Heimskringla - 07.01.1948, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. JANÚAR 1948
■
♦
♦
li
||cinrskringla
fatofnnO 1889)
Kemur út á hverjum miðvikudegl.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
1
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 7. JANÚAR 1948
Árin koma og fara
Það er siður við hver áramót, að lsíta á þau sem áfanga, þar
sem hinkra verði ögn við og átta sig á hvert sig hafi borið og hvað
sé framundan.
Á liðnu ári, eins og að vísu nærri þrjú árin síðan stríðinu
lauk, hefir verið leitast við að sameina allar þjóðir heimsins um
allsherjarfrið. Hugmyndin var að þær tækju höndum saman um
að lifa í einingu og bandi friðarins, verða allar eitt að minsta kosti
hvað frið snerti.
Hvemig þetta hefir endanlega tekist, ber síðasti fundur ráð-
herra fjögra stórþjóðanna glegst vitni. En hontim lauk 15. des.
í London á þann hátt, að skilja þjóðir heimsins eftir klofnar í tvo
flokka, sem neita ekki einungis að vinna á nokkurn hátt saman,
heldur vantreysta og hata hvorn annan. 1 staðinn fyrir einn heim,
sem verið var að reyna að skapa, eru nú heimamir tveir. Þessum
fundi lauk með uppgjöf friðarstarfsins og það verður ekki um það
vilst, að barátta er hafin milli hins austlæga og vestlæga heims eða
milli broddfylkinga Ráðstjórnarríkja Rússlands og Bandaríkjanna.
Þetta er ekki einungis hinn stærsti viðburður ársins 1947,
heldur jafnframt hinn ægilegasti, að því er afleiðingamar áhrærir.
Þessi ár frá þvi að striíðinu lauk, og einkum síðasta árið, hlutu
að leiða til þessa. Rússar notuðu þau til að leggja undir sig hvert
ríkið af öðm. Þeir hafa og stöðvað allar framkvæmdir á fundum
Sameinuðu þjóðanna í því augnamiði, að koma þessu fram. Og
þegar komið var að ’því, að hremma Grikkland, tók Truman forseti
12. marz í taumana og kvað tíma kominn til að stöðva athæfi
þeirra í að svifta hverja þjóðina af annari frelsi sínu. En Rússar
létu sér ekki segjast meira við það, en svo, að þeir bmgðust þá við
í annari átt og hremdu Ungverjaland.
Á fundi fjögra ráðherra stórþjóðanna í Moskva er hófst 10.
marz og stóð lengi yfir, sem kallaður var til þess, að semja frið
af hálfu Sameinuðu þjóðanna við Þýzkaland og Austurríki, fóm
sættir alveg út um þúfur. Marshall, ritari Bandaríkjanna var á
þeim fundi. Á leiðinni heim, gerði hann uppkastið að viðreisnar
áætlun Evrópu, senTnú verður á komandi ári það sem Austrið og
Vestrið eiga glímuna um. Þó hún væri áætluð til þess eins, að
vinna að viðreisn allra þjóða heims, eftir stríðið og Rússum væri í
henni boðin efnaleg hjálp, sem öðrum þjóðum, sáu Rússar í henni
þá vofu, að Bandaríkin ætluðu sér með þessu að hneppa allar
þjóðir Evrópu í viðjar ófrelsis og ósjálfstæðis, neituðu sjálfir að
þiggja boðið og bönnuðu öllum leppríkjum sínum, sem sum vom
ennfremur nefnd til eftirlits á
norður-landamærum Grikklands
og Koreu, gagnstætt vilja Rússa.
Einn af veigameiri viðburð-
um ársins 1947, má það telja, að
Bretar veittu Indverjum sjálf-
stæði sitt, alveg þegjandi og
hljóðalaust. Þó Indverjar hafi
ekki enn komið sér saman um
að nota sér það farsællega, er
vonandi að tíminn leiði ií ljós, að
þeir geti það og innanlandsbylt-
ingu, sem þar er spáð, milli Mú-
hameðstrúarmanna og Hindúa,
verði afstýrt.
Árið 1948 svarar vonandi ein-
hverjum af eftirfarandi spurn-
ingum, sem mörgum em efst í
'huga við þessi áramót, enda
snerta þær og útkoma þeirra,
margar þjóðir geysimikið og ef
til vill alt mannkynið:
Heldur óeiningin áfram milli
Rússa og Bandaríkjanna?
Verður Þýzkaland sundurmol-
að?
Verður trúarbragðastríð í
Palestínu?
Gera kommúnistar enn á ný
tilraun til verkfalla á Italíu og
Frakklandi?
Hepnast Marshall áætlunin?
Verður innanlandsbylting í
Kína?
Verður friður saminn í Japan?
Hver verður stefna Banda-
ríkjanna í Kyrrahafsmálum
þeirra?
Hvernig fer um Grikkland?
Hvernig fara kosningamar í
Bandaríkjunum 2. nóv. n. k.
Þannig mætti lengi halda a-
fram að spyrja. En alt um það
veltur á miklu með þetta fáa
sem á hefir verið minst. Von-
andi svarar komandi ár sum-
um spumingunum að óskum. En
hinu má ekki gleyma, að árin em
lík mönnunum. Það er eitthvað
gott i hinum verstu þeirra og
eitthvað ilt í þeim beztu. Við
það verðum við að sætta okkur.
NÝTT TÍMATAL
Senator Thomas frá Ohio, hef-1
ir lagt fyrir þingið í Washington
frumvarp, sem lýtur að breyt-j
ingu á tímatali. Hefir frumvarp- j
ið fylgi bæði vísindamanna ogj
ýmsra stofnana. Mun því ekkij
að efa, að breytingin er til bóta,
hvað sem þingið gerir við hana.
Aðallega er hún fólgin í því,
að skifta árinu í fjóra jafna
hluta. Hafa tveir mánuðir í
hverjum ársfjórðungi 30 daga,
en einn mánuðurinn 31 dag.
Hver ársfjórðungur byrjar á
sunnudag og lýkur á laugardegi-
Virkir dagar em 26 í hverjum
mánuði.
Með þessu er nú einn og einn
fjórði úr degi eftir af árinu. Vill
senatorinn bæta degi við í lok
hvers árs, sem nú er dagurinn
31. desember, á hann ekki að
tilheyra neinni viku. Hlaupárs-
dagurinn fjórða hvert ár, sem
nú, á að jafna reikninginn. Á
hann að vera helgidagur um all-
an heim og vera í lok júní mán-
aðar. Hann á heldur ekki að
telja til neinnar viku.
Senatorinn er mörgum sann-
gjarnari er fram á nýjar breyt
ingar fara. Hann er ánægður með
að þetta nýja tímatal, sem hann
ætlast til að tekið sé upp um
allan heim, byrji með árinu
1950. En það byrjar á sunnu-
degi. Þar þarf því ekki að hlaupa
frá þriðjudegi eða miðvikudegi
yfir á sunnudag.
Annars er þessi breyting ein
þeirra er menn mundu minst til
finna. Það er því æði ólíkt breyt-
ingunni, er brezka þingið gerði,
er það feldi niður JúHusar-tíma-
talið og tók upp hið gregorska.
Það var 1752. En af september
mánuði varð þá að stýfa ellefu
daga.
En þó um enga erfiðleika sé að
ræða á þessari breytingu tíma-
talsins og líklegt sé að fjöldi
þjóða hafi ekkert á móti henni,
er alveg óvíst að hún hljóti byr í
segl ýmsra þjóða. Þær þjóðir
eru til sem núverandi tímatali
fylgja, sem segja, að þær haldi
nú ekki að þær fari að kenna
tímann við nokkurn annan en
hann Gregor páfa. Og hvað mun
þá ekki koma á daginn meðal
þeirra þjóða, er alt öðru ártali
fylgja en við? Við köllum árið
nýbyrjaða 1948. En svo koma
Japar og segja að þetta sé 23 ár
Showa (talið frá því er Hirohito
kom til valda) og Kínverjar með
þrítugasta og áttunda ár lýðveld-
isins og nýársdagur þeirra sé
ekki fyr en 10. febrúar. Þá eru
Múhameðstrúar menn, sem telja
yfirstandandi ár 1367 og orthó-
doskir Gyðingar sem segja að
þetta ár sé 5708 og nýársdagur-
inn sé enn um 8V2 mánuð fjarri.
Þannig er þetta eða eins og
maðurinn sagði: Dagurinn í dag
getur verið dagurinn í gær og
árið í ár ekki 1948, heldur 7508,
eða éitthvert annað ár.
SAGT UM TÍMANN
Tíminn leitar sannleikans í
öllu. Tussor
Örlög manna eru undir notk-
un támans komin. Chapman
Við gefum tímanum lítinn
gaum að öðru leyti, en tapinu,
Prófessor Halldór Hermannsson sjötugur
Dr. phil. Halldór Hermanns
son, bókavörður og prófessor :
Norðurlandamálum og bókment-
um við Comell-háskólann í Ith
aca, New Yórk, átti sjötugsaf-
mæli þ. 6. janúar, en hann hefir
um langt skeið verið bæði einn
hinn víðkunnasti og afkasta-
mesti útverður íslenzkra fræða
á erlendum vettvangi, og þá sér
í lagi vestan hafs, því að hér í
álfu hefir hið víðtæka og mikil-
væga fræðistarf hans unnið ver
búin að ákveða að notfæra sér hjalpma, að koma þar nærn- Var; Vær. það því hin mesta yan
þó sjáanleg þörf bæði þeirra og Russa sjalfra fyrir hjalpma þar ræksla og vanþakklætii ef hans
sem Rússar hafa nu felt rubluna vegna hoflausrar verðbolgu ý væH ei i að verðu minst {
landinu. T. d. var pottur af mjolk orðmn 50é- Þo almennmgur x ^ blöðum yorum hérlendis á þess.
landinu tapaði því litla sem hann átti eða hafði askotnast a stnðs- um merku tímamótum æfi hans>
árunum,horfðihagfræðisraðRussaíPolitburo)ekkuaðgeraþetta,!og stendur £ngum þgð nær en
til að koma í veg fyrir almenna viðreisn bæði heima fynr hja ser m nemanda hanSj sem auk
og í Evópu, að þvi viðbættu að minka neyzluskamt almennmgs. hft^ fræðslunnar undir
Rússneskriallþýðumávissulegaflestbjóða. Enhvaðerþaðiaug- e. ^ . skólaárunumi
um einræðisherranna með heimsdrotnunarstefnu sina efst í huga,; hefir notið traustrar vináttu
þó alþýðá þeirra fómi sér fyrir hana? Það er ekki von mikillar han§ hoMráða f fræðilegum
miskunar fra stjomarvoldum Russa gagnvart almennmgi annara efnum , fu]lan aldarfiórðung
landa, þegar svona er um sakirnar heima fyrir. HalIdór Hermannsson ' er
Nú er svo komið, að viðreisnaráætlun Marshalls eða Banda-' Rangæingur að ætt, og standa að
ríkjanna, sem 16 þjóðir bíða að í framkv. komist, er það eina, sem honum góðir stofnar; er honum
til viðreisnar horfir. Að hún hepnist, er eina vonin um bættan því eigi í ætt skotið um hæfi-
hag Evrópu þjóðanna, sem í sárum liggja enn vegna afleiðinga j leika og fyrirmensku í fram-
stríðsins. Það er eitt fyrsta og mest-aðkallandi verkefni ársins. komu. Að loknu stúdéntsprófi í
1948, að vestlægu þjóðimar styðji Marshall áætlunina og geri Reykjavík árið 1898, stundaði
það sem í þeirrá valdi stendur til þess að hún verði að tilætluðum
notum.
Á þingi Sameinuðu þjóðanna, hefir aldrei verið róstusamara
en á fundi þess á nýliðnu ári. Framkvæmdir þingsins hafa aldrei
verið miklar, vegna miskunarlausrar notkunar neitunar-atkvæðis-
ins (veto), af hálfu Rússa. Þetta gekk svo langt, að þingið mátti
heita valdlaust um löggjöf og framkvæmdir. Á síðasta þingi var og
ausið óhróðri og skömmum af nýjum fulltrúa frá Rússlandi, er
Vishinsky hét, yfir Bandaríkin fyrir stríðsæsingar og yfirgang.
Menn hafa spurt hvernig á slíku framferði fulltijúans hafi staðið.
Orð hans komu flestum, ef ekki öllum Sameinuðu þjóðunum, ó-
kunnuglega fyrir sjónir. Þær höfðu ekki þekt Bandaríkin að
þessu og engin þeirra gat neitt úr því leyst. Hitt virðist þeim ekki
hafa dottið í hug, að Rússar voru þá nýbúnir að svifta 11 þjóðir
frelsi, og Bandaríkin hafa ekki setið hjá þó minna hafi verið að- um'
hafst í þeim efnum. Það hefir af fylgiliði Rússa hér sem annars
staðar verið haldið fram, að Rússar óttuðust Bandaríkin. Það
lætur mjög að líkum, að svo sé og ástæða Vishinsky fyrir að út-
hrópa þau hafi átt rætur til illrar samvizku að rekja fyrir drýgðar
syndir lands síns og standa nú frammi fyrir Sameinuðu þjóðunum
með alla syndabyrðina-
En Sameinaða þjóðafélagið eða þingið lifði þetta alt saman af.
1 raun réttri má segja, að það hafi fremur þroskast en lamast.
Það kom því til leiðar, að deild var innan félagsins stofnuð gegn
vilja Rússa, er “Litla þingið’’ er kallað (Little Assembly), er gefur
hann um skeið laganám í Kaup-
mannahöfn, en gaf sig brátt all-
an við fræðimensku, eftir að
hann á Hafnarárum sínum komst
í kynni við Islandsvininn og
bókasafnarann Willard Fiske;
vann með honum að bókfræðileg
um störfum og útgáfum, fyrst i
Flórens á ítalíu og síðar í Ithaca,
og varð að Fiske látnum (19051
bókavörður við hið mikla safn
íslenzkra bóka, sem hann hafði
gefið Comell-háskóla, og
framt kennari í norrænum fræð-
Hefir hann gegnt því tví-
þætta starfi óslitið síðan, að und-
anteknu árinu 1925-26, er hann
var bókavörður við Árna Mag-
nússonar safnið í Kaupmanna-
höfn. Hefir hann fyrir nokkuru
síðan náð aldurstakmarki há-
skólakennara í Comell, en fyrir
þrábeiðni yfirvalda háskólans
gegnt bókavarðarstarfinu áfram,
en mun nú í þann veginn að
hverfa með öllu frá þeim starfa,
Sameinaða þinginu meiri möguleika til starfa en áður. Það kaus enda hefir hann vel til nokkurr-
Dr. Halldór Hermannsson
ar hvíldar unnið frá skyldustörf-
um, þegar litið er yfir hið langa
og viðtæka dagsverk hans. Hitt
vita allir, sem til hans þekkja
að eigi muni hann framvegis
sitja auðum höndum, jafn mik-
ill fræða-unnandi og hann er og
eljumaður að sama skapi.
Bókavarðarstarf Halldórs
Cornell hefir verið með afbrigð-
um, að áliti allra, sem það er
kunnugt og dórpbærir eru á slíka
hluti, enda mun það eigi ofmælt,
að sárfáir eru þeir íslendingar
að fornu og nýju, sem verið hafa
jafn miklir bókfræðingar og
hann er, eins og sjá má ótvírætt
af hinum mörgu og vönduðu rit-
um hans um íslenzka bókfræði,
er lengi munu halda nafni hans
á lofti, því að hann hefir unnið
brautryðjendaverk á því sviði.
Hafa bókaskrár hans yfir Fiske
safnið, er út eru komnar
þrem stærðarbindum (1914,
1927 og 1943) réttilega verið til
stórvirkja taldar í íslenzkri bók-
fræði. Jafnframt hefir hann i
bókavarðarstarfinu sýnt fágæta
árvekni og hagsýni, svo að safn-
ið hefir drjúgum meir en tvö-
faldast að stærð í höndum hans,
og hirða þess verið með sömu
ágætum.
En samhliða bókavörzlunni
hefir Halldór altaf haft á hendi
háskólakenslu í íslenzku og öðr-
um Norðurlandamálum og flutt
fyrirlestra um norræna menn-
ingu, sögu og bókmentir. Nem-
endur hans í þeim fræðum eru
því margir orðnir, og munu þeir
hugsa hlýtt til síns gamla kenn-
ara í tilefni af sjötugsafmæli
hans, því að hann nýtur bæði
virðingar þeirra og vináttu. —
Gegnir sama máli um samverka-
menn hans víðsvegar í norræn-
um fræðum. Þeir kunna hann
bæði vel að meta sem lærðan og
ágætan fræðimann og eigi síður
mannkosti hans, heilsteypta
skapgerð, hreinskilni og vin-
festu. Eiga þeir og margir hverj -
ir honum beina skuld að gjalda
fyrir fræðilega aðstoð í ýmsum
greinum, sem jafnan er örlát-
lega í té látin af hans hálfu.
En þó Halldór hafi unnið frá-
bært starf sem bókavörður og
verið vel metinn og vinsæll há-
skólakennari, þá hefir hann þó
orðið víðkunnastur fyrir hin um-
fangsmiklu ritstörf sín í þágu ís-
lenzkra fræða. Auk fymefndrar
bókaskrár sinnar yfir Fiske-safn-
ið og sérstakrar skrár yfir rúna-
safn þess (1917), hefir hann rit-
að einn saman og gefið út nærri
árlega síðan 1908 ritsafnið Is-
landica, og eru komin út 31 bindi
þess, er öll fjalla um ísland og
íslenzk fræði og bera fagurt
(vitni víðfeðmri þekkingu höf-
undarins í þeim efnum, elju hans
og vísindalegri nákvæmni.
Er þar meðal annhrs að finna
ítarlegar skrár yfir útgáfur og
þýðingar íslenzkra fomrita, yfir
rit um Vínlandsferðirnar, ís-
lenzkar bækur á 16. og 17. öld,
og yfir íslenzka rithöfunda vorra
daga fram til 1913, er ritið kom
út. Þá eru í safninu vandaðar
útgáfur ýmsra íslenzkra fom-
sagna og annara íslenzkra rita
frá fyrri öldum, merkisrit um
íslenzka kortafræði og jafn merk
rit og fróðleg um einstaka menn
og ritstörf þeirra, svo sem
Eggert Ólafsson, Sir Joseph
Banks og Island og Sæmund
Sigfússon og Oddaverja. En sam-
fara fróðleiknum hafa rit þessi,
eins og önnur rit höfundar,
margvíslegar merkilegar athug-
anir að geyma, því að hann er’
maður hugkvæmur og gjörhug-
ull. Er og þetta ritsafn hans
löngu orðið ómissandi öllum,
sem fást við norræn og íslenzk
sem hann hefir í för með sér.
Young
Þú sem lífgar alt og myrðir.
Shakespeare
Lög tímans eru hin einu óhlut-
drægu lög sem eg þekki.
Manilius
Þú getur ekki drepið tímann
án þess að vinna tjón eilífðinni.
Thoreau
Hvað er það sem tönn tímans
vinnur ekki á? Young
Tíminn gengur á hækjum, þar
sem kærleikurinn ekki ræður.
Shakespeare
Hvað góð rökfærsla sem er,
leiðir aldrei eins mörgum hið
sánrta fyrir sjónir og tíminn.
Thomas Paine
Tíminn hefri eiginlega ekkert
ákveðið að bjóða, hvorki þjóðum
né einstaklingum. Hvað úr hon-
um vinst, fer eftir næmleik til-
finninga og hugsana manna.
Draper
HLAUPÁR
Rómverja-keisarar til foma
voru mjög breyzkir ekki síður
en vér aðrir dauðlegir menn, og
fyir utan það að elska Egypta-
lands-drotningar, þjáðust þeir af
metorðagirnd, og voru haldnir af
þeim sjúkleika að koma hlutun-
um svo fyrir, að nöfnum þeirra
yrði haldið á lofti meðal kom-
andi kynslóða, með því að gefa
mánuðum ársins nafn sitt. Júlíus
Cæsar var engin undantekning,
og þegar hann fór að hringla við
tímatalið — (almanakið) fyrir
1,994 árum síðan, til þess að
koma nafni sínu á einn mánuð
fræði, og hefir borið hróður Is-
lands víða um lönd.
Að ótöldum ritgerðum og rít-
dómum um íslenzk efni í íslenzk-
um og erlendum tímaritum
(einkum amerískum) og í al-
fræðiritum, hefir Halldór á síð-
ari árum, utan Islandica-safns-
ins, annast útgáfur ýmsra ís-
lenzkra merkisrita. Má þar sér-
staklega nefna útgáfu hans af
Fríssbók (1932) og hið mikla og
fagra rit hans um skrautlist ís-
lenzkra handrita, Icelandic II-
luminated Manuscripts of the
Middle Ages (1935), sem báðar
komu út í hinu glæsilega safni
Ejnars Munksgaards bókaútgef-
anda af ljósprentuðum útgáfum
! íslenzkra skinnbóka. Inngangs-
ritgerðir Halldórs að útgáfum
þessum eru hinar merkilegustu.
En rannsóknum sínum í ís-
lenzkri handritafræði hefir hann
haldið áfram í Islandica-safni
sínu, svo sem með riti sínu II-
luminated Manuscripts of the
Jónsbók (1940), sem lýsir bóka-
skrauti í handritum þeirrar
frægu lögbókar.
í Hér hefir að sönnu verið farið
fljótt yfir sögu, en nóg sagt til
þess, að öllum má ljóst verða,
hver afreks- og afkastamaður
Halldór Hermannsson hefir ver-
ið á sviði íslenzkra fræða, og er
það þeim mun aðdáunarverðara,
þegar í minni er borið, að hjá
honum haldast afkastasemin og
vandvirknin stöðugt í hendur.
Með þessu fræðistarfi sínu á
ensku — því að mest hefir hann,
góðu heilli, á því máli ritað —
hefir hann einnig innt af hendi
hið mikilvægasta landkynning-
arstarf í þágu Islands og íslenzkr
ar menningar, svo að það verður
seint fullmetið eða þakkað.
Sem gamall nemandi hans vil
eg með greinarkorni þessu rétta
honum, yfir hálfa álfuna, hlýja
hönd til þakkar fyrir fræðistarf-
ið, fræðsluna og trygga vináttu.
Sitji hann heill í sínum heiðurs-
sessi í hópi fræðafrömuða vorra,
verði sem bjartast um hann nú,
er halla tekur degi, og megi hans
sem leng^t við njóta! Veit eg,
að landar hans hér í álfu taka al-
ment og heilhuga undir þær af-
mæliskveðjur og óskir.
Richard Beck