Heimskringla - 21.04.1948, Blaðsíða 4
4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. APRÍL 1948
í^eimskriitgla
fStofmaa ÍSMJ
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24185
Verð blaOsins er $3.00 árgangurinn, borgist íyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept.. Ottawa
WINNIPEG, 21. APRÍL 1948
SUMARDAGURINN FYRSTI
Sumardagurinn fyrsti er á morgun. Heimskingla býður að
gömlum og góðum íslenzkum sið gleðilegt sumar.
Koma sumarsins hefir ávalt hrifið íslendinga. Þeir hafa fagn-
að sumri eins og raunar alt, sem ylgeislar bifa, gerir. Þegar sumar-
sólin “klæðir alt í gull og glans”, hefir það orðið skáldunum það
yrkisefni, er fæst þeirra hafa látið sér úr greipum ganga. Eg efast
um að nokkurt íslenzkt skáld sé til, sem ekki hefir einhverntíma ort
vísu eða kvæði við komu sumarsins.
En þessi árstíð gróðurs og fegurðar, hefir ekkert íslenzkt skáld
heillað eins mikið og Jónas Hallgrímsson. Hann yrkir ekki ein-
ungis mikið um sumar og sól, heldur ma segja, að þetta hvorttveggja
sé þungamiðja skáldskapar hans. Er svo fagurlega að þessu vikið
í inngangi Tómasar skálds Guðmundssonar, í útgáfu hans að ljóð-
mælum Jónasar, að eg get ekki við þetta tækifæri látið hjá líða, að
taka það upp. Inngangur þessi er að öðru leyti eitt það hugrænasta,
sem eg hefi séð um Jónas Hallgrímsson skrifað.
En hér kemur frásögn hans:------hann (Jónas) er fyrst og
fremst tignandi hinnar björtu fegurðar, dagsins og sólarinnar.
“Skammdegið hefir altaf lagst þungt á mig”, segir hann í bréfi til
Jóns Sigurðsson, og í fleiri en einu kvæði ber hann sig upp undan
myrkrinu. Honum stendur stuggur af því, vegna þess að það er
fjandsamlegt lífinu og í andstöðu við hann sjálfan, “en eg veit það
af reynslu að það bráir af mér eftir sólstöðurnar og þá er eg til í
alt,” segir hann einnig. “Hvað er svo gatt, sem hið góða guðs
auga?” spyr Jónas, og þessi sóltignun hans mótar öllu öðru fremur
yfirbragð ljóða hans. “Skein yfir landi sól á sumarvegi”, “skín a
tinda morgunsól”, “frelsissól”, “sól sorglausa , slík er uppistaða
og ívaf kvæðanna. Jafnvel þunglyndið í sarsaukafylstu ljoðum
hans, sækir angurværð sína í þrána eftir sumri og birtu:
Ó, að eg væri orðinn nýr
og ynni þér að nýju!
segir hann í stökunum, sem hann yrkir “skemsta daginn , 21. desem-
ber 1844, síðasta veturinn sem hann lifði, og aðeins vitundin um
það, að
Sólin heim úr suðri snýr,
sumri lofar hlýju
getur eins og þá er komið, fengið honum þessarar harmsáru óskar.
Þetta er Jónasi sjálfum ljóst, og í vísunni um sólhvörfin, sem hann
yrkir daginn eftir, biður hann:
Eilífur guð mig ali
einn og þrennur dag þenna.
Lifa vil eg svo ofar
enn eg líti sól renna.
Og sama hugsunin kemur fram í lofgerð skáldsins til “höfund-
ar, föður alls, sem er”:
. Nú hefir sumar sólin skær
sofnaðan þínum fótum nær
vakið mig------
Og hann ræðir í fullum trúnaði við skapara sinn, þegar hann
játar honum þakklæti sitt og fögnuð, því
Vorblómin sem þú vekur öll,
vonfögur, nú um dali og f jöll
og hafblá alda og himinskin
hafa mig lengi átt að vin.
Og óskin verður ein og hin sama og áður:
Leyfðu nú drottinn enn að una
eitt sumar mér við náttúruna.
Kallirðu þá, eg glaður get
gengið til þín hið dimma fet.
Með líkum hætti eru sólseturs-ljóð, þetta “Testament of
Beauty” Jónasar Hallgrímssonar, dýrlegur og samfeldur trúar-
óður um ljósið, yndi þess og sköpunarmátt. “Sólin sæla”, verður
honum “mynd guðs hin máttka”, og viðlag ljóðsins síendurtekið,
hljómar eins og kórsöngur í heilagri messu:
Hníg því hóglega
í hafskautið mjúka,
röðull rósfagur,
og rís að morgni,
frelsari, frjóvgari,
fagur guðs dagur,
blessaður, blessandi
blíður röðull þýðurl
Hér lýkur frásögn Tómasar
Guðmundssonar skálds um þetta
atriði og skal hér ekki miklu við
það bætt. Þó get eg ekki gengið
fram hjá kvæði því er Jónas yrk-
ir um föður sinn, er hann misti
ungur, sem kunnugt er; en þar
er ein vísan þannig:
Man eg afl andans
í yfirbragði, .
og ástina björtu,
er úr augum skein.
Var hún mér æ,
sem á vorum ali
grös in grænu
guðfögur sól.
Hafa menn oft heyrt yndis-
legri föðurminningu?
Þá ber kvæðið Söknuður sól-
artignun Jónasar sama vitni:
Man eg þig mey,
er hin mæra sól
hátt í heiði blikar.
Við minnumst komu sumarsins
á morgun. Er hægt að gerg það
með nokkru móti ljúfara og á
eins guðdómlegan hátt og Jónas
gerir í kvæðum sínum? Það hafa
að vísu fleiri skáld gert og um
einn mann getur í sögunni, Þor-
kel mána, er bað að bera sig út í
sólina á dauðadægri. En það er
spursmál, hvort andi og efni ljóða
nokkurs hafi mótast eins mikið
af áhrifum sólar og sumars og
Jónasar.
Um leið og Heimskringla ósk-
ar gleðilegs sumars í vanalegum
skilningi, óskar hún þess að sum-
arið í ljóðum Jónasar megi sem
lengst lifa hjá íslendingum.
UM HÆKKUN
FLUTNINGSGJALDS
Það skall alt í einu á það veð-
ur í Ottawa s. 1. viku út af farm-
gjaldsmálinu, eða hækkun flutn-
ingsgjalds á vörum með járn-
brautum, að menn fóru að spá illa
fyrir King-stjórninni. Á stjórn-
arandstæðinga kom berserks-
gangur og þeir ögruðu stjórninni
með vantrausts-yfirlýsingum fyr-
ir að hafa leyft flutningsgjalda-
hækkun um 21% eins og farm-
gjaldaráðið í Ottawa lagði til að
gert væri.
Og þessu er ekki enn lokið.
Það liggja enn fyrir þinginu í
Ottawa vantraustsyfirlýsingar á
stjórnina sem glímt verður við
þessa viku. Að stjórnin virtist
um tíma í hættu stödd, er ekki
að neita. En sú hætta lá þó ekki
í því að vantraustsyfirlýsing
Coldwells væjn svo vel rökstudd
að duga mundi. Það var heldur
hitt, að liberal-þingmenn margir,
sáu sér ekki fært kjósenda sinna
vegna, að mæla með flutnings-
gjalds hækkuninni. En eftir
ræðu Chevriers flutningsmála-
ráðgjafa sambandsstjórnarinnar
fór málið að skýrast og fylgi-
fiskar stjórnarinnar hafa að lík-
indum séð sér færara en áður, að
fylgja stjórninni. Breytingar til-
laga Brackens um, að rannsaka
farmgjaldamálið frá byrjun og
einkum það atriði, er viðkemur
hærra flutningsgjaldi í vestur
fylkjunum en þeim eystri, er
miklu verjanlegri, enda þótt það
efni komi ekki almennri flutn-
ingsgjaldshækkun nú við.
í fám orðum sagt, liggur þann-
ig í málinu.
Farmgjaldaráðið virðist ávalt
hafa verið látið afskiftalaust af
stjórninni. Þegar því hefir fund-
ist þörf á hækkun, hefir hún ver-
ið álitin réttmæt. Nú byggir það
hækkunartillögur sínar á því, að
flutningsverð hafi ekki hækkað
síðan 1925, en aðeins síðan 1939
hafi vinnulaun hækkað um 44%,
eða um 800 dollara á árskaupi
hvers verkamanns og efni, sem
járnbrautir þurfi með alt frá
34% upp í 254%. Ein lest af
kolum er t. d. 83.4% hærri en
1939; margt sem til smíði á
vögnum heyri, hafi hækkað milli
200 og 300% og stórviður til
lagningu brúa um 254%. Að
mgunni.
Á VÍÐ OG DREIF
þessu öllu athuguðu, segir Chev- inu, sem hátt er reitt, eins og
rier, að 21% hækkun á burðar- fyr, því vantraustyfirlýsingarnar
gjaldi sé það minsta, sem komist hafa við svo dæmalaust lélegar
verði af með, en sé f jarri að kom- ástæður að styðjast, að þær mega
ast til jafns við verös og vinnu- heita að hafa verið kæfðar í fæð-
launahækkunina.
Andstæðingar stjórnarinnar
standa eiginlega ráðþrota við
þessu og fóru að halda fram, að
þessi flutningsgjalda hækkun
yki muninn á burðargjaldi eystra
og vestra meira en hann hefði
verið. Blaðið Winnipeg Free
Press tók og í þennan streng. En
það er alt út í bláinn sagt. Það
sem kostað hefir að flytja eystra
$1, kostar nú þar $1.21. Hækk-
unin nær yfir alt land.
Forsætisráðherrar fjögra vest-
urfylkjanna og þriggja austur-
fylkjanna, sendu stjórninni í Ot-
tawa þegar skeyti og báðu hana
að láta ekki flutningsgjaldið
hækka að svo stöddu og vildu
koma á fund stjórnarinnar 24.
apríl, til viðtals við hana um
þetta. En Ottawa-stjórnin sinti
því ekki og lét hækkunina fara
fram 8. apríl, eins og flutninga-
ráðið ákvað.
Þetta bætti ekki skap fylkja-
ráðherranna í þessu máli og þeim
finst nú samkomulagið við sam-
bandsstjórnina vera alt annað, en
þegar hún var að semja við þá um
skattamálin sællar minningar.
Blaðið Winnipeg Free Press
snýst illa við gróða C.P.R. fé-
lagsins og telur það ekki hafa
þurft þessarar hækkunar með.
En hér er um bæði járnbraut-
arfélögin að ræða. Og þjóðeigna-
kerfið hefir að tveimur árum
undanskyldum, yfir stríðið,
aldrei getað jafnað reikninga
sína. Tap þess hefir stundum
numið eins miklu og 50 miljón
dölum á ári.
Að vísu er vafasamt hvort
kalla eigi það reksturs-halla. Á
lðinu ári er tap þjóðbrautakerfis-
ins talið nærri 16 miljónir. En
þá hefir verið greidd renta á
skuldum félagsins er nemur
nærri 44 miljón dölum. Skuld
þessi er á veðbréfum, sem stjórn-
in og almenningur eiga. Af rent-
unni á stjórnin 20 miljón dali, en
almenningur 24 miljónir. Sé veð-
EF þú átt heima á Prince Ed-
ward eyju og ert svo ríkur að eiga
fasteign í hverju hinna 15 kjör-
dæma, sem á eyjunni eru, get-
urðu í fylkiskosningum greitt 30
sinnum atkvæði. Og þess er kost-
ur, ef byrjað er snemma, að kom-
ast á einum degi til allra kjör-
dæmanna. Konan hefir þennan
rétt eins og maðurinn. Eigna-
leysingi hefir aðeins föng á að
greiða einu sinni atkvæði.
Á þetta forna kosningaskipu-
lag, var ráðist í þinginu á Prince
Edward-eyju nýlega af íhalds-
mönnum og það talið ólýðræðis-
legt, og gersneitt almennu jafn-
rétti. Forsætisráðherrann, Jones,
lagði ekkert til málanna, en fylg-
ismenn hans, liberalar ýmsir.
töldu þörf á að breyta þessu.
Að kjósendur geta oftar en
einu sinni greitt atkvæði, stafar
af því, að í hverju kjördæmi eru
tveir kosnir og annar þeirra sæk-
ir aðeins fyrir hönd eignamanna.
Sem almennir kjósendur getur
hinn ríki ekki greitt atkvæði
nema þar sem hann er búsettur.
Liberalar eru ef til vill ekki á
móti einhverjum endurbótum í
þessu efni. En þeir eru ófúsir á
að svifta iegnamanninn öllum
þeim kosningahlunnindum, sem
hann nú hefir.
★
HVEITI, sjálfsáð eftir fyrsta
árið, hefir lengi verið glímt við
að uppgötva af vísindamönnum.
Það kann að eiga enn langt í
land, en hitt er víst, að Saskat
chewan háskóli hefir lengi feng-
ist við rannsóknir í þessa átt, og
er nú kominn að þeirri niður
stöðu, að hafa fundið upp hveiti
tegund, með grænni rót, efti^að
kornið hefir móðnað, og sem korn
sprettur upp af, ár eftir ár, án
þess að sáning sé endurtekin. —
Enn er þó sagt að korntegund
bréfaeign Ottawa stjórnar um þessa þurfi að herða, hún sé of
eða yfir 600 miljón dali, munaðb viðkvæm fyrir kuldum og standi
miklu, ef renta væri ekki af þeirri ekki af sér alla kvilla sem á
summu greidd. En fram á það hveiti sækja. En að það takist að
hefir ekki verið farið af and-| herða tegundina, gera menn sé
stæðingum stjórnarinnar á þing-j fylstu vonir um.
inu í Ottawa, sem er þó eina Þetta sparar bæði svo mikla
leiðin til að sýna fram á, að járn-| vinnu og útsæðiskaup, að það
brautafélögin bæru sig og á mun olla byltingu í hveitirækt
flutningsgjaldahækkuninni væri^ innan 10 eða 20 ára og ef til vill
ekki þörf. Ef stjórnin gæfi eftir fyr.
rentuna á veðbréfum sínum,
þyrfti ekki að koma til flutnings-
hækkunarinnar. Og sannleikur-
inn er sá, að stjórnin mætti betur
við því að sleppa vöxtum sínum,
en almenningur að greiða flutn-
ingsgjalda hækkunina.
Það er hin gamla skuld, sem á
þjóðkerfinu hvílir, sem gerir það
PRISCILLA MANSFIELD,
enskur tískufræðingur og mynd-
tökumaður, kom nýlega til Van-
couver og sagði:
“Kvenþjóð Norður-Ameríku er
luraleg, en í Vancouver, er hún
luralegust allra.”
Þessu var nú ekki með þögn-
ósamkepnisfært við önnur félög.j inni tekið. Blöðin fóru á fund
Ef C.N.R. félagið hefði hrepL kvenna og spurðu hvað þær álitu
sama hlutskiftið og önnur félög
er eins stóð á fyrir, hefði það
verið lýst gjaldþrota, er stjórnin
tók það yfir, og það var það,
sem maður er R. B. Bennett hét
vildi og lagði til að gert væri;
þá hefði þjóðeignakerfið getað
borið sig og orðið til þess, að
um þetta. Nokkrar könnuðust
við, að þetta myndi ekki fjarri.
En það var veðrinu í þetta sinn
að kenna. Hvernig er hægt að
búast við að konur flíki því bezta
er þær fara úti í rigningu?
En karlmenn létu ekki standa
á sér að koma kvenþjóðinni til
halda flutningsgjaldi lægra, í varnar. “Regnið”, sögðu þeir,
stað þess að hækka það eins og! getur leikið kögur og blóm í hött-
það nú gerir. En þetta máttij um kvenna illa, en það hefir nú
ekki gera, aðallega af því, að gert Vancouver konur heilsubetri
Bennett var lögfræðingur C.P.R.j Qg útlitsfegurri en konur annar
félagsins og tillögur hans gátu( staðar á meginlandi Ameríku.”
þessvegna ekki góðri lukku stýrt
— í augum liberala, sem átt hafa
og fóstrað þennan pólitíska laun-
Blað í Vancouver flutti mynd-
ir af forkunnar vel klæddum
stúlkum f jórum, er það tók í hópi
krakka, C.N.R. félagið og sam- kvenna á götum miðbæjarins og
steypustjórnin var þá stundina spurði hvað út á klæðnað þeirra
bundin og samþykti með þeim
vitleysuna, sem þjóðin hefir nú
hátt á þriðja tug ára greitt tekju-
halla fyrir, er fyrstu árin mörg
nam eins miklu og 50 miljónum.
Stjórnarandstæðingum á þing-
inu var innan handar að fella
stjórnnia á þessu máli, ef það
hefði verið rétt skýrt fyrir þjóð-
inni. En það er hætt við að
væri að setja. En Victoríu-búar.
sem með þessu fylgdust af áhuga,
þektu stúlkurnar og kváðu þrjár
af þeim hafa verið frá Victoríu í
kaupsýsluerindum í Vancouver.
*
ROMAN-KAÞÓLSKIR íbúar
í Quebec-fylki hafa nú fengií
sér nýtt flagg, sem kunnugt er
i Nýlega bárust þeim þakkir fyri
minna verði í þetta sinn úr högg- þetta úr algerlega óvæntri átt.
MERKILEG BRÉFASÖFN
Eftir Próf. Richard Beck
Húsfreyjan á Bessastöðum.
Finnur Sigmundsson bjó til
prentunar. Hlaðbúð, Reykja-
vík, 1946.
Sonur gullsmiðsins á Bessa-
stöðum. Finnur Sigmunds-
son bjó til prentunar . Hlað-
búð, Reykjavík, 1947.
Margir munu telja það vel ráð-
ið og þakkarvert, að gefin voru
út þessi merkilegu bréfasöfn, er
miklu ljósi varpa á ætterni og
skapferli Gríms skálds Thom-
sens, æskuár hans og mentafer-
il, enda hafa þau átt ágætum við-
tökum að fagna, og sýna þær ó-
tvírætt djúp ítök skáldsins í hug-
um landa hans og löngun þeirra
til að fræðast um ævi hans. Til
útgáfunnar er einnig vandað,
eins og verðugt var, um allan frá-
gang, og prýdd er hún myndum
og rithandar sýnishornum.
I.
Húsfreyjan á Bessastöðum er
safn bréfa Ingibjargar Jónsdótt-
úr, móður Gríms Thomsens, til
bróður hennar, Gríms amtmanns,
um 40 ára skeið (1809— 1849), og
í rauninni sjálfsævisaga hennar
á því tímabili. Um slík sendi-
bréf má sannarlega segja hið
fornkveðna, að “veldur hver á
heldur”. í höndum snjallra bréf-
ritara verða þau heillandi skemti
lestur, og fari þar saman skarp-
skyggni og hispurleysi í frásögn
verða bréfin jafnframt merkar
heimildir um samtíðarviðburði
og samtíðarmenn.
Alla þessa kosti á Ingibjörg til
að bera sem bréfritari, þó að vit-
anlega sé jafnan margt í sendi-
bréfasöfnum af þessu tagi, sem
iéttvægt er og á dægurgildi eitt.
Hún ritar vandað mál og vel ís-
lenzkt, á þeirrar aldar mæli-
kvarða, og hjá henni er, eins og
Finnur Sigmundsson landsbóka-
vörður tekur réttilega fram í for-
mála sínum, “ósvikinn þróttur
og kjarni í orðfæri og hugsun,
og er eigi vandséð ættarmótið
með syni og móður.”
Ingibjörg Jónsdóttir dáði
mjög Grím amtmann, bróður
sinn, og unni honum að sama
skapi, eins og bréf hennar bera
fagurt vitni, enda var henni það
eitt hið mesta harmsefni um dag-
ana, að hún varð að dvelja fjar-
vistum við hann. Hún skrifar
honum hvenær sem tækifæri
gefst og opnar honum hug sinn
allan. Afdráttarlaust segir hún
skoðanir sínar á mönnum og mál-
efnum, eins og við horfir frá
hennar sjónarmiði. Fágætt hisp-
ursleysi sérkenna því bréf henn-
ar, og eykur drjúgum á sannleiks-
gildi þeirra og áhrifamagn yfir
hugun lesenda.
Ingibjörg húsfreyja lifði
merkilegt tímabil í sögu íslend-
inga. Hún var fram eftir árum
þjónustustúlka hjá æðsta em-
bættismanni landsins, Ólafi stift-
amtmanni Stephensen í Viðey,
og sjónarvottur að ýmsum við-
burðum í sambandi við byltingu
Jörundar hundadagakóngs. Síð-
an var hún áratugum saman hús-
freyja á Bessastöðum, helzta
Sögufélag franskra prótestanta í
Canada, Hugenotta svonefndra,
kom nýlega saman á fundi í
Montreal. Sendi það Duplessis,
forsæitsráðherra, bréf er tjáði
honum þakklæti fyrir valið á
nýja flagginu; það væri gamalt
prótestanta flagg, sem fyrst
hafi orðið til í Canada 1555 og
var gert af flokki franskra pró-
testanta-innflytjneda er sezt
höfðu að á bökkunum við mynni
Saguenay-árinnar á timum Col-
igny aðmíráls, en hann var Hug-
enotta foringi og drepinn Bar-
tolómensnóttina víðfrægu í Par-
ís. En nýlendan lagðist niður,
þegar Hugenotta-innflutningur
var bannaður þangað af konung-
inum á Frakklandi.