Heimskringla - 22.05.1946, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. MAl 1946
FRÁ LOS ANGELES
Hinir morgu íslenzku náms-
menn, er dvelja hér um þessar
mundir gengust fyrir að halda
hér samkomu að kveldi hins 10.
þ. m. Með því aðallega að sýna
þar hreyfimyndir frá íslandi, er
tókst prýðisvel. *
Myndirnar voru flestar frá
Þingvalla hátíðinni 17. júní 1944.
Einnig líka frá Vestmannaeyj-
um og fleiri stöðum á landinu.
Mrs. Emily Ortner, stjúpdóttir
mín, sagði mér að Steingrímur
Arason hefði lánað piltunum
myndirnar. Emily veit um alla
hluti, og það æfinlega, því til
hennar koma flestir þeir íslend-
ingar er hafa hér lengri og
styttri dvöl. Það mætti skrifa
langt mál um gestrisni hennar
og veizluhöld, en eg verð að
halda mig fast við, að reyna til
að lýsa þessari ofannefndu sam-
komu.
Hún byrjaði með því, að hr.
Steingrímur Arason skýrði vel
og nægilega myndirnar, áður en
þær fóru að renna fyrir sjónir.
Hann er þjóðkunnur maður í
skólakenslufræði og ágætt skáld.
Svo kom samkomustjórinn, (í
þetta sinn Sverrir Runólfssoni
fram og tók við allri stjórn, til
endaloka samkomunnar. Mér
virtist hann rækja þarna starf
sitt, líkt og hann væri alvanur
samkomustjóri. Hélt lífi og fjöri
í öllu. Nú fóru myndimar að
renna. Einhver snillingur stýrði
vélinni, sem eg ekki vissi hvað
hét. Hann gaf fólki tíma til að
horfa á hverja mynd fyrir sig,
svo maður naut þeirra þeim mun
betur. Eg sá að fólki tók að
undra, þegar margar eldborgir,
brugðu fyrir, og hraundranga
risarnir dökku, sem standa
staurréttir upp úr spegilsléttum
lognkrýndum stöðuvötnum. Mér
fanst eg væri kominn í kjöltu
móður minnar.
Undraverðasta land í heimi,
býst eg við að einhver hafi sagt,
og það löngu áður en sýning
þessi var á enda komin. Mér ó-
sjálfrátt datt í hug Skjaldbreið-
ar kvæði Jónasar, þar sem hann
segir: “Löngu hefir logi reiður,
lokið steypu þessa við.” Og svo
það sem hann segir síðar í kvæð-
inu: “Titraði jökull æstust eld-
ar, öskraði djúpt í rótum lands,
eins og væri ofan feldra, allar
stjömur himna rans.” Og svo
enn síðar í kvæðinu, kveður Jón-
as mildara: “Drottins hönd þeim
vömum veldur, vittu bam, sú
hönd er sterk, gat ei nema Guð
og eldur, gert svo dýrðlegt furðu-
verk.” Eg féll þarna eins og í
leiðslu, og virtist einhver segja:
Undra skáld í orðsins snilli. Ei-
líft geymast kvæðin þess.
Eg get ekki með orðum lýst
mörgum þeim hugrenningum er
liðu um huga minn við þessa
sýningu í heild. Og þær endur-
minningar er vöknuðu í huga
SVEINBJÖRG 1
SETBERGI
7//P'
Vo*r Foa<f£T
ms VAref
JUNE 15 1S THE LAST DAY
TO MAKE YOUR ENTRY !
XATIONAL BARLEY CONTEST
$25,000.00
in Cash Prizes
Get your Entry Form NOW! All bonafide farmers in
Canada’s Malting Barley areas may compete in this
Contest.
WESTERN DIVISION PRIZES
Manitoba, Saskatchewan and Alberta (including
Peace River Block in British Columbia).
4 Interprovincial Grand Prize Awards
First Prize $1,000.00
15 Provincial Prizes
120 Regional Prizes
Ask your Elevator Agent or Agricultural Representative for full
details on areas eligible and all other information, or write to:
NATIONAL BARLEY CONTEST COMMITTEE
MANITOBA:
Provincial Chairman,
c/o Extension Service,
Dept. of Agriculture,
Winnipeg.
SASKATCHEWAN:
Provincial Chairman,
c/o Field Crop
Commissioner,
Regina.
ALBERTA:
Provincial Chairman,
c/o Field Crop
Commissioner,
Edmonton.
The National Barley Contest is being sponsored for Seed and Malting
Quality Improvement by the Brewing and Malting Industries ox
Canada.
Eftir Guðmund Friðjónsson
mér. Myndirnar margbreytileg-
ar og héldu áfram að koma og
hverfa, með síauknri fegurð og
litskrúð. Nú sýndu þær mér, að
þjóðin hefði farið í sinn bezta
viðhafnarskrúða, vandaðann og Ritstjóri Eimreiðarjnnar fylg-
valinn, til virðingar frelsis og jr þessari sögu úr garði með
mannréttinda, eftir 564 ára ó- þessum orðum:
frelsi, ánauð og kúgun. Svo nú
stendur hún fríð í fjallasal og
frjáls á lækjarmótum.
Saga sú, sem hér birtist, eftir
hinn nýlega látna þjóðkunna rit-
höfund Guðmund Friðjónsson
Geitskór er upprisinn, og frá &andi> mun að líkindum síð_
genginn á þing í almannagjá, og agta smásagail) sem hann ritaði
segir: Ef þið fýsir forna, feðra En eins Qg kunnugt er> var smá.
landið sjá, eitthvað mun þig sagnagerð annar aðaiþáttur rit.
oma, í Almannagjá. höfundarstarfs hans, næst ljóða-
Eftir að búin var sýningin fór gerðinni, svo að smásögur hans
fólk að heilsa hvað öðru. Skúli skifta mörgum tugum. Munu
Bjarnason þar fyrst, og bað mig sumar þeirra jafnan verða tald-
að senda Heimskringlu fáeinar
línur og geta um þessa samkomu
stúdentanna. Hann er þeim in-
lífaður og þeir honum. Skúli er
háættaður maður, vel gefinn og
fitfær, telst í ætt Bjama sál.
Thorarinson, er orti Eldgamla
Isafold, og fleiri þjóðkvæði okk-
ar.
Þar næst kom Guðjmundur
Jónsson operusöngvari, heilsaði
mér og spurði hvort eg væri
ekki maðurinn, er hefði flutt
kvæði á samkomu þeirra á þjóð-
minningardaginn. Eg býst við að
eg sé maðurinn, sagði eg. Guðm
brosti, eftir það tók hann jnig
tali, kynti mig konu sinni og
ungfrú er með henni var. Guð-
mundur hreif mig þarna og
gladdi, líkt og eg hefði mætt
bróður mínum. Hann var svo
þíður og skemtilegur. Eftir að
eg kom heim til mín hefir Guð-
mundur vart horfið úr huga mér.
Hann sagði mér að heimsækja sig
og gaf mér heimilisnúmer sitt,
það er 43 So. Alexander Ave.,
Los Angeles 5, Calif.
Eg bað hann að gefa mér nöfn
þessara góðu söngmanna, er
stanslaust sungu þjóðsöngva
gamla landsins.
Það stóð lítt á því. Hann tók
blað og skrifaði þessi hér eftir-
farandi nöfn: Sverrir Runólfs-
VERZLUNARSKOLANAM
Aldrei hefir verið eins nauðsynlegt og ein-
mitt nú, að hafa verzlunarskóla mentun,
og það fólk sem hennar nýtur hefir venju-
lega forgangsrétt þegar um vel launaðar
stöður er að ræða.
Vér höfum nokkur námsskeið til sölu við
fullkomnustu verzlunarskóla í Winnipeg.
Spyrjist fyrir á skrifstofu vorri þessu
viðvíkjandi, það margborgar sig.
The Viking Press Limited
Banning og Sargent
WINNIPEG :: MANITOBA
ar með því bezta, sem til er í
þeirri grein skáldskapar í ís-
lenzkum bókmentum.
•
Stjóm Búnaðarfélags íslands
rak upp stór augu, þegar henni
barst umsókn frá kvenmanni um
styrk og lán til að byggja nýbýli.
Konan nefndi sig Sveinbjörgu
Sölvadóttur og taldi sér heimili
að Flúðum í Langadal.
Stjóm Búnaðarfélagsins þótti
umsóknin gallagripur. Þar var,
að dómi félagsstjórnar, fátt eða
ekkert þeirra skilríkja, sem þeir
vildu moða úr, sem á rökstólum
sátu. En sökum þess, að þessi
umsókn var sú aleina, sem fé-
lagsstjóminni hafði borist frá
betri hluta mannkynsins, en
stjórnendur búnaðarmálanna
eygðir vel og gæddir beztu
manna yfirsýn, leizt þeim að afla
sér upplýsinga um hagi Svein-
bjargar, og sendu þeir í þeim
vændum spurult bréf hreppstjór-
anum, sem forsjónin hafði sett
yfir Sveinbjörgu Sölvadóttur,
eins og nokkurs konar tímanlega
forsjón. Hreppsjtórinn varð vel
við kvöðinni og sendi stjórn Bún-
aðarféjlagsins bréf, sem hér kem-
ur í dagsbirtuna — í afriti:
.... “Mér er skylt og ljúft og
einnig létt um vik að gefa upp
son7sa*mkömustjóri;" Einár Mar- pýsinSar ™ Sveinbjörgu Sölva-
kússon pianisti; Guðmundur4dottur- Við vomm nágrannar,
Guðlaugsson, Jón M. Guðlaugs- ^aT við vorum unS- °Z síðan
son og Aðalmundur Magnússon. aldur færðist yfir okkur- hef e8
Þetta voru víst aðal beztu söng- haft veður af henni °S afspurn.
mennirnir. Guðmundur eðlilega
söng varla ekkert. Maður eins
og hann má ekki kasta fjársjóð á
gatnamót. Af því mér hug-
kvæmdist ekki þetta atriði, bað
eg Guðm. að- syngja fyrir mig
hestavísu eftir mitt uppáhalds
skáld, Hannes Hafstein, Eg berst
á fáki fráum fram um veg. Eg
Saga hennar er nokkuð einstök
eða fágæt, og vil eg gera fyllri
grein fyrir henni en þörfin bein-
línis krefur og skylda mín sem
embættismanns, ef eg annars má
kalla mig því nafni.
Það er þá fyrst og fremst af
Sveinbjörgu að segja, að hún var
alin upp hjá vandalausu fólki;
held að Guðmundi hafi þótt þaðjVar að vísu eigi hart leikin, en
nokkuð gamaldags, því nú eru skorti þó móðurlega blíðu og föð-
breyttir tímar og ferðatæki. — urlegan stuðning. Hún var
Samt söng hann þetta fyrir mig. draumlynd, viðkvaem og vel viti
Ó herra komi til! Sú rödd!jborin. bókaormur’, þegar hún
Bæ gali, sagði Siggi halti í foma komst höndunum undir, gefin
daga, þegar hann var undrandi. mesi fyrir æfintýri og skáldskap
Dóttir Mr. J. J. Uhlik, 5133 °* eitthvað sk™n { æsku> að
Bakman St., No. Hollywood, so^n‘
sagðist hafa heyrt Guðm. yfirj Hún var athugul snemma og
radio. Hún sagði það sama og spurul í allar áttir. Setberg, sem
eg : Sú rödd! Og raddir, sagði Sveinbjörg vill nú byggja nýbýli
eg, því honum er sama hverjar við, horfir við vesturátt. Gamalt
þrjár raddir hann syngur. Hann fólk í sveitinni sagði, að sólskin í
er jafn yfirgnæfanlegur alstað- berginu milli miðaftans og nátt-
ar. mála vissi á eða boðaði heyþurk
Að lokum vil eg geta þess, að næsta dag, °g var oft litið til þess
þessi ofangreinda samkoma lukk j býru auga. . Sveinbjörg starði
aðist ágætlega. Þegar tekið er , löngum á þenna ljoma í æsku og
tillit til þess, að flestar þessara,beit, að þama í berginu væri
mynda hafa verið sýndar hér ; álfabústaður og dýrindis her-
áður. Erlendur Johnson j bergi- Eg held, að bernskuást
Sveinbjargar á þessum stað valdi
því, að hún vill eiga þar athvarf
á æfikvöldi sínu.
Áríðandi
Þeir sem ætla sér að sækja
þing Bandalags lúterskra kverina
og fara með bus frá Winnipeg til
Argyle, eru beðnir að muna það,
að lagt verður af stað frá Fyrstu
lútersku kirkju, Victor St., kl.
10. f. h. föstud. 31. maí. Áríð-
andi er að allir séu þangað komn-
ir í tíma. Kvenfélögin eru beð-
in að senda nöfn erindsrekanna
og annara sem ætla að fara með
businu, undir eins til Miss L.
Guttormson, 498 Maryland St.
RORGTÐ HETMSKRTNGLTT—
bvf elevmd er goldin sknld
Straumhvik á rennur framan
við Setberg, og er hún söngvin í
bezta lagi, eftir því sem straum-
vötn gerast. Eg geri ráð fyrir, að
henni muni fróun að hljómumj
árinnar.
•
Eg er ekki skáld og get þess
vegna ekki farið með þær ýkjur,
að Sveinbjörg sé svo loðin um
lófana, sem nýbýlalögin heimta
af skjólstæðum sínum. Henni
hafa eigi orðið fastir við hendur
fémunirnir; hefir að vísu unnið
alla daga og fengið kaup sitt
goldið. En hún hefir gefið það
mestmegnis vandalausum börn-
um.
Þó að eg orði þetta þannig,
mætti deila um, hvort börnin eru
henni vandalaus eða vandabund-
in. Það gæti verið álitamál.
Svo er mál með vexti, að
Sveinbjörg trúlofaðist ungum
manni, þegar hún var um tvítugt
— skólapilti á Hólum í Hjalta-
dal. Hún var þar þá vetrar-
stúlka og mun hafa farið þangað
til þess að komast að raun um,
hverra leyndardóma hún yrði á-
skynja á biskupssetrinu forna.
Eg veit eigi, hvort huliðsheim-
arnir lukust upp þar fyrir aug-
um hénnar í hálfa gátt eða bet-
ur. En hitt veit eg, að hún sótti
hverfula hamingju að Hólum. —
Strákurinn brást Sveinbjörgu
áður en langt leið. Og hún tók
sér nærri að missa af honum,
eins og gengur og gerist. Hann
tók sér aðra unnustu von bráðar,
lítils háttar stúlku, sem reyndist
verksmá, óþrifin og eyðslugjörn,
heimtufrek stássrófa og einfeldn-
ingur. Þau bognuðu bæði undir
ómegðarþunga. En Sveinbjörg
reytti til þeirra, einkum barn-
anna, alt, sem hún gat látið í té.
Þessar fómir hefir hún fært
börnunum í tuttugu ár og farið
sjálf flestra gæða á mis, sem
heimurinn kallar því nafni.
Einkanlega fenti og rigndi
gjöfum Sveinbjargar yfir börnin
á tyllidögum — afmælisdögum
þeirra og á stórhátíðum — sæl-
gæti, fatnaði og seðlum. Svein-
björg leit aldrei inn á þann bæ
og forðaðist að verða á vegi hjón-
anna. En ef hún rakst á eitthvert
barn þeirra, sýndi hún því móð-
urlegt atlæti, og varð hún þá
með brosljóma á andliti. Hún
reyndi að dylja þessi atlot fyrir
fulltíða fólki. En fer og flýgur
orð, sem um varir líður, og bros
slíkt hið sama. Og lófamýkt get-
ur ekki leynt sér né vilt á sér
heimildir, þótt vinnuhrukkur
hreiðri sig um lófagullið og sigg-
hnúfar búi að baki hrukkunum.
Engin orð fylgdu gjöfum Svein-
bjargar. Þeim fylgdi hljóður
andardráttur og titrandi, hlýr
hjartsláttur innibyrgðrar þrár,
sem ávaxtaði sjálfa sig og bar
hvert sumar tvennan aldin-
blóma — ef svo mætti segja. En
reyndar nær enginn orðaleikur
yfir þau verk, sem bezt eru gerð
og tileinkuð lífinu.
Eg vil geta þess, að eg ætla, að
Sveinbjörg hugsi sér eigi að
rækta land þarna hjá Setbergi.
Hún mun ætla að lifa á handa-
vinnu eða hannyrðum. Hún er
tóskaparkona frábær, bæði á
spuna og vefnað og á prjónles.
Hún hefir sagt mér, að bústaðinn
þarna hjá Setbergi ætli hún að
gera þannig, að höggva hann inn
í bergið. Það er úr móhellu sam-
an sett og sennilega auðvelt við-
fangs. Þeir, sem þekkja Svein-
björgu og vita, hve undarlega
hún er skapi farin, þögul og inni
í sjálfri sér, gera sér í hugarlund,
að hún elskf bergið, síðan hún
starði kornung á kvöldfegurð
þess. Og í öðru lagi mun hún
veita söng árinnar áheyrn og
hafa af honum dægrastytting. —
Annars er eigi hætt við, að tó-
skaparkonunni leiðist, meðan
hún getur unnið í höndum sín-
um áferðargóðan tóskap. Og eigi
sækir iljakuldi á þá, sem fóta-
skörin dillar.
Eg held, að eg hafi þá sagt það,
sem nauðsyn krefur, um þetta
mál. Eg þarf eigi að taka það
fram, að þessari konu kæmi vel
notalegt svar. Húft er ákaflega
viðkvæm, þó að hún tali eigi um
tilfinningar sínar. Lífið eða at-
vikin hafa kramið hana, hjarta-
rætur hennar. Það þarf eigi
skáld til að skilja það, að kona
sækist ekki eftir einlífi vegna
sérvizku. Hún þráir aðstoð lífs-
förunautar. En þegar sú von
brezt, lendir hún inni í nokkurs
konar forsælu, smám saman,
lengra og lengra. Sumtim er virt
til mannfælni þess konar hlé-
drægni, eða þá til geðbilunar,
eins og við vitum.
Hreppstjórinn í N.—hreppi,
Bergur Ásmundsson
!
Þegar tólf tungl höfðu komið
upp fyrir sjóndeildarhring og
gengið undir hann, fékk Svein-
björg vélritað bréf frá skrifstofu
nýbýlasjóðs, og var það á þessa
leið:
• “Vér höfum fengið og athugað
ítarlegt bréf hreppstjórans, sem
vér báðum um upplýsingar við-
víkjandi nýbýlishugmynd yðar
og fyrirætlunum. Yður er hér
með tjáð, að lög og reglur Ný-
býlasjóðs eru því til fyrirstöðu,
að þér getið að svo stöddu fengið
umbeðinn styrk. En úr þesu get-
ur rætzt — á sínum tíma; því að
í ráði er að skipa milliþinga-
nefnd til að gera tillögui> um
breytingar á ákvæðum Nýbýla-
sjóðs, lögum hans og reglugerð.
Þessi nefnd mun hafa fyrir odd-
vita bónda, sem vanur er milli-
þinganefndarstörfum, og mun
nefndin, undir leiðsögn hans,
verða hliðholl betri hluta mann-
kynsins, sem löngum ber skerð-
an hlut frá borði í lífinu. Að svo
vöxnu máli getum vér eigi gefið
yður annað svar en þetta. Vér
væntum þess, að þér lifið það, að
sjá óskir yðar ræt^st, og kveðj-
um yður í þetta sinn með vin-
semd og virðingu.”
Milliþinganefndin, sem fjalla
átti um þetta mál, sat á rökstól-
um þrjá vetur — og hlaut fyrir
störf sín, þ. e. a. s. tillögur —
50,000 krónur.
En meðan nefndin starfaði
með heilanum, vann Sveinbjörg
með höndunum að gerð nýbýlis
síns. Henni kom óvænt hjálp,
sem létti undir með henni, svo
um munaði.
Henni áskotnuðust 1000 krón-
ur frá happadrætti háskólans, og
kom sú hepni henni að óvörum.
Þannig lá í því máli, að unnust-
inn, sem brást henni fyrrum og
þegið hafði hjálp Sveinbjargar
fyrir hÖnd barna sinna ótal sinn-
um, bar til hennar ást og virð-
ingu, þrátt fyrir misgerð sína, og
sat um tækifæri til úrbótar. —
Honum hugkvæmdist að kaupa
happdrættismiða og ánefna von-
ina Sveinbjörgu. Og hamingjan
hljóp upp í fangið á honum. —
Hann sendi Sveinbjörgu vinn-
ingjnn, og stóð undir greinar-
gerð, sem fylgdi upphæðinni:
“Frá ónefndum, sem ann sól-
skininu í Setbergi.”
Sveinbjörg fókk þessa send-
ingu árdegis. Þann dag sat hún
við rokkinn sinn til náttmála og
hafði þá spunnið “tólf álna
garn”, að hætti Guðrúnar Ósvíf-
ursdóttur.
iSá, sem reynt hefir að safna
saman æfisöguslitrum Svein-
bjargar í eina heild, kom til
hennar í Setbergi og leit á híbýli
hennar — milli miðaftans og
náttmála. Sólargeislarnir höfðu
fundið leið gegnum gluggaþykn,
sem lá í lofti, og brosti nú sól-
skinið dátt við einstæðingnum í
þessum helga steini. Áin söng
látlaust og í lægra lagi, af því að
enginn vöxtur var í henni. Svein ■
björg sat með prjóna í höndum
og virtist vera hugsi.
“Hvernig ífnir þú þér í nýbýl-
inu?” spurði komumaður.
Hún leit út í gluggann og svar-
aði dræmt:
“Eg uni mér bærilega í bless-
uðu náttmálaskininu, ekki sízt
þegar eg sit við rokkinn minn og
áin syngur sína sálumessu. Eins
og þú munt nærri geta, er ólgan
farin úr blóðinu og líffærin kom-
in í jafnvægi. Þá er nokkurn
veginn auðvelt að sætta sig við
það, sem verður að vera.”
Gesturinn mælti:
“Heyrðirðu það nokkurn tíma
í æsku, Sveinbjörg, að rokkhljóð
heyrðist í setbergi, eipkanlega í
rökkrinu á kvöldin?”
Hún brosti lítilsháttar og svar-
aði með semingi:
“Ójá, það heyrði eg fólk segja,
sem þóttist vita lengra en nef