Heimskringla - 12.06.1946, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. JÚNÍ 1946
THÓRODDUR HALLDÓR-
SON
25. ág. 1871—30. maí 1946
Fimtudaginn, 30. maí, andað-
ist á General Hospital í Winni-
peg, eftir langvarandi legu,
Thóroddur Halldórson, á 75 ár-
inu. Hann var fæddur í Hrings-
dal við Eyjafjörð 25. ágúst 1871,
og var sonur Kjartans Magnúsar
Halldórsonar, og Ólafar Ólafs-
dóttur Jónssonar, konu hans. —
Hann var einn af fjórum syst-
kinum: Magnús, bróðir hans býr
í Karlstad, Minnesota, Thórvið-
ur, á heima í Wynyard, Sask., og
Sigríður, eina systirin, Mrs. J.
E. Galbraith, á heima í Cavalier,
í Norður Dakota.
Thóroddur kom frá Islandi með
foreldrum sínum, í ágúst mánuði
1881, og settist að með þeim í
Pembina, N. D., og seinna í Hall-
son. Faðir hans tók sér þar heim-
ilisréttarland, og bjó þar mest af
tímanum sem eftir var af æfinni.
Árið 1902 flutti Thóroddur til
Piney nýlendunnar, þar sem
hann hafði numið land nokkru
áður, og bjó á því þangað til
1905, er hann fluttist til Winni-
peg og bjó þar úr því. Um tíma
stundaði hann verzlun, en síð-
ustu árin var hann eftirlitsmað-
ur íbúðarbyggingar, Fairmont
Apts.
Thóroddur var tvígiftur. Fyrri
kona hans var Málmfríður Jóns-
dóttir frá Lundabrekku. Þau
eignuðust átta börn. Seinni kona
hans var Jane Shilling, sem lif-
ir hann, ásamt einum syni sem
þau hjónin eignuðust. Bömin
sem lifa föður sinn, eru eins og
hér segir: Theodore Raymond,
San Bemardnio, Cal.; Sigríður
(Mrs. Milton Rigg), Berkeley,
Cal.; John Valdimar, Winnipeg;
Dora (Mrs. J. Conaway) San
Francisco; Harold Magnús, Vic-
toria, B. C., nýkominn úr sjó-
hemum; Edna (Mrs. A. A. Caus-
land), San Francisco; Magnús,
nýlega kominn úr Bandaríkja-
hernum, Los Angeles, Cal.;
Sesselía, (Mrs. J. H. Warner),
Berkeley, Cal.; James Allan, til
heimilis í Victoria, B. C., ^sn nú
í Canada sjóhernum og staddur
í Esquimalt, B. C.
Auk þessara barna eru nokkur
barnabörn, og eitt barna-barna
barn.
Thóroddur var hinn ágætasti
verkmaður, vinur góður, trygg-
ur og samvizkusamur. Hann var
frjáls í hugsun, fróður um marga
hluti, og glaður í lund.
Hann veiktist s. 1. haust, og
eftir langa legu heima, var hann
að lokum fluttur á spítala, þar
sem hann lá í sex vikur, þar til
hann kvaddi þetta líf.
Útförin fór fram frá Sam-
bandskirkjunni í Winnipeg,
mánudaginn 3. júní s. 1. Séra
Philip M. Pétursson jarðsöng.
Jarðað var í Brookside grafreit.
P. M. P.
VIÐ KVIÐSLITI
Til linunar, bóta og styrktar
•eynið nýju umbúðirnar, teyju-
lausar. Stál og sprotalausar. —
Skrifið: Smith Manfg. Company,
Dept, 160, Preston, Ont.
REIKNINGSSKIL DAN-
MERKUR OG ÍSLANDS
Eftir Jón Dúason dr. juris
Grænland, íslenzk handrit og
grænlenzkir og íslenzkir gripir
í dönskum söfnum eru séreign-
ir Islands. Þetta á Island með
sama rétti, hvort heldur það
hefði eða hefði ekki misst full-
veldi sitt um skeið, því enginn
hefur efað það, að Island hafi
haldið áfram að vera þjóðfélag,
og þessar eignir hafa aldrei ver-
ið löglega af því teknar. Endur-
heimt þeirra er því ekki upp-
gerðarmál, heldur allt annað, er
menn forðast að nefna réttu
nafni.
lEn einungis sem fullvalda
land getur Island krafizt reikn-
ingsskila á sameignarbúi Islands
og Danmerkur. Noregur, sem
alla tíð var að lögum fullvalda,
gerði slíkar kröfur 1914—21 og
fékk 12 milljón rd. afslátt á rík-
isskuldum sínum. En þið munið
ekki hafa séð landshluta, er slitu
sig undan, eða nýlendur, er
fengu fullveldi, hafa gert slíkar
skuldaskiptakröfur til alríkisins,
því þessir nýgervingar hafa ekki
áður verið í ríkinu sem persón-
ur í þjóðaréttinum, heldur hefur
samband þeirra við ríkið verið
stjórnlagalegt. Það gerir grein-
armuninn. Þótt Norsk-danska
ríkið væri eitt veldi, og kæmi
venjulega fram sem ein heild út
á við, var það þó 4 fullvalda lönd
4 þjóðréttarlegar persónur, er
öðluðust réttindin og skyldum-
ar, en ekki eitt þeirra fyrir hönd
allra hinna. Þessi fullvalda lönd
voru: Noregur, Island, Slesvig-
Holsein og Danmörk. Og raunar
voru Orkneyjar einnig fullvalda,
en Kristján I. pantsetti Skotum
þær 1469. Slesvig—Holstein var
hernumið 1863—4 og innlimað
í Prússland og missti þar með
þjóðréttarlegan persónuleika
sinn og rétt til uppgjörs.
Sameignir íslands og Dan-
merkur eru lönd, hlutir og fjár-
kröfur. Skal nú vikið að því:
Krónnýlendur: •
Á Indlandi lutu konungi vor-
um Tanquebar austan á Dekan
og Serampur í Bengal. Þetta
voru víggirtar borgir og að þeim
lágu stór, auðug og fólkmörg
áhrifasvæði. Eftir að Indlands-
félagið í Khöfn hafði öldum
saman grætt of fjár á einokaðri
verzlun við þessar nýlendur,
seldi stjórnin í Khöfn Indlands-
félaginu brezka þær fyrir 1.
millj. rd. árið 1845.
Á Gullströndinni í Afríku
lutu konungi íslands: Augusten-
borg, Fredensborg og Christians-
borg. Þetta voru víggirtar smá-
borgir þá, og þar mun raunar
hafa verið fjórða borgin. Að
þesum víggirtu stöðvum lágu
geysimikil áhrifasvæði. Einokuð
verzlun frá Kaupmannahöfn við
þessar nýlendur gaf stórgróða.
En 1850 seldi danska stjómin
Bretum þær. Christiansborg er
nú höfuðstaður í The Colony of
the Gold Coast, sem er mikið og
stórauðugt land.
1 Vesturheimseyjum lutu
konungi Islands 3 eyjar, mjög
Following a series oí advertisements devoted to Veterans’ Out-
of-work Ailowances, this space will be used for the next few
weeks to detail Veterans’ Insurance, prepared in co-operation
with Deparíment of Veterans’ Affairs.
No. 10—VETERANS’ INSURANCE (Continued)
If a policy has been enforced for six months or more and the
beneficiary is the husband, wife or children of the insured, the
deduction wiil always be limited so that at least $500 will re-
main unaffected by the pension.
A provision in all policies exists without extra cost that if the
insured becomes totally and permanently disabled before age
60 and he is not a 100% pensioner, the premiums are paid for
him during his period of disability.
Premium rates are the same despite hazardous occupations.
There are no restrictions regarding travel or residence or as to
service in the naval, military or air forces. Although from $500 to
$10,000 of insurance maý be bought, if a veteran already holds
insurance under the Returned Soldier’s Insurance Act of the First
Great War, the aggregate must not exceed $10,000.
Premiums may be paid as ehosen monthly, quarterly, half
yearly, at no additonal cost.
This space contributed by
THE DREWRYS LIMITED
frjósamar og með indælu lofts-
lagi, íbúatala ca. 30 þús. Lengi
græddi Khöfn ógrynni fjár á
einokaðri og hálfeinokaðri verzl-
un við þessar eyjar og á plant-
ekrum þar. Árið 1916 seldi Dan-
mörk Bandaríkjunum þær fyrir
100 millj. kr. Það var haldið að
Bandaríkin myndi fá kaupverð-
ið inn í sköttum og tollum á
Ca. 3 árum.
Sameignarlönd. (Condominia!
Island var í Noregskonungs
veldi og beið því mestan hnekki
og tjón af því, að Noregur var
slitinn úr sérbandinu. Island á
því sérstaklega ríka kröfu á það,
sem Friðrik VI. fékk fyrir Noreg,
en í löndum var það þetta:
Svíar afhentu konungi Islands
og Danmergur Rúgen og sænzka
Pommem. Ibúatalan var ca.,
einn sjötti af íbúatölu Noregs,
en löndin hlutfallslega miklu
auðugri en Noregur. Árið 1815
seldi Friðrik VI. Prússlandi þessi
lönd fyrir hertogdæmið Lauen-
burg og 2,600,000 thlr. milligjöf.
Þá varð Lauenburg sameignar-
land Islands og Danmerkur. En
Það, sem mest freistaði til þess
ara kaupa, auk dalanna, var, að
í Lauenburg voru mjög miklar
og góðar ríkislandeignir og land-
ið lá að Slesvig- Holstein.
Rétt fyrir aldamótin 1800
höfðu staðíð yfir samningar milli
umboðsmanna Dana og Breta
um að selja Bretum Island fyrir
1,200,000 sterlingspund til út-
búnaðar danska flotans. Bretar
vildu og láta hitabeltisey í kaup
bæti, en Danir heimtuðu að fá
Lauenburg. Svona stóðu málin,
er ófriðurinn skall á 1800 og
batt enda á þessa “veglegu”
samninga.
Færeyjar voru eitt sinn full-
valda þjóðveldi. Svo urðu þær
hjálenda í Gulaþingslögunum
og með Landslögunum hjá-
lenda Noregs. Eins og Grænlandi
var þeim stjórnað með Isl., en
þetta og það, að þjóðerni voru
eyjarnar næstum íslenzkar, mun 1
og álíka upphæð fyrir hertöku
skipa. Og þótt önnur strönd
Eyjarsunds væri sænsk, viður-
kenndu Svíar tollrétt Dana í
sundinu. (Eyrarsundstillinn).
Síðan á 14 öld hafa konungar
Islands setið í Danmörku og síð-
an á 15 öld í Kaupmannahöfn,
og hún verið sameiginlegur höf-
uðstaður allra landa konungs,
einkum þó hinna norrænu. Um
aldirnar hefur stöðugur fjár-
straumur gengið frá íslandi til
Kaupmannahöfnar. Sumt af
þessu fé gekk beint eða óbeint
til danskra atvinnuvega, sem
konungur vildi styrkja, en sumt
til konungs stjálfs og inn í rík-
issjóð hans. Það verður seint
tölum talið, hvað Danmörk hef-
ur hagnazt af þessu, eða hversu
þýðingar mikið framlag Island
var fyrir ríkið. En miklu síður
veVður þó nokkru sinni mælt
dýpi þeirra hörmunga og eyðil-
eggingar, er þessi taumlausa
frjárpínd hefur steypt yfir ís-
land. En svo mikið er víst, að
eignir konungs og konungssjóðs,
þau mannvirki og stofnanir, er
kostaðar voru úr kongssjóði,
voru ekki og eru ekki eignir
Danmerkur einnar, heldur sam-
eignir allra landanna og nú síð-
ast íslands og Danmerkur einna.
Allar þær margvíslegu eignir
yrði of langt mál upp að telja.
En einkanlega er þessi sameign
augljós á öllum æðstu menning-
arstofnunum og þvílíku er ein-
mitt var sett í Kaupmannahöfn
sem sameiginlegum höfuðstað
til afnota fyrir alla þegna kon-
ungs, en þó einkanlega hina
norrænu, svo sem t. d. háskólinn
með sérstofnunum sínum, söfn-
um og sjóðum og aðrir hærri
skólar. Konunglega bókasafnið
er t. d. hið gamla bókasafn Is-
landskonungs, er opnað var fyrir
almenning. Þjóðminjasafnið
Listasafnið, Tauhúsið og Rosen-
borgarsafnið í Kaupmannahöfn
eru t. d. allt greinar af hinu
gamla Kunstkammer konungs,
er var skipt í sundur í þessi söfn,
hafa valdið því, að þær fylgdu[°S svona mætti lengi telja.
ekki Noregi 1814. Árið 1821 gaf j Afhending einvaldskonungs-
Noregur upp við konung Islandsj ins á sameignarlöndum og Krón-
fyndisi eúti
ItneAAa+tdi !
LJÚFFENGI
INNSIGLAÐ
YÐUR TIL
ÁNÆGJU
H. L. MACKiNNON CO. LTO.
WINNIPEG
Melrose
RICH
STRONG
DELICIOUS
við þeim sjálfsögðu kröfum
okkar, þó að Island áskilji sér
rétt sinn óskertan í rammbyggi-
legum fyrirvara, ella munum við
fá að heyra það frá Dönnum síð-
ar, að við höfum gefið upp allt
tilkall til reikningsskila.
Jón Dúason.
FRÉTTIR FRÁ ISLANDI
og Danmerkur tilkall til eyj-
anna. Fengi Island ekki meiri
rétt yfir Færeyjum við þetta
tækifæri, urðu þær að minnsta
þosti íslenzk-danskt samveldis-
nýlendum fyrir 1848 kann að
hafa verið bindandi fyrir Island
en afhending þeirra eftir þann
tíma með undirskrift dansks
grundvallarlagaráðherra alólög-
land. Skjöl eru til fyrir því, að;leg fyrir íslands hönd. Svo
danska stjórnin teldi þær ekki j neyddu Danir Islendinga í sam-
hluta úr Danmörku. Árið 1850 i bandslögunum til að játa, að
voru Færeyingar neyddir til að
senda menn á Ríkisþing Dana,
og hafa þau ólög ekki fengizt
leiðrétt síðan. En þótt svona sé,
og Færeyjum sé stjórnað næst-
um sem amti í Danmörku, breyt-
ir þetta í engu hinni þjóðarétt-
arlegu stöðu Færeyja sem sam-
eignarlands Islands og Dan-
merkur.
samningar, sem Danmörk hefði
gert við önnur ríki og væru birt-
ir, skyldu gilda á íslandi. Þetta
gildir út á við gagnvart þriðja
ríki, svo gagnvart þeim getur
Island engu riftað. En það gild-
ir ekki gagnvart Danmörku, og
hana geta þeir gert ábyrga
gerða sinna. Danmörk hefur ein
tekið við fénu, engu skipt og
Slík stjórn eins aðila á sam- engu skilað til Islands.
eignarlandi er algeng, t. d. hefur1 Tekjur og útgjöld Danmerk-
Bretland stjórnað sameignar- [ ur og íslands voru aðgreihd, en
landi þeirra og Egypta, Súdan,' sameignarbú þeirra hefur aldrei
en nú krefjast Egyptar breyt-jverið gert upp. Islenzka stjórn-
inga, sameiningar Súdans og in undirritaði svohljóðandi álit
Egyptalands. Sem sameignar-1 sambandslaganefndarinnar:
land (condominium) eru Fær-| “Samkomulag er um það, að
eyjar hvorki hluti Danmerkur öll skuldaskipti milli Danmerk-
né íslands, heldur eru lands- ur og Islands, sem menn hefur
hluti, sem óvíst er hyar lendir, I greint á um, hvernig væru til
eða ef til vill fær sjálfstæði. j komin, eigi að vera á enda
Formlega hafa eyjarnar aldrei kljáð.....!”
verið innlimaðar í Danmörku j Þetta getur í hæsta lagi átt við
enda mundi slík innlimun ekki sölu stóljarðanna eða því líkt,
geta breytt stöðu þeirra sem enda bæturnar aðeins 2 millj.
sameignarlands.
Fjárkröfur og lilutir:
kr. og tóku Danir aðra þeirra
handa sínum háskóla. Sú upp-
gerð og skipting sameignarbús
Eyjarsundstojlurinn var mikil fslands og Danmerkur, sem hér
tekjulind, er hvíldi á sameigin- ^ er krafizt hefur aldrei verið um-
legum styrk allra landa kon-jdeild, enda svo sjálfsögð, að um
ungs. Hann var leystur-af 1857 hana er ekki hægt að deila með
með 47 millj. kr. greiðslu frá
nokkrum stórveldum í ríkissjóð
Danmerkur.
Island átti alveg sérstaka
kröfu til þess, sem Friðrik VI
fékk greitt fyrir Noreg: Strax
var honum greitt 1 millj. rd. í
peningum.
Svíar gáfu upp 12 millj. kr.
rétti eða sanngirni, þ. e. að slík
uppgerð og skipting eigi að fara
fram.
Viðræður eru nú hafnar við
Danmörku út af sambandsslit-
unum. Þeim má ekki ljúka án
þess, að kröfur íslands um upp-
gerð sameignarbús Islands og
Danmerkur séu settar þar fram,
herstkatt á hertogadæmunum bg ef Danir verða ekki greiðlega
Ribakov, sendiherra
Rússa á Islandi
Útvarpið í Moskva skýrði frá
því í gær að æðsta ráð Sovétríkj-
anna hefði skipað Ribakov sendi-
herra Sovétríkjanna á Islandi.
I Krassilnikov, sem hefir verið
sendiherra Sovétríkjanna á Is-
landi nokkur undanfarin ár, er
nú á förum héðan.—Vísir, 8. maí.
★ *r *
820 menn komu og fóru í apríl
I I aprílmánuði komu hingað til
lands frá útlöndum 540 manns.
I Á sama tíma fóru frá landinu
280 manns.
Af þeim, sem komu til lands-
ins, komu 40 með flugvélum og
500 með skipum. Af þeim, sem
til útlanda fóru, fóru 49 með
flugvélum og 231 með skipum.
* * *•
Glæsileg hátíðahöld
stúdenta 16. júní
| Þann 16. júní næstk. mun 100.
árgangur stúdenta útskrifast úr
Mentaskólanum í Reykjavík. I
tilefni af þessu áfroma stúdent-
ar, eldri og yngri, glæsileg há-
tíðahöld með samkomum í skól-
anum og stærstu veizlusölum
bæjarins, skrúðgöngum o. fl. —
Allir stúdentar eru hvattir til
þátttöku.
Nefnd sú, sem fulltrúar hinna
ýmsu stúdentaárganga kusu í
vetur til að undirbúa hátíðahöld
í tilefni af 100 ára afmæli Menta-
skólans, hefir nú í stórum drátt-
um ákveðið tilhögun hátíðahald-
anna í vor. Aðalhátíðin verður
16. júní, þegar skólanum verður
sagt upp og hinir nýju stúdentar
útskrifast, en í haust' hinn 1. okt.
mun skólinn sjálfur efna til há-
tíðahalda, því að þá verða liðin
100 ár frá því hann tók til starfa.
Dagskráin þann 46. júní er fyrir-
huguð á þéssa leið:
Hátíðin hefst með athöfn, sem
fram fer í hátíðasal skólans, er
skólanum verður sagt upp og
hinir nýju stúdentar útskrifast.
Munu þá væntanlega hinir eldri
stúdentar, 50 ára, 40 ára og 25
ára, flytja ávörp, eins og venja er
til. Hátölurum verður komið
fyrir víðsvegar í skólanum, svo
að stúdentar geti hlýtt á það, sem
fram fer. Auk þess verður at-
höfninni væntanlega útvarpað.
Að þessari athöfn lokinni,
hefst skrúðganga stúdenta með
lúðrasveit í fararbroddi, og er
ætlast til þess, að hver árgangur
verði sér og beri merki með stú-
dentsártali sínu. Verður gengið
um bæinn og upp í kirkjugarð að
leiði Sveinbjamar Egilssonar,
fyrsta rektors skólans hér. Þar
verður lagður blómsveigur og
Sigurður Nordal, prófessor, mun
halda ræðu. Ennfremur mun
stúdentakór syngja. Þessi kór er
skipaður stúdentum frá allmörg-
um árgöngum, og er nú verið að
æfa hann. Skrúðgangan leggur
svo leið sína til baka að Menta-
skólanum og verður henni slitið
þar með ræðuhöldum og söng.
Um kvöldið, kl. 7, hefst svo borð-
hald í stærstu veizlusölum bæj-
arins og verða þar ræður fluttar
og kórinn mun syngja. Hátalar-
ar verða hafðir milli staðanna.
Mun þar verða sama fyrirkomu-
lag og fyr um daginn, að stúdent-
ar frá sama árgangi haldi hópinn
og skemti sér saman. Verða ár-
gangarnir látnir draga um staði
þá, sem þeir fá við borðhaldið.
Eftir borðhaldið er svo öllum
þátttakendum frjálst að ferðast
á milli staðanna gegn því að sýna
aðgangskort. Ennfremur mun
Mentaskólinn verða opinn þeim,
og veitingar hafðar þar. Skólinn
og lóð hans munu verða skreytt
þennan dag eftir föngum og
vandað í hvívetna til undirbún-
ings hátíðarinnar.
Þessir eiga sæti í undirbún-
ingsnefndinni: Pálmi Hannesson,
rektor, form., Tómas Guðmunds-
son, skáld, Pétur Sigurðsson, há-
skólaritari, Klemenz Tryggva-
son, hagfræðingur, Birgir Kjar-
an, framkv.stj., Guðjón Hansen,
inspectro scolae og Geirþrúður
Bemhöft, frú. Gunnl. Snædal er
framkvæmdastj. nefndarinnar.
Mentaskólinn hefir frá því
hann fyrst tók til starfa, útskrif-
að um það bil 2000 stúdenta, og
eru því nær 1500 þeirra á lífi.
—Þjóðv.
★ *r ★
17 íslenzkir listamenn taka
þátt í sýningunni í Oslo
Sýningarnefnd sú, sem velja
átti listaverk á Norðurlandasýn-
ingu þá, sem haldin verður í Oslo
í vor, hefir nú lokið störfum. —
Hefir hún valið verk eftir 17 mál-
ara, og eru verkin, sem send
verða samtals 77 að tölu. Þar af
eru 48 olíumálverk og 29 vatns-
litamyndir.
Málararnir, sem koma til með
að sýna í Oslo eru þessir: Ás-
grímur Jónsson, Jóhann Briem,
Finnur Jónsson, Jón Engilberts,
Jón Þorleifsson, Jóhannes Kjar-
val, Guðmundur Einarsson frá
Miðdal, Kjartan Guðjónsson,
Kristín Jónsdóttir, Sigurður Sig-
urðsson, Gunnlaugur Scheving,
Snorri Arinbjarnar, Svavar
Guðnason, Þorvaldur Skúlason,
Barbara Árnadóttir, Gréta
Björnsson og Örlygur Sigurðs-
son.
Eftir hvern listamann eru val-
in 3—5 verk, og fer það aðallega
eftir stærð myndanna. Flestir
sýna 3 myndir, fáeinir 4 og örfá-
ir 5.
I sýningarnefndinni voru þeir
Ásgrímur Jónsson, Jón Þorleifs-
son, Jóhann Briem, Sigurj. ólafs-
son og Þorvaldur Skúlason.
Sýningin verður opnuð 8. júní
n. k. í Oslo og verða listaverkin
send héðan að heiman með Lag-
arfossi næst þegar hann fer til
útlanda.—Vísir, 7. maí.
* * *
Minna framboð til sveita-
vinnu nú en í fyrravor
Framboð á vinnu til landbún-
aðarstarfa er hledur minna en í
fyrra enn sem komið er.
Vísir hefir átt tal við Metú-
salem Stefánsson, sem veitir for-
stöðu Ráðnnigarstofu landbún-
aðarins og skýrði hann blaðinu
frá þessu, en gat þess jafnframt,
að enn væri ekki hægt að gera
fullkomlega réttan samanburð á
framboði og eftirspurn í ár og í
fyrra, því að stofan hefði byrjað