Heimskringla - 10.04.1946, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 10. APRÍL 1946
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
ÁRBÓK LANDSBÓKA-
SAFNS ÍSLANDS 1944 j
Eftir próf. Richard Beck
út fyrir öll takmörk, sem líkist
meira, (ef að má líkja trú við
hernaðaraðferðir) sem líkist
meira varnaraðferð Rússa, sem
höfðu eins og sagt er á. ensku,1 ------
“defence in depth”, djúpa vörn, j Um langt skeið, eða frá árinu
sem féll ekki þó að innrás væri 1887 til 1943, hefir Landsbóka-
gerð fullar þúsund mílur inn í safn Islands gefið út Ritauka-
land þeirra og borg eftir borg skrár, er jafnan höfðu inni að
félli. Samt féll ekki þjóðin. Hún halda stutt yfirlit yfir vöxt safns-
stóð, og stendur enn. Og þó að ins og notkun þess. Með útgáfu
oss falli ekki alt sem hún gerir, þessarar myndarlegu Árbókar
þá dáumst vér samt að fram- ‘ (hún er 92 bls. í stóru broti) hef-
kvæmdum hennar á svo mörgum ir sú nýbreytni verið hafin að
sviðum,
Þeir menn eru til, og vona eg
Munu fræðimenn serstaklega
fagna því, að horfur eru á, að
hafist verði handa um að semja
slíka bókaskrá bráðlega, en vit-
anlega er það vandasamtxverk
og seinunnið. Jafnframt skal
þess þakklátlega minnst, eins
og Finnur bókavörður bendir
einnig á, að hinar ágætu og ýtar-
legu skrár dr. Halldórs Her-1
mannssonar prófessors yfir
Fiske-safnið verða ómetanlegur
SVISS HEFIR REYNSLU
FYRIR ÞVl AÐ FRELSI
SKAPAR VELMEGUN
Frh. frá 3. bls.
bandsstjórnin setji ákvæði um
sérstöðu þeirra.
J Svisslendingar trúa á einstakl-
: ings framtak og samkepni. Þeir
eru andstæðingar einokunar í
Nýlega var eg viðstaddur þar|feld með yfirgnæfandi meiri-
sem svisssneska lýðræðið birtist
mér eins og það er. I staðnum
Appenzell átti fram að fara hin
árlega kosning undir berum
hluta (7:1) þegar hún var borin
undir þjóðina.
Svissneska löggjafarþingið,
sambandsþingið er í tveimur
himni. Torg staðarins hafði verið deildum. Gagnstætt því sem er í
gefa út árlega ýtarlegri skýrslu
yfir hag safnsins, starfsemi þess
að þeir séu margir, sem hafa jog notkun, ásamt ýmsum öðrum
þesskonar trú eða sannfæringu,' fróðleik um safnið sjálft og starf
sem brestur aldrei, hvað sem fyr- 'þess og íslenzka bókfræði al-
ir kemur, sem sér ætíð svo skýrt ment.
og ljóst, að lögmál fullkomnunn-1 Eins og ágætlega fór á, hefst (
ar hefir sinn vanagang, að þrátt ritið að þessu sinni með gagn- ^
fyrir alla villimensku heimsins, orðri og einkar hlýlegri minn-
vinnur siðferðislögmálið sitt ingargrein um dr. Guðmund
verk, og að þrátt fyrir hatur og Finnbogason fyrrv. landsbóka-|
ofbeldi lætur kærleikur og bróð- vörð, eftir Finn magister Sig- ^
erni enn til sín taka. Þessir hlut- mundsson, núverandi eftirmann
ir hverfa aldrei úr huga hins hans í landsbókvarðar-embætt- ^
sannarlega trúaða manns. inui en dr. Guðmundur andaðist,
En hinir trúarveiku, sem eins °8 kunnugt er, 17. júlí 1944,
segja, eins og eg hefi heyrt þá 71 árs að aldri. Fylgir greininm
segja, að trú sé horfin úr heim- áSæt heilsíðumynd af honum, og
inum, og að hún hefði nú ekki ,siðar í ritinu er skra yfir oll nt-
lengur þýðingu, eru eins og þeir verk hans eftir Fmn Sigmunds-
er mundu Sgja, þegar sólinW ber hun þvj fagurt v.tm,
hverfur á bak við ský, að hún sé hver e 3U' °8 e astama ur r.
ekki lengur til. Guðmundur var að ntstorfum
_ .... . en þó er enn meira vert um hitt,
En sannleikurmn er, ems og r I
. ~ ± ,, hve merkan skerf hann lagði til
ntað er í textanum, sem eg valdi i ..
, , íslenzkra bokmennta, sogu'
mer í kvold, að þess er krafist, , , ,
’ , ... , .... þeirra og íslenzkrar menmngar
meira nu, en ef til vill a oðrum ^ .
opinbera. Svo er um járnbraut-
höndum einstaklinga. Ef eitt-
stuðningur, er til þess kemur°að hvert fyrirtæki snertir hagsmuni
semja og gefa út umrædda bóka- ahra, Þu má reka það af hinu
skrá.
Lofsverð er einnig sú ný-
breytni í starfi safnsins að
minnast með bókasýningum
merkra tímamóta í íslenzkri bók-
menta- og prentsögu og afmæla
skálda og rithöfunda, eins og
gert var í tilefni af 200 ára af-
mæli Jóns skálds Þorlákssonar á
Bægisá í desember 1944.
Skráin yfir íslenzk rit 1944 er
hin gagnlegasta öllum þeim, sem
fylgjast vilja með íslenzkri bók-
mennta- og menningarstarfsemi,
og ber því ljósan vott, hvað út-
gáfa bóka, blaða og tímarita er
feikna mikil á íslandi, eigi sízt
í samanburði við fólksfjölda, en
eins ogvið má búast er það rita-
flóð æði mislitt, harla misjafnt
að gæðum og gildi; margt hefir
þó óneitanlega komið út af góð-
bókum og merkum, bæði
afgirt og fengu þar ekki inn að
ganga aðrir en þeir, sem höfðu
kosningarrétt. Utan við girðing-
una stóðu allir aðrir til að horfa
á og læra. öðrum megin á torg-
inu var ræðupallur. Á borðinu
lá gömul biblía og tvö stór sverð.
Allir kjörmennirnir voru með
sverð við hlið til merkis um að
ir og síma, að ríkið hefir þann ;þeir væru fúsir til að sf
rekstur. Aftur á móti reka fylk-
tímum, að sérhver reynist trúr.
Vér erum skynjandi verur, á
með ritum sinum.
Þá fylgir skýrsla Finns bóka-
hæsta þroskastigi, sem enn hefir varðar yfir safnið og starfsemi
þekst á þessari jörð. Og þess Þess árið 1944, og er hún hin
vegna erum vér að meira leyti fróðlegasta, 1 árslok var bóka-
en nokkuð annað í sköpunar- eign safnsins talin 157,360 bindi
verkinu, ráðsmenn, (að SVO prentaðra bóka og_ ritlinga, en
miklu leyti sem vit og hæfileik- rúmlega 2,000 bindi höfðu bætzt
ar leyfa), yfir leyndardómum við á árinu, og hafði þó ritaukinn
guðs. Og þess er krafist af ráðs- °rðið minni á styrjaldarárunum
mönnunum, að sérhver þeirra heldur en undanfarið, einkum
reynist trúr fra Norðurlöndum; hinsvegar
Það er ekki nema fyrir örfáa á hafði safnið á Þvi tímabili eif'
hverri öld, að verða miklir eða ast áSætra rita a ensku‘
frægir menn eða konur. En allur bókgjafir höfðu þvi bor-
fjöldinn getur lifað lífi sínu mik- ** á árinu. hin stærsta fra The
illega, eða í anda mikilleikans, British Council 1 London’ rum'
og með því, orðið andans mikil- le§a 500 bindi-
menni, sem halda andlegu jafn- Handritasafn Landsbókasafns-
vægi sínu hvemig sem annars insi sem flutt var burt úr Reykja-
fer, og sem með skýrum augum vík austur í sveitir í varúðar-
og djúpum skilningi, sjá eða vita, skyni á stríðsárunum, ásamt
með hina óþrjótandi vissu sem ýmsum fágætum bókum, er nú
trúin ein getur veitt þeim, hvað komið aftur á sinn stað í safn-
gott er og varandi, og hvað er inu, og virðist, góðu heilli, með
valt og hverfult. öllu jafngott eftir flutninginn.
Þesskonar trú, þesskonar stöð- I árslok 1944 voru skrásett
uglyndi og vissu verðum vér öll handrit safnsins 9310 bindi, auk
að öðlast til þess að vér og þjóð eigi allfárra óskrásettra hand-
vor, og heimurinn, nái raunveru- rita, sem getið verður í næsta
lega tilgangi sínum. ársriti. Ymsar góðar gjafir af
“Vitið þér eigi, að þér eruð því tagi bárust safninu á árinu
musteri guðs, og að andi guðs °g má þar sérstaklega nefna
býr í yður. . . Enginn dragi sjálf- hina merku gjöf frá Islendingum
an sig á tálar. .. Þannig líti menn i Endinborg, filmur af íslenzk-
á oss svo sem . . . ráðsmenn yfir um handritum í Bretlandi, og er
leyndardómum guðs. . . Hér er þeirrar gjafar getið í sérstakri
þess að öðru leyti krafist af ráðs- grein, eins og verðugt var, en
mönnunum að sérhver reynist {forgöngu um það mál hafði Sig-
trúr.” ursteinn Magnússon, ræðismað-
Algóður guð og faðir allra ur íslands í Edinborg.
manna, gef að vér þekkjum | Samkvæmt gestabók safnsins
skyldur okkar hver gagnlvart var tala gesta í lestrarsal þess á
öðrum, og að í öllum viðskiftum árinu 100015; lánuð voru í lestr-
vorum, megum vér reynast trúir arsal 23250 bindi prentaðra
hinu æðsta og fullkomnasta öðr- bóka, en út úr safninu 6555
um mönnum til góðs og ham- bindi
ingju. P. M. P. | Gott er til þess að vita, að
--------------- fjárhagur safnsins og launakjör
Máltíðir seldar á 203 Mary- starfsmanna þess hafa nú verið
land St., þar á meðal skyr, kæfa stórum bætt, og að ráðstafanir
og súrmatur. gerið aðvart í tal- hafa verið gerðar til þess að
síma, 31 570. Guðrún Thompson endurbæta hús Landsbókasafns-
— , -... ....— ins, sem er hin mesta bæjar-
prýði, stílfagurt og svipmikið.
Þess er og að vænta, að bætt
' verði á næstunni úr brýnni nauð-
syn safnsins á stærra húsrúmi,
| enda rýmkast að mun um það,
DAUÐI FYRIR ILLGRESI, GERIR Þá er Þjóðminjasafnið og Nátt-
GRASI EKKERT MEIN. Lærið alt um úrugripasafnið verða komin
hið nýia undraverða ÚRVALS ill- . .*
gresis eyðanda. Sendið í dag eftir undir eiglð Þak i fynrhuguðum
myndum prýddum skýringum, sem safnhúsum þeirra, sem ætlast er
segja alla söguna. Þær kosta EKK ... - . f prunni a næstu
ERT. Við höfum fyrirliggjandi 2-4-D 111 aö nsi al grunni a næstu
HORMONO, sem sent verður án taf- árum.
ar Stærðir fyrir 250, 550, Si.OO, í Meðal aðkanandi verkefna í
frítt. Dollars stœrðir hreinsar 2,500 l ,
kvaðrat fet. Einnig stœrri sendingar, safninu telur Finnur bokvörour
sem spara enn meira. 96 rðttilega samning og útgáfu full-
ÐöMINIONoSEED HOUSB kominnar íslenzkrar bókaskrár.
tim
frumsömdum og þýddum. I
skrána vantar, vegna örðugleika
stríðsáranna, íslenzk rit prentuð
vestan hafs, en úr því er nú ver-
ið að bæta.
Þá flytur Árbókin allýtarlega
og mjög greinargóða yfirlitsrit-
gerð um sögu Landsbókasafns-
ins eftir dr. Pál Eggert Ólason
rithöfnnd, en hann er gagnkunn-
ugur þeim hnútum, því að hann
hefir um langt skeið unnið í
þarfir safnsins. Eykur það á
gildi þeirrar prýðilegu og fróð-
legu greinar, að hún er meðal
annars prýdd myndum þeirr^
manna, sem mest hafa komið
við sögu safnsins frá upphafi
vega, áttu hlut að stofnun þess.
verið aðal starfmenn þess og
velunnarar.
Loks er í Árbókinni grein, er
nefnist “Nýung í íslenzgri bóka-
gerð”, um fyrirtæki það til að
ljósprenta íslenzkar bækur,
“Lithoprent”, sem Einar Þor-
grímsson starffrækir og veitir
forstöðu, enda var hann annar kafa
stofnandi þess. Hóf fyrirtæki j j,ar
þetta starfsemi sína árið 1938,
en hefir stöðugt verið að færast1
í aukana og gefið út ljósprent-
anir ýmsra merkra íslenzkra
bóka, t. d. Fjölnir allan. Hefir
Einar, sem dvaldi alllengi vest-
an hafs, gerst brautryðjandi í
in gasstöðvar, rafmagnsstöðvar
og slík fyrirtæki.
En hið opinbera seilist ekki
eftir að sölsa undir sig önnur
fyrirtæki. Það setur aðeins regl-
ur fyrir þau, til þess að tryggja
heilbrigða samkepni.
Vegna þess að Svsislendingar
flytja út 90% af helztu iðnvör-
um sínum hafa þeir mikinn
huga fyrir alþjóðasamvinnu, al-
heimsmynt og frjálsri verzlun,
þar sem allir hafa rétt til þess
að kaujfe hvað sem þá lystir. Það
er nú ekki sýnt enn hvemig fer
um alþjóðasamvinnu. En Sviss-
lendingar eru ekki sú þjóð, að
þeir “staulist aftur á bak inn í
framtíðina” og einblíni að eins
á það liðna. Eðlisfar þeirra og
menning knýr þá til að horfa
fram. Þeir eru framfaramenn, en
þeir telja það ekki framfarir að
kasta fyrir borð einstaklings
frelsi og einstaklings ábyrgð.
Frá þeirra sjónarmiði er velmeg-
un og frelsi ekki tvær andstæð-
ur, heldur hljóti þetta tvent jafn-
an að haldast í hendur, þar sem
frelsi sé, þar sé velmegun.
Hið dimmbláa Bodenvatn,
sem skolar grænar fætur Alp-
anna, skilur tvo hluta hinnar
þýzku þjóðar, og er jafnframt
takmörk milli örbirgðar annars
vegar og velfarnaðar hins vegar.
öðrum megin vatnsins búa
þegnar þriðja þýzka ríkisins.
Æskumennirnir þar hafa verið
drepnir eða limlestir, og borgirn-
ar lagðar í auðn. Nú er landið
hemumið. Nútíðin er þjáning og
framtíðin vonlaus.
Hinum megin búa norður-
Svissar, sem einnig eru Þjóð-
verjar, tala þýzku og hafa mörg
erfðaeinkenni Þjóðverja. En þeir
lifað í friði í hundrað ár.
er almenn velmegun. Og það
sem bezt er, “þeir em frjálsir
menn undir frjálsum himni”.
Af hverju stafar þessi mikli
munur?
Fyrir sex hundruð árum áttu
Svissar um tvær leiðir að velja.
Þeir völdu veginn til lýðræðis.
af þeirri braut.
EYÐILEGGIÐ ILLGRESIÐ
MEÐ 2-4-D
HORMONO
HINS NÝJA UNDRAVERÐA
ILLGRESIS EYÐANDA
þessari iðngrein á íslandi og Qg síðan hafa þeir aldrei farið út
unnið með því hið þarfasta verk,
enda er hann mikill áhugamað-
ur í starfi sínu.
Landsbókasafn íslands er ein
af þeim menningarstofnunum
heimaþjóðar vorrar, sem oss
Vestur-lslendingum sæmir að
sýna ræktarsemi, enda hafa
ýmsir í vorum hópi gert það á:
myndalegan hátt. Má í því sam-
bandi nefna hina mikilsverðu og
ágætu gjöf, sem frú Hólmfríður
Pétursson sendi safninu nýlega,
fjölda handrita og annara rita
úr hinu mikla bókasafni manns
síns, dr. Rögnvaldar Pétursson,
enda eru íslenzk handrit bezt
geymd í Landsbókasafninu og
eiga þar sérstaklega heima.
Jafnframt vil eg minna íslenzk
skáld og rithöfunda vestan hafs
á það ^ið senda safninu eintök af
ritum sínum og sérprent af rit-
gerðum, hvort heldur er á ís-
lenzku eða ensku, og mun það
með þökkum þegið af hlutaðeig-
endum; slík ræktarsemi er fög-
ur þjóðrækni í verki.
fyrir lýðræðið
Hinn fráfarandi fylkisstjóri
gaf ítarlega skýrslu um störf sín
árið sem leið og hvernig fé skatt-
greiðenda hefði verið varið. —
Margar fyrirspurnir voru gerðar
og hann reyndi að svara þeim
eins vel og unt var. Síðan héldu
frambjóðendur ræður sínar og
drógu sig svo í hlé, en kosning
a" fór fram með handauppréttingu.
Engin læti. — Þetta var næstum
eins og fundur í bankaráði. —
Maður fann, að þetta fólk, sem
gaf sér tíma til þess að hugsa um
hagsmuni ríkisins, var ríkið
sjálft. Til er líka svissneskur
málsháttur, sem segir: “Vér er-
um ríkið.” Hver einasti maður
veit það, að hann ber ábyrgð á
stjórninni.
Árið 1891 voru í Sviss sam-
þykt lög um frumkvæði og end-
ursamþykt. Með frumkvæði er
átt við það að sendinefndir geta
lagt fram lagafrumvarp á þingi,
ef 50,000 kjósendur hafa skrifað
undir það. Með endursamþykt
er átt við það, að lög frá þinginu
skuli borin undir þjóaðratkvæði,
ef 30,000 kjósendur óska þess.
Á þessu tvennu byggist öryggi
svissneska lýðræðisins.
Þeir, sem sömdu stjórnarskrá
Bandaríkjanna, þorðu ekki að
gefa þjóðinni svona mikið íhlut-
unarvald. Þeir sögðu að það yrði
skrílræði og þeir voru sannfærð-
ir um, að af því mundi hljótast
misjöfn löggjöf, þar sem eigna-
rétti væri misboðið og hlutdeild
minnihlutans algerlega fyrir
borð borin. Nokkrir svissneskir
stjórnmálamenm vantreystu
þjóðinni á sama hátt, en hrak-
spár þeirra hafa ekki ræst. Kjör-
mannaráðin hafa verið færari
um það en nokkurt löggjafar-
þing, að hindra framgang óhugs-
aðra og ótímabærra laga. Eftir
fyrra heimsstríðið var Sviss í
mikilli fjárþröng eins og flest
önnur löpd. Þá var stungið upp
á því, að leggja á hátekjuskatt í
eitt skifti. Skattur þessi hefði
aðeins komið niður á 6 mönnum
af hverju þúsundi manna, en
þrátt fyrir það var þessi tillaga
Ameríku, hafa þeir aldrei viljað
ieggja mikil völd í hendur eins
manns. Forsetinn þar hefir ekk-
ert neitunarvald. Það er hjá
þjóðinni sjálfri. Forsetinn er á-
byrgur gagnvart sambandsþing-
inu. Skift er um forseta á*hverju
ári, og verða hinir sjö ráðherrar
forsetar eftir röð. Þess vegna
getur það komið fyrir, að góður
og gegn svissneskur borgari
muni það ekki í svipinn hver
forsetinn er, þótt hann geti talið
nöfn allra ráðherranna.
Flokkum er þannig skipað í
Sviss, að öðrum megin ær hinn
kaþólski íhaldsflokkur, en hin-
um megin jafnaðarmenn. Á milli
þeirra er hinn frjálslyndi sjálf-
stæðisflokkur, og hann hefir um
mörg ár verið langstærstur.
Fleiri blöð eru gefin út í Sviss
en í flestum öðrum löndum, þeg-
ar miðað er við fólksfjölda. Með
tilstyrk þeirra vaka kjósendur
kostgæflega yfir þingmönnum
sínum og embættismönnum að
þeir geri það sem þeim ber að
gera. Og hvort sem það er nú
fyrir þetta, eða fyrir meðfæddan
heiðarleik, þá kemur það örsjald-
an fyrir að embættismenn mis-
beiti stöðu sinni.
Svissar eyða ekki miklu fé í
kosningar og áróður. Það er mælt
að stærsta framlag sem nokkur
flokkur hafi nokkru sinni fengið
til kosningabaráttu, sé 1000
frankar. Svissi nokkur, sem dval-
ist hafði í Bandaríkjunum, kom
heim og ætlaði nú að nota sér það
sem hann hafði lært þar í áróðri.
Hann leigði sér kosningaskrif-
stofu, hélt ræður, sýndi af sér
risnu og bar gjafir á menn. Kjör-
mennirnir tóku þessu öllu ofur
góðlátlgea. En þegar til kom gaf
ekki tíundi hver maður honum
atkvæði sitt.
Svissar eru ekki allir af sama
þjóðflokki og þeir tala ekki allir
sömu tungu. Þeir eru og skiftir í
trúarbrögðum og menningu. —
Þeir eru þýzkir, franskir og
ítalskir. En eitt eiga þeir sam-
eiginlega — lýðræðið. — Þýzki
mjólkurbústjórinn í Appenzell
talar ekki sama mál og frahski
verksmiðjumaðurinn í Genf. En
þeir skilja hver annan. Hver
landshluti hefir sín einkenni. En
undir einkunnarorðunum: “Einn
fyrir alla og allir fyrir einn” hafa
þeir þjappað sér saman í eina
þjóð sem hefir staðið af sér öll
ólög.
Fyrra heimsstríðið reyndi
Framh. á 8. bls.
Matreiðslubók
, Kvenfélags Fyrsta lúterska
safnaðar í Winnipeg. Pantanir
sendist til Mrs. E. W. Perry, 723
Warsaw Ave.; Mrs. E. S. Feld
sted, 525 Dominion St. Verð
$1.00. Burðargjald 5^.
ZaAÍe/i QteeÍÍHXfA puxm tlte BAY
Quality
This word which has been part and parcel of our business since
earliest times, is now more important than ever. Whatever you
buy today must be an investment that will endure through
tomorrow and tomorrow. Therefore we remind you that the
Bay is at the same post, guarding the same tenets of quality
and reliability as we have done in this community for
generations. Quality is certainly economy in the long run.
dlonipanp.
INCORPORATED 2~? MAY 1670.