Heimskringla - 22.05.1946, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 22. MAl 1946
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
þess náði. Trúir þú, gestur, á
þess háttar hégiljur — eða fyrir-
burði?”
Hann mælti og leit fast á tó-
skaparkonuna:
“Mér þykir sennilegt, að það
rokkhljóð hafi verið forboði þess
rokkhljóðs, sem þú ert völd að.”
“Hvernig þá?” spurði Svein-
björg.
“Eg á við það,” sagði gestur-
inn, “að tjminn standi kyr, eða
með öðrum orðum, að Urður, for-
tíðin, Verðandi, nútíðin, og
Skuld, ókomin tíð, sé þrenning í
einingu, óaðskiljanlegar, t. d.
eins og Faðir, sonur og heilagur
andi kristinna manna.”
Sveinbjörg lokaði augunum
og hætti að prjóna um stund.
Svo leit hún á gestinn.
“Ójá! Rokkhljóðið hérna í
Berginu, það er nú, hvað sem
áður var, stundlegt skvaldur, svo
sem eins og suðuhljóð í kaffi-
. katli.”
Gesturinn leit fast á Svein-
björgu.
“Þú, sem er svo skygn og heyr-
ir þá líklega fleira en aðrir, ætt-
ir að meta gamla stefið og það,
sem í því felst — “heyrði eg í
hamrinum”. — Var það eigi þess
vegna, að þú kaust þér aðsetur
hérna í Setbergi?”
Hún svaraði hægt og lágt:
“Eg veit ekki, maður minn,
hvað segja skal. Einhvers stað-
ar verða vondir að vera. Menn-
irnir hafa ekki sótzt eftir mér.
Og þá er skást að vera ein um
sína hitu eða hýru.”
Gesturinn leit í gaupnir sér
um stund. Hann skifti um mál-
efni:
“Áin hérna hefir notalega
söngrödd. Finst þér ekki?”
“Jú, nú þykir mér hún klið-
mjúk. En þegar eg sat yfir ám í
æsku á bakkanum hennar, var eg
oft komin á þann flugstig að
steypa mér í strauminn, og
seinna sótti sú fýsn á mig og var
áleitin, svo vonlaus var eg um
sjálfa mig. Þá var mér svo ógeð-
felt að vinna, að mér þótti óbæri-
legt að hugsa til erfiðis og lúa.
Nú er mér vinnan geðfeld bless-
un og uni mér vel við tvísöng ár-
innar og rokksins míns.” ....
Sólin gekk undir fjallsbrún í
þessari andrá, og forsæla færð-
ist yfir þá staði og þær stöðvar
sem skuggarnir sitja um — and-
spænis Setbergi.
Þegar kvöldaði, var Svein-
björg — “þrátt fyrir alt og þrátt
fyrir alt” — ekki forsælumegin i
‘langadal lífsins’.—Eimreiðin.
FRÉTTIR FRÁ ÍSLANDI
Varað við skordýrahættu
Nú fyrir skömmu barst hingað
bjalla frá Danmörku {Sitodrepa
paniceum), sem kalla mætti
brauðtítlu á íslenzku. Hún er ná-
skyld veggjatítlunni, sem grefur
sundur trjávið í húsum og hús-
gögn og valdið hefir hér stór-
tjóni. Brauðtítlan sækir í brauð,
einkum rúgbrauð og kex, og
grefur holur í það. En hún er
einnig í fræi og ýmsu fleira og
barst hingað til lands í matjurta-
fræi. Þegar farið var að skifta
þeirri fræsendingu, sem brauð-
títlan var í, niður í smápoka til
dreifingar og sölu, kom í ljós, að
sum fræin toldu saman. — Þótti
þetta grunsamlegt, og var farið
með fræið til rannsóknar. Við
nákvæma athugun sást, að hér
og þar í fræsendingunni voru
frækornin spunnin saman í smá-
knippi af lirfum brauðtítlupnar,
og var ein lifra — eða hafði verið
— í hverju knippi, en fullvaxin
dýr lágu innan'um fræið.
Fræsendingu þessari var að
sjálfsögðu tortýmt til þess að
fyrirbyggja, að bjöllurnar^ út-
breiddust hér á landi.
Þetta dæmi sýnir, hve nauð-
synlget er, að sérstakt eftirlit sé
haft með innflutningi fræs og
annara slíkra vara, sem mest
hætta er á, að skaðleg skordýr
berist með til landsins.
Kartöflubjallan, sem heims-
kunn er vegna hins mikla tjóns,
sem hún hefir valdið í Norður-
Ameríku og víðar, hefir ekki enn
borist til landsins. En hún getur
flutzt hingað, hvenær sem vera
skal, með flugvélum eða skipum.
—Tíminn.
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FóGETA
Eftir S. K. Steindórs
Úr Lesb. Mbl.
------- Framh.
Öllu bágbornara varð sam-
komulagið milli Skúla og Lev-
etzow, er stiftamtmaður var hér
árin 1785—90. Var hann hroka-
fullur og drembilátur og vildi
ekki vita neinn jafnsnjallan sér.
Var hann svo hégómlegur, að
hann heimtaði stjórnarúrskurð
um hvor væri meiri virðinga-
maður Hannes biskup Finnsson
eða hann, og varð sá úrskurður
honum til lítillar gleði, því að
stjórnin úrskurðaði þá jafna að
mannvirðingum. Dr. Jón biskup
Helgason, segir í danskri ritgerð
að Levetzow hafi verið: “Full-
blods Hofjunkertype”. — En
Miagnús Ketilsson segir: “Að
hann forþéni ekki eftir nýja titl-
inum, að kallast náðugur”. —
Var því varla von á góðu, því að
oftlátungar, voru ekki menn að
skapi Skúla fógeta. Enda fór
brátt svo, að þeir máttu helzt
ekki sjá hvorn annan. Byrjaði á-
greiningur milli þeirrra, með
því, að Levetzow, vildi fá Viðey,
til ábúðar, sem var betur hýst
og betur setin en nokkur bújörð
á landinu. Að sjálfsögðu aftók
Skúli með öllu, að rýma sæti
fyrir stiftamtmanni svo að hann
varð að gera sér Bessastaði að
góðu.
Það hafði alla tíð verið metn-
aður Skúla, að embætti landsins
yæru skipuð íslenzkum mönnum.
og taldi hann þjóðinni sýnda
óvirðingu með því, að senda
hingað, útlenda menn upp og of-
an að ágætum, til að skipa æðstu
embætti landsins. Er óhætt að
fullyrða, að engum manni ber að
þakka til jafns við Skúla fógeta,
þá breytingu sem varð á skipan
þeirra mála.
Brátt harðnaði rimman milli
þeirra svo mjög, að snemma árs
1786, setti Levetzow Skúla frá
embætti: — “Fyrir ranga em-
bættisfærslu og óhlýðni gegn
skipunum yfirboðara síns”. En
ekki vildi þó stjórnin fallast á
þessa ráðstöfun stiftamtmanns.
Enda var vinur Skúla, Jón
Eiríksson, þá ekki fallihn í val-
inn, og máttu orð hans og tillög-
ur sín mikils. — Var það eitt hið
mesta áfall, sem Skúli varð fyrir,
er Jón andaðist með sviplegum
hætti áfi síðar. Enda varð Skúla
svo mikið um, er hann fregnaði
harmtíðindin, að talið er, að þá
hafi honum hrokkið af vörum
hin einustu æðruorð, sem vitað
er til að hann mælti um dagana:
— “Þar gátu þeir farið með
hann! — Nú er úti um Island”.
— Kveður nokkuð við annan tón.
í Annál Pjeturs sýslum. á Ketils-
stóðum, um lát Jóns en hjá
Skúla:------“Mælt er að þessi
fregn ekki hafi hrygt vorn stift-
amtmann Levetzow, því hann
hafi áður, bæði í Skúla söikum
og öðrum, fengið þungt “repri-
ment” af “Kamerei” hverju
Eyríkssen sem S'kúla svarinn
“patron” meinast ollað hafa. En
þará móti héldu menn, að Skúli
og amtmaður Stefán (Thoraren-
sen) mundu hafa borið harm sinn
í hljóði út af þessu tilfelli, því
þeir einir íslenzkir áttu eftir vor-
um dómi, Eyríkssyni mikið að
þakka”. — Þannig voru þakkirn-
ar, úr þessari átt, sem Jón Ei-
ríksson fékk, fyrir fórnarlund
sína.
Mörg voru ágreiningsatriði
þeirra Skúla og stiftamtm. og
hafði Skúli einkar gott lag á þvi
að erta hann og láta hann hlaupa
á sig. Enda var Levetzow i
standandi vandræðum með
Skúla, eins og sjá má af bréfi
er hann sendi stjórninni. Þar J inni, illkvittni í garð Skúla. Seg-
segir: “Þar eð alt framferði land- ir hann að ekkert af embættis-
fógeta, við mig ber ljósan vott störfum sínum, muni verða sér
um þráa og óhlýðni, þættist eg jafnörðugt, sem það að hafa gæt-
meiga telja mig sælan, ef stjóm- |ur á fjárhirslu konungs, meðan
inni þóknaðist að létta af mér. hún sé í vörslu Skúla, og geri
þeirri skyldu, að hafa nokkurt hann alla reikninga svo flókna
eftirlit og umsjón með þessum;að örðugt sé að átta sig á þeim.
Var Ólafi sjálfum “flókið reikn-
ingshald” þó eigi ókunnugt, að
því er talið var, frá þeim tíma,
er hann var bókhaldari “Inn-
réttinganna”. Bréf þetta bar
manni, því mér er ókleift að
koma nokkru tauti við hann,
meðan hann hefur bæði mátt og
vilja til að bjóða mér byrgin”.
— Þetta vesældarlega klögunar-
bréf hafði þær afleiðingar, að þann árangur, að stjórnin veitti
stjórnin vandaði um við Skúla,
og skipaði honum að vera stift-
amtmanni hlýðinn. — Dró frem-
ur til sátta milli þeirra eftir
þetta, enda skildust brátt leiðir.
Mótlæti Skúla og ástvina missir.
Ólafur Stephensen var skip-
aður stiftamtmaður yfir Islandi
árið 1790,. var það í fyrsta, en
jafnframt í síðasta skifti; sem ís-
lenzkur maður hafði það tignar-
þörf á hvíldinni, hann var orð-
inn 82 ára gamall, og hafði þjón-
að erilsömum embættum í 58 ár.
Framh.
Máltíðir seldar á 203 Mary-
land St., þar á meðal skyr, kæfa
og súrmatur. gerið aðvart í tal-
síma, 31 570. Guðrún Thompson
honum heimild til að hnýsast í
fjárreiður Skúla. — Mótaðist
allur embættisferill ólafs Steph-
ensen, gagnvart Skúla, meira at
einhverskonar “röggsemi” en
drengskap, og er óhætt að segja,1
að fáir menn reyndust Skúla ver
en hann.
1 einu bréfi sínu til stjórnar-
innar, kemst Ólafur svo að orði:
“Kynni eg því betur að einhver
ráðvandur maður og valinkunn-
embætti. — Þannig hafði sú hug- j ur gengdi landfógetastörfum”.
sjón Skúla rætst, að embættis- ^ Miðaði alt þetta að vissu marki,
“Veiztu það, að hann Smith lét
eftir sig 50 þúsund krónur, þegar
hann dó. Vildir þú ekki vera
orðin ekkjan hans?”
“Elskan mín, þú veizt, að eg
vildi miklu heldur vera þín.”
* * *
Afgreiðslumaðurinn: “Afsakið
frú, en þetta sem þér eruð með
á höfðinu, eru umbúðirnar utan
um hattinn. Hérna er hatturinn
sjálfur.”-
O HAGBORG n fuel co. ★ H
Dial 21 331 No'.^il) 21 331

Jack, “Talar konan þín ekki
mikið?”
Black: “Eg er nú hræddur um
það. Síðastliðið sumar, þegar við
fórum í sumarfrí, varð tungan í
henni útitekin.”
★ ★ ★
Fyrir styrjöldina tókst þýzku
félagi, sem framleiðir myndavél-
ar, að smíða kvikmyndavél, sem
gat tekið 8000 myndir á sek-
úndu.
DON'T BE FOOLED!
What The I. T. P. A. Is After
valdið hér á landi, væri einungis sem brátt átti eftir að koma í j
í höndum íslenzkra manna. Hefði j ljós. Svar stjórnarinnar var á þá
því mátt vænta að vel hefði farið leið, að ef sjóðþurð væri hjá fóg-
á með þeim; en það var öðru nær.1 eta, skyldi honum umsvifalaust
Ólafur hafði á yngri árum sínum vikið úr embætti. Lét Ólafur þá
verið skjólstæðingur Skúla og! ekki á sér standa, en hélt til
metið hann mikils, og hélst það j Viðeyjar með fríðu föruneyti, I
lengi vel. Allmikill kali var þó voru í fylgd með honum, Ben. J.1
kominn milli þeirra, er Ólafur Gröndal og Sigurður sýslumað-
varð stiftamtmaður. — Veldur
sjaldan einn þegar tveir deila,
segir orðtækið, og áttý Skúli ó-
neitanlega nokkurn þátt í því að
slitnaði upp úr vináttu þeirra.
’Um nokkurra ára bil hafði
leikið grunur á því, að ekki
myndi alt með feldu, um fjárráð
Skúla og skil hans við konungs-
sjóðinn, eða alt frá því, er hann
átti í málaferlunum miklu í
Kaupm.h. við verslunarfélagið,
sem kostuðu offjár. Áttu þeir
feðgar í brösum við stiftamt-
mennina einnig af þeim sökum.
En árið 1763, hafði Skúli komið
því til leiðar við stjórnina, að
Jón sonur hans, var skipaður að-
stoðar landfógeti, með loforði
um embættið, er faðir hans léti
af störfum. Var Jón mikill gáfu-
maður og cand. jur. að mentun
og mannkostamaður: “Maður
fyrir dygð, gæfulyndi og höfð-
ingsskap elskaður af góðum
mönnum”, Segir Jón sýslum.,
Jakobsson. En ölkær þótti hann
nokkuð og ekki jafnoki föður
síns. Kona hans var “valkvend-
ið” Ragnheiður dóttir Þórarins
sýslum. á Grund, og hálfsystir
ur Pjetursson, en ekki fundu
þeir nein merki þess að um sjóð-
þurð væri að ræða, svo Ólafur
gat ekki vikið Skúla frá em-
bætti, en samt lagði hann hald á
eignir hans og lét meta þær
Auk þessa innsiglaði Ólafur,1
fjárhirðsluna hjá Skúla, og hafði
lykilinn brott með sér, og setti
tvo unga stúdenta, til að gæta
hins læsta “kongs-kassa”.
Vildi Ól. með hroðaaðferð
þessari, og svívirðu þeirri er
hann sýndi Skúla, knýgja hann
til að segja af sér, því Ólafi bráð-
lá svo á að koma Magnúsi syni
sínum í landfógetaembættið.
Segir Ólafur að Skúli sé orðinn
elliær, ruglaður og hirðulaus.
Og ætlaði nú að láta tij skarar
skríða. Bauð hann sýslum. í
Gullbr. og Kjósars. að rannsakaj
hvernig Skúli hafi rækt embætt- j
isskyldur sínar, og taka þingvitni
um. En þau gengu öll Skúla í vil,!
í öllum þeim 6 atriðum, sem
rannsaka skyldi. Var þetta mik-
ill og verðskuldaður sigur fyrir|
Skúla, enda var hann drjúgur
yfir úrslitunum er hann ritaði i
stjórninni, og kveðst láta þings- j
Stefáns og þeirra annara Thor-. vitnisburðinn fylgja með, svo
arensen bræðra. | stjórnin geti séð að hann standi
Var mikill harmur kveðinn að ! vel í stöðu sinni. Og kvaðst Skúli
Skúla, er Jón sonur hans andað-
ist árið 1789. Því auk þess sárs-
auka sem slíkum missi er ávalt
samfara, var það einnig mjög ó-
ekki vera viss um, að stiftamt-
maður sendi plöggin, fyrst svona
hefði farið.
En Ólafur var ekki af baki
endurskoðaði reikninga Skúla,
um áramótin 1792—’93, varð
hentugt fyrir Skúla, eins og á^dottinn fyrir þessu, og er hann
stóð. En skamt var stórra högga
á milli, því fáum dögum síðar,
druknaði á Viðeyjarsundi, einka-1 hann þess vísari, að 1078, ríkis-
sonur Jóns og eftirlæti Skúla,1 dali vantaði í fjárhirslu kon-
Jón Vidö, hið glæsilegasta' ungs. Hafði Ólafur því leyfi
mannsefni og mentaður innan-! stjórnarinnar til að víkja Skúla,
lands og utan. Var hann að sækja umsvifalaust frá embætti, en
veisluföng í erfisdrykkju föður
síns. Einnig fórust með bátnum
ekki gerði hann það samt. Mun
Skúli, sem kominn var á níræð-
vinnumaður og gæslufangi, er isaldurinn, ekki hafa séð fram á,
var í umsjá Skúla og hann átti
að úr myndi rætast fyrir sér, og
að bera ábyrgð á, svo að til við- ritaði því Ólafi stiftamtmanni,
bótar við aðra harma, gat hann j lausnarbeiðni sína 18. ág. 1793.
búist við rekistefnu og vandræð-
um, vegna vangæslu fangans.
Er Skúla bárust harmtíðindi
þessi, stundi hann við og mælti:
“Goldið hef eg nú landskuldina
af Viðey!” — Hann var ekki að
Tók stiftamtmaður, sem vænta
mátti þeim tíðindum með mik-
illi gleði og lét ekki á sér standa
að skipa Magnús son sinn í
landfógeta embættið.
Er Skúli lét af embætti var
bera harm sinn, til eyrna hann nokkuð farinn að láta á
almenningi, með vílsamri mælgi, j sjá, þó andlegi eldurinn væri
þessi nær áttræði maður, sem á hinn sami og fyr, og sálarþrekið
síðari árum, hafði orðið fyrir óbilað. En einkum var sjóndepra
margvíslegri mæðu. — 1 hörm- sem bagaði hann; nokkrum árum
um sínum og mótlæti, er Skúli1 áður, hafði hann orðið blindur
þessi tröllaukni afburðamaður,! á öðru auganu, og dapraðist nú
ef til vill mestur og stærstur. — \ einnig óðum sýn, á hinu. Ritaði
Eins og sjaldgæfu mikilmenni
sæmir.
Röggsemi ól. Stephensen.
Eitt hið fyrsta verk ól. Steph-
ensen er hann var orðinn stift-
amtmaður, var að skrifa stjóm-
hann stjórninni, og minnir a
margt af því sem hann hafði til
vegar komið, og hinn langa em-
bættisferil sinn. Veitti stjómin
honum lausn í náð, og 361 ríkis-
dal í eftirlaun meðan hann lifði
Var Skúla sannarlega orðin
Wasn’t it P. T. Barnum, the Prince of showmen and the
master of humbug, who declared as the result of his extensive
experience “The people like to be fooled”? As á'matter of fun
we imagine that fooling, like nonsense, is “now and then, re-
lished by the wisest men,” but we have grave doubts about
relish for the kind of fooling which the Income Tax Payers
Association is trying to put over. “Tax co-operatives and
save yourselves $50” it says to the people, which would, we
imagine be quite satisfactory to the person whose income tax
was so much below $50 as to leave the government owing him
the difference.
Professor J. L. McDougall of Queen’s University, says
the I.T.P.A. or those who speak for it, “has informed a special
committee of the Senate that if co-operatives, crown com-
panies, government and municipally owned corporations were
taxed on the same basis as other businesses, they would pay up
to 125 millions of dollars in Income and Excess Profits Taxes
annually.” There is nothing ambiguous about the statement,
but it is not true. Professor McDougall may be anxious to sup-
port his client, the I.T.P.A., but not so anxious as to risk his
reputation as an economist by making such a rashly positive
statement. What Professor McDougall did say to the Senate
Committee was this:
“What is the sum total of the tax exemptions granted?
An answer to that question now by anyone involves a guess
rather than an estimate but I suggest that $100,000,000 is
probably the lower limit. How much higher it might go is a
much more difficult question to answer but the upper limit
could hardly be less than $125,000,000.” Later, in examina-
tion, the Professor admitted that his guess at the total amount
of income exempt from taxation was “rather weak.”
In the hand of the I.T.P.A. the Professor’s “rather weak
. . . guess, rather than an estimate” becomes a definite and
positive computation about which there isn’t a particle of
doubt, and which means $50 a year less tax for every indi-
vidual income tax payer in Canada.
. And now how is that $100 million to $125 million to be
raised. Professor McDougall submitted a table of exempt
organizations with the amounts he thought could be collected
from them. Here are some of them:
Provincial Liquor Control Boards — $37,433,705
Canadian National Railways------— 9,671,308
Toronto Transporation Commission 4,331,907
Ontario Hydro Electric System---- 3,300,000
Quebec Hydro Electric System------ 5,328,401
The Three Wheat Pools______________ 4,934,853
Many people would have little objection to the grabbing
of $37 millions out of the profits of liquor commissions, and
only the thought that it would have to be replaced in the pro-
vincial revenues by higher provincial taxation might give
them pause. It is certain that the people of Ontario would
protest violently against the appropriation of revenues of
the Hydro Commission, and the people of Winnipeg would
certainly have something to say about the grabbing of funds
of the Winnipeg Hydro. And then just think about robbing
the Manitoba Telephone System to the tune of a million odd
dollars and making it up by increasing provincial taxes, and
all to satisfy the lust of a few people for the destruction of
the co-operatives built by the people themselves for their own
benefit.
And just fancy the Dominion Government taxing the
surplus of its own railway—taking revenue from one depart-
ment of the Government and handing it to another, a process
which the I.T.P.A. following its distinguished Professor of
Economics describes as a reduction of taxation.
Let us make no mistake about this campaign of the
I.T.P.A. It is designed specifically to destroy the co-operative
movement; all the rest of its twaddle is intended to cover up
its real purpose. It knows that its proposals to tax provincial,
municipal and other public institutions would raise insuper-
able constitutional issues and that no Dominion Government
would give a thought to them. But it drags them in to give its
purposes an appearance óf impartiality, while it keeps the co-
operatives in the most prominent position in its propaganda.
The I.T.P.A. doesn’t care two hoots about equity in tax-
ation, but it does care about the preservation of business at
more than cost, and it does want the more for the business
man. The I.T.P.A. is out to save profits, not to save the people
from injustice. —The Manitoba Co-operator.
Manitoba Pool Elevptors
Winnipeg, Manitoba