Heimskringla - 03.03.1948, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 3. MARZ 1948
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
arbrunnum var stækkuð í fyrra,
það er verið að bora eftir meiru
heitu vatni, gufu rafurmagnsstöð
er um það bil að komast í rekst-
ur og undirtoúningur fyrir virkj-
un neðri Sogs fossanna þegar
hafinn.
Raf og hitaveitur
Notkun vatnsaflsins og jarð-
hitans er stöðugt að aukast, —
hvortveggja hefur mikil áhrif
á afkomuna, minkar innflutn-
ing, veitir ódýrari orku og eyk-
ut þrifnað og þægindi.
Rafurmagn er framleitt ein-
göngu með vatnsafli. Nær helm-
ingur landsmanna nýtur rafur-
magns frá Sogsvirkjuninni.
Þaðan fær Reykjavík, Hafnar-
fjörður, Keflavík, Grindav*ík,
Eyrarbakki og Seltún rafur-
magn, og leiðslur eru komnar
alla leið austur að Rangá. En,
eins og fyrr er sagt, álagið er
meira en Ljósafoss framleiðir. Þó
er stöðin full virkjuð og stórri
vélasamstæðu var toætt við fyrir
þremur eða fjórum árum. Nú er
ráðgert að virkja neðri Sogs-
fossanna, Kistu og Ýrufoss, sam-
an. iÞeir eru aðeins steinsnar
fyrir neðan Ljósafoss og orka
þeirra nær helmingi meiri.
Akureyri og Húsavík fá raf-
urmagn frá Laxár fossunum í
Þingeyrarsýslu, Virkjun í Anda
kýlsá var lokið tí sumar. Þaðan
fá Akranes, Borgarnes og sveit-
imar í kring rafurmagn. Virkj-
anir eru einnig á Vestfjörðum og
Austurlandi, en þar er eg aló-
'kunnugur. 1 viðtoót eru einka
raf-stöðvar á mörgum sveita
heimilum.
Notkun rafurmagns eykst ó-
trúðlega ört, og rafurmagns-
áhöld eru svo að segja á hverju
heimili. Raftækja verksmiðjan
í Hafnarfirði var tíu ára í haust
og hafði þá framleitt um 9,000
raf eldavélar og mörg önnur á-
höld, og mikið af þess háttar
tækjum hefur einnig verið flutt
inn frá útlöndum.
Mikill áhugi er fyrir notkun
jarðhitans. Hitaveita Reykja-
víkur er eitt stærsta og vinsæl-
asta fyrirtæki í landinu. Eg hef
heyrt konu í Reykjavík segja að(
ef hún þyrfti að vera án annað
hvort rafurmagnsins eða hita-
veitunnar væri hún óviss um
hvort hún mundi kjósa. Það er
því ekki að furða þótt þeir, sem
ekki njóta hitaveitunnar, séu á-
fram um að hún nái til þeirra.
Reykj avíkur bær er að láta bora
að Reykjahlíð í Mosfellsdal, tölu
vert af heituvatni hefur þegar
fengist þar sem sjálfsagt verður
bráðlega veitt í aðal leiðsluna.
Það er ekki aðeins heitt vatn
heldur einnig jarðgufa sem nú er
verið að toora eftir og rannsaka.
Og gufa með talsverðum þrýst-
ing hefur fundist. í Krisuvík,|
sem Hafnarfjarðar bær hefur^
keypt, hafa verið tooraðir brunn-1
ar. Úr einni borholunni þar gýs
um átta tonn af gufu á klst.
1 Hveragerði í Úlfusi sá eg,
einn þessara gufu-torunna, ogj
þar er einnig smá gufu tuitoínu-,
stöð rekin með jarðgufu. í einni
slíkri toorholu, sem boruð var í
7 |
haust nálægt Reykjakoti í Ölf-j
usi, mældist hitinn vera 215
stig (415 stig F.) þegar holan var
nær 700 feta djúp. Þettað hita-,
stig samsvarar 290 punda gufu-
þrýsting á ferþumlung, enda
gaus torunnurinn skömmu seinna
yfir 200 feta háu gosi.
Manntal og heilsufar
Heilsufar er gott og Islend-
ingar eru lang lífir. Dauða hlut-
föllin eru lág á íslandi, um 10
af 1000 íbúum, og komust niður
í 9.4 árið 1944. Fæðingar hlut-
föllin eru aftur á móti mjög há.
Pólksfjölgunin er því tiltölu-
iega mikil, um eða yfir 2000 á
ári. Ibúatala landsins mun nú
vera um 135,000, hefir nær því
fvöfaldast á síðastliðnum sextíu
árum. 1890, þegar vesturferðirj
hættu, voru 17,000 ifbúar á Is-
Eftir Langdon-Davies
Hvað er í vændum?
Vísindin skapa nýjan heim
Þessi öld hefur verið kölluð
kjarnorkuöldin. En kjarnorkan
er aðeins eiri af dásemdum henn-
ar og ef til vill ekki hin mesta.
Það er hugsanlegt, að þeir, sem
nú eru á unga aldri lifi það, að
kjarnorkan hverfi í skugga enn
merkilegri uppgötvunar.
Margt kann að virðast ein
kennilegt, sem frá er sagt í þess-
ari grein, en þar er ekki greint
frá neinu öðru en því, sem vís-
indamenn eru nú að vinna að.
Hér er tilraun greð til að skyggn
ast inn í rannsóknarstofur vís-
indamanna um víða veröld.
•
Hver, sem lagt hefði í vana
sinn fyrir stníð að lesa vísinda
rit, kynni að hafa rekizt á frá-
sagnir af tilraunum, þar sem ör-
smáar agnir af uraniíum höfðu
hegðað sér næsta undarlega.
Eðlisfræðingur nokkur hafði
í vinnustofu sinni hafið “skot-
hríð” á ósýnilegar uraníum
frumeindir með ósýnilegum efn
isögnum. Þegar hann hitti í
miðdepil skotmarksins, það er
að segja kjarna frumeindarinnar
torá fyrir nokkrum ljósglömp-
um. Ekki var hægt að skýra
þessa glampa nema á einn veg.
Kjami uranium frumeindarinn-
af hafði klofnað, ’nýjar agnir
svipaðar þeim, sem notaðir voru
sem skotfæri, þeyttust út með
slíkum hraða, að þær gátu klof
ið aðra uraniumkjama. Glamp-
landi, síðan hefir fólksfjölgunin
verið ör og jöfn.
Hjálpar-starfsemi
ísland er nú þátttakandi í
flestum alheims fundum og ráð-
stefnum; í fyrra sat erindsreki
þess sextán þjóða ráðstefnuna í
París um endurreisn Evrópu.
(The Marshall Plan)
Eg heyrði aldrei minnst á það
að Island hefði farið fram á
styrk eða aðstoð í þessu sam-
toandi Og Bjarni Benediktsson,
utanríkis og dómsmála ráðherra
sagði í ræðu á Ailþingi í haust,
að Island hefði ekki beðið um
fjárhagslega aðstoð í samlbandi
við Marshall áætlunina. Hann
sagði meðal annars: “Island er
hinsvegar ekki í hópi þeirra
þjóða sem beðið hafa um sllíka
aðstoð, og við skulum vona að
við toerum gæfu til að haga svo
málum okkar, að við þurfumj
ekki á henni að halda”
Mér finnst að þessi orð ráð-
herrans bergmáli í hjörtum allra
sem íslandi unna. Síðan hafa
kringumstæður á Islandi batn-,
að, en tolöð og útvarp í Banda-
ríkjunum hafa hermt að á
Marshall áætluninni sé íslandi
ætluð aðstoð, sem nemur 38
milljón dollurum.
Það ér vonandi að hér sé
blandað málum og Islendingum
ekki ætluð hjálp, sem þeir ekki
hafa beðið um og geta komist af
án. Sé hér gert ráð yrir gjald-
eyrir fyrir afurðasölu frá Islandi
til landa, sem hjálpar þurfa eru,
er líklegt að framlagið verði|
reiknað um tillag til þeirra.
Það er ánægjulegt að ísland
er fært um að taka þátt í endur-
reisnar starfseminni og að þjóð-
in, fyrir Guðs náð, er efnalega
sjálfstæð. Eg er þeirrar skoðun-
ar að málefninu mundi aukast
fylgi og íslenzku þjóðinni traust
og vinsemd á Bandaríkjunum, ef
almenningi þar væri kunnugt
um að Islendingar ætluðust ekki
til hjálpar í þessu sambandi.
Islendingar hafa borið gæfu
til að veita öðrum hjálp. Fram-
lög frá Islandi til nauðstaddra í
öðrum löndum nam nær 24
milljón krónum frá byrjun ó-
friðarins til maí 1947. Nokkru
Frh. á 7. bls.
in stafaði af orku þeirri, sem
leystist úr læðingi við þetta.
1 öðrum tilraunum fundust
eftir skothríðina agnir af frum-
efni, sem var um það toil, hálfur
frumeindaþungi uraniumis. —
Þetta skar úr. Uraniumfrum-
eindirnar höfðu klofnað, og
þama voru leifarnar.
Frá þessu augnabliki hefðu
menn átt að vita, að mögulegt
væri að búa til kjarnorku-
sprengju, en auðvitað hefði ekki
1 verið unnt að segja það fyrir, að
kjarnorkusprengja yrði búin til.
Til þess þurfti auðuga þjóð, sem
þurfti svo mjög á sprengjunni
að halda, að hún var reiðutoúin
að leggja til þess gífurlegt fjár-
magn og mannafla.
Eg legg áherzlu á þetta, því
að öðrum kosti kynnu menn að
misskilja þessa grein. Sú fram-
vinda í vísindum, sem eg ætla
að lýsa, er möguleg, en því að-
eins að þjóðfélögin leggi svo
mikið kapp á að ná henni, að
þau vilji leggja á sig vinnuna,
sem til þess þarf. Þegar vísinda-
maðurinn hefur lokið sínu starfi
er það verkfræðingsins að hefj-
ast handa og breyta nýju upp
götvuninni í eitthvað, sem ber
sig f járhagslega. 1 * stuttu máli
sagt: framvinda vísindanna, eins
og svo margt annað, er háð svar-
inu við spurningunni: “Ðorgar
þetta sig?”
Kol og olía eru á þrotum.
Hvaðan fá komandi kynslóðir
orku?
Nú er hvarvetna knýjandi
iþörf fyrir vísindalegar framfar-
ir í öllu, sem lýtur að eldsneyti
og orku. Kol og olía eru á þrot-
um. Vissulega er til nóg af kol-
um, þar sem enginn kærir sig
um þau, — í Suðurheimskauts-
löndunum, um miðbik Afríku, í
Mið Asíu, — en þau kol koma
ekki að neinu gagni fyrir Lanca-
shire og Yorkshire. Iðnaður
þeirra héraða byggist á því, að
kolin séu nærtæk. Kol eru dýr
í flutningum, og olían verður æ
dýrari stjómmálalega.
Þarna eiga vísindin fimm
möguleika. Hinn fyrsti er sá, að
í stað kola- og olíualdar komi
uraniumöld, — það er að segja
kjarnorkuöldin. Nú segja Banda-
ríkjamenn, að kjarnorkan sé
ekki nema litlu dýrari en kola-
orka, en búist er við því að þetta
hlutfall breyti aðferðum til
framleiðslu kjarnorku.
Þetta þýðir það, að kjarnorku
ver bætast bráðlega við þau
orkuver í Bandaríkjunum, sem
nota olíu og kol, og hið sama'
verður fljótlega í Englandi. —[
Þetta þýðir, að kjarnorkuver
verða reist í þeim löndum ver-
aldarinnar, þar sem engin kol
eru í jörðu og of kostnaðarsamt
væri að sækja kol um langa vegu
að. Frumeindaeldsneytið hefur
sem sé þann meginkost fram yfir
annað eldsneyti, að flutnings-
kostnaður þess er sáralítill.
Ekki má það gleymast þó, að
þegar við notum uranium, göng-
um við á höfuðstól á alveg
sama hátt og með kol og oliíu.
Uraniumforði sá, sem til er í
heiminum, mundi þrjóta á til-
tölulega skömmum tíma, — og
þá er skiljanlegt, hve mikilvæg
næsta hugsanleg framsókn í vís
indunum er.
Það er frumeindaklofning,
sem veldur því að sólin helzt sí-
fellt jafnheit um milljónir ára.
En þessar frumeindir eru ekki
hinar sjaldgæfu og þungu, senv
notaðar voru í Hiroshima-
sprengjuna, heldur léttar frum-
eindir algengra efna. Hinn gífur-
legi hiti og þrýstingur í sólinni
veldur því, að vetnis og kolefn-
isfrumeindir skapa þessa geysi-
legu kjamorku, og ef við gæt-
um komist upp á að leika það
eftir, mundum við eiga ráð á
slíku afli, að Hiroshima-sprengj-
an væri eins og leikfang í sam-
antourði við það.
Við eigum langt í land að gera
þetta, en þegar fregnir berast af
rússneskum vísindamönnum
við geimgeislarannsóknir suður
í Kaukasus eða um kaup á geysi-
dýrum verkfærum handa brezk-
um sérfræðingum til þess að búa
til “meson”, þá gerir maður sér
grein fyrir því, að eitt af því, er
af þessu kann að hljótast, er, að
fundin verði aðferð til að leysa
kjarnorkuna úr læðingi á sama
hátt og í sólinni. Þá yrðum við
ekki lengur í neinum vandræð-
um með orku. En okkur væri
bezt að læra fyrst að fara með
þá orku, sem við höfum þegar
fengið til umráða.
Þriðji möguleikinn er sá, að
finna þá aðferð, sem grænar
plöntur nota til að breyta orku
sólargeislanna í lífræna vefi úr
kolefni, súrefni og vetni. Þetta
græna efni í plöntunni, sem kall-
að er blaðgræna, hefur þann
eiginleika að geta beizlað sólar-
orkuna og nota hana til efna-
breytinga, sem mönnum gengur
enn mjög erfiðlega að herma
eftir í rannsóknarstofunum.
Ef okkur tækist að uppgötva
rétta efnið, sem hefði lík áhrif
og blaðgræna, gætum við látið
sólina skána á geysilbreiða en
grunna geyma, sem í væru til-
tekin efni, og þar mundi verða
til orka, sem leiða mætti í rafal
handa geysistóru orkuveri. Mik-
ið hefur áunnizt á þessu sviði,
og það er hugsanlegt, að væri
unnið að þessum rannsóknum af
sama kappi og unnið var að
kjarnorkusprengjunni, mundi
þrautin verða leyst á skemmri
tíma en fimm árum. Þessar
rannsóknir yðu auðvitað gerðar
upp á von og óvon, einsog kjarn
orkurannsóknimar, en það er
engin ástæða til að ætla, að ekki
mundi hægt að láta það borga
sig að seilast svolítið í orku sól-
arinnar á þennan hátt.
Þeir, sem hlustuðu á Sir Hen-
ry Dale, er hann ræddi um kjarn
orkurannsóknir í bezka útvarp-
ið, minnast þess ef til vill, að
hann spáði því, að einhver mik-
ilvægasta notkun þeirrar kunn-
áttu okkar, að búa til geislavirk
efni, kunni að verða sú, að þau
mætti nota til að komast að því,
á hvern hátt jurtirnar breyta
sólarljósinu og nota það til að
búa til samsett efni úr frum-
efnum. Þannig getur kjarnorkan
veitt okkur meiri orku, með því
að leysa þessa gátu, en með
beinum notum uraniumfrum-
einda.
Fjórða mikilvæga framvindan
er sú, að uppgötva ráð til þess
að geyma og leiða rafmagn á
eins öruggan og einfaldan hátt
og vatn er geymt og vörur flutt-
ar. Nú sem stendur lekur raf-
magn eins og vatn úr götóttum
geymi og sprungnum pípum, og
ekki er hægt að geyma það lengi.
Rannsóknir hafa leitt í ljós,
að finnast kunni aðferð til að
leiða rafmagn á notabetri hátt
en nú tíðkast. Þetta kann að tak-
ast með rannsókn á áhrifum
mjög lágra hitastiga á leiðslu
þræðina. Þegar hitinn eða öllu
heldur frostið nálgast mesta
frost, verður viðnám í leiðslu-
þráðunum því nær ekkert, og ef
við gætum haldið leiðslu/þræð-
inum á því frostmarki, gætum
við leitt rafmagn frá orkuver-
um í Noregi yfir Norðursjó til
Bretlands. Rússar hafa gert ítar-
lega rannsókn á þessu, enda er
þar brýn nauðsyn þeirra vegna
þess, hve langa vegu þarf að
leiða þar rafstraum.
Líka eru góðar vonir tengdar
við fimmtu aðferðina í þessari
leit, en hún er að búa til ger'i-
eldsneyti. Á stríðsárunum vofði
benzínskortur yfir Svíum, og
þar eð þeir gátu ekki selt trjá-
mauk úr landi, gerðu þeir úr því
gerfivínanda, og gætu nú því
látið allar sínar bifreiðar ganga
fyrir því eldsneyti, sem unnið
er úr skógum landsins. Þetta
kæmi ekki að gangi t. d. í Bret-
landi, þar sem skógarnir hafa
gengið til þurrðar, en það er
hægt að búa til gerfieldsneyti á
margan annan hátt úr hinum og
öðrum úrgangi.
Næst eldsneyti og orku er það
mikilvægast, sem vísindin
kunna að áorka til að afla meiri
og betri fæðu. Allar umræður
um það efni verða að hefjast á
staðreynd, sem mörg okkar
vildu helzt gleyma, en hún er
sú, að fyrir stríð svalt þriðji
hver maður í veröldinni hálfu
hungri. Þetta vandamál verður
að leysa löngu áður en sum okk-
ar geta veitt sér aftur sama óhóf
í mat og fyrir styrjöldina.
Meiri og betri fæða
Vlísindin eiga fimm útvegi til
þess að bæta lífskjör fólks hvað
fæði snertir. Fyrst er að koma
í veg fyrir gegndarlausa sóun:
svo nefndar menningarþjóðir
hafa rekið rányrkju og eytt hrá-
efnaforða sínum mjög hirðu-
•leysislega. Rangar landbúnaðar-
aðferðir hafa valdið því, að gróð
urmoldin af víðáttumiklum
svæðum frjósömustu landa Am-
erfku, Aáu og Afríku hefur skol
ast. Það er ýkjulaust að segja
gert skrúðgræna dali að eyði-
mörk. Rangar ræktunaraðferðir
hafa sogið allt góðurmagn úr
moldinni. Við hellum í sjóinn
með skólpi og úrgangi ýmsum
áburðarefnum sem jörðin þarfn-
ast. Það eer ýkjulaust að segja
að vásindin eigi það verkefni
fyrir höndum að græða niíu tí-
undu hluta af ræktuðu landi aft-
ur frjómagni sínu eftir margra
H HAGBORG FUEL CO. H
★
Dial 21 331 No'AÍ) • 21 331
kynslóða ránirkju og mistorúk-
un.
1 öðru lagi geta vísindin kom-
izt á snoðir um, hvaða nytja-
jurtir megi rækta á landi, sem
xtil einskis er notað í svipin. Taka
má kartöflur og hveiti til dæm-
is um tækifæri, sem látin hafa
verið ónotuð. Sérhver kartafla
sem ræktuð er í Evrópu, er eða
var, þar til nú fyrir skemmstu,
afsprengi þeirra kartaflna, sem
fluttar voru frá Suður-Ameríku
á 16 öld. 1 Andesfjöllum, þar
sem heimkynni kartöflunnar
eru, vaxa villtar tegundir af
kartöflum tugum saman, og
enginn hefur notað þær. —
Brezkir og rússneskir vísinda-
leiðangrar hafa komið með sum-
ar þeirra með sér, og þær hafa
.reynzt ónæmar fyrir frosti og
hvers konar sýki, og ná þroska
í svo köldu loftslagi sem í Síto-
eríu og Kanada. Þetta þýðir það,
að nú er hægt að rækta kartöfl-
ur á þúsundum ferkílómetra
lands, sem ekki voru notaðir áð-
ur, og fæða með þeim mikinn
fjölda fólks.
Framh.
Gesturinn — Þegar eg kvaddi
seinustu matseljuna, þar sem eg
borðaði, fór hún að gráta.
Nýja matseljan — Það má vel
vera að hún hafi haft ástæðu til
þess, en eg læt fæðiskaupendur
hjá mér borga fyrirfram.
eTo Render the Deeds of Mercy"
FOR WHEN YOU GIVE-
YOU ARE THE RED CROSS!
When you give to the Canadian Red Cross you are
actually taking part in its nation-wide service. You are
personally sharing in the maintenance of Outpost Hos-
pitals . . . helping crippled children walk again . . .
bringing comforts to veterans in hospitals . . . promot-
ing a^Canada-wide free Blood Transfusion Service. Your
Red Cross donations stand ever ready to give swift aid
in national disasters and to help maintain that greatest
of all youth organizations, the Junior Red Cross. Please
give generously.
1948 NATIONAL APPEAL
This space contributed by
THE DREWRYS LIMITED
i__________________________________