Heimskringla - 17.04.1946, Blaðsíða 2
2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 17. APRÍL 1946
DÁN ARFREGN
Thora (Thorne) Paulson
Sunnudagskvöldið 17. febrúar,
andaðist Mrs. Thora Ingibjörg
Paulson að heimili sínu, 3496
West 16th Avenue í Vancouver,
B. C.
Hin látna var fædd að Vatns-
enda í Eyjafirði á íslandi 25.
apríl 1873.
Þriggja ára kom hún til Can-
ada með foreldrum sínum, Mr.
og Mrs. H. Sigurðsson, er fyrst
settust að í Kinmount, Ont., en
bjuggu síðar um mörg ár á
Gimli, Man.
Þá fluttu þau til Church-
bridge, Sask., bjuggu þar nokk-
ur ár, en fluttu svo til Winnipeg.
1 Winnipeg giftist Thóra Ingi-
björg Sigurðsson S. T. Thorne
GERIÐ ÞAÐ SJÁLF
Nær, sem er farið þér að svipast
um eftir nýjum húsgögnum—eða
þá máli til þess að innanstokks-
munir yðar líti út eins og þeir
væru nýir; það mundi ekki spilla
til þó borðið yrði gljá enamelað.
Þér þurfið kanske að sníða ný föt
upp úr þeim gömlu, og eiga þá
nálamar og skærin annríkt. Það
er gaman að sauma—og það spar-
ar fé.
Það þarf líka margt
að athuga gagnvart
> , æskunni, sem þarf
að leika sér> °g
l'&L. gott að geta búið til
hluti og leikföng úr
gömlu, endurnýj-
efni, dúkum, olíu-
dúkum eða hinum
og þessum afgangi.
Það vekur hjá yður vorhrifningu,
að íhuga vandlega EATON'S
Verðskrá; þar getur að líta máln-
ingavörur, dúka og nýtízku snið
og þúsundir nýrra hugmynda
þeim til gagns, sem vilja spara.
ædSguv-
<*T. EATON
WINNIPEG CANADA
30. apríl 1903. Fluttu þau til
Foam Lake, Sask., 1905. Námu
þau land norðvestur af bænum,
en fluttu síðar til bæjarins, þar
sem Mr. Thome rak verzlun um
mörg ár og farnaðist vel. Hann
dó 1925. Voru hjónin mjög vin-
sæl og talin í hópi fremstu
manna bygðarlags síns.
Árið 1936 flutti ekkjan og
börn hennar til Vancouver, gift-
ist þar Mr. S. F. Paulson 1939;
j hann dó 1942. Mrs. Paulson átti
iþrjú systkini, sem öll eru dáin:
ÍKristján Helgason, d. 1920; Mrs.
Kristjana Einarsson, d. 1941,
hæði að Foam Lake og Mrs. Guð-
rúnu Eyjólfsson í Shoal Lake
(Westfold), Man., d. 1896.
Mrs. Paulson fékk snert af
slagi s .1. september og varð eft-
ir það máttvana í fótum. Hún
var ávalt glöð, þó hún eftir það
væri í rúminu og gæti ekki nema
í færistól komist neitt um. —
Fimtudaginn 15. feb. fékk hún
annað slag og varð þá alveg
máttvana og andaðist tveim dög-
um síðar, 17. febrúar.
Mrs. Paulson er saknað af öll-
um er henni kyntust. Hún var
bæði mikil kona og góð, gestris-
in, velviljuð og hjálpfús í garð
hinna mörgu, er til þeirra leit-
uðu bæði aðstoðar og gistingar á
heimili þeirra í Foam Lake. Hún
var hæglát, broshýr og skemtileg
í allri framkomu og eignaðist
stóran hóp vina. Það færði henni
mikla gleði, að heimili hennar
var hægt að nota um skeið sem
sjúkrahús þorpsins, þar sem
lækning var veitt þjáðum.
Hina látnu lifa tveir synir,
Washington Thorne í Punnichy,
Sask., og Lincoln Thorne, í Van-
cuover, B. C., og tvær dætur,
Miss Rosa Thorne og Mrs. Violet
Crane í Vancouver, ennfremur
eitt barnabarna: Bryan Thome í
Punnichy, Sask.
Jarðarförin fór fram frá Sim-
mons and McBride’s útfarar-
stofu. Séra H. Sigmar, D.D.,
jarðsöng. Miss Thóra Thorstein-
son Smith söng nokkra ein-
söngva og kistan var þakin blóm-
um frá skyldmennum og vinum
fjær og nær, sem fagurt tákn
vinsælda hinnar látnu.
Líkmenn voru Mr. Alex Cum-
ming, Mr. Frank Crane, Mr. Carl
Einarsson, Mr. Mundi Gíslason,
Mr. Einar Haralds og Mr. Helgi
Helgason. — Jarðað var í Ocean
View Cemetery.
IN MEMORIAM
for our dearly beloved brother
Reginald Thelman Tait
Born: April 10, 1902
Died: February 12, 1946
“Like a ship that’s left it’s moor-
ings
And sails bravley out to sea,
So Someone Dear has sailed
away
In calm serenity.
But ther’s promise of a greater
joy
Than Earth could have in store,
For God has planned a richer life
Beyond the Unseen Shore.
The family.
—Miami, Florida.
Following a series of advertisements devoted to Veterans’ Out-
of-work Allowances, this space will be used for the next few
weeks to detail Veterans’ Insurance, prepared in co-operation
with Department of Veterans’ Affairs.
No. 4—VETERANS’ INSURANCE
After premiums have been paid for two years, the poliey
may be surrendered for a liberal cash value. Consent of the
beneficiary is necessary in this case. Cash values are worked
out and may be found in the DVA publication, “What’s Ahead’’,
which is available on request.
A grace period of one month is allowed for the payment of
premiums other than the first. The policy continues in force and
during this grace period, no interest is charged on payments.
An imiportant feature of this poliey is that it cannot be at-
ached by creditors of the insured ot the beneficiary.
Thase seeking coverage must apply within three years from
date of discharge or within three years from the effective date
of the Act (20 February, 1945) whichever is later.
This space contributed by
THE DREWRYS LIMITED
MD155
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FóGETA
Eítir S. K. Steindórs
Úr Lesb. Mbl.
------ Framh.
Viðureign við kaupmenn.
Þótt aðalmarkmið Skúla fó-
geta væri, að höggva sundur ein-
okunarhlekkina og að iðnmenta
þjóðina, lét hann sér ekkert óvið-
komanli sem til heilla gat orðið
landi og lýð. Og þrátt fyrir ann-
ríki við “Innréttingarnar”
gleymdi hann ekki að fylgjast
með aðgerðum kaupmanna.
Eru ýmsar frásagnir um þær
að gjörðir alkunnar. Svo sem
Bátsendareið Skúla, er Grímur
Thomsen hefir víðfrægt í hinu
ágæta kvæði sínu. En tilefnið til
þeirrar aðfarar var þrálátur orð-
rómur sem gekk um að innlegg
í verslunina þættu vegast illa,
og að úttektin vildi reynast
drjúg:
“En reizlan var bogin og lóðið
var lakt,
og létt reyndist alt sem hún vo”.
segir Grímur. Kunni Skúli þeim
verslunarháttum ekki vel, sem
vonlegt var svo:
“Innsigli kongs fyrir kaup-
skemmudyr,
kænlega setti ’hann og þétt;
af Miðnesi reið ekki fógetinn fyr
en fátækra hluta gat rétt”.
Sendi Skúli “pundarann” (vog-
| ina) utan og ritaði Heltzen
stjórnarfulltrúa skýrslu um að-
för þessa.
Þá má og geta viðureignar
Skúla við Bunzt Grindavíkur-
kaupmann. Er þó ekki laust við
að Skúli hafi að því sinni haft
nokkurn ójöfnuð í frammi við
kaupmann. Enda höfðu þeir báð-
ir setið lengi dags að drykkju í
mesta bróðerni, er ágreiningur-
inn byrjaði út úr “pundaranum”
og ýmsu öðru.
Stefndi kaupmaður Skúla síð-
ar fyrir ofbeldi við sig (sem rétt
var, því Skúli hafði meðal ann-
ars barið kaupmann). Varð þó
lítið úr, er til kom, einkum vegna
þess, að Halldór (faðir Reyni-
staðabræðra, er urðu úti á Kili
1780) sonur Bjarna á Þingeyr -
um, er var þá í þjónustu Skúla
og var með í ferðinni, þótti svara
ærið tvírætt fyrir réttinum og
létst ekki muna ýms mikilvæg
atriði. Tókust sættir með þeim
Skúla og kaupmanni; munu báð-
ir hafa talið sér það fyrir beztu.
En málskjölin voru send útan til
stjórnarinnar, og var Skúla rit-
að einskonar “áminningarbréf”
og hann beðinn að áreyta ekki
kaupmenn að óþörfu.
Skúli. “Æ, eg get ekki keypt
það”, ansaði maðurinn. Þá greip
verslum. fram í og sagði: “Nóg
er komið!” —Lét þá Skúli brún-
ir síga, brýndi raustina og sagði:
“Miklir andskotans fantar eruð
þið! — Kaupið af skipsmönnum
forboðnar vörur, en takið af
aumingunum það sem þeir
kaupa. — Mældu honum strax í
svuntuna”. Varð verslum. að
láta sér það lynda.
Lítill vafi er á því, að frásögn
þessi er sönn, því samtímamað-
ur Skúla, Jón sýslum. Jakobs-
son, faðir Jóns Espólíns, hefir
skráð hana ásamt mörgum frá-
sögnum um Skúla.
Vísindarannsóknir.
Mjög var Skúla hugleikið um
það að landið og strendur þess
væru rannsakaðar vísindalega. |
Eru miklar líkur fyrir því að
hann hafi átt drjúgan þátt í hinu
merka rannsóknarstarfi þeirra
Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar árin 1752 — ’57.
Höfðu þeir félagar jafnan vetur-
setu í Viðey hjá Skúla, og marga
aðra fyrirgreiðslu veitti hann
þeim.
Árið 1753 lét Skúli O. N. Ank-
er skipstjóra rannsaka Horn-
strandir frá Jökulfjörðum til
Reykjarfjarðar. Átti hann að
grenslast eftir skipalegum og
rekaviði. Hafði Skúli oftlega
bent stjórninni á hvílík nauð-
syn það væri hér í skólausu landi
að hagnýta rekaviðinn sem best,
bæði til húsbygginga og skipa-
smíða. Ennfremur fékk hann út-
lendan skipasmið til að skoða
rekaviðinn á Ströndum. Lítill
varð þó árangurinn af þessum at-
hugunum. Enda var Skúli yfir-
hlaðinn af störfum og að kalla
mátti “einyrki” í allri framfara-
viðleytni sinni. Þá var og hin
merka rannsóknarferð Ólafs
Ólavíusar árið 1775 farin að
undirlagi Skúla.
Einnig lét Skúli sér mjög ant
um að gerð yrðu sem áreiðanleg-
ust sjókort af ströndum íslands,
svo að siglingar til landsins yrðu
örari og öruggari; hélt hann lát-
laust áfram að nudda í stjórn-
inni um að gerðir í því efni. Lét
stjórnin loks hefjast handa um
kortagerð árið 1776.
-----Enda veitti naumast af.
Þannig segir Eggert Ólafsson
laust eftir 1750, að á flestum
hinna nýrri Islandskortum, sé
Hvalfjörður sýndur aðeins fjórði
hluti af stærð Borgarfjarðar.
Mun annað hafa verið í sam-
ræmi við það.
Óvild í garð Skúla
“Stendur um stóra menn,
stormur úr hverri átt.”
Einhverju sinni var það og, er
Skúli var staddur í Hafnarfirði,
að fátæklingur, (húsmanns ræfill
stendur í heimildum), kom hálf
kjökrandi til Skúla og tjáði hon-
um vandræði sín. Sýnir það eitt
með öðru, að Skúli hefir verið
orðinn að góðu kunnur, sem vin-
ur og verndari fátæklinga, að
maðurinn sk^ldi þora að ávarpa
hann, sjálfan lándfógetann. Var
saga mannsins sú, að hann hafði
keypt efni í pils handa konu
sinni út í skipi, sem lá þar. En er
hann kom í land tók kaupmaður
efnið af honum. Skúli hafði það
til siðs, ef honum gramdist að
segja álit sitt og skoðun á máli
sem skildist og hafði þá til að
vera nokkuð stórorður. Varð
honum að orði: “Miklar and-
skotans heybuxur eruð þið!” —
Og snaraðist inn í búðina, og
maðurinn á eftir honum. Stóðu
þeir svo þegjandi í búðinni, en
þá víkur Skúli sér að manninum
og segir “Ætlaðir þú ekki að fá
í pils handa konunni þinni?” —
“Jú, herra minn”, svaraði mað-
urinn. Skúli sagði þá við verzla-
manninn: “Mældu honum í pils-
ið!” — Verzlam. kvað manninn
vera skuldugan, en gerði þó sem
Skúli bauð. — “Þarf konan þín
ekki líka efni í svuntu?” spurði
Sagði Guðmundur á Sandi um
séra Sigurð í Vigur. Sannaðist
það gjörla á Skúla fógeta. — Því
auk hinna erlendu kaupmanna
[ sumra hverra, er hann átti í
höggi við og einkis skyrruðust í
viðskiftum við hann, voru einnig
nokkrir íslendingar, sem beittu
hinum lævíslegasta og níðang-
[ urslegasta rógi gegn honum.
[ Óvíst er þó, hvort þessir menn
hafa verið á mála hjá einokun-
arkaupmönnum og er miklu lík-
legra, að þeir hafi einungis verið
Ivenjulegir skemdarverka sjálf-
boðaliðar. Var Skúli ataður hin-
um örgustu svívirðingum og all-
ar hugsanlegar vammir og
skammir bornar á hann, bæði í
i bundnu og óbundnu máli.
| Einn þessara spellvirkja var
igáfaður auðnuleysingi og hefir
! nafn hans einungis varðveist í
sögunni fyrir mótdrægni hans
við Skúla. Hét maður sá Jón
Marteinsson. Segir Jón Grunn-
víkingur svo um nafna sinn: “Sá
famosus þræll og réttur spitzbub
und galgenvogel”. Hafði Jón
Marteinsson og sýnt honum
pretti. Munþað þó ekki hafa ráð-
ið mestu, því hann var ekki svo
viðkvæmur gagnvart sjálfum
sér. En Skúli var eftirlæti
Grunnvíkingsins og níð um
Skúla gat hann hvorki gleymt né
fyrirgefið.
Jón Marteinsson hafði eins og
fleiri samið ritgerð: “Um við-
reisn Islands,” auðvitað á
dönsku, því þá var fremur von
um að hægt væri að hafa áhrif á
stjórnina. Segist hann hafa af-
hent Skúla ritgerðina árið 1754:
“En hann álíti sig auðvitað alt of
gáfaðann og mikinn mann til að
sinna slíku”. — Telur Jón að
uppástungur og “project” Skúla,
og þeirra sem honum fylgdu að
ævarandi tjóns og eyðileggingar.
málum, muni verða landinu til
Ennfremur segir hann að Skúli
svíki fé út úr stjórninni til eigin
þarfa undir yfirskini ósérplægni
og ættjarðarástar. Árið 1757
sendi Jón svo stjórninni aðra
ritgerð frá sér: “Um ástand Is-
lands”. Kveður þar mjög við
sama tón, og segir hann, að Skúli
eigi sök á ófarnaði lands og
þjóðar.
Rógburður og níð.
Sama máli gegnir og um rit-
smíðar séra Sæmundar Hólm,
sem einnig komu á dönsku. Finn-
ur hann Skúla flest til foráttu.
— Gengur hann jafnvel svo
langt að hann segir að Skúli hafi
af ásettu ráði flutt fjárkláðann
hingað til lands. En eins og kunn-
ugt er, barst fjárkláðinn hingað
með útlendum hrútum, er fengn-
ir voru til kynbóta fjárbúsins á
Elliðavatni, er rekið var á veg-
um “Innréttinganna”. Olli sú
plága ógurlegu tjóni.
Segir Þorv. Thor., að lítið sé að
marka, hvað Sæmundur segi, um
þá menn, sem honum er illa við.
Og bætir við: “Framfaramenn
18. aldar fengu fyrir tilraunir
sínar og ósérplægni engar aðrar
þakkir hjá alþýðu en níðkvið-
linga, skammir og skæting”. Á
þeim tíma, þegar engin blöð
voru hér á landi, var kveðskap-
urinn öruggasta leiðin, til að
auka hróður manna og einnig til
að rista þeim hið naprasta níð.
Því vísur og kviðlingar bárust
með mönnum landshomanna
milli.
Voru það fleiri en Skúli einn,
sem urðu fyrir barðinu á róg-
burði og níði, í stað viðurkenn-
ingar og þakklætis. Þannig var
og um ágætismanninn Eggert
Ólafsson. — Kvað hann þessa
dapurlegu vísu, er rógburðurinn
hafði flæmt hann úr landi:
“Öfund knýr og eltir mig
til ókunnugra þjóða;
fæ eg ekki að faðma þig
fósturlandið góða.”
“Er hann sigldi héðan sviftur
sínu Salario árið 1764 og bjóst
varla við íslands aftur að vitja”.
Skömmu eftir að Eggert var far-
inn utan, sendi Skúli honum
bréf, og er þar í þessi vísa eftir
Skúla. — Einnig á því sviði, var
hann liðtækur vel; þó ekki verði
hann langlífastur með þjóðinni
fyrir kveðskaparhróður sinn:
“Farðu vel af fósturjörðu
farðu vel með frægðarorði,
farðu vel, þótt autt sé skarðið!
farðu vel í hilmisgarði!”
Framh.
SVAR — TIL SVEINKA
Golsótt sál þín flónsku fús
flaggar sjálfshóls trompum!
Skynblind eins og skógarlús
sem skríður í fúa stompum.
Dauðans teygju dánumanns
dómgreind trúir enginn!
Allir vita, að vísan hans
var að láni fengin.
Þ. K. K.
Neðanmálssögur blaðanna,
aðrar bækur, blöð og tímarit
gefin út hér vestan hafs, eru
keypt góðu verði hjá:
Björnsson’s Book Store
702 Sargent Ave., Winnipeg
Á FRÍVAKTINNI
Árni Sigurðsson hefir maður
heitið, auknefndur bankó. Hann
átti heima á Löndum í Stöðvar-
firði eystra og mun hafa dáið
um 1840. Ámi bankó hafði orð
á sér fyrir að vera eindæma lag-
inn og slungnin þjófur. Var hon-
um aldrei hegnt fyrir þjófnað
sinn. Þó menn þættust standa
hann að verki, slapp hann æfin-
lega.
•
Einu sinni kom Árni á bæ og
beiddist gistingar og fékk hana.
Þá stal hann hangnu krofi ofan
úr eldhúsi, og bað konuna að
sjóða það fyrir sig. Hún gerði
það. En um morguninn saknaði
bóndi krofsins og varð málóður
við Árna og sagði að hann hefði
stolið krofinu. Árni svaraði: “Át
eg meira af því en þú?” og svo
var búið með það.
•
Öðru sinni var Árni í kaupstað
sjóveg og voru fjórir á bát. Þá
stal hann kjöttunnu af plássinu
og velti henni í bát þeirra fé-
laga, og svo héldu þeir af stað.
En er þeir voru skamt komniv
var tunnunnar saknað, og ruku
menn í bát og rem á eftir þeim.
En þeir, sem með Árna voru,
urðu hræddir. Hann sagði þeim
þá, að þeir skyldu bíða og fara
sér ekki óðslega. Sagði hann að
þeir skyldu láta tunnuna síga í
böndum niður í sjóinn og
smeygja lykkjunni á böndunum
ofan á stýrisjámið neðra. Það
gerðu þeir og biðu svo hinna, en
létust samt vera að lagfæra hjá
sér eitt og annað. Nú komu hinir
og bám upp á Árna, að hann
hefði stolið tunnunni. Það var
máltak Árna, að hann sagði: —
“Ojá, ojá”. — “Ojá, ojá, takið
þið hana þá,” sagði hann. Þeir
rifu alt upp úr bátnum og fundu
ekki og hættu svo, en þó höfðu
þeir hann grunaðan. Reru þeir
síðan á burt. Árni sagði félögum
sínum að dabla hægt áfram þar
til þeir kæmust 1 hvarf. Þá tóku
þeir inn tunnuna og héldu sína
leið.
•
j Enn var það einhverju sinni
að Árni var staddur í kaupstað
og hafði komið sjóveg. Gisti
hann ásamt félögum sínum á
bæjum kringum kaupstaðinn og
höfðu poka sína geymda í búð
hjá beykinum. Þar í búðinni var
mikið af svokölluðum pípustöf-
um. Þeir þóttu hentugir til
smíða. Þegar þeir félagar komu
í bátinn, þá tók einn til máls, og
sagði, að gaman hefði nú verið
að eiga fáeina pípustafi. Ámi
spurði, hvort þeir hefðu tóman
poka. Þeir fengu honum poka.
Hann stakk honum undir bum
sína og fór upp í búð til beykis-
ins og sagði, að þar hefði orðið
eftir poki. Beykirinn sagði að
hann skyldi leita í stöfunum.
Ámi gerði það, henti þeim og
skelti saman og milli þess lét
hann í pókann, þrífur hann svo
upp og kastar á bak sér og segir
um leið: “Hérna kemur djöfull-
inn”, kvaddi síðan beykinn og
fór í bátinn til félaga sinna, og
svo slapp hann með það.
•
Einu sinni kom Árni á bæ, og
stal nærpilsi af konunni, spretti
því í sundur og bað síðan kon-
una um að sníða sér brók úr því.
Hún gerði það og grunaði ekkert.
•
1 annað skifti var Árni í kaup-
stað og bað um hatt til kaups.
Búðarmaður kom með marga
hatta, suma stóra og aðra minni,
en seint gekk að fá mátulegan
hattinn. Um síðir tekur hann
einn, setur hann upp og segist
vilja kaupa. Var þetta prettur
Árna. Hann setti upp tvo hatt-
ana, þann stærri utan yfir þann
minni, og hafði þar með tvo fyrir
einn.
•
Það var eitt sinn að Ámi kom
í kaupstað. Þá stal hann kram-
vörupoka og setti hann ofan í