Heimskringla - 08.05.1946, Side 4
4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. MAl 1946
iCtctmskrituiUi
(StofnuO lSSt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir 6endist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanúskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 8. MAI 1946
Fyrirmyndirnar
Eitt helzta áhugamál landstjórnarinnar hefir verið að halda
vöruverði og vinnulaunum í sem beztu jafnvægi. Það hefir ekki
verið vandalaust, að gera þetta svo öllum líki. En það hefir hepn-
ast furðanlega yfir öll stríðsárin. Hjá verðhækkun varð að vísu
ekki alveg komist, en verðlagsskráin hefir samt sparað þjóðinni
í heild sinni meira fé en menn hafa gert sér grein fyrir. Mesta
hættan sem yfir vofði, var að verkalýðurinn krefðist kauphækk-
unar í hlutfalli við hækkun vöruverðs þegar ekki var við það
ráðið. En öll stríðsárin bar mjög lítið á þessu og hreint ekki vonum
framar. Almenningur sá og skyldi, að viðskifta- og fjármála-öng-
þveiti varð að forðast, ef vel átti að fara.
En hvernig hafa nú þeir, sem trúað hefir verið fyrir velferð
þjóðarinnar, fulltrúar alþýðunnar, eða þjóðfélagsins, gætt skyldu
sinnar í þessu? Hafa þeir vemdað þennan dýrgrip, fjármálajafn-
vægið? Það er saga og hún óprúð, frá því að segja.
Á sambandsþinginu byrjuðu fulltrúar beggja deilda þingsins
á því, að hækka vinnulaun ^jálfra sín, um tvö þúsund dali á ári.
Það hefði margur fjölskyldufaðir, sem fyrir þremur til fimm og
stundum miklu fleiri heíir að sjá og hefir tekjur, sem nema 1600
dölum á ári eða minna, ástæðu til að spyrja, hvort þingmennirnir
hefðu unnið kauplaust áður. En sem kunnugt er gerðu þeir þaðjhrejnjna írann
nú ekki alveg. Þeir höfðu fjögur þúsund dollara árskaup fyrir
hækkunina. Margur hefði nú sætt sig við það, að minsta kosti
meðan hlutirnir voru að jafna sig eftir stríðið. En það gerðu
þingmennirnir ekki.
Eftir þetta fara fylkisstjórnirnar að leika þetta eftir Ottawa-
borgara dreifðir út um Þýzka-
land og önnur lönd Evrópu, sem
enga löngun hafa til að hverfa
heim til Póllands, eins og það nú
er.
Harmleikurinn er þessi, að nú
að stríði loknu skuli ekki vera til
Pólland, sem allir Pólverjar,
hvort sem hægra eða vinstra
megin eru í stjórnmálum, geta
felt sig við og búið í saman í sátt
og friði.
Pólland var fyrsta landið, sem
nazistar réðust á með sínum öfl-
uga her. Hugrekki og hetjuanda
íbúanna mun sagan aldrei
gleyma. Lýðræðisþjóðunum er
það bæði áhyggju og hrygðar-
efni, að þetta er nú þannig og
það skyggir á fögnuðinn á þess-
um þjóðhátíðardegi landsins.
Megi framtíðin enn færa þess-
ari hugdjörfu en þrautpíndu þjóð
uppfyllingu frelsisdrauma sinna.
‘HAPPY BIRTHDAY’
Á sunnudaginn var (5. maí>
varð Mrs. Anna Ólafsson níutíu
og eins árs að aldri. I tilefni þess
bauð Benedikt, sonur hennar, og
Póstar um Canada
Louis Riel — 1844-1888
Þegar Canada-stjórn fékk aft-
ur umráð þeirra hálf-miljón fer-
kona hans öllum bömum gomlu mílna af landij sem áður höfðu
I konunnar, sem hér í bænum búa,
1 og mönnum þeirra og börnum,
j ásamt nokkrum vinum afmælis-
barnsins, til fagnaðar á heimili
þeirra hjóna í St. Vital.
Komu boðsgestir um kl. 2 um
daginn og urðu rúmir tuttugu
að tölu. Skemtu menn sér fyrst
við það, að óska gömlu konunni
til lukku með aldurinn, og ósk
■ um lengri lífdaga og góða heilsu,
sem hún tók á móti með brosi og
sagðist hafa heyrt það í ungdæmi
sínu, að fyrstu hundrað árin
væru erfiðust, en eftir að því
takmarki væri náð væru þau
SMÆLKI
Þessi gullkorn eru í grein Páls
Bjarnasonar í síðustu Heims-
kringlu:
“Undir ráðsmensku hennar
(þ. e. Iran-stjórnar), réðu fáein-
ir auðmenn yfir öllu í landinu,
en alþýðan var ömurleg og alls-
laus þrælastétt. Og með þannig
ástand fyrir augum, er ekkert
líklegra en það, að Rússar vilji
greiða fyrir fólkinu í þeirri frels-
isbaráttu----------”
Svo það var til að efla frelsið,
sem Rússar ætluðu sér að
verið veittar Hudson’s flóa fé-
laginu, sást Ottawa-stjórninni
yfir nokkuð, sem alt annað en
góðar afleiðingar fylgdu. Áður
en afsölunin fór fram 1869, hafði
verið ákveðið að mynda eitt ný-
lenduhérað úr öllu þessu óbygða
landi. Samkvæmt því, var Wil-
liam McDougall sendur vestur,
til að taka þar við yfirstjórn
(govemorship).
Yfirsjón stjórnarinnar var í
því fólgin, að ráðfæra sig ekki
við frumbyggjara þessa héraðs.
Þeim var ekki neitt um það gef-
ið að vera stjórnað frá Ottawa.
næstu hægðarleikur. Að þessu ! Qg Metis.arnir (Indíána flokkur)
kvaðst hún nú keppa og engu ákváðll) ag láta ekki af því verða.
Þeir óttuðust að verða sviftir
tungu sinni og skólum. Þegar
McDougall kom vestur, varð
hann þess var, sér til undrunar,
að hann fékk ekki að halda á-
kvíða.
Að þessu loknu settust sumir
við spil, og þar á meðal afmælis-
barnið, en aðrir spjölluðu sam-
an. Að hæfilegum tíma liðnum
settust menn að snæðingi, já, að |fram ferð sinni til winnipeg. Lið
Louis Riel stöðvaði hann við
landamærin syðra og McDougall
frétti þar, að bylting ætti sér
kræsingum, sem framreiddar
voru bæði af rausn og prýði. —
“Skorti þar ekki neitt af neinu,
“Annað, sem Rússum er
brugðið um, er það, að þeir hafi
eyðilagt og jafnvel flutt af landi
burt vopnaverksmiðjur þær og
nema skort á lystarleysi”, eins og . Rauðár.bygðinni (Red Riv
Káin mundi hafa orðað það. | er Settlement).
Að enduðu borðhaldi tóku j Fort Garry (Winnipeg) tók
sumir aftur til spilanna en aðrir | Riel hð hans; var { skyndi
róbbuðu saman og toku þar við ,., ,, , ,
, * ^ . stjorn sett a laggirnar og var
er aður var fra horfið, og þvi . . ... ,
, . Riel forseti hennar. Stjorn hans
heldu þeir afram þar til þeir i ii , *•
i var við liði nokkra manuði og í
voru kallaðir til kaffidrykkju og I .. . *.
, ,, , . „ , , _ .sæmilegu gengi, en a emræði
bakkelsis. En þær kokur, drott-!, , , , ., , . , .
, \ , þottx bera hja henm; var þeim
mn mmn! — hvitar, gular, rauð- - - —
ar, bláar, og sumar, eg get svarið , ,,.
. ’ 00 , , , sem a moti voru.
það, í litum þeim, er myndast í
! skotið umsvifalaust í fangelsi,
höfðingjunum og hækká sitt þingkaup. Það var undir eins gert af : VQpnj gem japanir höfðu í Man-
Manitoba-fylkisþingmönnunum og víða, eða víðast í öðrum fylkj- j sjúríu._Hvað sem satt kann
um. Þar hefir ekki mikið verið hugsað um ákvæðin, er gerð voru að vera f þyi ^yi ekki er hyggi.
legt að treysta því sem blöðin
segja), finst mér það fremur lítil
ástæða til illinda. Fólkið þar
hafði lítið með það góz að gera,
úr því að stríðið á að vera búið”.
Það er alt annað að gózið sé í
höndum Rússa. Ætli þeir hafi
tekið það til að fleygja því í sjó-
inn.
Þá finnur P. B. að því, að
G. S. Thorvaldson hafi farið
fram á að “þrykkmyndir” væru
teknar af fingurgómum manna,
sem rússneska njósnara flokkinn
fylla í Canada. Heimskringla er
sammála P. B. um það, að þessi
uppástunga Thorvaldsonar, sé
lítils virði og alt of væg hegning
— á rússneska vísu.
•
Þá heldur P, B. fram, að
“Hoover hafi í annað sinn verið
sendur út af örkinni til þess að
ginna Evrópu-þjóðirnar í flokk
fasista með mat og fögrum lof-
orðum. Þetta er fagurt mælt
um Bandaríkja þjóðina, eftir alt
sem hún hefir gert í stríðinu í
þeim ejina tilgangi, að verja
frelsi og réttindi smáþjóðanna,
án þess að krefjast eyris af þeim í
löndum eða fé. Það er aðeins ein
þjóð, sem
og svo miklu vörðuðu til að sporna við dýrtíð í landinu.
Og þá virðdst bæjarstjórnirnar ekki vera neinn eftirbátur í
þessu. I Winnipeg hækkaði bæjarstjórnin kaup nefndarmanna
sinna nýlega til mikilla muna. Og það er ekki eins dæmi á þess-
um síðustu tímum að bæjarstjórnir geri þetta.
Á sama tíma og verið er að biðja þjóðina að sporna við dýr-
tíð og hættu af uppsprengdum vinnulaunum og vöruverði, eru
allar stjórnir, háar og lágar að breyta gagnstætt því.
Það er bága fyrirmyndin.
En auk þess að ganga þannig á undan og brjóta öll boðorð
sem lifa átti eftir um að halda jafnvægi í athafna og viðskiftalífi
þjóðarinnar, er á það lítandi, hvernig þessi launahækkun þjóðar-
fulltrúanna horfir að öðru leyti við. Það eru hæg heimatökin
fyrir þeim, að hækka laun sín. Þeir hafa valdið til þess sjálfir.
Þéir greiða einir atkvæði um það. En er þetta frá siðferðislegu
sjónarmiði ábyrgðarlaust? Eru mennirnir sem þetta gera, sér
einskis meðvitandi um að þeir séu þjónar almennings og að löggjöf
sem þessar kauphækkanir, ætti að vera samþykt með almennings-
atkvæði? Frá þessu sjónarmiði, er þetta velsæmisbrot, sem þjóð-
arfulltrúar ættu ekki að láta sér standa á sama um.
Það má með nokkrum rétti segja, ef dæma skal af þessu, að
það hafi verið eitt aðal löggjafarstarf þjóðarfulltrúanna á þessu
viðreisnarári, að semja lög um launahækkun fyrir sjálfa sig. Þeir
hafa ef til vill nokkur þörf lög samið. En það er eftirtektavert,
hvað þetta kauphækkunarmál þeirra var þeim alment ofarlega í |
huga. Bendir það ekki á að menn, sem nú bjóða sig fram í full- >
trúastöður þjóðfélagsins, séu að verða ögn sjálfelskari, en áður I
hefir tíðkast? I
Vissulega. Og það er ein sönnun þess máls, sem haldið hefir
verið fram í þessu blaði, að þörfin á beinni löggjöf sé að verða
óumflýjanleg.
HARMLEIKUR
PÓLLANDS
Það var 3. maí 1791, sem
sjálfstæðisstjórnarskrá Póllands
var samþykt. Frá því og alt til
þessa dags, hefir þriðji maí verið
haldinn sem sérstakur þjóðhátíð-
ardagur. En nú er ekki eitt Pól-
land til heldur tvö — annað, sem
eitt af fylgitunglum Rússlands,
en hitt það Pólland, sem í hjört-
um manna og kvenna býr víðs-
vegar út um heim, sem börðust
fyrir frelsi og sjálfstæði landsins
síns sem sjálfsögðu, þegar sig-
urinn yrði unninn á nazistum.
Enginn, sem óháðum augum
lítur nú á Pólland, getur fagnað
yfir ástandi þess. Engin þjóð
var harðara leikin af nazistum
í þessu stríði, en pólska þjóðin,
og engin þjóð sýndi aðra eins dáð
og hugrekki og hún, er hún hóf
ein vörnina móti ofurefli nazista.
Hið “Nýja Pólland” er, af Can-
ada, sem út um heim, með hálf-
um huga viðurkent, vegna þess,
lönd og þjóðir hefir ,
að ekki er gott að vita, hvort það hremt í þessu stríði og það er
er hið eiginlega sjálfstæða Pól-lþjóðin, sem P. B. tilbiður — j
land, eða aðeins eitt af hernumd-! Rússland. Samkvæmt Atlants-1
um fylkjum annarar þjóðar — hafssáttmálanum, sem Banda-
Rússlands.Bandaþjóðir þess óska j ríkin áttu hugmyndina að, var
þess, að úr því verði sjálfstætt1 ekki til þess ætlast að nein
frjálst Pólland. En það sem er Bandaþjóðanna kæmu, sem land-
víst, er þetta, að það er annað j vinningaþjóð út úr þessu stríði.
Póíland til, sem þúsundir á þús- Russar einir hafa brugðist því
und ofan af Pólverjum dreymir ! _ hafa hremt níu þjóðir nú þeg-
um, og sem þeir börðust fyrir,'ar og ætluðu að bæta tíundu
margir við hlið Canada-hersins,
og eru nú ekki viljugir að halda
heim til Sovét-Póllands. Á með-
al þeirra er hinn mikli her undir
forustu Anders hershöfðingja á
Italíu. Hin nýja stjórn Póllands,
hefir boðið þeim vernd frá póli-
tískum ofsóknum ef þeir komi
heim. En flestir þeirra eru ófús-
og
þjóðinni við, írönum, ef
hefði verið kostur.
þess
Svipaður andi og í áminstri
grein P. B. kemur fram í grein
Th. Bardals er fyrir skömmu
birtist í Hkr. Lýsingarnar af
sælu Pólverja út af því að vera
enn einu sinni sviftir frelsi sínu
ir til þessa, eins og nú er högum '0g vera stjórnað af Rússum, er
háttað á ættjörð þeirra. Þeir - omengað uppsölumeðal.
kjósa heldur útlegðina. Fjöldi ,_____________________
þeirra óskar að setjast að í Can-! Heimskringla er til sölu hjá
ada, Bandaríkjunum eða Astral- ^ hr. bóksala Árna Bjarnarsyni,
íu. Þá er mesti fjöldi pólskra Akureyri, Island.
úðanum yfir Niagara-fossi. Og
mest af þessum litafans hvarf
eins og dögg fyrir sólu, ofan í
boðsfólkið.
Mrs. Önnu Ólafsson bárust
mörg heillaskeyti á þessum af-
mælisdegi sínum, í bréfum, kort-
um, blómum og símskeytum, og
voru sum þeirra langt að komin,
svo sem Englandi, Vancouver,
Utah og eg held frá Islandi. Var
Þetta ánægjulegt fyrir gömlu
konuna, og gladdist hún mikið
af að vita, að svona margir
myndu eftir sér og afmælisdegi
hennar. Enda lék hún á alls oddi
allan daginn til klukkan tíu um
kveldið, að hún kvaddi börn og
vini með kossi og handabandi, er
þá héldu heim ánægðir yfir sjálf-
um sér, heimsókninni og líðan
gömlu konunnar.
Þrátt fyrir hinn háa aldur er
Mrs. Ólafsson stálhraust til sál-
ar og líkama, er tekið er til
greina allar kringumstæður og
hvað hún hefir gengið í gegnum
um hina löngu æfi sína. Hún
hefir góða sjón og heyrn, þó svo-
lítið sé farið að sljófgast frá
æskuárunum, spilar bridge fram
á nætur, og spilar vel; hún
saumar, prjónar, heklar og
mundi spinna og vefa ef hún
hefði rokk og vefstól, og ekki
nóg með það, eg sá hana bregða
sér í marzúka, á síðustu jólum,
við Bensa son sinn. Geri aðrar
kerlingar betur níræðar.
Að endingu óska eg (og eg
veit að allir vinir hennar gera
það sama), Önnu allrar blessunar
á komandi árum, en umfram alt
sömu heilsu, glaðværðar og um-
hyggju eins og hún hefir notið
undanfarin ár. Það hefir fylli-
lega sannast á Önnu heilræðið.
sem Hannes Hafstein gaf:
“Láttu ei víl þér veginn þyngja,
vertu ætíð til að syngja,
láttu þér verða langt til tára,
létt um bros til hinztu ára;
svo má lífsins sólskin fanga,
silfurhærur, rjóða vanga.”
Sv.
Stjórn Canada vildi jafna
þessar sakir án ofbeldis og sendi
nefnd manna, að finna stjórn
Riels að máli. En um sættir var
ekki að ræða og þegar Thomas
Scott, ungur loyalisti, sem fangi
var hjá Riel, var drepinn og ilt
verk þótti, sendi sambands-
stjórnin undir eins lið út af örk-
inni, til að kveða byltinguna nið-
ur.
Þeirri sennu lauk með því, að
Riel flúði til Bandaríkjanna. Var
hann þar í 15 ár og kom ekki til
baka fyr en Metis-arnir beiddust
þess að hann undirbyggi bylt-
ingu í annað sinn.
Eftir fyrstu byltinguna 1870.
settist mikið af Indíánunum að í
Saskatchewan-dalnum. En þeg-
ar aðrir innflytjendur fóru einn-
ig að koma þangað, héldu Indí-
ánar, að stjórnin í Ottawa hefði
í huga að taka héraðið frá þeim
— og kvörtuðu undan því við
stjórnina. En stjórnin gaf þessu
því miður engan gaum. Ætluðu
Indíánar þá, að þeirra biði ekk-
ert annað en að verja bygð sína.
Indíánar í nærliggjandi bygð-
köllun fyrir Hkr. í Winnipeg.
Áskrifendur eru beðnir að minn-
ast þessa og frá þeirra hálfu gera
honum starfið sem greiðast. —
Símanúmer hans er 28 168.
um tóku einnig að kvarta undan
því, að frelsi þeirra væri í hættu
og ályktuðu það af því að meðlag
stjórnarinnar var þá lækkað.
Riel kom og gerist foringi
Metisanna, er settu þá á fót
bráðabirgðar stjórn í Saskat-
chewan. Ottawa-stjórninni varð
bylt við, er hún frétti að önnur
bylting væri hafin. Við Duck
Lake, þar sem byltingin hófst,
voru níu menn úr riddaralög-
reglunni drepnir. Eftir það geys-
aði bylting um alla norðurbygð-
ina ,sem þá var, og hver árásin
var eftir aðra hafin.
\
Stjórnin gat nú komið liði sínu
skjótar á vettvang, en í fyrri
uppreisninni. C. P. R. jámbraut-
in var nú komin um vesturland-
ið. Byltingin entist ekki nema
tvo mánuði og höfuð-orustan var
ekki nema ein, við Batoche, þar
sem Riel hafði sínar bækistöðv-
ar. Lauk henni með því að Riel
gafst upp, mál hans var rannsak-
að og hann fundinn sekur um
landráð. Hann var tekinn af lífi í
Regina.
Louis Riel var fæddur í St.
Boniface, Manitoba, 23. okt.
1844. Hann fór til Montreal og
gekk þar lengi á skóla, en kom
vestur að námi loknu.
Hjá honum vaknaði brátt á-
hugi fyrir málefnum Metisanna
(móðir hans var kynblendingur)
og hann varð brátt gerður að
itara Comite National des Metis,
sem var félag, sem aðallega var
til þess myndað, að vera á verði
og mótmæla yfirráðum stjórnar
Canada í norðvesturlandinu.
Riel var kosinn 1873, sem
fulltrúi Provencher á þingið í
Ottawa og aftur 1874, en honum
var við eiðtökuna bönnuð þing-
seta. Hann var undir landráða
kæru út af fyrri uppreisn-inni og
átti hér ekki vært í landi.
Mál Riels var aldrei sagt til
hlítar prófað. Hann var viður-
kendur sem maður miklum hæf i-
leikum gæddur, en átti stundum
ilt með að stjórna sér. Sir Wil-
fred Laurier kom Riel til varn-
ar í máli hans í ræðu 1885 og
kvað stjórnina eiga að koma í
veg fyrir, að Riel yrði líflátinn.
Þykir sú ræða all-fræg. Hann
hélt fram, að Riel væri haldinn
brjálæði og ætti þessvegna ekki
að vera hengdur.
Góða sögufræðinga greinir á
um hvort þarna var verið að
gera rétt eða rangt. Og víst er
um það, að stjórnin gerði axar-
skaft í því, að sinna ekki kröf-
um Indíána, þessum frumbúum
sléttufylkjanna. Málefni Metis-
anna var þess vert, að vera í-
hugað vel og gaumgæfilega, en
sem ekki var gert.
SKEYTI FRÁ ÍSLANDI
29. apríl, 1946
Hér með sendist afrit af sím-
skeyti frá utanríkisráðuneytinu
í Reykjavík, sem sendiráðinu
barst í dag, og hefir að geyma
yfirlýsingu, sem forsætisráð-
herra gaf á föstudag s. 1. í um-
ræðum á Alþingi um bæki-
stöðvamálið svokallaða.
Virðingarfylst,
Thor Thors
Reykjavík, 29. apríl
Forsætisráðherra gaf útvarps-
umræðum föstudagskvöld eftir-
farandi upplýsingar bækistöðva-
málinu. Okt s.l. barst ríkisstjórn
Islands erindi frá ríkisstjórn
Bandaríkjanna þar sem fyrir-
spurn gerð hvort ríkisstjómin
muni vera fús hefja umræður
við fulltrúa ríkisstjórnar Banda-
ríkjanna leigu langs tíma bæki-
stöðvum þrem tilgreindum
Sigurður S. Anderson, 800 stöðvum hér. Ríkisstjóm Banda-
Lipton St., hefir tekið að sér inn- ríkjanna ítrekaði jafnframt til-
boð til ríkisstjómar Islands
mundi eindregið styðja umsókn
ísland verða ein hinna samein-
uðu þjóða tilboð þetta var fyrst
gert meðan San Francisco ráð-
stefnan stóð aftur í september
1945. I þessum tillögum Banda-
ríkjanna ráðgert að ef og þegar
Island verður meðlimur banda-
lagi sameinuðu þjóða gætu þær
bækistöðvar sem Bandaríkin
kynnu öðlast Islandi orðið heim-
ilaðar öryggisráðinu til efnda
skuldbindingum sem Island
mundi taka samkvæmt sáttmála
sameinuðu þjóða. Ríkisstjóm
Bandaríkjanna fullvissaði Island
ennfremur Bandaríkin mundu
taka allan kostnað byggingum
rekstri bækistöðvanna og þeirra
réttinda sem Bandaríkin kynnu
öðlast mundi verða neytt með
fullri virðingu fyrir sjálfstæði
fullveldi íslands án afskifta inn-
anríkismálum eftir nefnd um-
boðsmanna allra þingflokka
hafði rætt málið ítarlega ákvað
ríkisstjórnin 6/11 afhenda sendi-
herra Bandaríkjanna erindi þar
sem segir quote 25. febrúar s.l.
lýstu allir flokkar Alþingis yfir
þeir óskuðu Islendingar yrðu þá
þegar viðurkendir sem ein hinna
sameinuðu þjóða enda þótt Is-
land hafi enn eigi öðlast þessa
viðurkenningu þykir mega
treysta mjög bráðlega komi að
því svo verði og er ríkisstjórn