Heimskringla - 31.07.1946, Page 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 31. JÚLÍ 1946
ffemtðkrtngla
(StofnuS lMt)
Kemur út á hverjum miðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
VerO blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
UtanásKrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED *
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 31. JÚLÍ 1946
íslendingadagurinn á Gimli
Hvernig yitum vér hvert vér ætlum,
ef vér vitum ekki hvaðan vér komum?
Eitthvað svipað þessari spurningu, er líklegt að búið hafi í
hugum hinna beztu manna, búið í hug og hjarta margra íslenzkra
frumbyggja, er þeir stigu fyrst fæti á þetta mikla meginland,
fyrir meira en sjö tugum ára.
1 hinni margþættu baráttu fyrir lífsviðurhaldi, og í dreyfingu
hins fámenna þjóðarbrots í framandi landi, var það lífsnauðsyn
að hefjast handa, og stofna til félagslegra samtaka, undir eins og
nokkur tök voru á, ef þeir áttu ekki að týna tilveru sinni — sinni
eigin sál, og hrekjast fyrir fallþunga hinna erlendu áhrifa.
Raunar átti þessi spurning, hvernig vitum vér hvert vér ætl-
um, ef vér vitum ekki hvaðan vér komum?, tæplega við hina ís-
lenzku frumbyggja, heldur á hún miklu fremur við afkomendur
þeirra í þriðja og fjórða lið. Hinum fornu landnemum var víst
ofur ljóst, hvaðan þeir komu, ef til vill ljósara en nokkuð annað.
Ekki hefir fyrri hluti spurningarinnar þó blasað eins skýrt
við þeim — hvert þeir ætluðu, þar sem örðugleikarnir, málleysi,
vankunnátta til verka í þessu landi, vilti þeim veginn, — og þó
var þeim þá þegar ljóst hvert þeir ætluðu, hvert takmark þeirra
flestra hafði verið: að verða sjálfstæðir menn efnalega og andlega,
að nema landið til handa eftirkomendunum, jafnvel þótt þeir
sjálfir nytu aldrei ávaxtanna af verkum sínum, og flest þeirra
yrðu aðeins gáfa, á fórnar-altari framtíðarinnar.
Já, þeim var spurning þessi ljós; landnemarnir svöruðu
henni — verkin, eru svar þeirra.
En hún hefir ekki verið afgreidd enn hjá afkomendunum, —
liggur þar enn fyrir til umræðu. . . .
Ein afleiðing og árangur af félagslegum samtökum, íslenzkra
frumbyggja í þessu landi, er Islendingadagurinn, er hefir verið
haldinn í föstu formi, nú í nálega 57 ár, enda þótt tildrög hans
nái, eins og allir vita, alla leið aftur til 1000 ára þjóðhátíðar ís-
landsbygðar, 1874, er þjóðin fékk hinn fyrsta lið, í framsæknis-
og frelsisbaráttu sinni löggiltan, — stjórnarskrána á Alþingi 1874
Sá dagur, 2. ágúst, náði þó aldrei mikilli eða almennri hylli eða
hefð heima.
Aðrir merkisdagar á hinni löngu leið til fullkomins frelsis,
hafa verið þar í meira gengi, og er nú auðvitað með lýðveldis-
myndun afskorið, að 17. júní verður aðaLhátíðisdagurinn heima í
framtíðinni.
Öðru máli hefir verið að gegna hér vestra. Hér komst víst
annar dagur ágústmánaðar í hefð, að líkindum alt frá þeim tíma,
er um 70 íslendingar komu saman í Milwaukee, um það leyti er
þúsund ára hátíðin stóð heima, og hlustuðu hrifnir á hina ágætu,
innblásnu brýningarræðu séra Jóns Bjarnasonar, ræðu, er var
sannarleg lögeggjan til Islendinga hér í álfu, að varðveita tungu
sína, og önnur menningar erfða-verðmæti. Hver og einn einasti
Islendingadagur síðan, hefir verið lögeggjan — brýning til að
halda áfram sama starfi.
Og nú er einn af þessum dögum enn í nánd; Islendingadagur-
inn að Gimli, 5. ágúst næstkomandi.
Nú í síðastliðin nokkur ár, hefir dagurinn verið haldinn að.
Gimli, með ágætum árangri.
Gimli, þetta fornhelga friðarvé — sólheimur og griðarstaður
fornra guða, og góðra manna. Enginn staður er heppilegri, að
öllu leyti. í skrúðgrænum lundi, í einu horni hins víðáttumikhi
lystigarðs á Gimli, er hátíðin haldin; lundi, prýddum bæði af
náttúrunnar og manna völdum.
Ekki er ólíklegt, að andar fornra guða og góðvætta séu þar á
reiki — að þeir svífi yfir vötnunum. Eins og að undanförnu hefir
nefnd dagsins vandað til hans hið bezta. Fengið hefir hún hinn
ágæta — mikið rómaða söngvara, hr. Guðmund Jónsson, er nú
dvelur í Los Angeles, Cal., og bíða allir eftir með fögnuði — og
mikilli eftirvæntingu að hlusta á hann.
Að öðru leyti hefir nefndinni sjálfsagt ekki verið hægt um
vik að fá fleiri af langt að komnu listafólki á skemtiskrá að þessu
sinni, — minnug þess, “að holt er heima hvað”.
Þess er að vænta, að þúsundir manna streymi að Gimli á
næsta Islendingadegi eins og undanfarið.
Þar er vanalega fólk úr mörg hundruð mílna fjarlægð —
komið til að njóta hátíðarinnar — hitta gamla vini, og rifja upp
gamlan og nýjan vinskap — treysta gömul og ný vina og venzla
bönd.
Komið, og njótið skemtunar. — Komið öll!
Oscar Wilde: “Þær bækur, sem
heimurinn segir, að séu siðspill-
andi, eru einmitt bækurnar, sem
sýna heiminum hans eigið sið-
leysi.”
Voltaire: “Tvisvar á æfinni
hef eg orðið fyrir verulegu fjár-
hagstjóni: í annað skifitð þegar
eg tapaði máli og í hitt skiftið,
er eg vann mál.”
EINN AF ÞEIM,
SEM KOM AFTUR
Já, hann var kominn heim.
Það var alveg eftir honum að
koma heim, án þess að gera
nokkur boð á undan sér; grípa
upp síma-áhaldið, og segja,
Hello Horace, þetta er Don.”
Eg hafði ekki vitað, hvort eg
myndi nokkurn tíma heyra rödd
hans aftur. — Einhvern veginn
hafði hann hálft gleymst í önnum
og umstangi hversdagslífsins. —
Bréf hvorugs okkar höfðu kom-
ist til skila — og svo höfðum við
hætt með öllu að skrifast á.
Og nú var hann kominn aftur.
Fremur var lítil breyting á út-
liti hans, eftir fimm og hálfs ára
burtuveru; ef til vill leit hann
hraustlegar út en áður, dálítið
fleiri hrukkur kringum augun,
og bjarta hárið hans ofurlítið
þynnra en það hafði verið. —
Majórs - einkennisbúningurinn
fór honum vel; hann hafði geng-
ið í herþjónustuna eins og ó-
breyttur liðsmaður.
Við töluðum svona um daginn
og veginn, eins og menn, sem eru
að reyna að dylja hvor fyrir öðr-
um, hvað vænt þeim hefir þótt
um að hittast á ný. Eg lét hug-
ann reika til baka — langt til
baka, til liðins tíma eins og í
móðu.
Við höfðum verið svo miklir
vinir, og átt svo margt sameigin-
legt, en nú voru þessi síðustu ár
eins og djúp staðfest á milli ókk-
ar. Hvorugur vissi hvað fyrir
hinn hefði komið á þessum ár-
um, myndi aldrei vita það. Við
töluðum um giftingu hans yfir á
Englandi, og hann lék sér við
litla soninn minn, en engin al-
vara eða einlægni fanst mér í
samtalinu á hvoruga hlið.
“Hvað þýðir þetta hvíta merki,
Don?” spurði eg, til að halda
samtalinu uppi.
Hann leit á það sem snöggvast,
eins og hann vissi tæplega hverju
hann ætti að svara.
“Það er merki þess, að hafa
gengið í herþjónustuna fyrir 6.
september 1940,” sagði hann
blátt áfram. Já, mér var það í
fersku minni. Það var í ágúst-
mánuði 1939. Við sátum inni i
Oxford hótelinu í miðbiki Tor -
onto-borgar, og snæddum okkar
síðustu máltíð saman.
Báðir vorum við eftir okkur
eftir kvöldið, eða nóttina áður,
og yfir báðum hvíldi megn óró-
leiki og kvíði yfir því, að leiðirn-
ar væru að skilja, og nýjar leiðir
framundan fyrir hvorum um sig.
Don hafði fengið sér far með
loftfari, sem átti að fara til Ot-
tawa seinni partinn um daginn.
Hann var að ganga í herinn sem
óbreyttur liðsmaður.
“En hvervegna gerirðu það?”
spurði eg. “Þú ert yfirforingi í
N.P.A.M. Faðir þinn er sveitar-
foringi. Þú gætir auðveldlega
fengið yfirforingja embætti und-
ir eins.”
“Mig langar til að komast sem
fyrst yfir hafið,” svaraði hann.
Eg óskaði innilega að eg væri á
förum með honum, en fáir óska
upphátt eftir hlutum, sem aldrei
ná fram að ganga. Því þó eg
hefði verið hæfur til herþjón-
ustu, sem eg ekki var, þá hefði
eg frekar kosið flugherinn, en
nokkuð annað. “Heldurðu að
það verði nokkuð af þessu
stríði?” spurði hann. “Það er
þegar byrjað,” svaraði eg dauf- (
lega.
“Það er komið, eg finn það á
mér.” |
“Það verður voðalegt.” Við
samþyktum það með þögn. Don
stóð upp. “Við kveðjumst lík-
lega hér?” sagði hann. Við tók- j
umst í hendur, og horfðum hvor
í annars augu.
Svo var hann farinn, gekk hár
og léttstígur út gegnum borð-
gestaþvöguna, og hvarf út úr,
dyrunum. Eg stóð eftir, og hugs-
aði um, hvort eg myndi nokkurn !
tíma sjá hann aftur. Og nú var
hann kominn, var einn af þeim,
sem afturkvæmt átti. Hann hafði
barist í Frakklandi, Belgíu,
Þýzkalandi, og aldrei fengið
skrámu; ekki sjáanleg meiðsli.
Einhvern veginn fanst mér eg
sjá bregða fyrir skuggum í aug-
um hans. Eg gat séð þá, þó eng-
inn annar tæki eftir þeim.
Hann hafði séð hluti, sem eg
hafði ekki séð, margt og margt
hafði hann gert, sem eg myndi
aldrei framkvæma, og eitthvað
stóð á milli okkar, eitthvað hulið
og óútmálanlegt. Eg rifjaði upp
fyrir mér hvernig alt hafði verið,
áður en hann fór. Það var þetta
langa ferðalag, sem við fórum í á
mótorhjóli að leita okkur að
vinnu árið 1933. Fjögur þúsund
mílur ferðuðumst við í vinnuleit,
og fengum hana ekki fyr en við
komum aftur til Ottawa.
Ein máltíð á tveimur og hálf-
um degi í New York-borg. Gisti-
staðirnir voru oftast heystakkar,
eða stráhrúgur á ökrum. Ein
nóttin var sérstaklega eftir-
minnanleg, er við reyndum að
sofa í útihúsi í Scotia-stöðinni,
og gátum ekki einu sinni lagst
niður — leituðum þangað, til að
geta varist kuldanum. Sextán
potta körfur af bláberjum tínd-
um við, og fengum aðeins 39 cent
fyrir. Lifðum á hálfhráu brauði,
og sykurlausu og mjólkurlausu
tei ,og baunum eintómum í sex
vikur. Enginn sýndist kæra sig
um okkur, eða þurfa okkar með.
Og samt voru margir dreng-
ir eins og Don, svo þúsundum
skifti, sem ferðuðust á járnbraut-
arlesta-þökum, eða kola- og far-
angurs og flutningsvögnum í ó-
leyfi auðvitað, voru reknir og
hraktir út úr einum vagninum
eftir annan í landi, sem ekkert
hafði með þá að gera, og ekkert
vildi með þá hafa, það voru
drengimir, sem fyr$t buðu sig í
herþjónustu. Þeir voru hinir
“útvöldu” í úrslitaorustu Eng-
lands, vopnið, sem miðað var að
hjarth Berlínarborgar.
En hvað Canada var hrifin og
stolt af þeim! Þessum mönnum,
þessum drengjum! Canada fæddi
þá og hýsti; veitti þeim atvinnu
— atvinnu við að drepa aðra, eða
vera drepnir. — Hugsuðu þessir
menn, þessir unglingar út í slíka
hluti? Er það í hugum hinna
hörmulega fáu, sem eftir eru?
Halda hinir blindu, höltu, i
einu orði þeir, sem bera marg-
vísleg örkuml eftir hið hræðilega
stríð, að við vanrækjum þá í
framtíðinni, eins og við vanrækt-
um feður þeirra — hetjurnar frá
síðasta stríði? Nei, þessir dreng-
ir elskuðu landið sitt svo mikið,
að þeir gáfu því — fórnuðu því,
öllu sem þeir áttu — landinu,
sem ekki hafði gefið þeim neitt.
Á altari Canada lögðu þeir sína
dýrmætustu fórn, sjálft lífið,
með gleði, því þeir, sem nutu
svo lítils, borguðu ekki í sömu
mynt.
Já, vinur minn kom aftur.
Engrar beiskju kennir hjá
honum.
Honum finst þetta land feg-
ursta og bezta landið í heimin-
um. Hann er jafnvel þakklátur
fyrir hlunnindi þau, og skaða-
bætur, sem honum bera með öll-
um rétti. Hann hlakkar til að
fara úr herbúningnum, og nota
sér tækifærin til að komast á-
fram sem honum finst vera nóg
af hér.
Hann hugsar sér að setjast að
hér, hann heldur að það verði
nægileg atvinna fyrir alla. Eg
get ekki fengið mig til að valda
honum vonbrigða, með því, að
segja honum eins og er.
En eg hefi verið hér yfir öll
stríðsárin, og eg hefi séð með
eigin augum, hvað okkar eigin
óráðvendni, frjágræðgi og eigin-
girni getur gengið langt. Eg hefi
séð hvernig ný axarsköft og
skakkaföll eiga sér stað, og sigla
í kjölfar hinna gömlu synda. Eg
efast mikið um, að vinur minn
hafi komið aftur til betri Can-
ada, eða þar hafi átt sér stað
nokkrar breytingar til batnaðar,
eða að hún (Canada), kunni
nokkuð betur að meta fórnir
þessara manna, en hún mat verk
feðra þeirra.
Ungir menn ráfa um götur
borganna í vinnuleit, og þeim eru
boðin sultarkjör, ef þeir eru svo
hepnir að fá nokkra atvinnu. Það
má vera, að tímarnir fari batn-
andi, en svo hlýtur að koma
kreppa verri en nokkru sinni
áður. Það er ekkert spaugilegt
við það að svelta, eins og við
Don urðum að gera fyrir tiltölu-
lega fáum árum.
En það sem við gengum í gegn-
um, var hátíð hjá því hungri og
harðrétti, sem þjóðir í Evrópu
og Asu líða nú á tímum. Eg
horfði á vin minn, meðan þessar
hugsanir hreyfðust í huga mín-
um. Hann brosti. Alt í einu
vorum við orðnir ungir aftur, og
það var, þrátt fyrir alt og alt
von, von um bjartari framtíð —'
því að skin kemur æfinlega eftir
skúr.
Já, það var von, því hann hafði
þó komið aftur.
Sjómaður frá New York, 18
ára að aldri, og 38 ára amma,
voru nýlega gefin saman í hjóna-
band í Rossville, Ga. Maðurinn
heitir Walter Hall, og varð 18
ára í síðasta mánuði. Mrs. Neo-
mia Baldwin, sem hann gekk að
eiga, á 3 börn, sem öll eru eldri
en eiginmaður hennar.
Peningalaust land
Ríkið Andorra í Pyreneafjöll-
um, sem altaf hefir verið sjálf-
stætt, hefir aldrei haft fyrir því
að slá sina eigin mynt. Það hefir
látið sér nægja að nota myntir
nágrannaþjóðanna.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU
HEILLA ÓSKIR
-v til þjóðhátíðarvina og allra íslendinga sem búa í hinu
fornhelga landnámi að Gimli og víðar í Nýja íslandi.
Síðan á landnáms tíð hefir innflutningur íslendinga
til Canada og Bandaríkjanna verið viðburðaríkasti og
heilladrjúgasti þáttur, í sögu íslands.
Á þjóðhátíðardögum vorum eflumst við að styrk og
þrótt, sem fer vaxandi þegar árin líða.
Megi hið sjálfstæða föðurland vort lengi njóta þess
andlega og verklega stuðnings sem Vestur-íslendingar
geta veitt því á komandi tíð.
Blessunar óskir vorar verði íslandi til velferðar og
sigurs.
Lengi lifi Island!
Sigurdsson, Thorvaldson
- ■ ■ Company, Limited —-
RIVERTON, ARBORG, HNAUSA, MAN., CANADA

/