Heimskringla - 29.05.1946, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 29. MAÍ 1946
HEIMSKRINGLA
3. SlÐA
því eg var skrifari við landsyfir-
réttinn. Einu sinni, þegar eg
reið þangað, var norðanrok og
svo mikið frost, að Elliðaárnar
voru upphlaupnar og fyltu lægð-
ina holta milli, og var ís yfir öllu
saman, nema að í miðjunni var
auður áll, svo sem 50 álna breið-
ur. “Hvað á eg nú að gera?”i
sagði eg við sjálfan mig. “Það er
ekki gott að láta landsyfirréttinn
standa málþola, enda held eg sú
jarpa hafi það, að henda sér yfir
álinn”. Eg sló í hana. Hún af
stað fram að álnum, tók sig á loft
og henti sér yfir hann. Þegar
hún var að taka sig upp, kom að
mér svört flyksa fjúkandi og
henti eg hana á lofti meðan mer-
in var yfir miðjum álnum. Þegar
yfir um kom, fór eg að gá, hvað
þetta var. Það var þá strákurinn
hann Oddgeir. (Þ. e. Oddgeir
Stephensen, er síðan varð nafn-
kunnur og merkur maður, kon-
ferenzráð að nafnbót, og um 34
ár einn æðsti maður í stjórn
iandsins, f. 1812, d. 1885). Hann
hafði fokið heiman frá Esjubergi!
★
Einu sinni járnaði eg þá jörpu
með 6-boruðum skaflaskeifum og
reið henni síðan til Reykjavíkur-
kirkju. Þá voru svo mikil frost,
að Kollafjörður var allur lagður
og einlæg glerhálka heiman af
Esjubergshlaði alla leið til
Reykjayíkur. Eg reið í einum
spretti hvora leið. En þegar eg
kom heim í hlaðvarpann, skrik-
sði merinni fótur. Eg skildi
ekki í því; eg hélt hún væri þó
vel járnuð. En þegar eg kom al-
veg heim á hlaðið, sá eg hvers
kyns var: Þá stóðu allar skeif-
urnar fastar á sköflunum í
skemmuþilinu. Hún hafði tekið
svo snarplega til fótanna, þegar
eg fór af stað um morguninn, að
hún hafði skirpt öllum skeifun-
um undan sér í skemmuþilið.
★
Einu sinni reið eg þeirri jörpu
til útskálakirkju og heim aftur
eftir messu. Útsynningur var,
og kom eitt élið, þegar eg var að
fara af stað frá Útskálum. Fyrstu
kornin komu á lendina á mer-
inni, þegar eg fór á bak á Út-
skálahlaði; en fyrstu kornin
komu á herðarnar á mér, þegar
eg fór af baki á Esjubergshlaði.
Svo hafði hún vel undan élinu.
-—Heimilisblaðið.
Presturinn okkar er svo grand-
var, að hann fe? aldrei í brúð-
kaupsveizlur.
Hvað á það skylt við grand-
varleik?
Jú, hann segir, að samvizka
sín fyrirbjóði sér að taka þátt x
nokkru, sem eigi skylt við á-
hættu.,
* * *
Stína: “Hvað varstu búin að
þekkja manninn þinn lengi, þeg-
ar þið giftust?”
Gunna: “Eg þekti hann alls
ekki þá — eg hélt bara, að eg
þekti hann.”
★ ★ ★
1. mannæta: “Hvaða kven-
mann sá eg þig með í gær-
kvöldi?”
2. mannæta: “Það var ekki
kvenmaður, heldur kvöldverður-
inn minn.”
★ ★ ★
Hakakrossinn (swastika) er
elzta tákn, sem menn þekkja. I
sanskrit merkir hann: ‘alt í lagi’j
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FÓGETA
Eftir S. K. Steindórs
Úr Lesb. Mbl.
------ Framh.
Örðugt sambýli.
Sú venja hafði tíðkast, að
æðsti embættismaður konungs
hér á landi, hefði aðsetur á
kongsgarðinum Bessastöðum. Erv
Ólafur Stephensen, leit Viðey
girndaraugum og vildi setjast
þar að. Fékk hann þeim vilja
sínum framgengt, eins og fleiru,
enda skein náðarsól Kristjáns
konungs 7.! ofur þægilega á
Ólaf stiftamtmann. Flutti hann
búferlum þangað um vorið 1793.
Hnykti Skúla nokkuð við, er
hann varð þessa vísari, en lét þó
engan bilbug á sér finna, eins og
'sézt af þessari ágætu vísu er
hann mælti af munni fram:
“Stiftamtmaðurinn Stephensen
frá Stórahólmi,
voldugur þó í Viðey svamli,
verður ei hræddur Skúli gamli!”
En ekki hefur það verið hon-
um sársaukalaust. Viðey var
honum kær staður og þar hafði
verið ríki hans um 40 ára skeið.
Ekki bjóst Ól. Steph. heldur
við því, að sambýlið yrði ánægju
legt, eins og sézt af bréfi, er hann
ritaði stjórninni, þar sem hann
tjáir að hann hafi kosið sér að-
setur í Viðey: — “Sá ókostur
fylgir þó þessu vali mínu, að eg
verð að sitja uppi með hinn
gamla nöldrunarsama landfóg-
eta Skúla Magnússon, er varla
getur skriðið á fótum lengur, og
fær það mér mikillar áhyggju”,
segir Ólafur.
Stóð ekki á “röggseminni” hjá
stiftamtmanni; því um haustið
lét hann selja eigur Skúla, uppí
skuldina við kongssjóðinn. Var
alt innbú hans selt, að einhverju
lítilræði undanskildu, sem Skúli
fékk að halda meðan hann lifði,
en þó gegnveði, fyrir “miskun-
semi” stiftamtmanns. Seldust
eigurnar á uppboði, fyrir 1090
ríkisdali, eða hærri upphæð en
skuldin nam. — Þó var ekki lát-
ið þar við sitja, því hann tók
einnig bókas. Skúla, á 14. hundr-
að bindi, sem má kallast mikið
á þeim tíma, og verið hefir all-
gott, þar sem það var metið á
384 rd., en þá var ekki “nútíma-
verð” á notuðum bókum. Voru
bækurnar sendar til Kaup-
mannahafnar og seldar þar á
uppboði.
Andlát Skúla fógeta.
Ekki þurfti Skúli þó lengi að
þola það angur að vera samvist-
um við Ól. Stephensen í Viðey,
og vera skotspónn fyrir amasemi
hans. — Því Skúli andaðist 9.
nóv. árið 1794. — Var hann hress
fram í andlátið, og hafði 'ferilvist
síðasta daginn sem hann lifði,
segir Magnús Ketilsson. Ólafur
Stephensen ritaði stjórninni 21.
nóv. sama ár, í tilefni af andláti
Skúla; en af ásettu ráði þóknað-
ist honum þó, að skýra rangt frá,
og segir að Skúli hafi “í hinni
þungu legu sinni, sjaldan verið
með sjálfum sér”. — Hver sem
tilgangurinn hefur verið.
Flestum mun reynast æði örð-
ugt, að verjast því að kenna
i nokkurrar gremju í garð Ólafs
John S. Brooks Limited
DUNVILLE, Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTING
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og fyrsta flokks “Sea Island Cotton” og egypskum tvinna.
Þér megið treysta bœði vörugœðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
L
Captain M. R. Janes, Leland Hotel, Winnipeg
Umboísmaíur fyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta
stiftamtmanns; vegna hinnar
hrottalegu framkomu hans í
garð Skúla fógeta, eins hins
mesta og bezta Islendings sem
lifað hefir. Var ólík framkoma
þeirra feðga, því Magnús Steph-
ensen, sem var merkismaður á
marga lund, og föðurbetrungur
í flestum greinum, fer hinum-
mestu viðurkenningarorðum um
Skúla, og telur hann hinn nyts-
amasta og merkasta landfógeta,
sem hér hafi verið.
Skúli fógeti var grafinn 25.
nóv., í kór Viðeyjarkirkju, sem
hann hafði látið byggja. — Hélt
ágætismaðurinn, Jón sýslum.,
Jakobsson (mágur Ól. Stephen-
sen, giftur Sigríði systur hans)
merkilega tölu: “Skylduminn-
ing að gröf mikils hugrakks
skörungs Skúla Magnússonar”.
(Lbs. 275 4to.) — Einnig samdi
Jón, latínudrápu, um Skúla lát-
inn: “Gloria ex amor Patriæ”.
Eru hér teknar nokkrar setning-
ar þaðan. (Þýtt eftir dönskum
texta): “----Hinn sanni heiður
vinst með ást til föðurlandsins.
Minstu þessara orða, göngumað-
ur; hver helst sem þú ert, við
þessa gröf er þú sérð, sem til-
heyrir hinum í lifandi lífi hágöf-
uga og víðfræga Hr. Skúla Magn-
ússyni.------Með aðdáun skul-
uð þið heyra og lesa um afrek
hans. Samróma skuluð þið yið-
urkenna, að Skúla Magnússon
ber að telja, einhvern mesta
mánn, sem lifað hefur á íslandi.
Samróma skuluð þið votta að
hann vegna ástar sinnar á ætt-
arlandinu, hefur verðskuldað
þetta hrós------.”
Á kistu Skúla var letrað:
“Hann var í lífinu einn sá helzti
merkismaður, stórum gáfum
gæddur; elskaði sitt föðurland,
til hvors velgengni hann sparaði
hvorki fjör né fé”. Af orðalaginu
má ráða, að Jón sýslum. Jakobs-
son, hafði samið áletrun þessa.
Ekki er þess getið, hvort Ólafur
stiftamtmaður hafi verið við-
staddur útförina.
Skylt er að veita því athygli,
að eigi voru þeir fáir, danskir
heiðursmenn, sem skildu fram-
faraþrá Skúla, og umbótavið-
leitni, betur, en flestir hinna leið
andi manna íslendzkra, og veitu
honum drengilega liðveislu vel-
ferðarmálum þjóðarinnar til
framdráttar. Og í einu Kaup-
mannahafnarblaði, árið 1795,
segir svo um Skúla látinn: “—
Hann var einn meðal hinna
merkustu manna og leitaðist við
með stakri elju og sannri föður-
landsást að verða ættlandi sínu
að gagni. Hann er hniginn í val-
inn, en nafn hans og orðstír mun
æ lifa”. —Þó ókunnugt muni
vera hver er höfundur þessara
hlýlegu sannyrða, er ekki fráleit
tilgáta að það muni hafa verið
Eggerts baron, (d. 1812) honum
var til þess trúandi.
Lýsing Skúla.
Leitt er til þess að vita, að eng-
in mynd skuli vera til af Skúla
fógeta, og lýsingar af honum eru
ekki einu sinni allar samhljóða.
En trúverðugasta, verður að
telja, lýsingu Jóns sýslum. Esph-
ólín, enda er lítill vafi á, að hann
hefur þekt Skúla, þar sem hann
var orðinn sýslum. í Snæfells-
nessýslu, áður en Skúli lét af
landfógetastörfum. En auk þess
átti Esphólín greiðan aðgang að
góðum upplýsingum um hann,
frá föður sínum Jóni sýslum.
Jakobssyni.
Lýsir Esphólín Skúla þannig:
“Hann var hinn fjörugasti mað-
ur stórbrotinn og hugaður vel
til hvers sem að kom, þótti nokk-
uð svaðafenginn á hinum fyrri
árum og frekur við öl, og nokk-
uð harðdrægur; voru þar um-
sagnir margar og sumar sannar;
þótti honum gaman af því hver
sem einbeittur* var í góðu eða
illu; hann var vel munaðarleys-
ingjum og kallaður raungóður,
og var trúlyndur, heldur hár
meðalmaður þéttvaxinn og hör
undsbjartur, toginleitur og bólu-
grafinn, (eftir bóluna) varaþykk-
ur, dökkeygur, hraustur til
heilsu; ekki var hann mjög lærð-
ur maður, en skyngóður vel og
djarfur, og þurfti lítt fylgi ann-|
ara”. — Væri gaman að því, að
íslenzkir málarar gerðu málverk
af Skúla, eftir því sem þeir hver
um sig, hugsa sér hann, í hinum
ýmsu viðhorfum í lífi hans.
Eftirþankar.
Óneitanlega hvílir nokkur
dapurlegur ömurleiki, yfir síð-
ustu æfiárum Skúla fógeta, og
ekki mun fráfall hans, hafa vald-
ið neinni þjóðarsorg.— En víst
er um það, að ef hann hefði fall-
ið frá, er hann var uppá sitt bezta
um þær mundir sem honum
hafði auðnast, að ráða niðurlög-
um “Hörmangara”. Myndi eng-
inn hafa grátið: “Annan meir
en afreksmennið það”. — Á þeim
tíma, hefðu flestir verið fúsir
að segja: “Island hefir ei eignast
son, öflugri stoð né betri en
hann!” — En nú var Skúli orð-
inn gamall maður og fátækur.
Flestir jafnaldrar hans og vinir
voru dánir, en skjaldborg ftænda
og tengdamanna orðin þunnskip-
uð. Einnig virtist mörgum þá í
svipinn að minnsta kosti; sem
margt af nýunga framkvæmd-
um hans og baráttumálum, hefðu
orðið harla þýðingarlítil. Þannig
segir séra Jón O. Hjaltalín: (fað-
ir Hjaltalín landlæknis) :
“Hans umbrota hver eru not og
gróði?
Er það nema auðs útkast,
óróseml, þreyta, last?”
Að sumu leyti var ekki svo ó-
eðlilegt að Skúli væri misskil-
inn, þó hörmulegt væri það.
Hann var um flest svo langt á
undan samtíð sinni, svo almenn-
ingur átti örðugt með að fylgja
honum eftir í brautryðjenda
störfum hans, bar margt til þess
armóður og vesældómur þjóðar-
innar, en einkum bagaði hann
vöntun á aðstoð hins prentaða
orðs, framkvæmdum hans og á-
hugamálum til framdráttar til
að fylkja þjóðinni undir gunn-
íána hans. En okkur nútíma-
mönnum ætti aftur á móti, að
vera vorkunnarlaust, að átta
okkur á því, hversu þýðingar-
mikið lífsstarf Skúla fógeta var.
— Eða mun hann ekki eiga meg-
inþáttinn í því, að hér býr nú:—
“Stjórnfrjáls þjóð, með verslun
eigin búða”.
Börn Skúla fógeta.
Þau hjónin Steinunn og Skúli,
áttu 7 börn, sem náðu fullorðins-
aldri og voru bæði gáfuð og
mannvænleg. Ekki eru þó ættir
komnar nema frá þrem dætrum
þeirra. Létu þau hjón menta dæt-
ur sínar, betur en þá tíðkaðist
fyrst og fremst í kvenlegum
listum, en einnig lærðu þær bók-
leg fræði, þannig voru þær látn-
ar læra bæði danska og þýzka
tungu. — Naumast er þó hægt að
segja, að barnalán þeirra hjóna,
væri mikið.
H HAGBORG FUEL CO. H
★
Dial 21 331 NoJLl)" 21 331
Elstur var Jón landfógeti, f.
1738 og er hans áður getið.
Guðrún (eldri) f. 1739. Giftist
Jóni Snorrasyni sýslum. í Skaga-
fjarðarsýslu. Hann var gáfumað-
ur og mentaður innanlands og
utan, en lítill auðnumaður,
drykkfeldur og óeirinn og ráð-
deildarlítill og varð eigi lang-
lífur. Varð Skúli að selja eitt-
hvað af jarðeignum sínum
nyrðra, til að gjalda fyrir óráð-
síu hans. Bjó Guðrún fyrst eftir
að hún varð ekkja, um nokkur
ár á Stór-Ökrum, en fluttist síð-
an til Viðeyjar. Barnlaus voru
þau hjón.
Björn, f. 1741. Var lærður
byggingameistari, settist að í
Kaupm.h. og stundaði iðn sína,
giftist danskri konu, en barn-
laus voru þau. Enginn vafi er á
því, að Skúli hefur ráðið því, að
Björn nam þessa iðn, og hefur
ætlast til að hann settist að hér
á landi, og notaði kunnáttu sína
til að bæta húsakost landsmanna
sem var Skúla mjög hugleikið
mál.
Frh. á 7. bls.
3y,%i% Okxein Vet/c!
Osýnilegir hanskar
upp úr krukku!
H’
LVENÆR sem óhrein verk liggja fyrir að vera fram-
kvæmd, þá er tíminn að nota “ósýnilega hanska”. Þú
dregur þá á hendur þér, aðeins með því að bera á þær létta
húð af “Protek” rjóma, eitt það hentugasta sem efnablönd-
un hefir framleitt samkvæmt vísindalegri rannsókn.
Og kvenmönnum líkar einnig “Protek”. Þær maka því
á hendur sér áður en þær byrja að hreinsa til, mála, pól-
era, svo þegar verkinu er lokið, þá þvo þær sér um hend-
urnar í vatnið og öllu er lokið á svipstundu.
“Protek” er bara eitt sýnishorn þess, hvernig efnasam-
setning sýnist gera ótrúlega hluti, léttandi undir dagleg
störf með alveg nýjum efnategundum.
Hreinar hendur á mínútunní/
\ \ \
ÞJÓNAR CANADA MEÐ EFNAFRÆÐI