra vinn-
andi Svisslendinga að breyttu
ástandi. Allir hafa nóg fyrir
sig að leggja, enda þótt landið sé
fátækt af náttúrugæðum, en það
er að þakka iðjusemi þeirra og
framtakssemi.
Vinnudagur þeirra er langur
og frídagar fáir. Þeir eru vand-
virkari en nokkur önnur þjóð.
Allar svissneskar vörur eru úr-
valsvörur. Þeir verða að lifa á
útflutningi — þeir verða að
flytja inn hráefni frá nágranna-
löndunum og gera úr þeim betri
vörur en nágrannarnir geta gert,
svo að menn vilji kaupa þær.
Þetta er undirstaða að öllum
svissneskum iðnaði. Með þessu
móti geta þeir selt vinnu sína til
útlanda.
En svo verða þeir líka að gæta
þess að vera öðrum fremri um
hugkvæmni. Þeir verða stöðugt
! að finna upp nýjar ogmýjar út-
flutningsvörur og nýjar og betri
aðferðir við framleiðsluna. 1
Bandaríkjunum eru árlega veití
einkaleyfi sem nema 330 á
hverja miljón íbúa. En í Sviss
er hlutfallið 930. Allir kappkosta
að finna upp eitthvað nýtt. Upp-
götvunarkepnin er þar ekki að-
enis bundin við verksmiðjur, , irnar álíta það heppilegra að þær og aftur. Hélt Skúli að vanda vel
heldur kemur hún alls staðar sjálfar ráði fram úr þeim málum [á málstað sínum og taldi að frjáls
fram, jafnvel á bændabýlunum. heldur en skjóta þeim til sam- verslun, væri fyrsta og örugg-
Til eru stórfyrirtæki í Sviss, bandsstjórnarinnar í Bern. En asta farsældarskilyrði islenzku
einkum í þungaiðnaði. En yfir- þegar eitthvert iðnfyrirtæki hef- þjóðarinnar, en taldi þó nauð-
leitt er þar mest um smáfyrir- jr bækistöðvar í tveim eða fleiri synlegt til að byrja með að kom-
tæki. Af svissneskum verka- fylkjum, þá er venja að sam- ið yrði á einskonar landsverslun,
Frh. á 5. bls.
mönnum starfar aðeins þriðji
hver hjá fyrirtækjum, sem veita
100 manns eða fleiri atvinnu.
Víðast hvar vinna ekki fleiri en
20, og í aðal atvinnugreininni,
úrsmiðjum, vinna sjaldan fleiri
en 10—15 í hverjum stað, og þar
er venjulega verkstjórinn og eig-
andinn einn og sami maður.
Það er ekkert djúp staðfest
milli vinnuveitenda og vinnu-
þiggjenda í Svsis. Komdu í ein-
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FÓGETA
Eftir S. K. Steindórs
tjr Lesb. Mbl.
------ Framh.
þannig að Islendingar tæku 150
þúsund ríkisdala lán, með venju-
egum vöxtum, og skyldu afborg-
anir af láninu greiðast með
hagnaðinum af versluninni á 5
ára fresti. En sem ábyrgð fyrir
láninu vildi hann að jarðeignir
landmanna væru settar sem veð;
vildi hann láta meta jarðimar að
nýju. Voru þetta svo viturlegar
Hhagborg U
FUEL CO. n
Dial 21 331 No \í) 21331
Endalok Hörmangara.
Er líða tók á árið 1757, varjog djarflegar áætlanir, að menn
móðurinn runninn svo af Hör- hljóta að dást að úrræðasnild
Skúla.
hverja svissneska borg og þú | mongurum að þeir sogðu upp ís-
munt ekki finna nein sérstök jlandsverslununnl’ enda hofðu
verkamannahverfi. Vinnuveit-1 >eir að undanförnu farið marga
andi og verkamenn hans búa oft hrakgörina fyrir Skula, sem jafn
í sömu götu og verða samferða
til vinnu sinnar á morgnana.
Samkvæmt kenningum Marx
og annara rithöfunda sósíalista,
þá á framþróunin í löndum ein-
staklings framtaksins að ganga í
þá átt, að þeir ríku verði sífelt
ríkari og þeir fátæku fátækari.
En mismunurinn á launum
verkamanns og forstjóra er
miklu meiri í hinum sovétisku
lýðveldum, heldur en í Sviss. Það
er örðugt að verða hátekjumað-
ur í Sviss, og viðskiftalífið er
þannig, að fjármagnið safnast
ekki á fáar hendur. En verka-
menn hafa yfirleitt góðar tekjur.
Úrsmiðir hafa 40—80 krónur í
kaup á dag. Og í öðrum iðn-
greinum er þetta svipað. Vand-
virkni útheimtir hátt kaup. Og
an veitti betur í þeirra viðskift-
um. En mestu réði þó um, að
þeim var boðið að láta niðurfalla
málssókn á þá, út af hinum
mörgu misfellum, er verið höfðu
á verslunarháttum þeirra hér á
Enda kom þessi gjörbyltingar
til laga á verslunarsviðinu svo
flatt upp á ýmsa helstu vini og
stuðningsmenn Skúla, svo sem
Thott greifa, að hann treystist
ekki til að ganga svona langt.
Aftur á móti kvað Thott sig fús-
an til að veita Skúla fulltingi
sitt til hagstæðra umbóta á verð-
landi, gegn því, að þeir segðu lagsskránum og ýmsum öðrum
versluninni lausri. þeim atriðum sem að gagni
Var Skúli því enn á ný, falið að mættu verða, og landsmenn
gætu vel við unað.
♦
Urðu þessi úrslit hin mestu
vonbrygði fyrir Skúla. Er hann
fara utan, fyrir hönd “Innrétt-
inganna” og fylgjast með því
sem gerast kynni í verslunar-
málum. Vildu nú ýmsir af hlut-
höfum “Innréttinganna” selja
hlutabréf sín, og sameina þær
versluninni. Var þó engin ák-
vörðun tekin um alt þetta, er
Skúli hélt heimleiðis með vor-
skipinu 1758. En stjórnin óskaði
eftir því að hann kæmi aftur út
til skrafs og ráðagerða þá um
Svisslendingar eru sparsamir og haustið og átti hann að því sinni
kunna vel að fara með fengið fé.
Árið 1937 áttu 75% þjóðarinnar
— karlar, konur og börn — inn-
eignir í sparisjóðum.
Þótt verkföll og vinnudeilur
komi fyrir í Sviss, þá er þar meiri
vinnufriður en í öðrum löndum.
Fagfélögin eru sterk, en það eru
vinnuveitendafélögin líka. En
hvorugur málsaðilinn reynir að
kúga hinn. Þeir hafa orðið sam-
mála um að láta gerðardóm skera
úr deilumálum sínum, og það er
auðveldasta og ' greiðfarnasta
leiðin.
1 öllum stærri iðnstofnunum
er samvinna milli vinnuveitenda
og verkamanna. Þar skipa þeir
sérstaka samvinnunefnd, þar
sem vinnuveitandi og verka-
menn standa jafnt að vígi. —
Nefndin kemur saman einu sinni En hann bar þær sakir á Hör-
í viku, tekur til meðferðar um- mangara, auk þeirra sem áður er
kvartanir, ef þær hafa komið, og getið, að þeir spilli fyrir aukinni
tæplega hálfsmánaðar dvöl hér
á landi.
Þótti Skúla mikið hafa áunn-
ist, er Hörmangaramir vom að
velli lagðir, og bar hann þeim illa
söguna, og svo gerðu fleiri hinir
bestu menn. Þannig líkir Eggert
Ólafsson þeim við: “Grýlu sem
gullleysi mól” og segir að “Hún
ætli að hremma þau íslenzku
börn”. Seinna í kvæðinu segir
hann um endalok þessarar leiðu
Grýlu:
“Settust að henni dísir, og sál-
guðu henni þar.
Hróðugur var Skúli, og hálf-
kendur var”.
Hafa vafalaust fleiri en Skúli
drukkið erfi þessa meinvættis.
var búinn að sálga Hörmangara-
Grýlu, vonaðist hann til þess að
sér myndi einnig auðnast, að
kveða “einokunar drauginn” nið-
ur. En á því hlaut nú að verða
nokkur bið. Tókst honum það þó
um síðir.
Ymsum öðrum góðum Íslend-
ingum er gert höfðu sér vonir um
að frumvarp Skúla myndi ná
fram að ganga féllu þungt þessi
málalok. Var þó sumum þeirra
órótt innanbrjósts, svo sem
Eggerti Ólafssyni. óttaðist hann,
að vinur sinn Skúli myndi með
stórhug sínum og djarftefli,
brjóta af sér náð og hylli kon-
ungs og stjórnar.
Er útséð var um örlög verzl-
unarfrumvarpsins, fór Skúli að
vinna að endurbótum á verð-
lagsskránum og reyna með því
að koma því til leiðar, að verzl-
unni yrði þrátt fyrir alt sem
hagstæðust fyrir landsmenn og
“Innréttingarnar”. Fór Skúli
þess á leit, að þeim yrði veitt
einkaleyfi til verzlunarreksturs
í Hólminum (Reykjavík) og taldi
sig ekki ófúsan ef það fengist, að
“Innréttingamar” tækju einnig
að sér Húsavíkur verzlun, sem
var lang lakasta verzlunarhöfn
landsins, og mest hætta á að eng-
inn vildi taka að sér, ef ekki
fylgdu með aðrir betri verzlun-
arstaðir. Þóttist stjórnin ekki
geta gengið að þessum kostum.
Þess má geta, að flestar þær
breytingar, sem urðu á verzlun-
armálum, er tímar liðu vom
mjög sniðnar eftir fmmvarpi
Skúla.
Þegar stjómin bauð upp Isl.,
verslunina, 10 maí 1758, fór svo
að kaupmenn gerðu ekki boð.
Kom Skúla þetta ekki óvart, því
verðlagsskráin sem hann hafði
samið og fengið staðfesta var
fremur miðuð við hag lands-
manna en kaupmanna, og höfðu
þeir í mótmælaskyni bundist
samtökum um að bjóða ekki í
Islandsverslunina.
Þá var það sem Eggert Ólafs-
son orti “Markaðar-rímu” sína,
sem þessi alkunna vísa er í:
“Fyr þín gæði fýsilig
fjöldi sótti þjóða;
nú vill enginn eiga þig
ættar jörðin góða”.
Er svo var komið, fann stjóm-
in ekki annað ráð vænna, en að
konungur ræki verslunina í sínu
nafni. Þótti flestum það mikil og
góð umskifti frá því sem verið
hafði. Enda höfðu kaupm. kon-
ungverslunarinnar með sér í
veganesti mjög smásmugulegan
og nákvæman leiðarvísi um
hvaðeina, og var lagt ríkt á við
þá, að sýna landsmönnum vin-
semd og kurteisi. Fyrir “Innrétt-
ingarnar” voru þetta einnig góð
umskifti, því konungsverslunin
tók mikið tillit til hagsmuna
þeirra en Hörmangarar höfðu
gert alt sem þeim var auðið til að
koma þeim á kné.
En svo fór, að konungsverslun-
in var rekin með stórtapi ár eftir
ár. Var því tekið til nýrra ráða
árið 1763, og verður nánar greint
frá því síðar. Framh.
ræðir um sameiginlega hagls-
muni beggja aðila. Þar er ekki
aðeins rætt um reksturinn og
vinnuskilyrði. — Vinnuveitandi
skýrir þar oft frá hag fyrirtækis-
ins, áhyggjum sínum og fyrir-
ætlunum og leitar álits verka-
manna sinna.
Félagsmálalöggjöf Svisslend-
inga byggist á þrem meginatrið-
um:
1. Löggjöfin má ekki á neinn
hátt draga úr sjálfsbjargar-
viðleitni manna.
2. Hagnýting þeirra hlunninda,
sem löggjöfin hefir að bjóða,
á að vera frjáls.
3. Taka verður tillit til stað-
hátta.
Ríkið á ekki að sjá um neina
þegna sína ,nema þá, sem ekki
Ferðamanna fræðslu vikan - 14.- 15. apríl
garðrækt af ótta við að þá myndi
kjötneysla landsmanna aukast.
Einnig segir hann að þeir neiti að
selja landsmönnum salt til að
salta kj'öt, því það myndi draga
úr útflutningnum. Og segir Skúli
að af þessum sökum verði oft
geigvænlegur bjargarskortur
hér á landi.
Talsmaður frjálsrar verslunar.
Hugsjón og takmark Skúla, í
verslunarmálum, var alfrjáls og
óháð verslun, sem rekin væri af
íslenzkum mönnum. Var hann í
því, sem æðimörgu öðru alveg
ótrúlega langt á undan samtíð
sinni. Segir hann sjálfur svo um
þetta: — “Hversvegna erum vér
að láta útlenda menn eina hafa
atvinnu af íslenzkri verslun?
geta sjálfir séð sér farborða, svo Hversvegna eigum vér að láta þá
sem börn, gamalmenni, örkumla Jmala kornið, baka brauðið, byrla
menn og sjúklinga. Svisslend- jöliö, brenna brennivínið, tilreiða
ingar hafa aldrei haft trú á að tóbak, smíða flest áhöld úr jámi
hægt væri að tryggja með lög-10g öðrum málmum, til almenn-
gjöf efnahagslegt öryggi allra mgs nota spinna og vefa líndúk-
þegna þjóðfélagsins “frá vöggu Jana> snúa færin, slátra fé voru og
til grafar”. Þeir hafa í þess stað salta fisk vorn? Vér höfum sjálf-
sérstaka sjóði, sem greiða elli- |jr nægilegt mannafl til alls þessa
styrk, styrk í atvinnuleysi. ef v£r viljum færa oss það í nyt”.
sjúkrastyrk og slysabætur (nema _ “Ekki brestur íslenzka nátt-
þegar um slys við vinnu er aðjúru aug nú gæði”, segir hann
ræða). 1 þessa sjóði greiða vinnu-
veitendur og verkamenn tillög,
ennfremur. — Hafði Skúli oft að
undanförnu vakið máls á öllu
og ríkissjóður einnig. Ef einhver jþessu, en árangurslaust. Þó var
kærir sig ekki um slíkar trygg- það ástæðan til þess að stjórnar-
ingar, þá þarf hann ekki að herrarnir óskuðu aftur að hann
borga neitt. j kæmi á þeirra fund með ráðlegg-
Félagsmálalöggj öfin er ekki ingar og tillögur.
eins um land alt. Fylkisstjórn- | Voru mál þessi nú rædd fram

Sýnum ferðafólki okkar að
því sé alt af velkomið að
KOMA HJER!
Manitoba verður að taka á móti þúsundum aðkomu-
manna af Suður nábúum okkar, er koma til Canada í
fyrsta sinn í fríum sínum síðan stríðinu lauk. Koma
þeirra meinar mikið til Canada og — til þín. Peningar
þeir, er þeir eyða meðan þeir dvelja hér, hvetjandi áhrifa
á hina tiltölulega ungu flutninga-starfsemi, verðmat
þeirra til framtíðar_framleiðslu. — Alt þetta er mikils
virði til þín, hvort sem þú
átt nokkur bein viðskifti við
þá eða ekki.
Svo, bjóðið þessa árs ferða-
fólk velkomið. Manitoba
hefir altaf haft orð á sér
fyrir kurteisi og gestrisni.
— Þú getur hjálpað til að
halda þeim orðróm á lofti.
Kyntu þér fylki þitt, svo þú
getir svarað spurningum
gestanna og bent þeim á
merka staði og fallega er
þeir ættu að sjá. Láttu
framkomu þína tala hærra
en orðin — “við erum glöð
að sjá þig — komið aftur og
heimsækið okkur!”
. . vinarorð
kunningja bros”
“Manitoba ferðamannastof-
an er mikils virði fyrir fylk-
ið í heild og til borgaranna.
Eg bið ykkur þar fyrir, að
taka á móti gestum okkar
með vinarorðum, kunningja
brosi, og að gera alt sem í
ykkar valdi stendur til þess,
að koma þeirra hingað megi
vera þeim til ununar og
efitrminningar.
Forsætisráðh. Manitoba
THE TRAVEL and PUBLICITY BUREAU
Dept. of Mines and Natural Resources
PARLIAMENT BUILDINGS, WINNIPEG, MAN.
Ferðamanna fræðslu vikan — 14. - 20. april