Heimskringla - 04.02.1948, Blaðsíða 4

4. SIÐA
H EIMSKRINGLA
WINNIPEG, 4. FEKRÚAR 1948
Itrcimskringlci
(StofnuO ÍSM)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Fif?endur: THE VIKING PRESS LTD
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Ver8 blaösins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Aliar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave„ Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 4. FEBRÚAR 1948
Um nýja bæjarráðshöll
ao
Bæjarráð Winnipegborgar kvað hafa á prjónuxn sínum
reisa nýja bæjarráðshöll. Mun þess enginn vanþörf, ef dæma
skal af brakinu í gólfunum í gömlu höllinni er um þau er gengið.
Auk þess eru skrifstofur borgarinnar hingað og þangað og annars
staðar en þær ættu að vera.
En málinu er ekki langt komið enn. Nefnd hefir þó verið að
athuga það í nokkra máuði. Er álit hennar, að hin nýja höll ætti
að vera á sama staðnum og hún nú er, en þó stærri og meiri öll
um sig. Húsið telur hún þurfi að vera einar 16 gólfhæðir. í því
rúmuðust allar skrifkofúr bæjarins, að Hydro skrifstofum með-
töldum. Hrófin nú fyrir aftan bæjarráðshöllina, skuli jafna við
jörðu og gera úr þeim veglegan gras og blómagarð.
Lengra nær ekki starf nefndarinnar enn sem komið er, eða
svo að birt hafi verið. Eftir er að gera áætlun um kostnað hennar
og hvenær fýsilegt sé að ganga til verks. Kemur þar margt til
greina, eins og hvernig er um öflun efnisins. Á því virðist vera
hörgull eins og stáli og sementi. Þá verður að líkindum almenn-
ings atkvæði látið skera úr 'hvort féð verður veitt. En alt er enn
ógert til þess að hægt sé fyrst um sinn, að leggja málið þannig
fyrir bæjarbúa.
En það er samt gott til þess að vita, að bærinn er byrjaður á
verki og hugsar sér að hafa eitthvað fyrir stafni. Hann hefir
ekki verið neitt framkvæmdasamur í þá átt lengi. Auditorium
ihöllin, skurðræstingin mikla, Main Street og Salter Street brýrnar,
voru allar gerðar með fjárframlagi til atvinnubóta af stjórn
landsins, sem þá var (Bennett-stjómin). En alls þessa þarf með,
ef bærinn á að eiga sér einhverja framtíð.
Atvinnuleysis-vátryggingar
------ i
Hvernig er það með atvinnuleysis-vátryggingar Canada? Eru
menn nokkru öruggari fyrir þær, ef illa fer og atvinnuleysi steðjar
að? Þannig spyrja margir.
Raunveulega eru tryggingamar á þessa leið: Tryggingar-
sjóðurinn er nú samkvæmt síðustu skýrslum sambandsstjórnar
orðinn 405 miljón dalir. Hér er ekki um smáræðis fésýslu að ræða.
1 sjóðinn leggja 3,225,238 verkamenn og 18,334 vinnuveit-
enda-félög. Hver verkamaður greiðir í hann að jafnaði 27 cents á
viku, en hver vinnuveitandi 36 cents.
Hæsta fjárhæðin, sem úr sjóðnum er greidd, er $14.40 á viku.
Þykir það ófullnægjandi. Hefir Hon. Humphrey Mitchell, verka-
málaráðherra kvatt til þess, að hækka greiðslu til atvinnu-
lausra í $18.30 á viku — og gjald hvers í sjóðinn sé vegna þess
hækkað í 42 cents. Sambandsstjórn greiði um 20% af hækkun
iðgjaldsins eins og hún hefir gert.
Ástæðan sýnist góð og gild fyrir hækkuninni úr $14.40 á viku.
Það getur engin fjölskylda-séð fyrir sér með því og allra sízt í
þeirri dýrtíð sem nú er. Þeir sem geiddu fyrst fé í atvinnuleysis-
sjóð, höfðu ekki yfir $2,000 árstekjur. Síðan hefir þetta hækkað
og greiða nú í sjóðinn þeir sem yfir $3,000 árstekjur hafa. Hækkun
vöruverðs hefir hækkað kaupið. En þó þeim, sem atvinnu hafa, sé
verðhækkunin bætt, er hún ekki bætt atvinnulausum.
En nú ber þess að gæta, að trygging þessi er þeim reglum
bundin, að enginn fær styrk lengur en ár í einu. Og til þess að cá
hann svo lengi, þarf styrkþegi, að hafa goldið í atvinnuleysissjóð
í fimm ár. Þessi regla er hin sama — eða 1 á móti 5, þegar um
skemra atvinnuleysi er að ræða en fult ár. Fyrir að hafa goldið
fimm sinnum í sjóðinn, fær sá atvinnulausi eins dags framíærslu-
styrk eða tryggingu.
Þetta sýnir ljóst, að þessi tryggingar aðferð fyrir atvinnuleysi,
er ófullnægjandi. Hún er bráðabirgðar-hjálp en ekkert meira til
atvinnulausra. Nú hefir mesti fjöldi þeirra, er í sjóðinn greiða,
stöðuga atvinnu. Finst þeim, að eftir að þeir eru búnir að greiða í
sjóðinn í fimm ár, að á þeim ætti gjaldinu að vera létt. Þegar þeir
eiga orðið eins árs tryggingu í sjóðnum, sé á það litið, sem þeir
hafi greitt sína vátryggingu upp, eins og hjá lífsábyrgðarfélögum
eigi sér stað. Það sem þeir greiði hér eftir, sé þeim engin trygging
eins og reglurnar nú séu — og um aðeins eins árs atvinnubætur
sé að ræða fyrir hvað mörg ár, sem í sjóðinn er greitt.
Þannig virðast sakir standa með atvinnuleysis tryggingarnar.
Er ekki annað hægt að segja, en að það skorti mikið á að þær
séu það, sm mönnum finst, að löggjöf af þessu tæi ætti að vera.
Hún er lítið meira en nafnið, enn sem komið er.
ingu á margháttuðum og merki-
legum framkvæmdum á Pat-
reksfirði hin síðari ár, hafnar-
gerð, byggingu sundlaugar og
sjúkrahúss, að nokkurar hinar
helztu séu taldar, og bera þær
gott vitni umibótaáhuga bæjar-
búa og hollum metnaði fyrir
hönd kauptúns sáns. Við lestur
þessarar greinagóðu frásagnar,
sem prýdd er nokkurum mynd-
um, rifjaðist einnig upp í huga
mínum dagstund á Patreksfirði
lýðveldishátíðarsumarið, og leit
eg þá eigin augum ýms þau
mannvirki, sem hér er lýst.
Amgnímur ritstjóri er hvort-
tveggja í senn maður ritfær vel
og að sama skapi áhugasamur
um menningarmál bæði heima
í héraði og varðandi alþjóð, og
lýsir það sér glöggt í greinum
hans í þessu hefti ritsins. Nefn-
ist forystugreinin “Eitt er nauð-
synlegt”, og er djarfmælt árás
á efnishyggju samtíðarinnar. —
Aðrar tímabærar greinar hans
fjalla um skógrækt, eþikum í
nágrenni Isafjarðar, um áfengis-
mál, og um verndun og viðhald
Hrafnseyrar, fæðingarstaðar
Jóns Sigurðssonar forseta; munu
allir sannir Islendingar sam-
mála greinarhöfundi um það, að
þann stað beri að varðveita á
sem fegurstan og virðulegastan
hátt, en sögulegri helgi hans er
eftirminnilega lýst í þeim ljóð-
iínum Hannesar Hafsteins, sem
eru einkunnarorð greinarinnar:
“Eyrin Rafns, það ljós sem lýsti
löngu síðar við þinn garð
enga helspá í sér hýsti,
Islands reisnar tákn það varð.”
Ýmsan annan fróðleik flytur
ritið; minnist t. d. sextugsafmæl-
is (24. sept. 1946) hins þjóðkunna
og þjóðholla listamanns, Guð-
mundar Jónssonar frá Mosdal,
sem auk snildarlegra smíðisgripa
sinna, hefir int af hendi mikið
starf í þágfu Ungmenn|afólag-
anna og Góðtemplarareglunnar.
Kvæði Jens Hermannssonar
kennara, “tSigling lífsins”, er
gjörhugul og táknræn lýsing
för okkar mannanna barna um
ævinnar sæ, með öllum hans
veðrabrigðum. Náin kynni höf-
undarins af sjóferðum leyna sér
eigi í myndum og máli.
Lýk eg svo umsögn þessari
með því að þakka Arngrími rit-
stjóra hlýleg ummæli, í eigin
nafni og Vestfirðinga, í garð
undirritaðs í tilefni af fimtugs-
afmæli hans. Góðhugurinn er
altaf byr í segl.
II.
AÐ LOKM M LESTRI
Eftir dr. Richard Beck
I.
Nýlega barst mér í hendur 3.
árgangur (1947) af ársritinu 17.
júní, sem Arngrímur Fr. Bjarna-
son, ritstjóri á Isafirði, gefur út,
og prentað er í prentstofunni ís-
rún þar á staðnum. Er ritið hið
smekklegasta að frágangi, bæði
um prentun og pappír, og flytur
læsilegt og um margt athyglis-
'vert efni, alt frá hendi ritstjór-
ans sjálfs, nema eitt kvæði, er
nánar verður getið.
Ritið stefnir að því þarfa' vegar
markmiði, að vera sameiginlegt ýmsar aðrar greinar í ritinu.
menningarrit Vestfjarða, með í hinum fjölþætta og mynd-
því, meðal annars, að skýra frá um prýdda greinaflokki, “Merk-
Ársrit íslenzkra kvenna, Hlín
fyrir árið 1947, er einnig nýlega
komið hingað vestur, og er það
30. árgangur þessa vinsæla rits
Hefir Halldóra Bjamadóttir
Akureyri verið útgefandi og rit-
stjóri þess frá byrjun og unnið
með því hið þarfasta verk, en
hún er fjöldamörgum íslending-
um í landi hér að góðu kunn síð-
an hún var á ferð hér vestra
íyrir nokkrum árum og lagði
leið sína víða um álfuna.
Þetta hefti hefst á ættjarðar-
kvæði eftir Ragnheiði G. Krist-
jónsdóttur í Straumfjarðartunga
er flutt var á Fáskrúðarbakka
Miklaholtshreppi á Snæfellsnesi
17. júní 1944, þar sem djúp trú-
rækni og þjóðrækni fléttast sam-
an.
Þá flytur ritið að vanda skýrsl-
um starf Kvenfélagssambands
íslands og annara kvennasam-
banda, og er það bæði fróðlegt og
ánægjulegt að kynnast marg
þættum áhugamálum og menn-
ingarviðleitni íslenzkra kvenna.
Um félagsleg störf þeirra víðs-
landinu fjalla einnig
framkvæmdum í hinum iskonur”, er íslenzkra ágætis-
ýmsu bygðarlögum á þeim slóð- og forystukvenna á mörgum
um og þeim mönnum, er þar sviðum minst að verðugu. Orð
koma mest við sögu. Flytur það skáldsins: “Mörg í Islands djúpu
að þessu sinni allítarlega lýs- dölum drotning hefir bónda
fæðst”, hvarf mér í hug að lokn-
um þeim lestri.
1 greinaflokki þessum ritar
Elsa H. Guðjónsson einkar hlý-
lega um Jakobínu J ohnson
skáldkonu í Seattle og Halldóra
Bjamadóttir í sama anda um
prófessor Dóm Sumarliðason
Lewis í New York. En það er
svo sem ekki neitt nýtt, þó Hall-
dóra sýni í þessu riti sínu hlý-
hug sinn til Islendinga vestan
hafs; það hefir hún oft gert áður,
og gerir það, auk ofannefndra
greina, með ýmsum öðrum hætti
í þessu hefti, svo sem með end-
urprentun á greinum og kvæð-
um héðan að vestan, og með því
að draga sérstaka athygli að
vikublöðum vorum og ýmsum
ritum.
í þessum árgangi eru einnig
greinar um uppeldis- og fræðslu-
mál, um heimilisiðnað, og erindi
og greinar um hugsjónaleg og
menningarleg efni eftir konur
víða um land, sem sýna það, að
þær eru fullfærar um það, að
finna hugsunum sínum og hjart-
ansmálum viðeigandi orðabún-
ing.
Viísur Rakelar Bessadóttur, að
Þverá í Norðurárdal, “Vinimir
mínir”, um smáfuglana að vetr-
arlagi, sem birtar eru 1 hinum
fróðlegu þáttum “Sitt af hverju”
bera því einnig vitni, að íslenzk-
um konum er hringhendan til-
tæk; en þetta er seinasta vísan:
“Ekkert saka söng þinn má
samt um klakadýnu.
Vorið blakar vetri frá
vængjataki þínu.“
Eg veit, að þeir verða margir
í hópi Islendinga hérna megin
hafsins, sem óska Halldóru
Bjarnadóttur og Hlín til ham-
ingju með þrítugsafmælið og
sem lengstra lífdaga, jafnframt
því og þeir þakka unnið starf í
þjóðar þágu heimafyrir og rekt-
arhuginn yfir hafið.
! NÚ ER HANN HAUÐRI
HNIGINN SEM SIZT
MÁTTI MISSA SIG
Gamall maður staulast hrum-
um fótum um hljóðlát stræti
þegar árroðinn bregður birtu á
skýin. Hann er á leið til bæna-
halds við elfar bakkann. Þarna,
í fersku morgun skini, við ár-
strauminn sem minti á mátt og
endurlífgun, hafði þessi öldung-
ur, um ára skeið, flutt guði lífs-
ins og ljóssins bænir sínar. Þær
bænir voru altaf um betri jörð,
bygða og ræktaða af greindara,
göfugra mannkyni, sem stofnað
gæti og starfrækt friðar-ríki
farsældarinnar á jörðinni. Þarna
hafði hann fundið sig í samræmi
við þau máttarvöld sem ávaxta
vilja alla iðju til láns og gengis
fyrir alla heimsbúa.
Þama gengur gamall maðurf
sem vildi öllum vel en engum
ilt. Þama gengur hetja sem
engar ógnanir fengu beygt né
fangelsi helsað. Þarna fór frið-
flytjandi, sem sigraði hersveitir
með krafti kærleikans, sem yfir-
bugaði ofbeldið með ofbeldis-
leysinu, heimskuna með heil-
brigðum xökum, hatrið með fyr-
irgefningu. Þarna fór alfrjáls
andi sem aldrei hafði gengið til
samninga við Satan. Þessvegna
var hann frjáls í fangelsum og
voldugastur sem dæmdur glæpa-'
maður, dæmdur af rangsnúnu
réttarfari sinnar samtíðar. —•
Þarna fór heilsuvana gamal-
menni, smár vexti og óásjálegur
að ytri sýn, maður með mittis-
skýlu og stafprik í þendi, maður
sem ekkert átti nema sjálfan
sig og lét sér þau auðæfi nægja.
Samt var hann stórveldi, mátt-
ugri miklu en flest eða öll stór-
veldi. Hann var dáður meir en
konungar, hyltur meir en her-
foringjar, virtur meir en auð-
mæringar og þeim auðugri því
lann átti óskifta vináttu og
traust svo að segja allra manna
i öllum löndum. Ahrifa hans
gætti um víða veröld, og orð
hans máttu sín méira en nokk-
urs annars manns í samtíðinni.
Fyrir hann hefðu þúsundir
manna fómað lífi sínu af fúsum
vilja. Þarna fór maður aldinn að
árum en ungur samt, því andi
hans nærðist af ódáins veigum
guðinnlblásinna hugsjóna og
bætilyfjum óslökkvandi mann-
ástar. Sál hans safnaði geislum
sannleikans við hvert fótmál á
æfiskeiðinu, þessvegna óx hon-
um vizka og máttur með morgni
hverjum. Allan ábata sinnar
margbreytilegu lífsreynslu
geymdi hann í grandvöru hjarta.
Frá þessum auði ljóss miðlaði
hann öðrum Ijósi. Fögur sál er
eins og hinn himinhreini regn-
dropi sem klýfur sólarljósið í
hið fjölþætta geislarof friðar-
bogans.
Hann afsalaði sér heimsins
gæðum til þess að þjóna þörfum
mannanna. Hann vildi lauga þá
hreina af fáfræði og fordómum,
af heimsku og hatri, af fégirnd
og ranglæti, af hégómaháttum
og stærilæti. Til þess að vera
annara kennari varð hann fyrst
og fremst að þjálfa sjálfan sig í
þessum dygðum.
Miljónimar elskuðu hann sem
ástkæran föður eða hugljúfan
bróður. Þessvegna var hann
voldugasti maður veraldarinnar
á sinni tíð. Þetta litla sem enn-
þá er til af heilbrigðu mannviti
hallaðist að honum og hylti hann
sem spámann verðandans. Mörg-
um fanst jarðvistin viðunanlegri
meðan iljar hans tróðu svörðinn.
Meðal heilbrigðar sálir fyrirfinn-
ast bregður þó altaf fyrir bjarma
af vonum.
Það sem er háleitt og fagurt
lireppir eðlilega hatur þess lága
og ljóta og djöfulæði heimsk-
unnar leitast altaf við að slökkva
það ljós er ber moldvörpum
mannlífsins ofbirtu í augu. Það
er eðlislögmál heimskunnar að
hata ljósið, ofbeldisins að of-
sækja friðflytjendur, afturhalds-
ins að fyrirlíta framsóknina. —
Þess vegna hefir þymibraut
mannlífsins varðast leiðum öðl-
inganna sem mennirnir myrtu.
Fátt er jafn hættulegt sem að
vera framfaramaður og frjáls-
lundaður í hugsun hverri. Of-
stækisæði múgheimskunnar
stendur altaf reiðubúið til á-
verka við þann sem vogar sér að
leita að nýjum og betri leiðum
til guðríkis. Framfarirnar liggja
aðallega í því að nú hefir tækni-
þekkingin búið heimskuna betri
vopnum, þessvegna er hemaðar
hneigðin altaf að verða ægilegri
með hverjum áratug.
Fín vasa-skamibyssa í vitfirr-
ings hendi, örsnögg krampakend
hreyfing í stjómlausu tauga-
kerfi, þrjú skot og vitrasti og
bezti maður veraldarinnar hníg-
ur í blóð sitt helskotinn. Vitr-
ingurinn fékk hægan beð í and-
látinu, hann hallaði höfði að
hjarta æskunnar við barm son-
ar dóttur sinnar, meðan hel-
myrkrið seig á brár sjáandans.
Það er erfitt að sætta sig við
þá hugsun, að brjálæðis aðkast
'hins óða manns hafi gersamlega
útþurkað slíkan persónuleika.
Meðan einhver trú varir um guð-
legt ættemi andans verður ekki
erfitt að hugsa sér “ljósið frá
Indlandi” sem lýsandi blys ein-
hver staðar guðs i heim. Ódauð-
leika hugsjóninni hrakar þegar
menningin tekur að leggja meiri
rækt við maskínuna en mann-
eðlið. Þá gengur okkur ver að
trúa á ódauðleika andans af því
við finnum svo sem enga sál í
þeim svona flestum. Ef allir
'bæru svip guðdómsins í eigin
vem eitthvað álíka og Gandhi,
myndi okkur prestunum auð-
veldast starfið — en eftir á að
hyggja þá myndum við líka af
leggjast því ef syndin hyrfi af
sviðinu myndi presturinn af
klæðast hempunni, hans yrði þf
engin þörf framar.
En Gandhi heldur áfram a?
lifa og starfa í vorri veröld —
meðal þeirra að minsta kosti seir
ennþá hafa ekki lagt fullan trún-
að á framfarir fyrir þjóðernis og
stétta hatur, né endurfæðingu
heimsins fyrir átom spengjur. —
Meðan Ijóssæknar sálir leita
sanleikans og menn ala von um
endurbætur fyrir mannlífsbetr-
un, á meða munu orð hans og
andi lýsa þeim er leita guðsríkis.
Á meðan árdagsljóminn minnir
á kraft ljóss og lífs, munum við
með honum krjúpa í bæn um
betri heim. Á meðan æskan
geymir göfgandi hugsjónir í ó-
spiltu hjarta mun hún halla
honum sér að hjarta, í hugsun
sinni, og af honum læra hversu
kærleikurinn, réttvísin og sann-
leikurinn má miklu megna til
lífsinis betrunar.
—Lundar, 1. febr. 1948.
H. E. Johnson
ÖFL ÞAU ER RÁÐA
HREYFINGUM
JARÐSTJARNANNA
Þegar kunningi minn, sem
býr hér á Tanganum, var búinn
að lesa grein mína um jarðstjörn
una Marz, vaknaði hjá honum
löngun að kynnast þeim öflum,
sem ráða hreyfingum í sólkerfi
voru. Mér hugkvæmdist því, að
sami áhugi hefði ef til vill gert
vart við sig hjá fleirum.
Þótt orsakir liggi til allra nátt-
úrufyrirbrigða, hefir uppgötv-
un orsakanna reynst manninn-
um torsótt þraut. Þótt ýms nátt-
úrulögmál hafi nú verið fundin,
er afarmargt í náttúrunnarríki,
sem manninum er enn óráðinn
leyndardómur.
Á öndverðri sautjándu öld,
uppgötvaði þjóðverskur stjörnu-
fræðingur, Jóhannes Kepler að
nafni, markverðasta sambandið
í sólkerfi voru. Uppgötvun þessi
nefndist Keplers lögmálin. Þau
eru þrjú. Útreikningar hans
grundvölluðust á nákvæmum
rannsóknum á athugunum dan-
ska stjörnufræðingsins Tytího
Brahe, er náðu yfir margra ára
skeið. Þótt Brahe athugaði gang
allra þeirra jarðstjamla, er í
hans tíð þektust (dáinn 1601),
sem voru sex talsins, var það þó
einkum Marz, sem athuganir
hans snerust um. Lögmál Kep-
lers eru þessi:
1. Braut hverrar járðstjörnu
er sporbraugur og sólin er jafn-
an í öðrum brennipunkti jarð-
st j örnulbrautarinnar.
2. Geirar þeir sem línan, er
tengir saman sólina og jarð-
stjömuna, hleypur yfir á jafn-
löngum tíma, eru jafnir.
3. Hlutfallið milli umferðar-
tíma jarðstjörnunnar í öðru
veldi er jafnt hlutfallinu milli
meðalfjárlægða þeirra frá sólu
í þriðja veldi. Setning þessi hef-
ir verið nefnd “samstillingar
lögmálið”.
Annað lögmálið gefur til
kynna, að afl það, sem ákveður
brautir jarðstjarnanna, stefni á-
valt til sólar. En með þessari
fullvissu einni, er ekki mögulegt
að ákveða mátt þessa afls. En
sökum þeirrar uppgötvunar
Keplers, að brautir jarðstjarn-
anna eru sporbaugar, gat New-
ton sannað, að áhrif þessa afls á
vissa jarðstjörnu á hinum ýmsu
stöðum brautar sinnar beitist í
öfugu hlutfalli við fjarlægð
hennar frá sólu í öðru veldi.
Þriðja lögmálið sannar, að öfl
þau, er verka á allar stjömur í
sólkerfinu, era í öfugu hlutfalli
við fjalægðir þeirra í öðru veldi
og í beinu hlutfalli við efnis-
magn þeirra. Það gerir engan
mun, hvort jarðstjarnan er gló-
andi eða köld, eða af hverjum
efnum hún samanstendur; ef
efnismagn hennar og fjarlægð
era söm, er aflið það einnig.
Þótt Kepler tækist að upp-
götva lögmál þau, sem við hann
eru kend, gat hann ekki fundið
orsakir þeirra. En það vora lög-
mál hans og hreyfingarlög þau
sem hafa fastagildi hér á jörðu,
sem Newton studdist aðallega
við til að finna, hvaða afl það er,
sem heldur við hreyfingum jarð-
stjamanna. Þar (sem aðdráttar-