Heimskringla - 26.06.1946, Qupperneq 4
4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. JÚNI 1946
Ifchnskringla
/StofnuO lSHt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
Ver8 blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 26. JÚNl 1946
Þjóðhátíðin á Hnausum
Lýðveldisdaginn á Iðavelli s. 1. laugardag sóttu um 3000
manns sem er mun betrí þátttaka, en mörg siðan arm i hatiðmn..
stuðlaði ef til vill margt að þessu: álitleg skemtiskra, fagurt veður,
þ“mr vegir En ríkastmun fjöldanum hafa í huga búið endur-
reisn lýðveldisins á íslandi 17. júní 1944, sem þjoðhatiðm a lða-
veiH hefir í þriú ár verið helguð eins og heima — og vonandi er
að til styrktar verði því sambandi er menn æskja að sem lertgs
haldist milli þjóðbræðranna austan hafs og vestan.
Guttormur skáld Guttormsson stjórnaði hátíðinni. Bauð hann
gesti vélkomna og minti á síðasta afreksverkið og fagnaðarboð-
skapinn i sögu þjóðar vorrar, er Island endurheimt. fult frels. s.tt
og að sá sigur hafi verið unninn með vopnum andans.
Fjallkona var Mrs. S. W. Eyjólfsson á Víðir, fyrrum kennan,
ereindar kona. Er ávarp hennar birt á oðrum stað 1 blaðinu.
Ungfrú Laura Thorvaldson, Riverton, Man., var Miss Canada
á hátíðinni; flutti hún ávarp á ensku, sem birt er a oðrum stað i
þessu blaði.
Aðal ræðumaður dagsins var R. H. Ragnar. Hann var heima
á Islandi nokkur ár í her Bandaríkjanna. Var ræða hans hin
snjallasta. Hann lét vel af sambúð Bandaríkjahersms og Islend-
inga og erum vér sannfærður um, að R. H. R. hefir með oðrum
góðum mönnum átt sinn þátt í að túlka fyrir utlendingunum,
hvers konar menn Islendingar væru og hvað til fnðarins heyrðL
við þá. Hann mintist dvalar sinnar heima og var frásogn hans
skemtileg. En eldur brann honum fyrst á tungu, er hann lýsti hve
Islendingar væru ákveðnir í að vernda sjálfstæðið. Hvaða stjórn-
málaflokki, sem þeir tilheyrðu, væru þeir allir eitt, að þvi er það
mál snerti. R. H. R. er ekki aðeins þjóðrækinn maður, heldur einn
með eldheitari ættjarðarvinum, sem ísland á erlendis.
Lt.-Col. Einar Árnason hafði lofast til að flytja ræðu fyrir
minni Canada, en var á síðustu stundu kallaður til annars starfs
vestur í landi og gat því ekki komið. Söknuðu margir þessa, því
Einar er skýr og vel mentaður maður.
Hon. J. C. Dryden, mentamálaráðherra flutti kveðjur frá
fylkisstjórn Manitoba.
Skáld dagsins voru ungfrú Ása Jónsdóttir frá Ásum í Húna-
vatnssýslu, “yngsta skáldkona Islands”, er flutti kvæði fyrir
minni íslands og«Böðvar H. Jakobsson bóndi í Bifröst-sveit; hanr.
flutti Minni Canada, hið ágætasta kvæði. Gerðu skáldin vissulega
hlutverkum sínum góð skil. Eru bæði kvæðin birt í þessu blaði.
Fjöldi gesta er á ræðupalli sat var þá kallaður í kurteisisskyni
fram að segja fáein orð og voru þessir á meðal þeirra: Dr. S. O.
Thompson fylkisþnigmaður, Snæbjöm Johnson oddviti Bifröst-
sveitar, íjinar P. Jónsson ritstj. Lögbergs, Stefán Einarsson ritstj.
Heimskringlu, H. J. Wood frá Teulon og Ásgeir Fjeldsted, fulltrúi
Canadian Legion deildarinnar í Árborg.
Söngflokkur (blandaður kór) úr Bifröst-sveit söng mörg lög
og fórst verk sitt mjög vel. Honum stjórnaði T. Fjeldsted frá Ár-
borg. Hermann Fjeldsted söng og einsöng, er hann fyrir lófaklapp
áheyrenda varð að endurtaka. Mrs. P. Broadley var við hljóðfærið,
Jafnframt þessu fóru íþróttir fram. Hlutu J. Johnson frá OaK
Point og Allan Helgason frá Gimli flest verðlaunin í hópi eldri
flokkanna. I baseball-leiknum sköruðu Gimli-menn fram úr; unnu
bæði flokk frá Melita og Riverton.
Veitingar voru á deginum yfirfljótanlegar. Að kvöldinu var
dans bæði að Hnausum og í Riverton.
Ein skemtun dagsins, fundur kunningja, sem lengi hafa ekki
sézt og ný vinabönd tengd, hefir á þessum samkomudögum Is-
lendinga ósegjanlega mikið þjóðræknislegt gildi.
Bifröst-búar eiga þakklæti skilið fyrir hve myndarlega þeir
efndu til þessarar hátíðar.
flókna stjórnarfarskerfi, sem við
búum við; úr slíkum mentunar-
skroti verður að bæta, ef heims-
málin og heimamálin eiga að
komast á réttan kjöl.
Meðan á seinni heimsstyrjöld-
inni stóð, var það kjörorð allra
stétta, að ekkert nema samvinna
gæti komið óvinaþjóðunum á
kné, og þetta sannaðist í verki
vegna þess að allir lögðust á eitt
um framleiðsluna á hvaða sviði
sem var.
Enn hefir ekki lánast að semja
frið þjóða á milli og enn horfist
mannkynið í augu við margskon-
ar meinsemdir, sem lækna þarf
og útrýma.
Það sýnist liggja nokkurn veg-
in í augum uppi, að úr því að
stríðið vanst einungis með sam-
vinnu, þá verði friðurinn að
vera samvinna á öllum sviðum
til hagsbóta fyrir alla, og til þess
að koma í veg fyrir að hörm-
ungasaga stríðsins endurtaki sig.
Eins og eg tók fram áðan, verð-
um við öll að afla okkur eins víð -
tækrar stj’órnarfarslegrar ment-
unar og kostur er framast á, því
með þeim hætti einum, er þess
nokkur von, að okkur lánist að
stofnsetja hið langþráða friðar-
ríki á þessari jörð; að slíku marki
ber okkur að stefna, sem telj-
umst til hins íslenzka kynstofns
írskur flughermaður spáir dauða sínum
(Snúið úr ensku 1943)
Eg hugrór veit mín hinsta ferð
mun hafin senn um skýja-rann.
Eg hata ei þá sem vega eg verð,
eg ver þá sem eg lítið ann.
“Killtartan Cross” mín ættjörð er,
og öreigarnir þjóðin mín. —
En hver sem hærri hlutinn ber
af hólmi, ei breytast kjörin mín.
Mig knúði ei lög né lýðsins skjall,
mér láði ei neinn að sitja hjá.
Hin eina hvöt, hið eina kall,
var æfintýra von og þrá.
Mér virtist æfin eymdar-kíf
sem enga von í skauti ber.
Og þennan leik, og þetta líf,
og þennan dauða kaus eg mér.
Kristján Pálsson
sinn og ættarland. Sómi vor er
sómi hennar, og hún fagnar heil-
huga yfir því, hversu gott álit Is-
lendingar í Vesturheimi hafa al-
ment áunnið sér sem nýtir og
hollir þegnar síns nýja fóstur-
lands.
Með vaxandi athygli og áhuga
fylgist stofnþjóð vor, forráða-
menn hennar og almenningur,
0 - með þjóðræknisviðleitúi vorri
í þessu landi; eg efast ekki um, j landi, og hafa sýnt það
að um
mála.
þetta séu þið mér sam-
“Sameinaðir stöndum vér,
sundraðir föllum vér.”
Látum okkur sigrast á þeim
illu öflum, sem öllu vilja tortíma
vegna sjálfselsku, metorða og
peninga; látum í þess stað, kær-
leikann vísa okkur veginn til
farsældar og friðar.
KVEÐJA FRÁ ÍSLANDI
Flutt af dr. Richard Beck, vara-
ræðismanni Islands í Norður
Dakota, á íslendingadegi að
Mountain, 17. júní 1946
Á V ARP
á Lýveldishátíðinni
á Hnausum
Eftir Snæbjörn Johnson
sveitaroddvita
Herra forseti og kæru vinir:
Svo margt fallegt og gott hefir
verið sagt hér í dag, a6 erfitt er
að bæta nokkru því við, er verða
mætti til frekari skemtunar og
nytsemdar.
í daglegri umgengni við fólk
heyrir maður það sagt í þessari
fögru sveit og í bæjunum líka, að
heimurinn sé orðinn svo vóndur,
að naumast sé líft í honum leng-
ur, þetta finst mér fjarstæða;
heimurinn er eins göfugur og
góður og hann hefir áður verið;
forsjónin lætur jurtirnar þróast
af hvaða tagi sem er, kálið og
ekki síður hin fögru tré;
Rétt fyrir helgina barst mér
svohljóðandi símskeyti frá for-
sætisráðherra íslands:
“Gerðu svo vel að bera Islend-
ingum og öðrum gestum á sam-
komu þjóðræknisdeildarinnar í
Norður Dakota hinn 17. júní hug-
heilar kveðjur íslenzku þjóðar-
innar, sem á hátíðum sínum jafn-
an minnist bræðra og systra
vestan hafs með hlýhug og
þakklæti.”
Þessi drengilega kveðja hæst-
virts forsætisráðherra Islands
herra ólafs Thors, ber fagurt
vitni þeim djúpstæða og eihlæga
hlýhug, sem heimaþjóðin ber í
brjósti til vor íslendinga hérna
megin hafsins. Um það get eg
borið af eigin reynd. Aldrei
gleymist mér, hversu frábærlega
vel þúsundirnar á Þingvöllum, á
Lýðveldishátíðinni 17. júní 1944,
tóku kveðjunum frá oss íslend-
ingum hér vestan hafs. Og sömu
ágætu viðtökunum áttu kveðj-
urnar héðan að fagna alstaðar á
landinu. Það er enn í dag hverju
orði sannara, sem Guðmundur
' skáld Guðmundsson
sagði
þetta vex og þrífst mannkyninu kvæði til Vestur-lslendinga fyr-
til uíuota og blessunar; hið sama |ir mörgum árum síð.an:
gildir um sjóinn og vötnin; þar
er gnægð fiskjar, og alls staðar
og í öllum áttum er verðmæti að
finna, sem hönd almættisins býð-
ur bömum jarðar til notkunar.
Það er ekki forsjóninni að
kenna, að hungur og volæði ríkja
í stórum hluta veraldarinnar;
þetta er okkur mönnunum sjálf-
um að kenna; við erum ábyrgð-
arfullir fyrir því, að hafa skap-
að þetta vandræðaástand.
Eg veit, að yður sérhver íslenzk
sál ,
í samúð óskar gæfu, ljóss og
friðar.
Ættþjóð vor minnist með
þakklæti og virðingu hinna
mörgu íslenzku landnámsmanna
og kvenna, sem borið hafa merki
í
verki með mörgum hætti. Is-
lendingum heima fyrir, eigi síð-
ur en oss, er það hugstætt áhuga-
og alvörumál, að frændsemis-
böndin og menningarleg sam
skifti milli þeirra og vor megi
verða sem fjölþaéttust og varan-
legust, að handtak íslenzkra
bræðra og systra haldi áfram að
brúa hið breiða djúp, og loftin
blá, sem nú eru orðin styzta og
greiðáarnasta leiðin milli heims-
álfanna. Landar vorir heima
fyrir vilja láta reynast sann-
mæli sem lengst þjóðræknishug-
sjón skáldsins á Víðivöllum við
íslendingafljót:
Sterkar greinar haldist fast í
hendur,
’ #
handabandi saman tengi strend-
ur.
Upp úr jarðvegi þeirrar rækt-
arsemi heimaþjóðarinnar í vorn
garð er sprottinn hlýhugurinn í
virðulegri kveðju forsætisráð-
herra Islands til þessarar sam-
komu, og í þeim anda flyt eg
yður öllum kærar kveðjur og
blessunaróskir bræðra og systra
heima á ættjörðinni. Eg er full-
viss, að þær kveðjur finna berg-
mál í hugum yðar allra.
TIL VALDHAFA ÞESSA
HEIMS
Ávarp Dorothy Thompson
íslenzks manndóms fram til sig-
urs í nýbygðunum hérlendis og
Það yrði of langt mál, að rekja ! lagt grundvöllinn að félagslegri
tildrögin að þeim vandræðum, og menningarlegri starfsemi
sem heimurinn nú býr við; en vorri. I jafn þakklátum huga
eitt atriði sker sig úr, sem í geymir hún nöfn þeirra allra,
rauninni mun teljast mega aðal sem einhver sérstök afrek hafa
orsökin, en það er vöntun ájUnnið, í bókmentum, vísindum,
sterkum félagssamtökum alþýð- listum eða á öðrum athafnasvið-
unnar; vöntun á mentun tilf um, og með þeim hætti varpað
aldinin, komið og grasið, og þá|skilnings á því margbrotna og ljóma unninna dáða á ættstofn
'3?
(Ferðamenn, er koma frá Ame-
ríku, skýra svo frá, að kjarn-
orkusprengjan sé þar á hvers
manns vörum. Dragi þeir, sem á
hlusta, þetta nokkuð í efa, þarf
ekki annað en að vísa til þeirrar
logandi áskorunar og ávarps
Til valdhafa þessa heims,” er
Dorothy Thompson birti nýlega
í tímaritinu ”Ladie’s Home Jour-
nal”. '
Dorothy Thompson, “málsvari
Imenningsálitsins í Ameríku,
nr. 1”, eins og hún er nefnd þar
um slóðir, kafnar ekki undir því
nafni. Aldrei skirrist hún við að
tjá skoðun sína hreint og skýrt,
á opiniberum vettvangl Hún
skrifar þrisvar í viku í fjöllesn-
ustu blöð Ameríku og einu sinni
á mánuði í tímarit það, er nefnt
var, eitthvert hið fjöllesnasta
tmarit þar í landi, með yfir þrem
miljónum kaupenda. En fyrir
þetta er hún í sönnustu og beztu
merkingu þessa orðs orðin ein-
hver víðkunnasti höfundur vest-,
ur þar.
Því þykist eg vita, að þetta á-
varp hennar til valdhafa þessa
heims sé rödd þjóðarinnar, rödd
mæðranna, rödd fjölskyldanna
Það á skilið að vera þýtt á allar
i
tungur veraldar, en hér birtist
það, nokkuð stytt, í íslenzkri
þýðingu.—Á, H. B.).
★
I.
“Eg kem frá Mary Doe”.l) —
Þannig hefst þessi málsvörn
mannúðarinnar. Einhver verð
ur að segja það, sagði hún. Svo
kom eg. Því að sjálf er eg Mary
Doe — við erum ein mikil fjöl
skylda, — Doe-fjölskyldan. Nafn
okkar mun verða þýtt á öll mál
veraldar; því að við eða okkar
líkar eru til í öllum afkimum
þessa heims.
Hver er staðan? — Húsfreyja
eiginkona, móðir. Hversu oft
hafið þér karlmenn nefnt okkur
meginstoðir menningarinnar. —
En þér hafið heimt syni okkar
börn vor af okkur, til þess að
bjarga heiminum. Þér hafið
heimtað, að við létum okkur
lynda pílsargöngu sona okkar til
þess að bæta fyrir syndir þjóð-
anna, -svo að allir mættu lifa lífi
sínu í frelsi, án ótta og skorts.
Og við gáfum yður syni okkar
Margir eru dánir, margir blindir
og margir enn í fangabúðum. Og
margir skreiðast nú án fóta og
vinna án handa. En sérhver
þeirra er oss jafn hjartfólginn
og lífið í brjósti voru og heimur
sá, sem þeir áttu að bjarga.
En til er sársauki, sem er þessu
meiri. Hann er sá, að einnig þeir
hafa verið svkinir; að þér hafið
leikið hræðilegan leik með okk
ur og líf barna okkar.
Þá er við föðmuðum þá að
skilnaði, báðum við fyrir þeim
og yður. Við báðum þess, að
þeir mættu lifa, og ef þeir ættu
fyrir sér að deyja, þá mætti það
ske án þjáninga. Við báðum fyr-
ir yður, að yður með blóðfórn
sona okkar mætti lánast að
brjóta hina svívirðilegu harð
stjórn á bak aftur fyrir fult og
alt. Við báðum þess, að hinum
ljómandi hrægömmum loftsins
yrði breytt í dúfur friðarins, svo
að ógnir Opinberunarbókarinnar
mættu hverfa og að engu verða.
Beðið var í kyrþey, en í öllum
löndum alt til veraldarinnar
enda. Bænirnar stigu upp frá af-
grunnum Lundúna og Coventy;
þær titruðu á vörum mæðra i
skuggahverfum Kölnar og Ber-
línar-borgar, og til þeirra heyrð-
ist í Kiew og bergmál þeirra
heyrðist í Le Havre og Chung-
king.
Þá vantreystum við yður ekki,
herrar mínir, ekki þá dagana.
Við trúðum yður. Við sögðum
með sjálfum okkur: Bráðlega
munum við sigrast á máttarvöld-
um hins illa í heiminum og þá
munu leiðandi menn mannkyns-
ins byggja það upp aftur, er tor-
tímt hefir verið. Og börnum
allra komandi mæðra mun kom
ið brosandi í rúmið, án uggs og
ótta; og synir allra komandi
mæðra, munu stýra plógnum
með glöðu geði, stjórna skipum
um höf og loft, rita bækur, mála
myndir og hvað annað, sem köll-
un þeirra og löngun býður þeim.
Og í lágum hlóðum munu mæð-
urnar þá mæla við myndir fórn-
arlamba sinna: “Þú fórnaðir þér,
elsku sonur, til þess að þessi
betri heimur mætti verða til”.
En nú getum við mæður ekki
lengur litið í augu sona okkar.
Ákæra skín út úr augum þeirra,
hræðilegri en sprengjur yðar. —•
Þau segja: “Það er lýgi, að vér
dæjum til þess, að leysa mann-
kynið af kvíða sínum. Enn er
farið að tala um stríð; enn er far-
ið að metast um það, hver hafi
geigvænlegust vopnin og hvern-
ig þeim bezt verði beitt, mann-
kyninu og öllu því, sem lífs er, til
falls og foráttu, til þess að myrða
og drepa menn, konur og börn.
Og þegar er farið að afmarka á-
hrifasvæði, þangað sem engum
öðrum leyfist að koma.
En öll eru þessi áhrifasvæði
bygð og setin. Vel má vera, að
þar finnist málmar eða olía í
jörðu. En þarna lifa menn. Og
allir þessir menn, karlmenn, kon-
ur og börn, eru nátengdir hver
öðrum, karlmenn, sem eru fyrir-
vinnur fjölskyldna sinna, mæð-
ur, sem ala önn fyrir börnum
sínum, og börn, sem 'öll menn-
ing er undir komin, sem á að ala
upp til gagns og nytja, göfugs,
andlegs lífs og til hlýðni við hin
eilífu siðalögmál í brjósti manns.
Og þessar fjölskyldur allra
þjóða, allra landa og héraða,
hvaða litarhátt sem þær hafa,
hvort sem þær eru hvítar eða
svartar, brúnar eða gular hafa
svipaðar þarfir, sömu vonir og
sömu þrár. Allar þarfnast þær
fæðis og klæða og þaks yfir höf-
uðið. Verkamaðurinn þarfnast
vinnu til þess að þægja þessum
þörfum sínum, og einhvers frels-
is og frístunda til þess að full-
nægja þrám hjarta síns, hver
upp á sinn hátt í sjálfskapaðri
iðju, leik eða íþróttum, í samvist-
um við aðra eða í einrúmi. Allir,
án undantekningar, óska tóm-
stunda, svo að þeir geti þroskað
sjálfa sig á einhvern hátt, ýmist
sem einstaklingar eða í samfé-
lagi við aðra, losnað undan oki
annara “máttaryalda”, flokks-
aga og afSkiftasemi annara. Og
allir, án undantekningar, þrá
öryggi friðarins
Þannig hljóðar fyrri kafli á-
varpsins. En síðan snýr hún sér
all^ ófeimin að máttarvöldum
þessa heims og þá einkum að
hinum “þrem stóru”.
II.
D Konu, sem sennilega hefir
mist flesta ástvini sína í stríðinu.
“Þér, foringi Sovét-lýðveldis-
ins, eruð málsvari ríkis, sem þeg-
ar fyrir mannsaldri lýsti yfir
samábyrgð hinna vinnandi stétta
um heim allan og réttindum
hvers einstaks þeirra á meðal til
íess að skifta á milli sín auðæf-
um þess, sem áunnið var, —
stefnuskrá, sem vakti eldmóð og
vonir miljóna. Þó hafið þér ekki
lafið rödd yðar gegn morðum á
DÖrnum þessa mikla meirihluta
— hinna vinnandi stétta — og
að hin sameiginlega jöþð vor
skuli sundurtætt af sprengjum
og vítisvélum til þess að öðlast
‘framknúinn frið”, né heldur
hafið þér gefið þá hugmynd upp
bátinn, að fullkominn friður
fáist aðeins fyrir stéttabaráttu.
Þér, herra forseti, eruð full-
trúi lands, þar sem allir eiga að
vera jafnir fyrir lögunum og all-
ir eiga að njóta sömu réttinda og
hafið lýst því yfir, að ríkið ætti
að vera þjónn þjóðarinnar. En
hvað hafið þér gert hingað til til
sess, að heimurinn verði þessara
sömu réttinda aðnjótandi? Þér
hafið tekið þátt í yfirlýsingum,
er skapa sigurvegurunum rétt-
indi til haínda hinum voldugu, en
önnur réttindi handa hinum
máttarvana, ein réttindi fyrir þá,
sem eignir hafa, en önnur fyrir
þá, sem ekkert eiga.
Þér, herra forsætisráðherra,
eruð fulltrúi þjóðar, sem er
miklu þolgæði gædd, sem er svo
friðelsk, að engin lögregla henn-
ar er vopnum búin, svo næm-