Heimskringla - 01.10.1947, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1. OKT. 1947
2. SIÐA
LANGHOLTSBYGÐIN
Eftir Árna Óla
Reykjavík þenst út með ári
hverju og er nú orðin jafn merk
Rómaborg að því leyti, að hún
stendur á sjö hæðum. Þessar
sjö hæðir eru Grímsstaðaholt,
Hólavöllur, Þingholt, Rauðarár-
holt, Grensás ( eða Grensháls),
Bútsstaðaholt og Langholt.
Ef litið er á hinn nýja upp-j þarna er unnið svo að segja dag
En nú hefur öllu holtinu verið j geymslan og þar hefur Land-
skift niður í byggingalóðir og smiðjan nokkra geymsluskála.
þarna er nú að rísa upp stærsta
og fjölmennasta þorp á Islandi,
verður bráðum fólksfleira en
margir kaupstaðirnir.
Bygðin hefir þotið upp á ótrú-
lega skömmum táma og verður í
haust álíka mannmörg og Hafn-
arfjörður. Nú munu vera þar á
annað hundrað húsa í smíðum.
Heilar götur eru að skapast. Og
drátt Reykjavíkur má sjá, að
bygðin er nokkurnveginn sam-
feld, en þó eru nokkur úthverfi
aðskilin aðalbygðinni. Af iþess-
um úthverfum munu Gríms-
staðaholt, Kaplaskjól og Kirkju
sandsbygðin bráðlega renna sam
Inni á milli þeirra eru gríðar-
miklir skíðahlaðar.
Niðri á Gelgjutanga er sér-
stök bygð. í>ar hefur Landsmiðj-
an stóra skála, og þar hefur
Keilir bygt stórt steinhús. Þar
er dráttarbraut og þar standa
oft mörg skip, sem verið er að
gera við og endurnýja. Nokkur
íbúðarhús eru þarna líka fyrir
starfsmenn. En í fjörunni fram
og nótt, því að flestir þeirra, sem undan má sjá minjar sjóhernað
eru að byggja, vinna að því sjálf-
ir. Það er gaman að horfa á
vinnubrögðin þarna og sjá hvem
ig ný hús svo að segja þjóta upp.
Jarðýtur og mokstursvélar grafa
kjallarana. Svo koma steinlíms
an við Reykjavík. Og eins munj hrærivélarnar. Hvarvetna skrölt
fara um Sogabygðina fyr eðaj ir í vélum og hrærulyftum.
síðar. En eitt hverfið, Langholts-
bygðin mun altaf verða þorp út
af fyrir sig og valda þar bæði
staðhættir og skipulag.
Langholtið er um 5 km. fyrir
innan Reykjavík (talið frá Póst-
hússtræti).
Það liggur frá norðri til suð-
urs jafn hliða Elliðaárvog. Ann-
ar endi þess er rétt fyrir sunnan
Vatnagarða, en hinn á móts við
Elliðaárósa fram við Sogin. Er
holtið 2 km. á lengd. Austan við
það voru fyrrum mómýrar, sem
nú hafa verið gerðar að túnum,
en meðfram sjónum liggur
klappaholt alt frá Kleppsspítala
suður á svonefndan Gelgju-
tanga. Að vestanverðu er hinn
fagri Laugadalur, sem nær utan
frá Laugamesi fram í Sog. Það
hefur nú verið ákveðið að í dal
þessum skuli vera íþróttasvæði
Reykvíkinga og skrúðgarður
og verður þar þvá ialdrei bygt.
Sú bygð, sem þar er nú, mun því
altaf aðskilja Reykjavík og Lang
holtsbygðina.
★
Það eru tiltölulega fá ár síðan
að engin bygð var í Langholti.
En svo fengu menn þar erfða-
festulönd og risu þá upp nokkur
býli og sumarbústaðir þar á víð
og dreif, einkum syðst og nyrst,
þar sem hægast var um sam-
göngur. Suðurlandsbrautin ligg-
ur rétt fyrir sunnan holtið og
Kleppsvegurinn fyrir norðan
það og var því eðlilegt að holtið
bygðist fyrst til beggja enda.
s
=
inniiiiiinv
q
E
INSURANCE AT . . .
REDUCED RATES
=
Fire and Automobile |
Sprengingar kveða við þar sem
klappir eru undir. Sagarhljóð og
hamarsslög fylla loftið látlaus-
um nið. Þannig gengur þetta oft
frá morgni til kvölds og fram á
miðjar nætur. Hér er dálítil borg
í smíðum.
Byggingarnefd hefur verið
svo hugulsöm að leyfa mönnum
að byggja hér úr hvaða efni, sem
þeim sýnist. Þess vegna eru hér
sitt á hvað steinhús og timber-
hús. En öll em þau fremur lítil.
Hér eru engar stórbyggingar
Nokkuð ber á timíberhúsum, sem
flutt hafa verið frá Reykj avík
og sett hér niður. Enn meira ber
þó á sænskum húsum og er mest
af þeim syðst á holtinu (þar em
t. d. bankamannahúsinn), en þó
eru þau einnig hingað og þangað
um holtið.
Langholtsvegur riær eftir endi
löngu holtinu og er því ein af
lengstu götum hér á landi og á
að verða þreið og falleg gata
með tímanum. Samhliða honum
að austan em Efstasund og
Skipasund, en nyrst að vestan
Kambsvegur og Hólsvegur. —
Syðst liggja honum samhliða
Ferjuvogur, Nökkvavogur, —
Eikjuvogur og Barðavogur. Aujt
þess á með tímanum að koma
breiður vegur frá Suðurlands-
braut norður yfir mýramar og
út á Kleppsveginn. Heitir sú
aðalbraut Elliðavogur.
Á hernámsámnum vom mikl-
ar herbúðir á Langholti. Flestir
skálarnir voru rifnir áður en
byggingalóðum var útbýtt. Þykk
steinsteypt gólf með stölpum
undir, höfðu verið í flestum
arins. Þar stendur ónýtur tund-
urspillir og hálft flutningaskip.
Kafbátur hæfði það með tund-
urskeyti og brotnaði það sund-
ur í tvo hluta, en flaut þó vegna
þess að það hafði vatnsheld skil-
rúm, og var þessi helmingur
inu, venjulega miðstöð, þá geti
allir fengið sima.
En hér vantar fleira. Vegna
þess að Langholtið er þorp út af
fyrir sig, þurfa hér að rísa upp
allar þær stofnanir, sem nauð-
synlegar em taldar í menningar-
bæ. Hér þurfa að koma skólar,
slökkvistöð, bókasafn, pósthús,
(og útsending á pósti) barnaleik-
vellir, dagheimili fyrir böm,
sjúkrahús (með fæðingardeild).
hitaveita o. s. frv. Hið opinbera
verður að sjá um að alt þetta
komist í framkvæmd. Einstakl-
ingsframtakið mun svo sjá um
annað, sem nauðsynlegt er á
hverjum stað, svo sem að koma
upp samkomuhúsi, veitingalhúsi
matsölustöðum, — kvikmynda-
húsi, brauðgerð, þvottahúsi og
ISLENDINGADAGURINN
AÐ WYNYARD
dreginn hér inn í Elliðavog og ýmiskonar iðnaði.
hefur Keilir nú vélsmiðju þarj Verzlunin fylgir fólkinu furð-
um borð, en löng hengibrú er úr' anlega vel og verður jafnan
Þjóðminningardagur íslend-
inga í Vatnabygðum var haldin
að Wynyard á skemtigarði baéj-
arins þann sjötta ágúst, veður
var hið ákjósanlegasta, undir-
búningur allur góður enn að-
sókn, frekar dauf. Skemtiskrá-
inn hófst um kl. 2 e.h. Hr. Hall-
grímur Axdal stýrði samkomu | Dalir með búsælar bygðir
og kallaði fyrst á söngflokk bygð Sitja að sjávar-strönd
arinnar, stjórnað af próf S. K. Sjöfölduð gróður-lönd
Hall, að syngja “O Canada, og Bithagar túngresi trygðir.
Guð vors lands” því næst hélt
forseti stutta ræðu, enn kröft-; Friðsælt er fjalla land
Al-friður öllum lýð
Úr-móðins vopna-stríð —
En Braga blóð:
Suðar í æðum enm
íslenzkir heyri menn —
Hærra mun hljóma senn
Heimsskauta ljóð. —
III.
Fjallia og fjarða land
Fossa og jökla land:
uga, og þá söng flokkurinn næst
Fagur er sér við land:
Val-skip og vel búin liði
Aflasæl eins og fyr
landi út í skipaflakið og ganga
smiðirnir eftir henni.
★
Nyrst á holtinu er kleppur á
því, og þar er það hæst. Er þar
kallaður Laugarás. Þaðan er
mjög víðsýnt í góðu veðri og út-
sýn fögur. Fyrir fótum manns
liggur Laugadalurinn skrúð-
grænn með nokkrum snotrum
býlum. Þar eru þvottalaugamar
í miðjum dalnum og leggur
hvíta gufuna af jarðhitanum yf-
ir græn og sóleyjargullin tún.
Nyrst eru Sundlaugarnar. Öll
Laugarnesbygðin blasir við og
mikill hluti Reykjavíkur, með
Sjómannaskólann, Þjóðleikhús-
ið og Landakotskirkju gnæfandi
yfir bygðina. Höfnin blasir við
með skóg af siglutrjám.
Þarna er og góð útsýn yfir
Langholts/bygðina, Vatnagarða,
hinar miklu byggingar á Kleppi
og víðlend tún inn með Elliða-
árvog. Og hvergi er fegurri út-
sýn yfir “Sundin blá”, eyjarnar
og nesin.
Þennan útsýnisstað ber að
vernda, annarhvort með því
móti að láta bygðina ekki koma
nærri honum, eða þá að þama
yrði reist eitthvað stórhýsi með
útsýnisturni. Hitt væri himin-
| hrópandi synd, að þekja háholt-
ið með litlum íbúðarhúsum.
★
Það er ærinn frumbýlings-
bragur enn á Langholtsbygðinni
eins og von er. Hún má heita öll
í smíðum, og hefur því enn á sér
STRONG INDEPENDENT i
|
COMPANIES
McFadyen !
Company Limited r.
362 Main St. Winnipeg |
Dial 93 444

skálunum, en þeir, sem skálanai flest einkenni landnáms bygðar,
rifu létu þessi gólf óhreyfð og sem þotið hefur upp með meiri
mokuðu yfir þau svo að þau sæ-
ist ekki. Þegar nú menn fóm að
hraða en forsjá.
Hér er að vissu sæmilegar
margir, geymsluskálar og stór
skemmur hersins og eru notaðar
af ýmsum. Þar er t. d. Matvæla-
COUNTER SALESBOOKS
grafa fyrir húsgrunnum sínunr götur, rafmagn, vatnsleiðsla og
brá þeim heldur í brún að koma; frárensli, og strætisvagnar halda
niður á þessa steinpalla og þótti, uppi föstum ferðum til Reykja-
það ærinn aukabaggi að verðaj víkur. En hér vantar tilfinnan-
5 að byrja á því að sprengja þá: lega síma. Það eru areiðanlega
sundur. Þykjast margir eiga þar ; þúsund menn í holtinu, sem
hönk upp í bakið á þeim, sem, bíða þess með óþolinmæði að
áttu að sjá um að herskálarnir' geta fengið síma. Hér er hans
væri rifnir að fullu. i jafnvel brýnni þörf en víða ann-
Á miðju holtinu er enn minst; ars staðar, vegna þess hvað bygð
um bygð, því að þar standa enn in er útúrskotin, og hve mikil
viðskifti ibúarnir þurfa að hafa
við Reykjavík. Menn fundu það
best þegar ferðir Strætisvagn-
anna stöðvuðust vegna verk-
fallsins um daginn, hvað bygðin
er útúrskotin. Samgönfuleysið
þá mun tæplega hafa bitnað
harðar á öðrum en Langholts-
búum, því að klukkustundar
gangur er þaðan til borgarinnar.
Og þá hefði komið sér vel að
hafa síma. Það hefði sparast
mörg spor og óþægindi við það.
Eins má það kallast óforsvaran
legt í jafn stórri bygð, að ekki
skuli vera hægt að síma til lækn-
is eða yfirsetukonu, þó að líf
liggi við, og tæplega hægt að
gena slökkvistöðinni aðvart um
eldsvoða, svo að nokkur dæmi sé
tekin. Síminn er nú samt í upp-
siglingu; það er verið að leggja
jarðsíma frá Reykjavík inn eftir
En svo er manni sagt að ekki
verði fult gagn af því vegna þess
að ekki sé hægt að bæta fleiri
númerum í sjálfvirku stöðina.
Sumum finst að besta ráðið væri
að hafa sérstaka símastöð í holt-
Kaupmenn og aðrir sem
þannig lagaðar bækur
nota, geta fengið þær með
því að snúa sér til vor.
Allur frágangur á þessum
bókum er hinn vandað-
asti. Spyrjist fyrir um
verð, og á sama tíma takið
fram tegund og fjölda
bókanna sem þér þarfnist.
The Viking Press Limited
853 Sargent Ave. Winnpieg, Man.
fyrst á vettvang, • þar sem ný-
bygðir rísa upp. Hér eru líka
nokkrar verzlanir, sem hafa á
boðstólum helstu nauðsynjavör-
ur, en frumbýlingsbragur er á
sumum þeirra. Iðnaður mun líka
rísa upp og er að rísa upp, eftir
því sem hentugt húsnæði fæst.
En mér er nær að halda að
þeir sem upphaflega skipulögðu
bygðina í Langholti, hafi ekki
gert sér fulla grein fyrir því að
það þarf fleiri hús en íbúðarhús
á slíkum stað. Hvar á t. d. póst-
hús og banki að vera? Hvar á
að vera sjúkrahælið (slysastofa
og fæðingardeild) og læknisbú-
staður? Hvar, á slökkvistöðin að
vera? Skólum mun þó hafa ver-
ið ákveðnir staðir og hús hefur
bærinn keypt nýlega (Hlíðar-
enda) þar sem í ráði er að hafa
dagheimili fyrir börn. En væri
ekki heppilegra að hafa þar
læknisstofu lyfjabúð og vísi að
sjúkrahúsi, eða slysastöð? Hér
er þegar komin stóriðja (skipa-
smíð) og» fleiri slík fyrirtæki
munu rísa hér upp á næstunni.
Er því þegar aðkallandi þörf fyr-
ir skýli* þar sem hægt sé að
veita fyrstu hjálp, ef slys ber að
höndum.
Vísir að barnaleikvöllum hef-
ur þegar verið gerður, en annar
er á þeim stað, þar sem barna-
ieikvöllur má ekki vera. Völl-
urinn er þar sem fjölförnustu
götur mætast úr þremur áttum,
óg yfir þær verða börnin að
fara út á völlinn, og á þær
hlaupa þau af vellinum, án þess
að skeyta neitt um bílana, sem
þár eru á ferð. 1 stað þess að á
barnaleikvelli á að vera örugt
afdrep fyrir börnin, veldur þessi
völlur aukinni slysahættu. —
Marga bílstjóra hef eg heyrt
tala um þetta og sumir þeirra
hafa getað afstýrt því á seinustu
stundu með snarræði, að börn
yrði fyrir bílum sínum.
★
Það er eitt af þeim ævintýr-
um, sem nú gerast með þjóð
vorri, hvernig Langholtsbygðin
hefur sprottið upp. Ef að líkum
lætur verða þarna 6 —8 þúsund
íbúar áður en langt um líður.
Vegna legu þorpsins hlýtur það
að hafa ýmissa sérhagsmuna að
gæta í viðskiftum sínum við
bæjarfélagið. Þetta er mönnum
þegar ljóst, og þess vegna hafa
íbúar Langholts stofnað með sér
félagssamtök. Það er nauðsyn-
legt. En best væri þó að Lang-
holtsbúar fengi að kjósa sér-
staklega einn mann í bæjar-
stjórn og eigi hann sæti í bæjar
i'áði. Með því móti mætti koma
í veg fyrir að Langholtsbygðin,
þessi efnilegi afspringur Reykja
víkur, yrði nokkurs konar oln-
bogabarn. —Lesb Mbl. 27 júlá.
“Norður við heimskaut” og —
“Fögur er vor föstur jörð”. Þá
kunngerði forseti gestunum að f Eiga þó hærri byr
næsti þáttur á skemtiskrá væri Heimfús af hafskipa miði.
“Minni Islands” flutt af séra;
Eyríki Brynjólfssyni, ný komn-, Foss-búið fjalla land
um hingað vestur um haf í prest- j Frjómagni heiða land
störfum til vestur Canada. j Búfé um afrétti alla.
Séra Eyríkur er áheyrilegurj Friður er fjöldans trú
og veigamikill á ræðupalli og Fjöldinn hann getur nú
þótti öllum gott að hlusta á mál
hans. Þar næst flutti hið góð-
kunna bygðarskáld J. J. Norm-
ian kvæði “Minni Islands”, og
kom söngflokkurinn með
svo
Af-vopnað al-þjóða galla!
Jakob J. Norman
BYGÐARMINNI
“Heyrið morgun söng á sæn-
um” og “ Á Sprengi Sandi”, lag
eftir próf. S. K. Hall, og “Hvað
er svo glatt“. Hr. G. Halldórson
frá Elfros, sem talaði á ensku til
ungu kynslóðar, sagðist sérstak-
lega vel á kanadiskan hátt.
Því næst söng flokkurinn —
“Eld gamla Isafold” og “God
Save the King”. Minni bygðar-
innar, kvæði eftir T. T. Kalman
bygðarskáld var næsti þáttur.
Og svo var að endingu sungið,
af söngflokki og öllum “O Can-
ada” og Guð vors lands.”
Síðan fóru fram íþróttir fyrir
unglinga, knattleikur og skeifu
toapp, slúttaði síðast með ágætis
dansi að kveldinu.
Bygðar konur veittu kaffi og
allskonar sælgæti á staðnum, og
varþað alt rausnarlegt að vanda.
íslenzkum hljómplötum var
útvarpað með gjallarhorni af og
til eftir að aðal skemtiskránni
lauk og þótti gestum það góð og
ánæguleg skemtun.
í heild sinni má segja að dag-
urinn hafi tekist vel og öllum
til ánægju, en því miður varð
aðsókn frekar dauf. Bátt er það, Illgresið, sem bændur og bú-
að löndum hefur fækkað að ^ alið hafa átt í höggi við um aldir
og reynt að útrýma, er alt í einu
Wynyard, 6. ágúst 1947
Væna fagra vatna bygð,
Við þig hef eg festa trygð,
Sólskins drauma, sólskins lag,
Söngst þú okkur, margan dag.
Enn er ekki komið kvöld,
Kvað hin snjalla landnámsöld,
Sem að rauf og ruddi braut,
Raun og þjáning, fyrir hlaut.
Lengi geymast leiðir þær,
Loksins sem að gröfin fær
þeirra er reistu örbirgð úr,
Ótæmandi forðabúr.
Er hér nokkur önnur bygð
Eins af drottins gæsku skygð,
sem að geymir gróðrar mold,
Grózku meiri, í hlýrri fold?
Væraa fagra vatnabygð,
Við þig hef eg festa trygð.
Lof sé þeim er leyfðu mér
Lítið hæli nærri þér.
T. T.
K.
ILLGRESI
mun seinni ann í þessum bygð-
um, en ef að flestir þeirra sem
en eru eftir kæmu saman annan
ágúst þá yrði það talsverður
hópur. Nefndinn hefur í hyggju
að efna til fullkomnari og áhrifa
meiri skemtana að ári og voraast
þá til að sjá framan í sem flesta
landa úr vatnabygðum og víðar
að “Annan ágúst” 1948.
Enn er ekki komið kvöld“ seg-
ir hann Tobbi, og því ættu land-
ar að grafa sig löngu áður enn
þeir deyja? Eða þá að lifa sig
inn í hérlent þjóðlífs hjóm að
þeir gleymi ætterni sínu! Land-
ar og Löndur, heilsist upp á ís-
lenzkan hátt 'að Wynyard annan
ágúst 1948.
Thorhallur Bardal
(fyrir hönd Nefndarinnar)
ÍSLANDS MINNI
Flutt að Wynyard, Sask.,
6. ágúst 1947
Brazilía, stærsta ríki Suður-
Ameríku, er 250,000 mílum
stærra en Bandaríkin.
tr *• K
Fjór-eygði fiskurinn d Mið- og
Suður-Ameríku hefir augu, sem
skipt er í tvennt af svartri lá-
réttri taug. Efri hluta augana
notar fiskurinn ofansjávar en J Blés ung úr oddi fleins
þann neðri neðansjávar. Ódáða merg —
I.
Þú ert Island oftast nær
Eins í þinni frónsku veru:
Heið þín sól og hreinn þinn snær
Heilnæmt loft og blágrár sær —
Ilmur þér að grasi grær
Gróindin sem að oss sneru —
Þú ert Island enn þá nær
Oss í þinni nýju veru.
II.
Landið er grænt og grátt
Grjótið er svart og blátt
Og silfur-berg —
Þjóðin er alt af eins
Alvilja-laus til meins:
orðið að nytjagrasi. Og ástæðan
til þess er sú, að vegna mikils
skorts á línolíu fóru vísinda-
menn að hugsa um hvort ekki
væri hægt að framleiða jafn-
góða olíu úr einhverju öðru en
línfræi. Kom þeim þá fyrst til
hugar að reyna ýmiskonar ill-
gresi, sem ber mikið fræ, og
báru þær tilraunir svo góðan ár-
angur, að illgresi er nú orðið
verzlunarvara í Bandaríkjun-
um, og fá bændur fyrir það alt
að % verðs á móts við hveiti.
Olían, sem unnin er úr illgres-
inu gefur línolíu ekkert eftir,
en auk þess er úrgangurinn,
þegar olían hefur verið pressuð
úr illgresinu, frægasta fóður.
Árið sem leið tók vinslustöð í
Montana 10 milljónir punda af
illgresi til vinslu og greiddi
bændum fyrir það 200 þús. doll-
ara. Þóttu það góðar auka tekj-
ur fyrir uppskeru, sem áður hef-
ur orðið að fleyja, og jafnvel
kosta miklu til að koma frá sér.
Er búist við því, að nú fari
bændur að rætka illgresi og það
verði arðberandi, því að illgresi
þarf ekki neinar sérstakrar um-
hirðu og það sprettur og blómg-
ast þótt uppskerubrestur verði
á öllum komtegundum.
Þá hafa og verið gerðar til-
raunir um fóðurgildi ýmissa ill-
gresistegunda, og hefur ein teg-
und reynst mjög vel. Hún er
nefnd “Mexican Fireweed”, en
heitir réttu nafni “Kochia”. Hún
hefur álíka mikið fóðurgildi og
alfalfa, en engum hefur komið
til hugar að rækta hana. Sá heit-
ir E. L. Erickson, fulltrúi í land-