Heimskringla - 21.08.1946, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIHSKRINGLA
/
WINNIPEG, 21. ÁGÚST 1946
lleimakringla
(StofnuO lsat)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, M^tn. — Telephone 24185
verið stolt af liðveizlu sinni við þau verkefni nóg framundan í
Bandaþjóðimar. Hin mikla hinu endurreista íslenzka lýð-
fiskiframleiðsla Islands birgði veldi.
Englendinga upp með fisk yfir Ræktun lands og lýðs hefir
stríðið, og misti landið bæði verið stefnumark Ungmennafé-
menn og skip í mörgum þeim laganna frá byrjun, og er það
ferðum. 1 enn; en megingrundvöllur þeirra
íslendingar lánuðu Bandaríkj- er þjóðlegur og þjóðræknislegur,
unum sitt eigið land fyrir her- eins og lýsir sér glöggt í þessari
stöðvar, og er það engin smáræð-' grein stefnuskrár þeirra:
is fórn fyrir litla þjóð. j “Að reyna af fremsta megni
Síðan stríðinu var lokið, hafa að efla allt það, senver þjóðlegt
íslendingar sent mikinn vista-1 og rammíslenzkt og horfir til
forða til Evrópu, einkum þorska- gagns og sóma fyrir hina ís-
lenzku þjóð. Sérstaklega skal
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 21. ÁGÚST 1946
Hversvegna neitar ísland Bandankjunum
um flugstöðvar?
Eftir Benedikt Gröndal.
Island sem aðeins fyrir örfáum árum var einbúi í Atlantshaf-
inu, er nú, sökum legu sinnar staður fyrir einhverjar hinar mikil-
vægustu og þýðingarmestu hernaðar-stöðvar heimsiris.
Frá flugstöðvum þar væri auðvelt að skjóta sprengjum alla
leið til New York og Leningrad, hvað þá heldur London og Pans.
Hernaði í Norður-Atlantshafinu mætti algerlega stjórna
Sökum þessarar hernaðarlegu afstöðu leiðir það nu af sjalfu
sér að stórveldin líta Island frá alt öðru sjónarmiði en aður, og
sýría nú hvert af öðru hinn mesta áhuga á því, að festa sér her-
stöðvar í landinu. .
Ótti við erlend yfirráð er sennilega ástæðan fynr neitun Is
lendinga um að semja við Bandaríkin um fastar her-flugstöðvar:
Fyrir stríð voru engar hernaðarstofnanir af neinu tagi a ís
landi, ekki einu sinni flugvöllur til notkunar í verzlun og viðskift-
Þýzka nazi-stjórnin var ef til vill fyrst allra til að skilja, hve
mikilvæga þýðingu lega landsins hefði, og sendi því visindamenr
í gerfi venjulegra ferða- og íþróttamanna, til útmælinga fynr
stöðvar á Islandi.
Snemma á árinu 1939 beiddi German Luft-Hansa loftleiða
félagið stjórnina um leyfi til að reisa flugstöðvar í landinu, en
Island hafnaði þeirri beiðni.
Aðeins eftir að Bretar höfðu sent setulið til landsins, hofst
bygging flugstöðva fyrir alvöru. Royal Air Force bygði Reykja
víkur flugstöðvarnar, sem eru skamt frá borginni, og verða að lik-
indum ekki mikið notaðar af stórum flutnings-loftskipum. Þegar
Bandaríkin tóku við hervernd Islands í júlí 1941, hófst bygging
annars flugvallar nálægt fiskiþorpinu Keflavík, á suðvesturströnd
Islands. Þessir tveir flugvellir, Meeks og Pattersons, eru nú aðal-
stöðvarnar í landinu.
Bandaríkja-sjóherinn hefir einnig komið sér vel fyrir á Is
landi. 1 Reykjavík bygði hann Camp Knox, og í Hvalfirði — ekki
langt frá borginni, er hin ágætasta höfn, og st'ór eldsneytis- og
olíustöð.
Fimm mánuðum áður en Pearl Harbor-árásin hófst, gerðu
Bandaríkin samninga við Island, er leyfðu amerísku herliði veru í
landinu. Því var lofað að herliðið yrði flutt heim eins fljótt og
hægt væri eftir að alþjóða-stríðinu væri lokið. Nú eru aðeins 800
manns eftir í landinu, af 40,000, er voru þar á stríðsárunum, og
vinna þessi 800 manns við flugvellina.
Á stríðsárunum byrjaði Rússland að sýna það, að það léti
ísland sig allmiklu skifta. Þegar landið gerðist lýðveldi í júní
1944, veittu þeir því fulla viðurkenningu, með því að senda ráð-
gjafafulltrúa til Reykjavíkur, með svo margmennu fylgdarliði, að
það virtist með öllu alt of mikið fjölmenni til þeirra starfa einna,
er í sambandi voru við hátíðina.
Eftir stríðið mintu Rússar Ameríkumenn á, að tími væri til
kominn að þeir færu með setulið sitt af íslandi, og aðeins nýlega
ásakaði Izvestia Bandaríkjahervöldin á íslandi um, að þau væru að
festa kaup þar í landi fyrir herstöðvar.
Enginn sannleikur getur þó verið í þessu, þar eð íslenzk
landsölulög fyrirbjóða alla landsölu til útlendinga eða erlendra
ríkja, og allir slíkir samningar þyrftu að ganga í gegnum hendur
landstjórnarinnar í Reykjavík.
Síðastliðið haust bað Bandaríkja-stjórnin Islendinga um 99
ára leigusamninga á herstöðvum í landinu. Þetta olli undir eins
miklu uppnámi í landinu, þar sem hið 2 ára gamla lýðveldi varð
að ráða fram úr fyrsta alvarlega vandamálinu, er komið hafði upp
við erlend þjóðríki síðan það var myndað.
Stjórn Ólafs Thórs hefir nú neitað að semja um nokkra lands-
sölu. Þrjár stefnur hafa komið fram í máli þessu á Islandi.
Fyrst, þeir er leita vilja herverndar hjá Bandaríkjunum, og
vænta þess að Ameríka mundi kaupa fisk-afurðir landsins. Jónas
Jónsson, einn af eldri stjórnmálamönnunum, hefir verið foringi
flokks þess í ræðu og riti, er þessa skoðun hefir.
Hið annað. Nokkrir eru strangir á móti því, að Bandaríkjun-
um sé gefinn nokkur kostur á stöðvum á Islandi. Þessi flokkur
samanstendur aðallega af íslenzkum kommúnistum; eru þeir aðal-
lega undir leiðsögn og stjórn Brynjólfs Bjarnasonar mentamála-
ráðherra í sambandsstjórninni.
Kommúnista-flokkurinn á Islandi hefir um 20 prósent af
þingmönnum, og hefir málgagn hans, Þjóðviljinn, verið mjög á
móti Bandaríkjunum.
Þriðja stefnan: Margir íslendingar kjósa hlutleysis-stefnuna.
Þeim finst, að þar sem hvorki Bandaríkin eða Rússland sýnast geta
unt hvort öðru að hafa stöðvar á Islandi, þá væri farsælast að
landið yrði látið hlutlaust og án alls setuliðs.
Mjög líklegt er, að margir þessara manna væru ekki á móti
því, að Bandaríkjunum yrði gefinn kostur á stöðvum, ef alþjóða-
lögregluliði yrði komið á fót.
Að öllum líkindum er þessi flokkur sterkastur. Jafnvel þó
BlástaRRtsr litli
(Úr Ensku)
lýsi til nauðlíðandi bama.
Sambandsstjórn Ólafs Thórs,
er samanstendur af tveimur í-!
haldsmönnum, tveim sósíalistum i
og tveimur kommúnistum, (tveir
framsóknarmenn bomust ekki
að) hefir þegar byrjað á stórkost-
legum áformum til endurbóta;
eru þegar fest kaup í fjölda skipa
frá Emglandi, Danmörku og Sví-
þjóð; einnig margskonar vélum.
A
Grein þessi, eins og hér að ofan
sézt, er eftir Benedikt Gröndal,
er stundað hefir nám við Har-
/ard háskólann undanfarin ár, og
mjög er kunnur bæði heima á
íslandi og hér vestra fyrir rit-
gerðir um ísland í blöðum og
tímaritum.
Greinin birtist í Scandinavian
News — hefti þessa yfirstand-
andi mánaðar, og er höfundur
beðinn velvirðingar á því að hún
birtist hér í íslenzkri þýðingu.
Gera má ráð fyrir, að margir
verði til að lesa þetta skýra
heildar-yfirlit yfir eitt af vanda-
málum íslenzku þjóðarinnar
Ritstj.
reyna að leggja stund á að fegra
og hreinsa móðurmálið.”
Eigi er þá heldur erfitt að
rekja þræðina þaðan til kjör-
orðs “Fjölnis”-manna: “Vér vilj-
um vernda mál vort og þjóðerni”
Og er það sagt með fullu tilliti
til þess, að stofnendur fyrsta
Ungmennafélagsins höfðu dvalið
erlendis (á Norðurlöndum) og
orðið þar fyrir vekjandi áhrif-
um í þjóðlega og félagslega átt,
eins og enn mun sagt verða.
Hin þjóðlega vakningarstefna
Ungmennafélagsins hefir fundið
sér framrás í margháttaðri við
leitni landi og lýð til heilla og
menningarauka, í sjálfstæðis-
málum þjóðarinnar, fræðslumál-
um, bindindismálum, skógrækt
og íþróttamálum, svo að rekja
má spor þeirrar félagshreyfingar
víða í íslenzku þjóðlífi.
Aðalsteinn Sigmundsson
kennari, um langt skeið einn af
ótrauðustu og einlægustu for-
ystumönnum Ungmennafélags-
skaparins,er, því miður, féll að
velli um aldur fram fyrir nokkr-
Það fölva nú ryðblettir riddarans glanz
En riffilinn stoltur hann ber,
Og fornlegur gjörist nú hundurinn hans
En hreykinn í stólnum hann er.
En hálsgjörðin rakkans var forðum svo fín
Og fagur var riddarinn þá
Er Blástakkur littli tók leikföngin sín ,
Og lagði þau stólinn sinn á.
Hann kysti þau brosandi, “Bíðið þið mín
Og bærist ei rúminu frá.”
Hann dreymdi um ljómandi leikföngin sín,
Og ljúfur var draumurinn sá.
Enn englarnir góðu með unaðar söng
I eilífðar báru hann frið.
En leikföngin bíða þó biðin sé löng,
Þau bíða hans rúmstokkinn við.
Og rykug, en stöðug þau standa þar enn
Á stólnum sem á voru sett.
Þau vona hann Blástakkur birtist nú senn
Með brosið og handtökin létt.
Þau bíða þess undrandi, ástrík og kyr
Að alt verði fagurt og nýtt.
“En hvað dvelur Blástakk sem bað okkur fyr
Að bíða og kysti svo þýtt.”
Kristján Pálsson
FERTUGSAFMÆLI
UNGMENNAFÉ-
LAGA ÍSLANDS
Eftir próf. Richard Beck
Ungmennafélög íslands áttu
40 ára afmæli á þessu ári, því að
hið fyrsta þeirra, Ungmennafé-
lag Akureyrar, var stofnað í jan-
anna í þá átt að vanda og fegra
málið, mikilvægan þátt þeirra í
fánamálinu og hlutdeild þeirra
í lausn sjálfstæðismálsins, víð-
tæka íþróttastarfsemi þeirra og
áhuga þeirra í bindindismálum.
Segir hann réttilega, að þó Ung-
mennafélögin hafi á þessu 40
ára aldursskeiði beðið ósigur 1
um árum síðan, hafði því rétt að! sumu, þá hafi þau eigi að síður
mæla, en hann komst þannig að
orði í lok formála síns að fyrr-
nefndu Minningarriti félaganna:
unnið marga sigra. 1 greinarlok
leggur höfundur áherzlu á það,
að nú sé íslendingum eigi síður
“Bók þessi sýnir það og sannar þörf nýrrar þjóðlegrar menning-
að Ungmennafélögin hafa verið arsóknar, logandi hugsjónaelds,
umfangsmikil hreyfing í þjóð-! heldur en á stofnunar- og blóma-
félaginu, látið margt til sín taka árum Ungmennafélaganna, og
og átt frumkvæði fjölmargra um | lýkur hann máli sínu á þessa
bóta og framfara. Verður þó leið: “Lifandi hugsjónir og hug-
aldrei sýnt né tölum talið það, ■ sjónaeldur eru einkenni lífrænn-
sem þau hafa bezt afrekað og'ar, sannrar æsku. Ungmenna-
úar 1906. Var þessara tímamóta' mest. En það eru áhrif þeirra til íélög nútíma og framtíðar þurfa
í sögu þeirrar merku og áhrifa- [ aukins manngildis, á félagsmenn að kynda þann hugsjónaeld, er
ríku æskulýðshreyfingar á Is- og jafnvel aðra.”
landi minst að verðugu, með há-
tíðahöldum í sambandi við lands-
varðveitir æskuna, ekki ein-
Ungmennafélög íslands hafa göngu á unglingsárum manna,
nálega frá upphafi vega, eða síð - [ heldur allt þar til, er að árum
mót félaganna í íþróttum og' an 1909, gefið út tímaritið “Skin- j hnigur gamall að velli.”
sambandsþing þeirra, er haldin; faxa”, sem altaf hefir verið gott Greinin “Tvö afmæli” eftir
voru að Laugum í Reykjadal rit og vekjandi, en þó sérstak- Daníel Ágústínusson, hinn ötula
um fyrstu helgina í júlí.
lega áhrifamikið á ritstjórnar-' og áhugasama ritara Ungmenna-
Voru hátíðahöldin fjölsótt, árum Jónasar Jónssonar skóla- félaganna, fjallar um 50 ára af-
enda eiga ungmennafélögin mik- stjóra (1911 — 1918). 'mæli norsku Ungmennafélag-
il ítök í hugum hinnar mið^ldra j Síðasta hefti ritsins, I. hefti anna og 40 ára afmæli hinna ís-
og yngri kynslóðar, og munu all- yfirstandandi árs, er að nokkru lenzku á þessu ári, en íslenzku
ir þeir, sem starfað hafa innan leyti, eins og ágætlega fór á,;félögin eru, eins og fyrr 'er
vébanda þeirra og tileinkað sér helgað 40 ára afmæli félagsskap- minnst á, til orðin fyrir áhrif frá
að nokkuru verulegu leyti hug- arins, og rjtar einn af frumherj- hinum norsku. Sýnir höfundui’
sjónir þeirra og félagsanda, sam- um hans og traustu félagsmönn- fram á að saga og barátta beggja
mála um það, að þau hafi átt um, Þorsteinn M. Jónsson skóla-| félaganna er að mörgu leyti lík,
drjúgan þátt í andlegum og fé-|stjóri á Akureyri, forystugrein og einnig ávöxtur þeirra fyrir
lagslegum þroska þeirra. Því til í ritið í tilefni af afmælinu. [ þjóðina: — sterkari þjóðernis-
staðfestingar þarf eigi annað, en1 Víkur hann í byrjun máls síns kennd og aukinn félagsþroski,
lesa minningar hinna mörgu og að hinum þjóðfélagslega jarðvegi svo að sjálfstæðisbarátta þeirra
merku ungmennafélaga, sem sem íslenzku Ungmennafélögin varð öflugri og markvissari að
skráðar eru í Minningarriti fé- spruttu upp úr, vorinu í þjóðlif- sama skapi.
laganna, sem út var gefið í til-'inu eftir aldamótin, frjómagn-] Núverandi forseti Ungmenna-
efni af 30 ára afmæli þeirra. En inu, sem leyst hafði verlð úr félaga Islands er séra Eiríkur J.
í þeim hóp, þó að eigi sé lengra læðingi og braust fram, vaxtar- Eiríksson að Núpi í .Dýrafirði,
leitað, eru margir þeir menn —|þrá þjóðarinnar, sem nú varð að hugsjóna, hæfileika- og áhuga-
að hinum ágætu konum ógleymd ^ veruleika, með auknu sjálfstæði maður mikill, en ritstjóri “Skin-
um — sem verið hafa í fylkingar-: hennar, fjölþættara atvinnulífi faxa”, sem nýlega tók við því
brjósti í stjórnmálum, fræðslu-jog fjölskrúðugra menningarlífi. starfi, er Stefán Júlíusson kenn-
málum, íþróttamálum og öðrum Síðan segir hann: j ari, og hefir ritið farið vel af stað
menningarmálum hinnar ís-| “Þrír af stofnendum hins hjá honum; meðal annars er þar
lenzku þjóðar á síðari árum. Er^fyrsta ungmennafélags landsins að birtast eftir hann ítarleg og
það og vafalaust rétt athugað, Ungmennafélags Akureyrar,' merkileg ritgerð um Örn Arnar-
eins og núverandi ritari Ung-*þeir Þórhallur Bjarnarson, Jón son skáld.
mennafélaganna, Daníel Ágúst- Helgason og Jóhannes Jósepsson j Um leið og dregin er athygli
ínusson, tekur fram í minninga-. höfðu farið til útlanda og orðið vestur-íslenzkra lesenda að 40
grein sinni í fyrrnefndu riti, að fyrir áhrifum frá lýðháskólun-! ára afmæli Ungmennafélaganna
félagslegur þroski og manndóm- um og æskulýðshreyfingunum í og þjóðnýtu menningarstarfi
ur þeirra leiðtoga hafi verið mót- Noregi og Danmörku. í Noregi þeirra á mörgum sviðum, er
aður á hinu glæsilega tímabili var á þessum tíma sterk þjóðleg 'skylt að geta þess, að þau hafa
ungmennafélaganna framan af vakning. Norðmenn höfðu skilið látið sig skipta samband íslend-
árum, þegar eldar hugsjóna og við Svía 1905 og þar með loks inga vestan hafs og austan og
þjóðræktar brunnu glaðast. j slitið af sér öll erlend valdabönd,! með ýmsum hætti sýnt virkan
En svo er því farið um Ung- er á þeim höfðu hvílt um mörg vinarhug sinn í garð vor Vestur-
forseta, en nú prýðir mörg ís-
lenzk heimili vestan hafs. Þá
sýndu Ungmennafélögin full-
trúa þjóðræknisfélagsins og
Vestur-lslendinga á lýðveldis-
hátíðinni fyrir tveim árum síðan
margvíslega vinsemd og sóma,
og hafa, eins oð þegar hefir verið
skýrt frá opinberlega, ákveðið
að senda félaginu fagra gjöf til
minningar um heimsókn hans.
Alls þessa sæmir oss að minnast
með þakklátum huga á umrædd-
um tímamótum í sögu Ung-
mennafélaganna.
Þá hafa ýmsir af forystu-
mönnum Ungmennafélaganna
fluttst vestur um haf og starfað
vor á meðal um lengra eða
skemmra skeið, og minnist eg
sérstaklega þessara Gunnlaugs
Tr. Jónssonar, fyrrv. ritstjóra
“Heimskringlu”, séra Adams
Þorgrímssonar, Lárusar J. Rist
íþróttarfrömuðar og séra Jakobs
Ó. Lárussonar, sem allir mörk-
uðu spor í sögu félaganna.
Á þessum merku tímamótum
í sögu Ungmennafélaga íslands,
sem eg, eins og svo margir fleiri,
á menningarlega skuld að gjalda
frá yngri árum mínum, er það
einlæg ósk mín þeim til handa:
Að þau megi um langt skeið
glæða og halda vakandi helgum
loga stórra hugsjóna í hjörtum
íslenzkrar æsku, trú á land sitt,
trú á lífið og framtíðina. Því að
óhögguð að varanlegu sannleiks-
gildi standa orð Einars skálds
Benediktssonar:
Hver þjóð, sem í gæfu og gengi
vill búa,
á Guð sinn og land sitt skal trúa.
Richard Beck.
ANDLÁTSFREGN
j mennafélögin, sem aðrar félags- hundruð ár.
| legar hreyfingar, að starf þeirra
íslendinga.
Ungmennafélögin
tíma frumkvæðið
Þetta tvennt, hin sterka innri áttu á sínum
og áhrifavald hefir risið og hnig- j vaxtarþrá þjóðarinnar, og dæmi að heimboðum Stephans G.
ið, líkt og öldur úthafsins; þau frænda vorra, Norðmanna, voru ^ Stephanssonar og frú Jakobínu
hafa átt sitt blómaskeið og sín þeir undirstraumar, sem mest Johnson til Islands. Fyrir nokk-
hnignunarár. Góðu heilli, hefir réðu í stefnu hinna fyrstu ung-
þeim þó áreiðanlega á síðustu mennafélaga.”
rum árum síðan sendu félögin
einnig Þjóðræknisfélaginu hina
árum vaxið
ísland lýsti ekki yfir stríði á hendur möndul-veldunum, getur það gróðurmagn að nýju, enda hafa um viðleitni Ungmennafélag- 500 myndir af Jóni Sigurðssyni
vsengjaþróttur og Síðan ræðir greinarhöfundur j ágætustu og merkilegustu gjöf:
Sú fregn hefir Heimskringlu
borist, að nýlega sé látinn í San
Diego Cal., Einar Bjarnason 67
ára að aldri. Hafði hann átt
heima að 4098 Albetross St., í
San Diego, og var búinn að eiga
þar heima í 22 ár.
Fæddur var hann á íslandi, en
kom til Bandaríkjanna barn að
aldri.
Hann hafði tekið þátt í ófriðn-
um milli Spánar og Bandaríkj-
anna.
Lætur hann eftir sig ekkju,
Mrs. Leelyn Bjarnason og 5 börn
Davíð og Eugene Bjarnason í
Payson Utah. Mrs. Fawn Helzel
í E1 Cajon; Donald E. og Bessie
Bjarnason í San Diego.
Sigurður S. Anderson, 800
Lipton St., hefir tekið að sér inn-
köllun fyrir Hkr. í Winnipeg.
Áskrifendur eru beðnir að minn-
ast þessa og frá þeirra hálfu gera
honum starfið sem greiðast. —
Símanúmer hans er 28 168.