Heimskringla - 03.03.1948, Blaðsíða 2

2. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. MARZ 1948
Ræða Arna Helgasonar
Flutt á Samkomu Fróns 24. feb.
Inngangur:
iSíðan eg var hér síðast, fyrir af lífs nauðsynjum til útlanda
fjórum árum, á Þjóðræknisfé- og flytja út afurðir í stórum stíl.
ags þinginu 1944, hef eg þrisvar Úr innflutnings og útflutnings
heimsótt ísland. Endurminning- skýrslunum má greina að miklu
araar frá öllum þessum ferðum leyti velmegun þjóðarinnar.
eru ánægjulegar og fagrar, ekki
hvað síðst ferðin sem eg fór
haustið 1945. Það var fyrsta
ferðin eftir stríðið og fyrsta vetr
ar heimsókn min. Þá var eg all-
an desember mánuð á Islandi og
hélt jól með móður minni í Hafn-
arfirði, eftir 34. ára burtveru.
Viðstaðan var stutt í fyrra
vetur, þegar kollega minn fyrir hér um bil þrjú hlundruð
Grettir ræðismaður, eg og
nokkrir aðrir áttum því láni að
fagna að vera með á fyrstu á-
ætlunar flugferðinni til íslands.
Eg dvaldi aðeins eina viku
heima, en veðrið var bjart og
fagurt þá dagana og gestrisnin
óviðjafnanleg að vanda.
Konan mín og tvær frænkur
hennar fóru með mér til Islands
í sumar. Það var slæm tíð á Suð-
urlandi, stöðugar rigningar frá
því í júní til byrjunar septemb-
er-mánaðar. Aftur á móti var
blíðviðri á Norðurlandi, en þar
vorum við aðeins tvær vikur af
sjö sem við dvöldum á Islandi
Eg er Sunnlendingur en konan
frá Norður Dakóta. Önnur ungu
stúlknanna, fóstur dóttir okkar
varð eftir í Reykjavík. Hún er
hjúkrunarkona, vinnur á Lands-
spítalanum og virðist una sér
vel.
Því miður leifir tíminn ekki
að eg minnist á hve ástúðlega
hefur æfinlega verið tekið á
móti mér og miínum á Islandi.i
En í endurskini minninganna
um gestrisni og auðsýnda vin-
semd verður skammdegið bjart
og illveðurs dagar gleymast.
Myndirnar sem eg sýni í þetta
sinn voru teknar á tveimur síð-
ustu ferðunum, í marz í fyrra og
á síðast liðnu sumri. Þær eru
fremur stuttar og það tekur
ekki langan tíma að sýna þær.
Svo ætlast er til að eg segi eitt-
hvað um ísland, segji fréttir á
undan.
Út og innflutningur:
Mikið er talað urti verðbólg-
una og dýrtíðina, skömtunina
sem er á nauðsynja vörum og
pólitískt ósamkomulag á íslandi.
Þar við bættist illt veðurfar á
Suðurlandi í sumar og Heklu-
gos í fyrra. Samt virðist mér að
afkoma manna og þjóðfélagsins
sé góð og velmegun er líklega
meiri nú en hún nokkum tíma
áður verið.
Hitt er annað mál, að mörgum
finst að betur hefði mátt á hlut-
unum halda en raun hefur á orð-
ið og að efnahagur þjóðarinnar
gæti verið mun betri ef flokka
drátts og stétta pólitiík hefði
gætt minna.
Utanlands verzlun og við-
skifti er stór þáttur í lífi Islend-
inga. Þeir verða að sækja mikið
1 lok ófriðarins áttu Islend-
ingar hátt á sjötta hundrað
milljón krónur í erlendum bönk-
tun. Með núverandi gengi sam-
svarar þetta nær níutíu milljón
dollurum, eða meira en tvö þús-
und dollara að jafnaði á hvert
heimili í landinu. Síðastliðin
tvö ár, 1946 og 1947, var flutt út
milljón krónur hvort árið, fjór
um sinnum meira en út var flutt
árið 1939. Aftur á móti hefur
svo mikið verið flutt inn af vör-
um síðan í lok ófriðarins að er-
lenda banka innstæðan er nú
þrotin. Á síðast liðnu sumri varð
þurð á erlendum gjaldeyri, inn
flutnings og gjaldeyris leyfi
voru því takmörkuð og almenn
skömtun innleidd.
Erlenda banka innstæðan er
þrotin en hún hefur ekki farið
öll í eyðslu. Miklu fé hefur ver-
ið varið í nýsköpunina og ti
annara varanlegra fram
kvæmda. Menn eru yfirleitt á
nægðir með og sammála um ný-
sköpunina, þá ákvörðun sem
þing og stjóm tók í lok stríðs
ins, að leggja til hliðar þrjí
hundruð milljón krónur af er
lendu innstæðunni og að verja
þeirri upphæð í erlendum gjald
eyrir til kaupa á framleiðslu og
samgöngu tækjum. En skoðanii
munu vera skiftar um hitt, hvort
það var vel ráðið að ráðstafa
allri upphæðinni og panta öll
tækin þá undir eins.
Sjávarútvegurinn er aðal at
vinnuvegurinn og framleiðir
meira en m'u táundu hluta út-
flutningsins. Meiri partur ný-
bygginga sjóðsins var því varið
til skipa kaupa. Þrjátíu togarar
af nýustu gerð voru pantaðir frá
Englandi, fimtíu til sextíu stórir
motorJbátar frá Svíþjóð og fim-
tíu mótor-nbátar byggðir á ís-
landi. Eimskipafélag Islands hef-
ur þrjú stór skip í smííðum í Dan-
mörku. Nokkuð af sjóðnum fór
í síldarverksmiðjur, hraðfrysti-
hús, hafnargerðir og fleira við-
víkjandi sjávarútvegnum. Sjötti
partur nýsköpunarinnar, fimtíu
milljón krónur, var ætlað land-
búnaðinum.
Mörg þessara framleiðslu
tækja, helmingur togaranna og
mikið af mótor-bátunum er þeg-
ar komið til landsins. Þá hefur
líka mikið verið flutt inn af bún-
aðar áhöldum og vélum, þar á
meðal stórar skurðgröfur og
önnur tæki til stórvirkra jarða
bóta.
Með innflutning síðastliðinna
tveggja ára eru talin nýbygg-
ingar framleiðslu tækin sem
komin eru til landsins, enda var
innflutningurinn gífurlega mik-
COUNTER SALESBOOKS
Kaupmenn og aðrir sem
þannig lagaðar bækur
nota, geta fengið þær með
því að snúa sér til vor.
Allur frágangur á þessum
bókum er hinn vandað-
asti. Spyrjist fyrir um
verð, og á sama tíma takið
fram tegund og fjölda
bókanna sem þér þarfnist.
The Viking Press Limited
853 Sargent Ave. Winnpieg, Man.
ill, sjö sinum meiri hvort árið
en 1939. Og geta má þess að mik-
ið byggingarefni og efni til ann-
ara varanlegra fyrirtækja var
einnig flutt inn þessi árin. Með
öðrum orðum, mikið hefur verið
flutt til landsins af öðru en
neyðzlu vörum.
Verðbólgan og afurðasalan:
Hið mesta vandamál þjóðar-
innar er verðbólgan. Við þennan
vágest hefur þing og stjórn glímt
síðan í byrjun stríðsins. Samt
hefur dýrtíðin stöðugt aukist.
Vísitalan, mælikvarði verðlags
lífsnauðsynja, var 328 stig í des.,
í vetur miðað við 100 í janúar
1939, með öðrum orðum, jafnað-
ar verðlag á matvælum, fatnaði,
húsaleigu og svo framvegis var
meir en þrisvar sinnum hærra
í haust heldur en það var fyrir
stríðið. Þó hefðu milljónum
króna verið varið til niður-
greiðslu, eða uppbóta á landbún-
aðar afurðum til að halda verði
þeirra niðri.
1 desember í vetur lagði stjórn
ín frumvarp fyrir Alþing, sem
síðar var samþykt, um dýrtíðar
ráðstafanir, og að festa vísitöi-
una við 300 stig. Eftir því má
trá fyrsta janúar 1948 ekki miða
verðlag eða uppbót á launum og
kaupgjaldi við hærri vísitölu.
Ráðstafanir skulu einnig gerðar
til þess að færa niður verð á
vörum, verðmæti og þjónustu í
samræmi við lækkun vísitölunn-
ar.
Ahrifa verðbólgunnar gætir á
öllum sviðum þjóðfélagsins, það
er ekki einungis að verð er hátt
á því sem keypt er heldur hefur
dýrtíðin einnig áhrif á fram-
leiðslu kostnaðinn. Við vísitöl-
una er bundið alt kaupgjald. —
Kaup verkamannsins og laun
emlbættismannsins eru miðuð
við grunnkaup, sem jafnað er að
fullu í hlutfalli við vísitöluna.
Og grunnkaup hefur einnig
hækkað svo það er nú nær tvö-
falt við það sem það var fyrir
stríðið.
Þrátt fyrir þettað háa kaup
var stofnað til verkfalls í
Reykjavík í fyrra vor. Ástæðan
var látin heita sú að toll hækkun
sem Alþingi hafði samiþykt
mundi hækka vöru verð umfram
greiðslu jöfnun á kaupi. Toll-
hækkunin var talin nauðsynleg
til að mæta hallanum á fjárlög-
unum, og fyrir greiðslu til þess
að halda dýrtíðinni niðri, en út-
gjöld ríkissjóðsins hafa hækkað
mest af öllu. Árið 1946 voru þau
tífalt hærri en 1939.
Verkfallið stóð í 25 daga og
endaði með hækkun á kaupi sem |
samsvaraði um það bil fimm
prósentum.
Eg sendi bíl með skipi mánuði
á undan okkur. Þegar við kom-
um til Reykjavíkur varð eg þess
brátt var að bíllinn mundi enn
þá vera í einu af skipunum sem
biðu uppskipunar á höfninni. En
nú var verið að skipa upp, þvíj
samkomulag hafði komist á
nokkrum dögum áður, og bíllinn
kom í land innan tveggja daga
Snorra Sturlusyni í þeirri
mynd sem hann nú stendur, að
Reykholti, var neitað um land-
göngu. Vegna verkfallsins var
neitað að skipa upp úr norska
skipinu, sem kom með Snorra
styttuna. Það hélt áætlun og fór
með Snorra aftur. Afhjúpunar
athöfnin, sem síðar er minst á,
fór fram þann 20. júlí. Naumur
tími var fyrir hendi svo varð-|
skipið Þór sótti styttuna til
Björgvinar.
Alvarlega hlið málsins eru á-
hrifin sem hátt kaupgjald og
vinnudeilur hafa á framleiðslu
kostnaðinn og afurða söluna.
Eg efast um að nokkur flokkur
Islandi öðrum fremur beri vel-
ferð verkamannsins fyrir
brjósti. Enginn telur eftir þetta
háa kaup, allir vilja að öðrum
Mði vel og að hver maður beri
sem mest úr býtum. Islending-
um er það áhuga mál að velmeg-
un alþýðu haldist sem stórum
5

n
That’s when a man is really down. A fellow
risks everything else before he parts with hts
shirt. That goes last. He values it too much.
The expression lost your shirt is usod for good reasons. n. gooa
cotton shirt is something to cherish. The same amount of money
couid buy nothing of simiiar quality.
That applies also to cotton bed sheets, handkerchiefs, gowns, and
scores of other items of daily use that are macje of cotton. Cotton with
its freshness, its washability, its resistance to sun and heat and its
durability gives top value for your money.
You can bet your shirt on that!

DOMINION TIXTILE COMPANY LIMITED
Manufacturers of Tex-made þroducts
hefur batnað á undanfömum ár-
um. En flestum er ljóst að þetta
getur því aðeins orðið að fram-
leiðslan sé samkepnis fær.
1 fyrra vetur töldu báta út-
gerðarmenn vonlaust að aflinn
seldist fyrir verð sem svaraði
kostnaði. Alþingi samlþykti þá að
ríkissjóður ábyrgist smábáta út-
veginum, hraðfrysti húsunum og
saltfisk útflytjendum lágmarks
verð fyrir afurðir þeirra. Dýrtíð-
ar lögin nýju, sem minst var á
áður, gera ráð fyrir samskonar
ríkis ábyrgð í framtíðinni.
Mér skilst að togara fiskurinn,
sem er stærsti partur útflutn-
ingsins, sé fluttur út án ríkis á-
byrgðar. Hann er seldur nýr að
mestu leyti. Togararnir flytja
afla sinn beint af miðunum á
markaði í Englandi. Nýlega var
gerður samningur um sölu á
70,000 tonnum af nýjum fiski
þetta ár, til hernáms svæða
Bretlands og Bandaríkjanna á
Þýzkalandi.
Sala á hraðfrysta fiskinum og
saltfiskinum gekk stirt fyrri
part ársins í fyrra, og verðið
sem fékst var lægra en fram-
leiðslu kostnaðurinn og ríkis á-
byrgðin. Allar byrgðirnar seld-
ust þó fyrir áramót í vetur og
verðið mun hafa batnað þegar
fram á haustið kom. Ríkissjóður
mun samt sem áður hafa borgað
með útflutningi þessara afurða.
utan þess hluta sem fylgdi síld-
ar lýsinu.
Það er tvent sem veldur örð-
ugleikum á afurða sölu Islands.
Framleiðslu kostnaðurinn er
hár, miklu hærri en til dæmis í
Noregi, sem er, aðal keppinaut-
urinn. Svo eru gjaldeyris vand-
ræði heimsins, vegna þeirra er
ókleift að skifta við þjóðir sem
gjaman vildu kaupa. Island
framleiðir mat og mikið af
heiminum sveltur, það er því
líklegt að víða væri íslenzkur
fiskur þeginn.
Síld og síldar afurðir, sérstak-
lega þó síldar lýsið, er eftirsótt
vara. Verð á lýsinu hefur hækk-
að stöðugt. Útflutningur þess
1947 var með 50 prósent hærra
verði en 1946. I fyrra vor sömdu
Englendingar og Rússar um
kaup á framleiðslu ársins. —
Hver þeirra fékk 40 prósent, þó
með þeim skilyrðum að tvö tonn
af hraðfrystum fiski fylgdi
hverjum þremur tonnum af síld-
ar lýsi.
Þvi miður Ibrást síldar vertíð-
in að nokkru leyti 'í sumar. Afl-
inn var lítill þegar tillit er tek-
ið til skipa fjöldans sem veiðar
stunduðu. Þjóðin hafði gert sér
miklar vonir um, já, ibjóst við
mikilli síldarveiði. Báta flotinn,
sem í lok verkfallsins var tilbú-
inn að fara í síldarverin, var
stærri en hann hafði nokkurn
tíma áður verið. En þrátt fyrir
vonbrygðin mun síldarafli sum-
arsins hafa fært nær 100 millj.,
krónur af erlendum gjaldeyrir
í þjóðarbúið.
Þegar útséð var um að síldar-
aflinn yrði nægilegur til að
mæta gjaldeyris þörfunum, var
mnflutningur og notkun erlends
gjaldeyris takmarkað og skömt-
un á vörum hafin. Skömtunin er
víðtæk og nær yfir allar eða flest
allar vörur, en hún mun vera
nægilega rýmileg til að mæta
þörfum manna.
Þegar kom fram á haustið,
seldust allar fiski ibyrgðimar,
markaður fyrir nýjan fisk opn-
aðist á IÞýzkalandi og þar við
bættist þettað óvænta happ,
síldargangan í Hvalfjörð. Það
má heita að síldinni hafi verið
mokað þar upp síðan í nóv. Að
flytja verður aflann norður á
land í verksmiðjumar hefur taf-
ið veiðirnar. Þó mun veiðin vera
orðin meiri enn allur síldarafli
síðastliðins sumars.
Landbúnaður;
Það sem sagt hefur verið um
framleiðslu kostnað sjávar út-
vegsins má heimfæra upp á
framleiðslu á öðrum sviðum og
allar framkvæmdir í landinu
em háðar dýrtóðinni. Sveitirnar
eru fámennar og fáir bændur
geta haldið vinnufólk.
Fólkinu ií sveitunum hefur
stöðugt fækkað, þó fanst mér
eftirtektarvert hvað heyskapur
virtist mikill í sveitunum sem
við fórum um. Einhverstaðar
sá eg þess getið að fólkinu í
sveitum landsins hefði fækkað
um 10,000 á síðasta aldar-fjórð-
ungi en að það nú framfleytti
nærri helmingi fleiri kúm, sem
gæfu nær þrisvar sinnum meiri
mjólk. Þó þetta sé líklega dálít-
ið ýkt, mun kúm hafa fjijlgað um
liðlega tvo þriðju á síðl. 25 ár-
um, og bendir þetta á stórkost-
lega framför í vinnubrögðum.
Stórir mýrar flákar hafa ver-
ir ræstir fram með stórvirkum
skurðgröfum og dráttarvélum.
Eftir að landið þornar er það
plægt og herfað og síðan sáð í
það grasfræi. Með hæfilegum
áburði, sem enn þá er innflutt-
ur, er grasvöxturinn afar mik-
ill. Heyskapur er mest allur með
vélum og það er næstum ótrú-
legt hve miklu einyrkinn fær
afkastað undir þessum kringum-
stæðum. Taðan hefur meira en
tvöfaldast á síðustu arum
Velmegun bóndans ibirtist í
mikilli ræktun og myndarlegum
byggingum sem risið hafa í stað
torfbæjanna gömlu.
Örðugust viðfangs er veðrátt-
an. Sáðastliðið sumar var sér-
staklega erfið tíð á Suðurlandi.
mesta óþurka sumar í manna-
minnum. Heyið hraktist og hirt-
ist yfirleitt ílla. En jafnVel á
þessu sviði eru leiðir að finnast
til að yfirstíga örðuleikana. Það
er líklegt að margar aðferðir séu
til að þurka hey á húsum. Súg
þurkun hefur verið notuð á
nokkrum stöðum á Islandi, að
minsta kosti á þrjú ár, og gefist
vel. Eg sá þessa aðferð í rekstri
Ný tegund
STRÁBERJA
BARON SOLEMACHER. Þessi óvið-
jafnanlega tegund, framleiðir stærri
ber úr hvaða sæði sem er. Blómgast
átta vikur frá sáningu. Ræktun auð-
veld. Greinar (runners) beinaj og
liggja ekki við jörðu, framleiða þvi
stór og mikil ber. Hafa ilm viltra
berja. Ásjáleg pottjurt og fín í
garði. Sáið nú. Pantið beint eftir
þessari auglýsingu. (Pakkinn 25c)
(3 pakkar '50c) póstfrítt.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1943
Stsrri en nokkru sinni fyr 30
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
á Hólum í Hjaltadal, hjá forseta
Islands á Bessastöðum og að
Gunnarsholti á Rangárvöllum.
Heyið er þurkað nokkuð áður en
það er látið inn í hlöðuna og síð-
an lofti blásið undir og upp í
gegnum það. Vegna óþurkanna
á sumar mun heyið hafa verið
hirt mjög blautt þar sem þessi
heyþurkunar aðferð er notuð.
— Bóndi, sem súgþurkað hefir
hey sitt í þrjú ár, segist hafa
hirt heyið hálf blautt í sumar og
látið hitna talsvert í því áður en
blásturinn var settur í gang. —
Hann segist aldrei hafa gefið
betra hey um sina daga. Það
mun almenn reynsla að súg-
þurkað hey er ágætis fóður og
jafnvel betra en vel hirt sólþurk-
að hey.
Byggingar og Reykjavík
Byggingaframkvæmdir hafa
verið geysi miklar í mörg ár. í
haust voru yfir 200 opinberar
byggingaframkvæmdir í smáð-
um eða ráðgerðar að einhverju-
leyti, þar af 30 barnaskólar. —
Meira en 1800 íbúðarhús voru
einnig í smíðum, með yfir 3,000
íbúðum, og þar að auki mikið af
verzlunar og öðrum byggingum.
Þessar stórkostlegu ibyggingar
framkvæmdir hafa sett svip sinn
á landið, en mest ber þó á hvað
Reykjavík hefur vaxið. Hún
hefur nú yfir 50,000 ábúa. 1
fyrra voru þar yfir 800 íbúðar-
hús, með um 1800 íbúðum, í
smíðum og undirbúningi. Stór
hverfi hafa risið upp og bærinn
þanist út í allar áttir. Þessi mikli
og öri vöxtur hefur ofþyngt
vatnsveitunni, hitaveitunni og
Sogsvirkjuninni. Heita vatnið
frá Reykjum í Mosfellssveit
nægir ekki til að hita bæinn.
Það verður að takmarka notkun
vatnsins til hitunar þegar kalt
er, og þó eru hverfi sem hitaveit-
an nær ekki til og njóta ekki
þeirra þæginda. Sama gildir um
rafurmagnið, álagið er svo mik-
ið, einkum á þeim tímum dags
þegar matreiðsla er mest, að
spennan fellur lægra en viðun-
anlegt er.
En verið er að vinna að bótum
á þessu. Vatnsveitan frá Gvend-