Heimskringla - 29.05.1946, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. MAl 1946
Ifehnskriníjla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
ÖIl viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 29. MAI 1946
Dýrtíðin og ellistyrkurinn
Þessa síðustu daga þegar eg hefi verið að lesa dagblöðin og
séð hvaða tökum dýrtíðin er að ná á hér um bil öllum hlutum
ætum og óætum, hafa komið í huga minn “Skammdegisvísur”
Þorsteins Erlingssonar, sem byrja á þessum hendingum:
“Altaf fækka aumra skjól,
altaf lengjast nætur”.
Mér hefir einnig orðið það á að hugsa til aldraða fólksins,
fólksins sem orðið er of gamalt og slitið til þess að vinna fyrir
lífs-nauðsynj um sínum og fær framfærslu sína fyrir hinn svo
nefnda elli-styrk, eða í fínni orðum sagt, eftirlaun, eins og sumir
kalla það. Mér heyrist þá bergmála í nætur-kyrðinni söngur þess-
ara allslausu og hjálparvana einstæðinga:
“Þessi tíð er þung og laung
„ þeim, sem inni kúra
og í myrkri sultarsaung
saungla milli dúra”.
i ^
Laun þeirra, sem altaf hafa verið sniðin við neglur, hækka
ekki, þar er ekki um neina dýrtíðar-uppbót að ræða. Þingmenn
og borgarfulltrúar veigra sér ekki við að hækka sín eigin laun, og
það svo, að í bága kemur við velsæmis-tilfinningar kjósendanna,
en á sama tíma sjá þeir enga leið opna til þess að láta einum mol-
anum fleira detta af borðum sínum fyrir bágstödd systkini sín
sem fyrir margskonar atvik hafa beðið lægri hlut í lífsbaráttunni.
Það er ekki einu sinni að sumir menn telji sér trú um að
engin ráð séu fyrir hendi til þess að létta undir byrðina með þessu
fólki, síðasta áfangann, heldur nota þeir málsnild sína og gerfileik
til þess að fá samborgara og samvinnumenn á sitt mál. Samvizka
þeirra sefur svo fast, að þeir sjá ekki að:
“Á þá mæna eftir björg,
umkringd þúsund meinum,
vonaraugu ótalmörg
á þeim votu greinum.”
Sól réttlætis og bróðurkærleika er sein að rísa upp af öldum
mannlífs-hafsins. Meðan hennar nýtur ekki við verður kulsamt í
heiminum. Við bíðum og vonum — og raulum með gamla fólkinu,
sem þrátt fyrir allan mótbyr og aðköst lifir í voninni:
“Kvöl er hvað þú kæra sól,
kemur seint á fætur.”
P. S. P.
FRÓÐLEG RIT UM
ÍSLENZK FRÆÐSLUMÁL
Eftir próf. Richard Beck
Fræðslumálastjórnin á íslandi
hefir nýlega gefið út tvö fróðleg
og þörf rit um íslenzk fræðslu-
mál, bæði samin af Helga Elías-
syni fræðslumálastjóra, sem er
mikill áhugamaður um þau mál
og hinn ötulasti starfsmaður.
Hið fyrra af ritum þessum
nefnist “Lög og reglur um skóla
og menningarmál á Islandi sem
í gildi eru í marzlok 1944”, og
birtust þar í fyrsta sinni í einu
lagi og í bókarformi, eins og
fram er tekið í formálsorðunum,
öll helztu gildandi lög og reglur
um skóla og menningarmál á Is-
landi. Er hér um að ræða mjög
skilmerkilega saman tekið og
einkar handhægt yfirlitsrit ujn
þessi efni, er varpar jafnframt
björtu ljósi á fræðslumál hinnar
íslenzku þjóðar og menningará-
stand hennar í heild sinni. Hver
sá, sem blaðar í þessari fróðlegu
handbók, mun skjótt komast að
þeirri niðurstöðu, að skólamál
Islendinga eru bæði víðtæk og
mörgum þáttum slungin, og að
þeir standa framarlega í hópi
annara menningarþjóða á því
sviði. Hinsvegar gerist engin
þörf að fjölyrða um það, hvert
grundvallaratriði skipun þeirra
mála er í andlegu lífi þjóðarinn-
ar alment.
Síðara rit Helga fræðslumála-
stjóra, “Stutt yfirlit um skóla-
mál á Islandi 1874—1944”, er
greinagóð saga íslenzkra fræð-
slumála í megindráttum, sér-
prentun úr Almanaki Hins ís-
“Hljómlistarfræðslan”, “Náms-
flokkar”, “Mentaskólar”, “Em-
bættismannaskólar — Háskól-
inn’, “Háskóli Islands”, “Yfir-
stjórn fræðslumálanna” og “Síð-
asta milliþinganefnd í skólamál-
um”.
Höf. hefir eðlilega orðið að
fara fljótt yfir sögu og láta sér
nægja að stikla á höfuðatriðum í
þessu yfirliti sínu. Óneitanlega
hefir honum eigi að síður tekist
að koma hér fyrir, á innan við
fimtíu blaðsíðum, harla miklum
og næsta fjölþættum fróðleik
um íslenzk skólamál. Ber yfirlit
hans því órækt vitni, hve mikl-
ar framfarir hafa orðið á sviði
þeirra mála á Islandi á síðustu
30—40 árum, og einnig hinu, er
fyr var vikið að, hve Islendingar
standa orðið framarlega í fræð-
slumálum, ekki sízt þegar litið er
á allar aðstæður þeirra.
Vakandi áhugi fyrir stöðugum
umbótum í þeim efnum lýsir sér
einnig í starfsemi síðustu milli-
þinganefndar í skólamálum, er
kenslumálaráðherra skipaði
(samkv. undangenginni þingsá-
lyktun Alþingis) í júnílok 1943.
Undir forystu prófessors Ás-
mundar Guðmundssonar, hefir
nefnd þessi samið ítarleg frum-
vörp um fræðslumálin og komið
fram með ýmsar víðtækar nýjar
tillögur varðandi þau; hafa sum
þeirra frumvarpa þegar náð sam-
þykki Alþingis og eru tálin
marka tímamót í íslenzkum
skólamálum.
Þetta yfirlit Helga fræðslu-
málastjóra er prýtt myndum
þeirra manna og kvenna, sem
mest og farsællegast hafa komið
við sögu íslenzkra skóla- og
fræðslumála, og er það glæsileg
ur hópur og þjóðkunnur, alt frá
dögum þeirra Jóns Þorkelssonar
skólameistara og Ludvig Harboe,
er mörkuðu með ferðum sínum
um Island 1741-45 og tillögum
sínum um fræðslumál hið merk-
asta spor í skólasögu landsins.
BÆN AMERÍKU
Eftir Franklin Delano Roosevelt
forseta Bandaríkjanna
(Séra Árni Sigurðsson frí-
kirkjuprestur hefir að beiðni
Samtíðarinnar þýtt þessa fögru
bæn hins trúaða og gifturíka
Bandaríkjaforseta. Bænin var
prentuð í júlí-hefti amerísks
tímarits árið 1944.—Ritstj.)
A LMÁTTUGI Guð. Synir vor-

ir, blómi þjóðar vorrar, hafa
nú tekist á hendur stórfenglegt
verk, lagt út í baráttu til þess að
verja þjóðveldi vort, trú og
menningu og til þess að leysa
þjáð mannkyn úr ánauð.
Leið þú þá á vegum dreng-
lenzka þjóðvinafélags fyrir árið skapar og réttvísi, gef örmum
1946, nema hvað kaflinn um þeirra styrkléik, hjörtum þeirra
ljósmæðra-og hjúkrunarkvenna-* hugprýði, trú þeirra staðfestu.
fræðsluna er tekinn úr grein eft-
ir Sigurjón Jónsson lækni í AI-
manakinu fyrir 1945 og síðasta
kaflanum, um nýjustu milli-
þinganefnd í skólamálum, hefir
verið bætt við í hina sérprent-
uðu útgáfu yfirlitsins
Það fjallar aðallega, eins og
nafnið bendir til, um tímabilið
1874—1944, en höf. lítur einnig
um öxl og lýsir í stuttu máli
fræðslu- og skólamálum á ls-
landi á fyrri öldum, alt frá þeim
tíma, er kristni var í lög tekin
árið 1000. Er vert að geta þess í
því sambandi, að senn eru 900 ár
liðin síðan fyrsti reglulegi skóli
var stofnaður á íslandi, en það
var skóli sá, er ísleifur Gissurar-
son biskup setti á stofn í Skál-
holti árið 1056.
Síðan rekur höf. í aðaldrátt-
um þróunarsögu íslenzkra skóla-
mála frá 1874, í eftirfarandi köfl-
um: “Barnafræðslan”, “Mentun
kennara”, “Ungmennafræðslan”,
“Húsmæðra- og kvennaskólar”,
“Búnaðarfræðslan”, “Sjómanna-
fræðslan”, “Iðnfræðslan”,
“ Verzlunarskólar’ ’, “Lj ósmæðra-
og hjúkrunarkvennafræðslan”,
Þeir munu þarfnast blessun-
ar þinnar. — Leið þeirra verð-
ur löng og ströng, því að óvin-
urinn er sterkur. — Vera má
að hann hrindi sókn herja vorra
um hríð. Sigur mun varla vinn-
ast með leifturhraða, en vér
munum sækja á aftur og aftur;
og vér vitum, að vegna náðar
þinnar og vegna þess, að máls-
staður vor er réttlátur, munu
synir vorir sigri hrósa.
Þeir munu þola harðar mann
raunir, nætur og daga, þar til
sigurinn er unninn. Orrustugnýr
og eldur mun rjúfa myrkrin.
Mannssálir munu þola skelfing-
ar vegna hryðjuverka stríðsins.
Þessir menn voru nýlega
dregnir nauðugir af vegum frið-
arins. Þeir berjast ekki af löng-
un til að undiroka. Þeir berjast
til þess að ráða niðurlögum allrar
undirokunar. Þeir berjast til þess
að leysa úr viðjum. Þeir berjast
til þess að réttlæti megi ríkja og
umburðarlyndi og góðvilji meðal
alls lýðs þíns. Þeir þrá það eitt,
að orustunni megi ljúka og að
þeir megi aftur fara í friði hver
til síns heima.
Sumir þeirra munu aldrei
aftur koma. Vef þá faðmi þínum,
faðir, og veit þeim, þessum hug-
prúðu þjónum þínum, viðtöku í
ríki þitt.
Og hjálpa þú oss, sem heima
erum, — feðrum, mæðrum, börn-
um, eiginkonum, systrum og
1 bræðrum, sem stöðugt hugsum
| til kappanna fyrir handan höfin
! og biðjum fyrir þeim — hjálpa
þú oss, almáttugi Guð, að helga
oss þér með nýju, sterku trúar-
j trausti á þessari stund fórnar-
innar miklu.
Margir hafa hvatt mig til þess
að kalla þjóðina til sérstaks
bænahalds á einum, ákveðnum
1 bænadegi. En af því að leiðin
er löng og mikils að biðja, óska
eg þess, að þjóð vor helgi sig
stöðugri bæn.Hvert sinn, er nýr
dagur rís og aftur þá er hverjum
degi lýkur, skulum vér láta bæn-
arorð vera oss á vörum, bæn um
brautargengi þitt í baráttu vorri.
Gef oss einnig kraft til að
inna af höndum dagleg skyldu-
störf, kraft til að margfalda
framlög vor í þarfir hversveita
vorra.
Og lát hjörtu vor vera hraust,
svo að vér fáum staðizt lang-
vinna þraut, þolað harmana, sem
koma kunna og blásið hugrekki
voru í brjóst sonum vorum, hvar
sem þeir fara.
Og, Drottinn vor, gef oss trú.
Gef, að vér treystum þér, treyst-
um sonum vorum, treystum hver
öðrum; treystum því, að barátta
vor sé heilög krossferð. Lát hug-
rekki anda vors aldrei dofna.
Lát engin lítilvæg stundaróhöpp
draga úr oss kjark, er vér sækj-
um ákveðin og ósigrandi að þvi
marki, sem vér höfum sett oss.
Með þinni hjálp munum vér
vinna bug á hinu guðlausa her-
veldi óvinar vors. Hjálpa þú oss
að vinna sigur á boðberum á-
gengni og kynþáttadrambs. Leið
þú oss, svo að vér fáum bjargað
landi voru, leið þú oss ásamt
systurþjóðum vorum til þess
heimsbræðralags, er tryggja
mun þann frið, sem ráðabrugg
vondra manna getur ekki grand-
að, frið, sem leyfir öllum mönn-
um að lifa frjálsum og njóta
réttláts endurgjalds heiðarlegr-
ar vinnu.
Verði þinn vilji, almáttugi
Guð. Amen.
Aths. Útgefendur tímaritsins,
sem bæn þessi er tekin úr, telur
efalaust, að þessi bæn Roosevelts
forseta muni, er fram líða stund-
ir og um allan aldur, verða
Bandaríkjaþjóðinni sígildur,
andlegur fjársjóður, líkt og
ameríska frelsisskráin (Declar-
ation of Indipendence) og ræða
Abrahams Lincolns forseta við
vígslu hermanngrafréitsins í
Gettysburg á dögum þrælastríðs-
ins.—Samtíðin.
ÞEIR HUGRÖKKU ERU
LÍKA ÓSTYRKIR
Hér er sagt frá sálarástandi her-
mannsins, áður en orustan hefst
Ráðinn og reyndur hermað-
ur veit fullvel, að hver einasti
maður er hræddur, áður en hann
leggur út í orrustu. Hendur hans
titra, hann er þurr í hálsinum,
og hann verður alltaf að vera að
kingja, því' að “hjartað er alveg
komið upp í munninn á honum.”
Hann hefur enga eirð í sínum
beinum. Alltaf er hann að gæta
á úrið sitt, og svo er hann í sí-
fellu að ganga úr skugga um, að
riffillinn hans sé hlaðinn.
Nýliði, sem aldrei hefur áður
á vígvöll komið, kann að ímynda
sér, að hann einn sé svona kvíða-
fullur. En það er nú öðru nær.
Gamli hermaðurinn er ekki hót-
inu betri. Og sama máli gengur
um óvinina. En þegar orrustan
er hafin, víkur geigurinn fyrir
ákafanum, baráttuhitanum upp
á líf og dauða.
Tilhugsunin um bardaga er
ægilegust, þegar menn eru slíku
óvanir með öllu. Þegar hermað-
urinn venst skothríðinni og
sprengingunum, venst því að
horfa á menn engjast sundur og
saman í dauðateygjunum, öðlast
hann smám saman styrk til að
bjóða öllu þessu byrginn. Það er
ekki svo að skilja, að ótti hans
hverfi með öllu, en honum lærist
smám saman að kefja hann með
því að hafa hugann allan við sitt
ægilega starf. Og ef hann er vel
vopnum búinn og veit, að hon-
um er í lófa lagið að tortíma ó-
vinum sínum, öðlast hann brátt
nauðsynlegt traust, sem útrým-
ir óttanum að mestu leyti. Þá
veit hann, að brátt muni það
verða óvinur hans, sem verða
muni hræddur, svo að um mun-
ar.
Ef menn eru haldnir langvar-
andi hræðslu, getur svo farið, að
taugar þeirra guggni algerlega.
Hræðsla er siðspillandi, beinlínis
svívirðileg. Hún útrýmir siðferð-
isþreki manna. Hún getur látið
SIGGI GAMLI
Eftir Hrafn Hrafnsson
Hann þekti ekki á klukkuna og kunni ekki að lesa,
en kúnum var hann góður og sá um þeirra hagi.
Menn kölluðu hann stundum kauða og lúsablesa,
en karlinn bara ók sér og glotti’ í hæsta lagi.
Hann sýndist ekki fríður né veglegur á velli,
hann vantaði það flest, sem mönnum þykir prýði.
Andlitið var h'rukkað af hrakningum og elli
og hafði sjálfsagt aldrei verið listasmíði.
Hann.sagðist mundu vera á Suðurlandi fæddur,
en sýndist ekki vera um slíka hluti fróður,
og hvorki var hann arfi né ástúð sinna gæddur,
því aldrei kvaðst hann þekt hafa föður sinn né móður.
Hann lenti snemma á skútum og flæktist feikna víða,
þótt fákænn oft hann reyndist og skorti andans þroska,
hann þreyttist ekki að dorga né þolinmóður bíða,
og þeir voru ekki margir, sem drógu vænni þorska.
Hann flæktist síðast austur, örvasa og lúinn,
þar opnaðist að lokum valinn gististaður,
þótt karlinn væri hrumur og annar öklinn snúinn,
þar eignaðist hann skýli og gerðist fjósamaður.
Eg kvaddi gamla manninn fyrir fjórum árum,
í fjósinu þá var hann að brynna og strjúka kúnum.
Þær voru allar feitar og fallegar í hárum,
sem fáguð voru af gömlum höndum, vinnulúnum.
Þá setti hann á sig rykk og seildist yfir kýrnar;
hann sagðist hafa gleymt að spyrja mig að hinu.
Hann spýtti út í loftið og sperrti’ upp á sér brýrnar
og spurði, hvernig beljurnar væru í útlandinu.
-Eimreiðin.
i menn stirðna upp, gert þá óbif-
! anlega eins og illa gerða dauða
hluti. Engu að síður getur slíkt
| komið hermönnum að góðu
haldi, áður en þeir leggja út í
eldinn. Það getur aukið á bar-
áttuhæfni þeirra, því að óttinn
gerir manninn hæfari til að berj-
ast. Hjartað slær hraðara og
dælir blóðinu örara út í hand-
leggi og fætur og til heilans, þar
sem súrefnis er þörf. — Starf
lungnanna örvast, blóðþrýsting-
urinn eykst. Hin mannlega vél
— líkaminn — verður miklu
starfhæfari en ella. Og hræðsl-
an gagnar ekki einvörðungu
einstaklingunum, heldur og
hernum í heild sinni. Hún hef-
ur sama hlutverk og rauða ljós-
ið á járnbrautunum; hún gerir
aðvart um yfirvofandi hættu og
eykur varfærni manna.
Það er stundum býsna örðugt
fyrir hermann, sem er gagntek-
inn af hræslu, að leggja út í
bardaga. Til að byrja með virð-
ist hræslan ekki ætla að hverfa.
Á þessu er þjálfun þeirri, sem
hann hefur öðlazt við heræfing-
arnar, ætlað að ráða bót. Reynd-
in verður sú, að hvað hræddir
sem menn kunna að verða,
leggja þeir þó alltaf út í orrust-
una af eintómum vana, ef þeir
hafa öðlazt næga hernaðarlega
þjálfun. Og áður en varir, eru
menn komnir út í eldinn og farn-
ir að berjast.
Hér eru fáein ráð til þess að
útrýma hræðslunni með:
1. Aðhafstu eitthvað. Athöfn
deyfir hræðslu.
2. Návist annarra manna dreg-
ur úr hræðslunni. Menn ættu um
fram allt að vera það nálægt
hver öðrum, að þeir sæjust.
3. Samúðartilfinning hermann-
anna eyðir hræðslunni Þeir vita
það, að sífellt er höfð gát á þeim.
1 orrustu berst einn fyrir alla
og allir fyri einn.
4. Þekking getur útrýmt
hræðslu, og sannast þar hið forn-
kveðna, að mennt er máttur. Það
er mjög mikilsvert, að hermenn-
irnir séu sífellt varaðir við yfir-
vofandi hættu jafnframt því,
sem þeim er bent á, hvernig
eigi að forðast hana og sigra ó-
vininn.
5. Skapstilling er höfuðvopn
gegn hræðslu. Ef menn venja sig
á að æðrast aldrei, hvað sem á
dynur, munu þeir brátt öðlast
furðu mikið húgrekki.
6. Þá er það mikil uppörvun að
minnast þess, að tiltölulega fáir
menn falla í orrustum og frem-
ur fáir særast þar til ólífis.
En það reynir oftar á hugrekki
hermannsins en um það leyti,
sem hann er að leggja til orrustu.
Menn geta velkzt á flekum um
úfin höf tímunum saman og jafn-
vel vikum saman og horfzt þá
sífellt í augu við dauðann. Menn
geta lent í fangabúðum, orðið
hættulega veikir í fjarlægum
löndum án nokkurra tengsla við
þjóð sína og skyldfólk. Segja má
að í styrjöldum verði menn að
þola flest það versta, sem hugz-
ast getur í þessu lífi.
Til eru þeir menn, sem ekki
virðast kunna að hræðast. Þeir
fyrirfinnast í sérhverjum her
og eru alls ekki fátíð fyrirbrigði.
Almennt er litið svo á, að þessir
menn séu ekki andlega heilbrigð-
ir. Venjan er sú, að sagt er um
þá, að þá “vanti eitthvað”, sem
svo er nefnt. Þessir menn eru
taldir þó nokkuð hættuleg fyrir-
brigði í hernaði. Yfirleitt eru
þeir frábærlega ógætnir og
freista oft félaga sinna til óvark-
árni. Það ber ósjaldan við, að
þeim áskotnast heiðursmerki
fyrir dirfsku en mjög oft ana
þeri beint út í opinn dauðann og
láta líf sitt að þarflausu. Dirfska
þeirra er ekki sprottin af hug-
rekki.
Hugrekki er í því fólgið, að
menn láta ekki yfirvofandi
hættu raska ró sinni í neinu, að
menn framkvæma fyrirætlanir
sínar á hættunnar stund, þrátt