Heimskringla - 17.12.1947, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 17. DES. 1947
1|cimskrin0k
fgtofmtB ÍSM)
Kemui út á hverjum miðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viflskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorlzed as Second Class Mail—Post Office Deptí Ottawa
' WINNIPEG, 17. DES. 1947
*
SKILARETT ^
Með þessu alíslenzka nafni, nafni, sem svo er íslenzkt, að
fáum mun verða l'eikur úr að þýða það á erlent mál, kom út ný
kvæðabók s. 1. viku í Winnipeg. Höfundurinn er hið kunna skáld
Páll S. Pálsson, ættaður frá Norður-Reykjum í Borgarfirði, er
kom vestur um haf um aldamótin. Vöktu brátt atlhygli á honum
kvæði er hann ýmist flutti á samkomum eða birtust í vikublöðun-
um, sem í senn þóttu fyndin og skemtileg, en báru jafnframt vott
um næma tiifmningu fyrir fegurð og leikandi lipurð í meðferð
íslenzks mláls.
Árið 1936, er Páll gaf fyrst út kvæðabók, var hann fyrir löngu
orðinn kunnur hér vestra, sem skáld. Nefndi hann það safn kvæða
sinna Nórður-Reyki, eftir æskuheimilinu. Var nafn þeirrar bókar
ekki síður táknrænt um andann í kvæðum Páls, en hinna síðari
bókar hans, því það sem ofar öllu má þar setja, eru tiifinningar
hans til ættjarðarinnar og hvað mikið hlutfallslega' er helgað
íslandi af kvæðum hans. Það er ekki óeðlilegt, að þetta væri
grunntónninn í hugsanalífi flestra Islendinga fyrst eftir að vestur
kom. En eftir því sem dvölin lengdist vestra, virðist hafa orðið
breyting á þessu hjá öðrum en þeim, sem hér hugsuðu sér að liía
og deyja sem Islendingar. Og einn þeirra verður PáLl talinn. Und-
iraldan í kvæðum hans ber þessu sálfræðilega fyrirbrigði vitni
hér og er eitt af því, sem til bókmentalegs gildis má þeim telja.
Þetta á jafnt við hina nýju kvæðabók Páls og þá fyrri.
Æðaslög kvæða hans þar eru enn ættjarðartilfinningin; höfundi
búa enn í barm sögur og svipmyndir frá æskuórunum.
Annar snar efnisþáttur í kvæðum Páls, er tilfinning hans
með þeim er skarðan hlut bera frá borði í lífsbaráttunni. En hann
fer þar ekki eftir neinum flokkareglum, heldur eigin sjónarmiði
eða tilfinningu. Hann er yfirleitt flokksleysingi t-d. í stjórnmálum
og viðlhorf hans til stefna og strauma í öðrum skilningi, virðist mik-
ið stjómast af því er umhverfið vakti í huga hans í æsku, af draum-
um er eins hvítir voru og nýfallin haustmjöll hjá börnum íslands,
um bættan hag og náttúra litla, kalda landsins varð betri fræðari í
en hinar flóknu þjóðskipulagningar iðnaðar — eða stórvéla þjóð-
félaga, sem Spengler spáði um hér um árið, að yrði ásamt trúar-
vingli presta Vestur-Evrópumenningunni að falli og margur
stendur nú á öndinni af ótta við, að eftir eigi að rætast.
Sannast hér á íslenzku erfðunum hið fomkveðna, að oft er
það í koti karls, sem kóngs er ekki í ranni.
En hér skal fljótt yfir sögu farið, enda var ekki tilgangurinn
með þessum línum, að kryfja efni hinnar nýju bókar til mergjar.
Þar er mikið góðra kvæða, ekki það, sem kallað myndi í flokki
brautryðjenda skáldskapar, en yfrið fagurra hugsjóna, í bundið
mál færðar á svo sléttri íslenzku, hreinni og tilgerðarlausri,
að skemtilestur er hverjum, sem blæfögrum og hugrænum skáld-
skap ann. Þetta er svo stór kostur á kvæðunum, að það skipar Páli
sess með beztu alþýðuskáldum vorum. Hann hefir gerhygli þeirra
á því sem honum ber á förnum vegi fyrir sjónir og finnur þv:
ávalt viðeigandi orð. Þetta kemur mjög greinilega í ljós í tækfæris
kvæðum hans, sem eru mörg í þessari nýju bók. Eru mannlýs-
ingar hans þar oft svo heppilega orðaðar, að mörgum mun við
lestu þeirra finnast það vera einmitt það, sem þeir vildu sagt hafa.
Til dæmis segir hann um sr. Guðm. heitinn Ámason:
Þú varst prúðmenni, kíminn og kátur,
þegar krappast var siglinga mið.
Þér var greitt um að gefa okkur hlátur,
þegar grunnlhyggnin stóð oss við hlið.
1 minningar kvæði um Árna Eggertsson segir hann:
Þitt Islands merki mun hjá öllum standa,
— og mér ei sízt, — þó rimman verði hörð,
því hvert sinn, er þú fórst til “Furðustranda”
þú fluttir með þér vestur Borgarfjörð.
Þar sást þú liti, ljós og fegurð blóma,
sem landi okkar verður æ til sóma.
Á mörg dæmi þessu lík um nánustu samvinnu og samferða-
mennina mætti benda. En slík kvæði Pláls eru svo mörgum kunn,
að þess gerist ekki þörf.
Að fyrri kvæðabók Páls, var það eitt fundið, að þar birtist
sára lítið af gamankvæðum skáldsins. Það verður ekki um síðari
bók hans sagt, þó margs af því tæi verði þar saknað. En í “Skila-
rétt”, er tekinn upp kvæðabálkurinn nafnkunni, um “Jón og
Kötu”, sem svo oft hefir verið skemt með á samkomum og ógleym-
anlegur hefir verið áheyrendum. Gamanbálkur þessi er ekki
einungis vel ortur, heldur hefir maður fulla ástæðu til að ætla,
að sá sem svo yrkir, sé meira en brot af leikritaskáli og væri eðli-
legra að yrkja eða rita í því formi, en nokkru öðru. Það sem kallað
er snjalt ort, er einmitt í þessum gamanbálki að finna.
Þetta væri ekki óeðlilegt, því leikhneigð Páls er ekki að efa;
þátttaka hans í leiksýningum, ber henni gott vitni.
Af meiri kvæðum í hinni nýju bók, vildi eg nefna þessi: “Hjá
Kleppum”, “Álfamærin” (hernámið), “Til íslands” (flutt á Iða-
velli), “Frumherjar hinna frjálsu trúarskoðana” “Franklin Roose-
LIFSHVATIR
Ræða eftir séra Philip M. Pétursson
Fyrir stuttu síðan las eg grein,
þar sem þessi orðu voru rituð:
“Að svo miklu leyti sem nokkur
ótti við vinnuveitandann, ótti
þrælsins, ótti vinnudýrsins.
Og einnig eru þeir til, sem
veit, þá er það aðeins tvent sem 1 hugsa um ekkert annað en um
kemur mönnum til að vinna, —
peningar eða ótti”. (So far as
anyone knows, there are only
two ways to make men work:
money or fear). Life, Oct. 27, ’47.
Með öðrum orðum, er hér sagt,
að mannveran geri ekkert, leggi
ekkert á sig, taki enga ábyrgð,
vinni ekkert verk, góðverk né
annarar tegundar, nema aðeins
vegna ótta, — eða þá til að fá
borgað fyrir, þ. e. a. s. fyrir pen-
inga.
Mér fanst þessi staðhæfing
vera svo lítilsvirðandi, svo niðr-
andi, svo hættuleg, svo ósönn og
svo ljót, að eg komst ekki hjá
því, að fara örfáum orðum hér
um hana, í kvöld.
Þeir menn eru til, sem láta
óttann ráða öllum sínum gerð-
um, sem þora ekki fyrir lífið, að
haga sér öðruvísi en þeim er
fyrirskipað.
Og þeir menn eru til, sem
dæma alt og alla, eftir því, hve
þeir geta grætt af þeim, geta
grætt af kunningsskapnum, eða
á einu eða öðru verki, eða einni
eða annari framkomu. — Jafn-
vel eru menn til sem spyrja um
kirkjuna og trúmál. “Hvað 'hef
eg upp úr því að fara í kirkju?
Hvað fæ eg meira upp úr því að
fylgja einni trúarstefnu en ann-
ari? Og um vini sína hugsa þeir:
“Græði eg meira á því að vera í
kunningsskap við þennan vin,
eða hinn vininn?” — Alt og
allir dæmast eftir peningum.
En þó að þesskonar menn séu
til, finst mér það vera algjörlega
rangt að segja, eins og sagt var
í greininni sem eg mintist, að
“það sé aðeins tvent sem kemur
mönnum til að vinna, — pening-
ar eða hræðsla”.
Auðvitað hjá sumum er það
satt, að menn vinni végna
hræðslu, — hræðslu við hung-
ur, við veikindi, við sult, við
bágindi og ýmislegt annað. Menn
eru hræddir við afleiðingarnar,
sem mundu verða, ef að þeir
hættu að vinna. Þeir hafa e. t.
vill heimili og konu og böm til
að sjá um, — og hræðslan er
eins mikið þeirra vegna, eins
og þeirra sjálíra vegna. Ótti af
ýmsu öðru tægi þekkist einnig,
sem knýr manninn til að vinna,
velt”, “Dollarinn”, o. s. frv. Enn-
frémur eftirmælin eftir samtíð-
armenn marga, svo sem: Dr. R.
Pétursson, Ragnar E. Kvaran,
Dr. Magnús B. Halldórsson, sr.
Guðmund Árnason, Guðrúnu H.
peninga sem þeir eiga að fá upp
í kaupgjald fyrir vinnuna.
En ef að þetta væri hin eina
hvöt — hin eina upphvatning,
sem knúði menn til að vinna, til
að leggja nokkuð á sig — að
taka á sig nokkra ábyrgð, þá
væri þjóð vor sannarlega fátæk
í anda, og ætti mjög lítilfjörlega
og ómerkilega framtíð fram-
undan. Þar sem aðal ástæða
manna fyrir einhverju verki, eða
athöfn, er annaðhvort ótti, eða
peningar, þá er sú þjóð andlega
dauð, og engin veruleg stór-
menni að finna á meðal hennar,
enginn göfugleiki, enginn prúð-
menska, engin tilhneiging til
listar og í raun og veru, ber á
fáum verulegum menningar-
merkjum! Þar sem peningar
einir ráða, þar eru öll menning-
aröflin höfð að vettugi, nema
aðeins með þeim eina tilgangi
að græða á þeim Og þar sem
óttinn ræður, þar er hugurinn
svo bundinn, að menningarfram-
farir komast ekki að, nema fyr-
ir alveg sérstaka tilviljun.
Mörg dæmi væri hægt að
koma með, þessu til sönnunar,
bæði frá fornri og frá seinni táð.
Einnig eru ótal dæmi til, sem
sanna hið þver öfuga, að frá alda
öðli, hefir öll önnur hvöt ráðið
hjá mönnum í viðskiftum þeirra,
oft og einatt, en ótti eða græðgi
öll önnur hvatning í sambönd
og samgöngur manna á milli, eru
hræðsla eða gróðafýsn.
Til dæmis, þegar aftur í tím-
ann er farið í sögu þjóðar vorr-
ar getur nokkur maður hugsað
sér að það hafi verið vegna ótta
eða fyrir peninga, að Ari fróði
Thorgilsson á fslandi, tók sam-
an þá stórmerkilegu bók um
sögu íslands, sem nefnd er fs-
lendingabók, eða að Snorri
Sturluson samdi Heimskringlu,
eða að Sæmundur fróði Sigfús-
son, eða að Sturla Þórðarson,
eða að allir hinir ótal mörgu,
sem áttu þátt í því að semja þau
merkilegu rit, sem nefnast ís-
lendingasögur, tóku tíma á hin-
um löngu vetrarnóttum, og oft
undir erfiðum kringumstæðum,
til að semja þessar bækur! Það
er þessum mönnum að þakka,
að stórir þættir í sögu allra
norðurlandanna, í sögu Englands
og Skotlands og írlands, og í
sögu jafnvel sumra þjóða eins og
Frakklands og annara, hafa
varðveizt, sem án þeirra sagna
hefði enginn núlifandi sögufræð-
ingur vitað nein deili á. Það er
í fslendingasögunum sem þessir
það. Þeir höfðu enga hugmynd
um hve mikla þýðingu þessi
vinna þeirra hefði seinna á tím-
um, né heldur að sumt af því,
sem þeir rituðu, yrði eina heim-
ildin um þann tiíma, (sem þeir
rituðu um), sem varðveittist, og
sem seinni tíma sögufræðingar
yrðu að leita til.
Ekkert af þessu vissu þeir, né
höfðu hugmynd um! Það var
ekki fyr en löngu seinna, sem
hið sanna verðmæti rita þeirra
kom í ljós. Það væri mesta fjar-
stæða að segja að þessir menn
hefðu unnið verk sitt vegna ótta,
eða til að græða peninga.
Og eins miá segja um ótal
aðra einlæga menn á öllum öld-
um alveg fram á vora daga. Þeir
menn hafa, meira að segja, verið
til, sem svo sterka og ábveðna
sannfæringu hafa haft um að
það verkið sem þeir voru að
vinna hetfði þýðingu, að heldur
þoldu þeir ofsókn, fangelsi, tor-
tímingu og dauða, en að yfirgefa
það, eða að afneita því. Ekki
hafa þeir heldur látið leiðast af
ótta eða gróðagimi. Og, í mörg-
um tilfellum, hefur heimurinn
iþeim mönnum mikið að þakka
þvi án þeirra hefðu framfarir í
hugsun, í þekkingu, í skilningi,
í andlegum málum og í efnisleg-
um málum aldrei náð því stigi
sem þær eru á.
Kristur er oftast nefndur fyrst
ur allra manna í dæmum um
fómfýsi og sjáltfsafneitun og hér
mætti koma með natfn hans, sem
dæmi þess, að menn hatfa leiðst
af öðrum hvötum en ótta eða
peningum. Hver hefði verið af-
staða hans, ef að hann hefði
hugsað aðallega um sjálfan sig,
að bjarga sér, að bjarga lífi
sínu? Þó hefði hann látið mál-
stað sinn, kenningarnar sem
hann var að flytja, boðskapinn
um kærleika og bróðemi, víkja.
En hann kaus heldur að vera
trúr sjálfum sér, sannfæringu
sinni, og þeirri stefnu, sem hann
skoðaði sem hina einu réttu og
sönnu, og hann lét lífið fyrir.
Með því, lifði hann og kenning-
ar hans, og hafa haft meiri og
víðtækari áhrif en nokkur get-
ur gert sér hugmynd um. En ef
að hann hefði lótið óttann ráða,
etf að hann hefði látið stundar-
gróðann ráða, og með því bjarg-
að lífi stfnu, þá hefði hann feng-
ið að lifa, en hann hefði aldrei
lifað í anda né kenningum eins
og hann hetfur í raun og veru
gert. Saga hans hefði verið
gleymd saga, og hann væri horf-
inn nú, með öllu.
I þessu sambandi, er það þá
ekki fjarstæða, að segja eins og
sagt var í greininni, “að svo
miklu leyti sem nokkur veit, þá
er það aðeins tvent sem kemur
mönnum til að vinna, peningar
eða ótti.
Eg tryði því ekki, ef að eg
hefði ekki lesið það, að nokkur
maður hefði getað komið með
jafn niðurlægandi staðhæfingu
un> menninna, og þessa, því
reynslan hefur svo marg sannað
hið þver ötfuga. En þetta er, að
mlínum dómi, eitt merki þess
anda, sem ríkir hjá sumum
mönnum og sumum stéfnum. Til
er málslháttur hjá þeim er þann-
ig hugsa, að allir menn geti verið
keyptir. “Every mann has his
price”. En hver hefði verið prís
sþámannanna forðum? Þeir hik-
uðu ekki við að tala blátt áfram
og óhikandi, sannleikann eins
og þeir skildu hann vera, jatfn-
vel fyrir konungum! Hver hefði
verið prís Jesú?
Seinna á tímum voru menn
að halda fast við sannfæringu
sína í trúmálum og vinna að etfl-
ingu hennar, og sumir teknir af
lífi. Á Englandi, t. d. var maður
einn, John Biddle, settur í fang-
elsi fimm sinnum á æfinni fyrir
trúarkenningar hans, og bækur
hans og rit voru brend. Hann
dó í fangelsi, að lokum, úr sulti.
Kona ein, Joan Boudher, einnig
á Englandi, á 16 öld, var brend
tfyrir trúvillu. Hún las og út-
býtti biblíunni í enskri þýðingu,
sem var á móti lögum þeirra,
daga! Hún flutti einnig kenning-
ar um trúaratriðin, sem var
einnig á móti lögum. Á leiðinni
út að alftökustaðnum báðu
prestarnir sem fylgdu henni,
hana að taka aftur orð sín og
kenningar um trúaratriðin. En
hún þver neitaði! Hún minti þá
Ulest €nd íood fllarket
Sími 30 494
Cor. Sargent og Victor
ÓSKAR ÖLLUM VIÐSKIFTAVINUM SÍNUM
ANÆGJULEGRAR OG FAGNAÐ-
ARRÍKRAR JÓLAHÁTÍÐAR
m
Finnsdóttur og hin tilfinninga-
ríku kvæði eftir skyldmenni þættir varðveittust. En þeir, sem
skáldsins. Auk þessa eru nátt-
úrukvæði mörg sem heita mega
með fylsta rétti “ljúflingar”. —
“Eg heyri unaðs óma”, heitir og
einn flokkur bókarinnar og eru
5 sálmar x honum.
Við þetta yfirlit kvæðanna
skal nú sitja. “Skilarétt” er með
hinum betri kvæðabókum, sem
vestra hafa verið gefnar út eink-
um að því er hugðnæmt efni á-
hrærir og vöndun máls. Það les
engin svo bókina, að hann finni
ekki birta til í huga sínum, finni
ekki til þeirrar ánægju, sem
hverjum góðum íslendingi er
hér enn að því, að hafa yfir
íslenzk ljóð, sem vel og vand-
virknislega er frá gengið, eins
og segja má um kvæði Páls og
okkar betri skálda.
Bókin er skreytt íslenzkum
myndum á kápunni: sólarlagi á
Norður-Reykjum, fjárhópi í rétt
og Dettifossi. Ytri frágangur er
hinn prýðilegasti og prófarka-
lestur ágætur. Verðið er $3 og
cæst bókin hjá bóksölum og höf-
xndi og er rýmilegt á þessum
iiímum fyrir bók, sem er 220
blaðsíður að stærð.
sömdu þær gerðu það ekki vegna
neinnar hugsunar um gróða eða
vegna ótta. Þeir unnu starfið,
sem þeir höfðu valið sér, aðeins
vegna þess, að það var eitthvað
sem þeir fundu einhverja innri
hvöt til að gera. Og þeir gerðu
Oleðileg jóll
Grott ©g| fars^lt iniýtt ár!
Bjornsson's Book Store
702 SARGENT AVE. WINNIPEG, MAN.
Zil
Fullkomnar ánægju
Vefjið Sígarettur
yðar úr
OGDEN'S
FINE CUT
eða reykið OGDEN'S
CUT PLUG í pípu.