Heimskringla - 12.05.1948, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 12. MAl 1948
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
hrifnir af því, sem árið hafði
fært þeirra Draumalandi...... j
Sumir þektu baráttuna fráj
byrjun aldarinnar af eigin reynd, í
aðrir fylgst með því í fjarska íj
• mörg ár, og við enda ársins vissu
þeir að ísland var komið heim, ogj
þeir óskuðu því allir farsældar
og sigurs.
Séra Philip Pétursson, kom
þessari tilfinningu og gleði
þeirra yfir lýðveldisstofnunni
að, er hann sagði: “Og með því
að nú hefir verið lesinn “Óður-
inn” til þessa sögulega árs, við
lok ársins, ’sem hann byrjaði
árið með, finst mér, að vér Vest-
ur-íslendingar, sem nokkura til-
finningu höfum fyrir íslenzkum
málefnum, sem nokkuð finnum
til síns íslenzka eðlis, tengjast
enn sterkari böndum við ísland,
en nokkru sinni fyr. Sami blær-
> inn hvílir nú yfir oss, og yfir
minningu ársins, sem liðið er,
sem hvíldi yfir byrjun þess og
yfir hinni íslenzku þjóð.”
Og eg á eftir að verða fyrir
enn sterkari áhrifum af gleði
þeirra, sem nokkuð finna til síns
íslenzka eðlis, áhrifum frá þess-
ari endursköpun og nýs lífs, í
æðum allra, sem íslenzkt blóð
hafa í æðum sínum! og geyma
frækornin. Eg á eftir einu sinni
enn að hitta hina glæsilegu æsku
Canada íslendinga, og gamla og
reynda fslendinga, sem hafa
fórnað tíma sínum til að við-
halda þjóðerniskendinni meðal
landa okkar í framandi landi, sem
þeir álíta svo mikils virði. —
Hundruð af þeim fylla hátíðasal
•lútersku kirkjunnar í Winnipeg,
til gleðimóts. Og ræður eru
fluttar og íslenzk lög eru sungin
og hið nýja lýðveldi er hylt.
En meðan ættjarðar kvæðin
hljóma um Draumaland þeirra,
grípur mig einhver ótti — í
trássi við aðvörun Franklin Del-
ano Roosevelt, sem sagði, “Þú
átt ekki að hræðast neitt nema
óttan sjálfan” — eg finn til ein-
hverrar áhyggju — meðan tón-
arnir hylla unnustu þeirra allra
—- f sland! — Getum við varðveitt
þessa ást til þjóðernisins? — Eig-
um við hana skilið? Eigum við
rétt til þessarar öldu af hrifn-
ingu og aðdáun, sem berast okk-
ar þjóð? Stöndum við okkur?
Höfum við nóga ábyrgðartilfinn-
ingu? Hefir þjóðarfrelsið skap-
að einstaklingsfrelsi og réttlæti?
Er valinn maður í hverju rúmi?
Fá hæfileikar að njóta sín? Eða
tildrum við einhverju upp?
Maður getur ekki séð inn í
framtíðina. Við getum ekki
heimtað eða skipulagt fórnir af
fslendingum og ættliðum þeirra
í framandi löndum, sem opna
þeim allar götur til frama, já,
lyfta þeim upp í hæstu virðingar-
stöðul: hinna nýju heimkynna
sinna. Það eru engin lög til um
það að einhverjir eigi að elska
okkur. Það erum við, sem verð-
um að standa okkur. Við verðum
að vinna þá aftur og aftur fyrir
okkur og hrífa þá með okkar dáð-
Um í Nútíð. Þegar við mátum
okkar rétt eins mikið og annarra
þjóða, og rifuðum ekki þó ryki,
eins og við atkvæðagreðsluna
um Lýðveldisstofnunina — þá
hveiktum við blysin, er lýstu upp
hugarfylgsnin, er geymdu ætt-
jarðartengslin, meðal allra ís-
fendinga, hvar sem þeir dvöldu
°g gáfum þeim miklar vonir! Þá
skein sólin —. Megi hún aftur
snúa við.
Richard Beck, próf.:
Tvær Vestur-Islenzkar Ljóðabækur
Svo mun óhætt segja mega, að
það sæti nú orðið nokkurum tíð-
indum, þá er íslenzkar ljóðabæk-l
ur koma út vestan hafs; og vel1
má heimaþjóðin gefa því gaum,
þegar slíkar bækur sjá dagsins
ljós, bæði vegna þess, að allt, sem
ritað er á íslenzka tungu, er sam-
eiginleg bókmenntaeign allra fs-
lendinga, hluti af bókmenntum
vorum í heild sinni, og þá eigi
síður vegna hins, að vestur-ís-
lenzk bókmenntaiðja er unnin í
erlendu umhverfi og löngum við
andvíg kjör með mörgum öðrum
hætti.
Árið sem leið, komu út í Vest-
urheimi tvær athyglisverðar ís-
lenzkar ljóðabækur, og þykir
mér sæma að geta þeirra stutt-
lega á íslenzkum vettvangi
heimafyrir, því að eg þykist þess
fullviss, að margir þarlendis
vilja fylgjast með því helsta, —
sem gerist í hinum íslenzka bók-
menntaheimi vestan hins breiða
hafs; enda er það framsýn og á-
gæt þjóðrækni, að hlynna að
þeirri starfsemi meðal fslend-
inga þeim megin hafsins. Eins
og ósjaldan áður, eru það tvö
skáld hinnar eldri kynslóðar,
sem hafa í umræddum bókum
safnað í hlöðu ávöxtum áralangr-
ar skáldskapariðju sinnar.
Konan (lesandi í blaði): Hér
stendur, að í fangahúsinu séu
fleiri menn ókvæntir en kvæntir.
Maðurinn: Það er eðlilegt, —
^ftenn vilja heldur fara í tugthús-
en í hjónaband.
★
Presturinn: Hvernig stendur
a því að þú, kominn á grafar-
^akkann, ætlar að fara að kvong-
ast ráðskonunni þinni?
Jón ríki: Ráðskonan stelur
öHu frá mér, en ef eg kvæntist
^enni er hún vis með að láta allt
^yrrt.
Um fjölda undanfarinna ára
hafa öðruhvoru birtst í vestur-
íslenzku vikublöðunum kvæði
eftir Vigfús J. Guttormsson að
Lundar, Manitoba, eldri bróður
Guttorms J. Guttormssonar
skálds á Víðivöllum í Nýja-fs-
landi. Fyrir áskoranir ættmenna
og vina hefir Vigfús nú safnað
saman meginþorra kvæða sinna
í allstóra bók (200 bls.), er hann
nefnir Eldflugur, og kom út í
Winnipeg (The Columbia Press
Ltd.) síðastliðið haust.
Kvæðabók þessi, sem er sér-
staklega snotur að ytra búningi
og hin vandaðasta að öllum frá-
gangi að öðru leyti, er aðeins
prentuð í eitt hundrað tölusett-
um eintökum, sem höfundurinn
ætlar til vinagjafa og mun einn-
ig hafa í huga að senda ýmsum
bókasöfnum. Nú er það að vísu
eigi venja að gagnrýna bækur,
sem gefnar eru út með þeim
hætti, sem handrit; eigi að síður
tel eg réttmætt að fara nokkrum
orðum um kvæðin og höfundinn.
Kvæði hans eru, eins og ljóð
annara vestur-íslenzkra skálda,
tómstundaverk, ort í frístundum
frá annasömu ævistarfi, því að
Vigfús hefir stundað búskap,
rekið verzlun, og fengist við
margt annað um dagana, eins og
sjá má merki í kvæðum hans.
Það, sem sérkennir þau þó um
annað fram, eru lipurðin og létt-
leikinn; þau eru yfirleitt öll
ljóðræn, og þarf engum að koma
það á óvart, sem þekkir til þess,
hve söngvinn og sönghneigður
höfundurinn er, en hann hefir
árum saman, við góðan orðstír,
stjórnað söngflokkum í heimabæ
sínum og unnið með því hið þarf-
asta þjóðræknis- og menningar-
verk.
Meðal fallegustu og ljóðræn-
ustu kvæðanna í safninu eru ýms
náttúruljóðin, svo sem vor- og
sumarkvæðin, en það fer að von-
um, að árstíðaskiptin orki á jafn
hrifnæman mann og höfundur
sýnilega er. í kvæðinu “Sumar-
morgun” er t. d. þetta léttstíga
erindi:
“Nú hefur fugl í frjóvgum lundi
sitt fagra sumarmorguns kvak.
Nú lækkar bára á breiðu sundi
og blæsins léttist andartak.
Nú lofar guð hvert lifnað strá,
sem lífið vakti dauða frá”.
Vigfús á ríka samúð með
mönnum og málleysingjum. —
Hlýlega yrkir hann um hrafninn-
sem gleður hann með söng sín-
um, “þegar aðrir fuglar eru
f jarri”. Sérstæðari eru þó kvæðin
“Froskar” og “Whip-poor-will”
(algengur fugl á sléttunum
vestra) Því að þar er ort um ný-
stárleg efni á íslenzku, tekin
beint út úr hinu vestræna um-
hverfi skáldsins. Bæði eru kvæð-
in einnig vel kveðin, í flokki
hinna bestu í bókinni. Upphafs-
erindi hins síðarnefnda eru á
þessa leið:
“Þegar við í húmi háttum.
heyrist þýði kliðurinn,
Whip-poor-will í öllum áttum
er að hefja kvöldsönginn.
Vögguljóð á veika strengi
viðkvæmt spilar Whip-poor-will
þylur margt um miðnótt lengi
myrkraskáldið, Whip-poor-will.
Tónar líða, um landið víða,
lognið drottnar, allt er rótt.
Á þá kynja-hörpu hlýða
himinn, jörð og koldimm nótt.
f þögn og myrkri miðra nátta
messar skáldið Whip-poor-will.
Heillavættir söngs og sátta
safnast kringum Whip-poor-will.
Dýraást höfundar lýsir sér
kröftuglega í ádeilukvæðinu —
“Harðstjórinn í hundalestinni”,
og ekki þarf lengi að blaða í
kvæðum haris til þess að sann-
færast um, að grunt er þar á um-
bótaþrá og samúð til annara
manna barna. Ekki er það þá
heldur nein tilviljun, að hann
segir í vísu um Þorstein Erlings-
son:
“Eg finn það og les allt í “Þyrn-
unum” þínum,
sem þekkast er skoðun og hugs-
unum mínum”.
Mun það og mála sannast, að
það snjalla og djarfyrta skáld
vort hafi haft djúp áhrif á ýmsa
skáldbræður sína íslenzka vest-
an hafsins, þó að það efni hafi
eigi enn sem komið er nánar
rannsakað verið.
Vigfús Guttormsson er fædd-
ur 16. nóv., 1874 í Mjóvanesi í
Skógum í Vallnahreppi í Suður-
Múlasýslu og fluttist vestur með
foreldrum sínum 6 mánaða gam-
all. Má því segja að hann hafi
aldrei ísland augum litið öðru
vísi en í draumum sínum, en eigi
að síður er hann fasttengdur ætt-
jörð sinni og ann henni af heil-
um huga, eins og fram kemur í
íslands- og átthagaljóðum hans.
Jafn drengilega minnist hann
landnemanna íslenzku vestra og
ýmissa annara úr samferðasveit-
inni, sem moldin geymir.
Margt er af lausavísum í bók-
inni og sumar prýðisvel kveðnar,
svo sem vísan “Borguð skuld”:
“Gegnum basl, sem beint er mér,
brýst eg einhvern vegin.
Gróðamönnum geld eg hér, I
en guði hinum megin”.
En öll eiga kvæði þessi sam-
merkt um það, að þau lýsa heill-
unduðum og göfuglyndum manni,
trúhneigðum, víðsýnum og vor-
trúuðum í skoðunum, enda segir
hann í kvæðinu “Vorið kemur”:
“Þig eg heitast þrái af hjarta,
þér eg helga líf og sál.
Lýsi mér þitt ljósið bjarta,
lífsins glæddu vona-bál.
Láttu blessuð blómin mín
benda minni sál til þín,
lát þau vaxa á legstað mínum,
lát mig hvíla í faðmi þínum”.
II.
Páll S. Pálsson frá Norður-
Reykjum í Borgarfirði syðra
fluttist vestur um haf árið 1897,
eða fyrir fullum 50 árum, og hef-
ir verið búsettur þar síðan. —
Hann er löngu að góðu kunnur,
einkum vestan hafs, fyrir hin
mörgu kvæði sín, sem komið hafa
út í blöðum og tímaritum þeim
megin hafsins áratugum saman,
og þá eigi síður fyrir kvæðabók
sína “Norður-Reýki (Winnipeg,
1936), sem hlaut að verðugu eink-
ar vinsamlega dóma, því að þar
var margt ljóðrænna og mjög vel
orktra kvæða og mun kvæðasafn
þetta einnig hafa orðið til þess
að draga athygli að höfundinum
sem skáldi heima á ættjörðinni.
Rétt núna fyrir jólin síðustu
kom á prent í Winnipeg (hjá
Viking Press Ltd.) ný kvæðabók
og efnismikil (224 bls.) eftir Pál
undir heitinu Skilarétt, sem gef-
ur það ótvírætt í skyn.að hann sé
þar að færa í einn stað og varð-
veita frá gleymsku og glötun þau
kvæði sín, sem dreifð hafa verið
í blöðum og tímaritum, eða hann
hefir óprentuð átt í fórum sín-
um. Ekki eru þar þó öll kurl
komin til grafar, því að höfund-
ur skýrir frá því í eftirmála, að
hann eigi enn stóran kvæðabálk
og önnur kvæði í handriti. Það
er því hreint ekki lítið, sem eftir
hann liggur í ljóðagerðinni, og
þau afköst að því skapi eftir-
tektarverðari, þegar í minni er
borið, að hann hefir haft skáld-
skapinn í hjáverkum frá tíma-
frekum skyldustörfum.
Þessi nýja kvæðabók Páls er
mjög smekkleg að frágangi, til
hennar vandað um pappír og
prentun; hún er einnig prýdd
nokkrum myndum frá íslandi,
sem falla vel að efni hennar, með-
al annars mynd af sólarlagi á
Norður-Reykjum, æskuheimili
höfundar.
Um ljóðræna fegurð og þýð-
leika, og um áferðarfallegt ís-
lenzkt mál, sverja þessi nýju
kvæði Páls sig í ættina til kvæð-
anna í fyrra safni hans, Norður-
Reykjum, enda eru sum þeirra
frá sama tímabili eða jafnvel
eldri. Hitt mun rétt athugað, að
hann hafi síðan fyrmefnd bók
hans kom út, sótt í sig veðrið í
skáldskapnum, bæði um fastari
tök á viðfangsefnunum og heil
steyptari og fágaðri meðferð
þeirra.
Fyrsti og stærsti kafli bókar-
innar nefnist “Frá dagmálum til
náttmála”, og kennir þar margra
grasa um efnisval, en mikið rúm
°g veglegt skipa ættjarðar-
kvæðin, sem vitna fagurlega um
djúpstæða og heilhuga rækt höf-
undar til hennar og átthagann*i í
hinum sögufræga og fríða Borg-
arfirði.
Kvæðið “Hjá Kleppum” bregð-
ur upp glöggri mynd af fjár-
rekstrinum, leitum og réttum, en
er jafnframt slungið orðhögum
náttúrulýsingum með undir-
straum heitra tilfinninga; en
þessi eru upphafserindin, og skal
til skýringar getið, að ljósmynd
af^fjárrekstri fylgir kvæðinu:
“Hér er mynd sem minnir stöð-
ugt á
margt, er skeði á vorsins heiðu
dögum,
þegar austur-fjöllin brostu blá
beltuð hvítum vetrar fanna-lög-
um.
Neðra iðgrænt engið þögult lá,
allar hlíðar grænmötlaðar biðu.
Fuglar vorsins frjálsum vængj-
um á
íratn til heiðarbýla sinna liðu.
Hugur mannsins hóf sig þá á
flug,
hlekki braut og gleymdi dagsins
önnum.
Brjóstið fylltist djörfung, von
og dug,
-----drottins engill leysti það *
úr fönnum.
Heiðin breiddi út friðar-faðminn
sinn
frjálsum anda rétti vinar-hendi.
Fegurð sína hljóður himininn
helgu letri á mannsins sálu
brendi.”
Þá leynir ástarhugurinn til fs-
lands sér eigi í kvæðinu “Álfa-
mær” (Hemámið), og sigur-
hreimur er í hinu sonarlega
kvæði höfundar helgað lýðveld-
isstofnuninni 17. júní 1944, enda
snart sú fagnaðaralda, sem þá
fór um hugi hinnar íslenzku
þjóðar, jafn næma strengi í
brjóstum íslendinga vestan hafs-
ins, og er umrætt kvæði fagur
vottur þeirrar tilfinningar og
ræktarhuga.
Annars nýtur hin ljóðræna
skáldgáfa Páls sín löngum á-
gætlega í náttúrulýsingum hans
t. d. í kvæðinu “Kvöldkyrrð”, en
þar er þessi gullfallega vísa:
“Andar nótt í austri hljótt,
er á flótta dagur genginn.
Nýjan þrótt nú drekkur drótt,
dreymir rótt — því hvíld er
fengín.”
En þess eru einnig næg dæmi
í umræddum kvæðaflokki höf-
undar, að hann getur slegið hag-
lega og eftirminnilega á aðra og
sterkari strengi hörpunnar. —
Kvæðið ‘“Hraungangan” (Hall-
mundar-hraun), sem hefir að
viðlagi, “Það kunna svo fáir um
hraunið að ganga”, er bæði
hreimmikið og táknrænt að sama
skapi um ævigöngu manna yfir
hraun og klungur, með hættur
við hvert mótmál. Minnir þetta
veigamikla kvæði á hið kröftuga
og myndauðga kvæði höfundar
“f Surtshelli” í safni hans Norð-
ur-Reykjum.
í þeirri bók hans sáust einnig
mörg merki samúðarríkrar af-
stöðu hans til olnbogabarna þjóð-
félagsins; hvar hann skipar sér
þar í sveit kemur enn ákveðnar
fram i þessari nýju bók hans, í
kvæðum eins og “Konungsefnið”
“Franklin D. Roosevelt” og
“Dollarinn” (Eintal), sem eru,
að miklu eða öllu leyti, hvöss
ádeila. Lokaerindið í hinu fyrst-
nefnda er á þessa leið:
*
“Eg fyrirlít valdið, sem veitir
oss rétt
hinn veika að forsmá og hrjá,
það vald hefir stimpil á stéttirn-
ar sett
og stórsyndum krýnt vora brá”.
Og það er mannástin, aðdáun-
in á þeim, er líknarverkin vinna,
sem er undiraldan í hinu fagra
kvæði “Nýlendulæknirinn”, sem
bregður upp rauntrúrri mynd úr
landnemalífinu vestra.
í öðrum kafla bókarinnar, —
“Þorpið hljóða”, eru mörg prýð-
ileg minningarkvæði um ætt-
ingja höfundar, samherja og vini
svo sem séra Ragnar E. Kvaran,
dr. Rögnvald Pétursson, séra
Guðmund Árnason, dr. Magnús
B. Halldórsson, Árna Eggerts-
son og frú Guðrúnu H. Finns-
dóttur, er öll komu mikið við
sögu íslendinga vestan hafs og
höfundur hafði átt langa samleið
með, en hann hefir tekið mikinn
þátt í vestur-íslenzkum félags-
málum. Tekst honum oft ágæt-
lega í mannlýsingum sínum. En
dýpst munu þó snerta marga les-
endur hin faguryrtu og trega-
djúpu minningarkvæði höfundar
um bræður hans þrjá, Hjört,
Kristján og Jónas, hina merk-
ustu menn, sem allir féllu að velli
á síðastliðnu ári, og eru bræðra-
minningar þessar hver annarri
fegurri. Þannig kveður skáldið
Hjört bróðir sinn:
“Sof þú sof þú bróðir,
við sól — og mánaskin.
Brosa bjartar stjörnur
við burtu horfnum vin.
Hljóðir hugir dvelja
við hvílustaðinn þinn,
allra, er fyrr þér unnu
og unna, vinur minn.
Sein er sorg að gleyma,
og sárin gróa ei fljótt.
Dýrðlegt er að dreyma
um dag, þá myrk er nótt
dreyma um liðna daga
og dagsverk unnið sitt.
Eegg eg nú á leiðið
litla kvæðið mitt.
“Kvæðið mitt er kvöldljóð”,
nú kulið sækir að,
skógar-skrautið fölnað,
og skrælnað vorsins blað.
Vegir skiljast, vinur,
eg verð hér enn um stund.
Hljóðir hugir blessa
þinn hinnsta nætur-blund”.
í þriðja kafla bókarinnar “Eg
heyri unaðs-óma”, eru trúarljóð,
þýð og þrungin að fagurri hugs-
un og innilegri trúartilfinningu.
Þessi trúarljóð og sálmar vitna
um síðsýni höfundar í trúmál-
um, enda hefur hann jafnan hall-
ast á sveif hinnar frjálslyndu
stefnu í þeim efnum, og lofsyng-
ur þá hreyfingu í ýmsum kvæð-
um sínum í þessari bók, t. d. í
kvæðinu “Frumherjar hinna
frjálsu trúarskoðana”.
Páll S. Pálsson hefir getið sér
mikið orð meðal fslendinga vest-
an hafs fyrir gamankvæði sín, og
þótti mörgum það því mikill ljóð-
ur á fyrstu kvæðabók hans, að í
henni var eigi að finna nein
slíkra kvæða hans. Úr þessu er
nú bætt í hinu nýja kvæðasafni
hans, með kvæðaflokknum “Jón
og Kata”, sem er f jórði og síðasti
hluti safnsins. Óneitanlega er
þessi stuðlaða gamansaga skemti
leg og góðlátleg glettni höfund-
ar hittir víða vel í mark, en þó
njóta kýmnikvæði þessi sín
hvergi nærri eins vel á prenti,
sem eigi er heldur von, og í með-
ferð höfundar sjálfs, sem er
bráðsnjall leikari, og hefir lagt
mikinn skerf til vestur-íslenzkra
menningarmála á því sviði.
Mig grunar, að margir, sem
lesa “Skilarétt” Páls, muni óska
þess, að Eftirleita hans verði eigi
langt að bíða, ekki síst, fyrst
hann hefir sjálfur tjáð lesendum,
að hvergi nærri öll fjáreign hans
sé af fjalli komin.
—Lesbók Mbl.
—Þú ert hætt að ganga með
drengjakoll.
— Já, maðurinn minn var far-
inn að sætta sig við drengjakoll-
inn, svo eg gat ekki verið að því
lengur.
COUNTER SALESBOOKS
Kaupmenn og aðrir sem
þannig lagaðar bækur
nota, geta fengið þær með
því að snúa sér til vor.
Allur frágangur á þessum
bókum er hinn vandað-
asti. Spyrjist fyrir um
verð, og á sama tíma takið
fram tegund og fjölda
bókanna sem þér þarfnist.
The Viking Press Limited
853 Sargent Ave. VVinnpieg, Man.