Heimskringla - 19.05.1948, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. MAf 1948
iír^íntskringla
fStofnuO ÍXM)
Kemur ót á hverjum miðvilcudegi.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
. "Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Oífice Dept., Ottawa
WINNIPEG, 19. MAÍ 1948
I gamni og alvöru
Það erfiðasta af öllu fyrir manninn, er að skilja einföldustu
staðreyndir. Flóknustu efnin eru honum oft auðveld eins og að
stjórna bifreið, viðtaeki, að skilja orku atómsins og gera sér ekki
sem vitlausasta grein fyrir tilorðningu himinhnattanna. En þegar
kemur til hins einfaldasta og ljósasta sannleika sem til er í heim-
inum, brestur flesta alt vit til að skilja hann.
Það er eins með mig þegar eg á að fara að gera mér grein fyrir
stjórnmálum. Eg veit að sá sem grein þessa les kemst í hann eins
krappann að skilja mig og eg geri oft sjálfur.
Það var ófrávíkjanleg trú manna fram eftir öllu, að maðurinn
gæti aldrei orðið ríkur, hann væri fæddur til þess að kljást við
hungur og erfiði að minsta kosti í þessu jarðneska lífi.
Fram til þess tíma, að gufuvélin var uppgötvuð, datt engum
alvarlega í hug, að síns biði nokkuð annað en strit og sultur og að
það þyrfti alt á sig að leggja svo að fáeinir útvaldir gætu lifað í vel-
lystingum.
En á þeim hundráb árum sem liðin eru síðan að iðnaðarbylting
sú hófst, hefir hinn vestlægi heimur að minsta kosti drukkið í sig
skoðun algerlega gagnstæða þessari. Við lifum í dag í þeirri trú,
að við getum allir orðið ríkir, ef við aðeins stjórnuðum hlutunum
betur og vinnum minna!
Jafnvel á þessum tímum, þegar mikið af mannkyninu stendur
tómhent uppi, þegar 200,000,000 fleiri munna þarf að mata en 1939
og minni vistabirgðir eru til en þá voru, gerum við okkur í hug, að
það sé einhverjum feyrum í peningamálum, illri stjórn, prettóttum
stjórnmálamönnum, bönkurum eða verkamannasamtökum, að
kenna, að við getum ekki orðið ríkir. •
Þrátt fyrir þetta getur hver sem blýant hefir og blað og kunn-
áttu skóladrengs í reikningi, auðveldlega komist að því hversu
okkur er áfátt í því, að mata okkur sjálfra réttilega. Hungrið 1840
hefir aftur komið fram 1940 og mun halda afram að endurtaka sig,
eins og sagan oft gerir.
Við huggum sjálfa okkur með því, ef við hugsum nokkru siríni
svo langt (og sem í raun og veru er hin viltasta blekking eins og
síðustu 10 árin hafa sannað),'að í Ameríku geti allir orðið ríkir, þó
hungur sé hvarvetna annars staðar í heiminum.
Eg veit að mér er mjög áfátt í reikningi; væri ekki hissa á þó
erfitt væri að finna skólabarn, sem minna veit. f smærri atriðum
getur því verið fult af villum í því, sem eg ætla nú að reyna að sýna
fram á. En eg held þrátt fyrir alt, að það hafi lítil áhrif á heildar-
útkomuna.
Það er sýnt að jafnvel þó í því horfi haldist sem nú gerir, sem í
heildinni mun þó vafa orpið, að framleiðsla í Canada nemi í heild
sinni f jórtán biljón dölum á ári, eða eftir verði dollarsins talið fyrir
síðasta stríð um 9 biljón dölum.
Eftir fólksfjölda talið koma 750 dalir á ári í hlut hvers íbúa,
eða 60 dalir á mánuði. Þetta gefur í skyn, að við getum neytt alls
sem við framleiðum og vel það, en sem mesta fjarstæða væri þó að
segja að við gerum. Talsverðan hluta framleiðslunnar verður að
minsta kosti að leggja til síðu til viðhalds áhalda og ef vel væri til
aukningar á þeim. Þetta er gert með stjórnarsköttum, en sem aldrei
hrökkva til lúkningar skuldum hennar hvað þá meira.
Á þeim velti tímum og óviðjafnanlegu í sögunni, sem nú eru,
krækjum við okkur í 60 dali á mánuði að vísu eftir gildi dollarsins
fyrir stríð. Það gerir engan mun hvernig öllum auðnum er útbýtt
hann verður aldrei meiri né minni en þetta. Sextíu dalir á mánuði,
eru meira en menn hafa nokkru sinni áður haft handa milli nokkurs
staðar í heiminum, nema í Bandaríkjunum, sem ofurlítið gera betur,
en sem munar þó minstu."
Hvert barn getur séð, að hlutur hvers getur ekki hækkað úr 60
dölum, nema framleiðslan sé aukin. Þó við blekkjum sjálfa okkur
með því, eins og við nú gerum, að greiða okkur hærra kaup í verð-
lægri peningum en áður, kemur það ekki að neinu gagni. En hvað
eru þeir margir, sem takast vilja á hendur þetta einá ráð, sem til bóta
á að horfa, að vinna harðara eða lengur?
▲ A A
Sú skoðun, sem mest hefir rutt sér til rúms vestan hafs síðari
árin, og sem að miklu leyti hefir komið þar í stað kristninnar, er
trúin á það, að allir ættu að vinna minna! Hugsjónin um það, að
menn ættu að vinna meira, er ekki einungis skoðuð sú mesta fjar-
stæða, heldur liggur við að hún sé talin ófyrirgefanleg á vorum
tímum.
Þeir sem til valda vilja komast verða því að leita að ástæðunni
annars staðar en í aukinni framleiðslu. Þó einhver tæki sér Attlee
til fyrirmyndar og teldi kjósendum sínum trú um að ekkert stoðaði
nú nema hörð vinna, mundi hann hér aldrei ná kosningu. Hann
myndi jafnvel talinn af almenningi hér vestra einn af fasistadýr-
unum!
Það er hugmynd margra, að nóg sé til og að við gætum átt tvo
bíla hver og étið kalkúna í miðdagsmat á hverjum sunnudegi, ef við
útbýttum þessu réttlátlega. Þessi hugmynd nær engri átt að því
leyti, að framleiðsla þurfi ekki að aukast. Kröfur tímans hafa auk-
ist svo, að það verður erfitt að fylgjast með, án þess, að framleiðsla
aukist. Jafnvel þó tekjur hvers manns væru 60 dalir á mánuði, yrði
það tæplega nægilget á þessum háverðstímum sem nú eru. Enda
eru auknir framleiðslumöguleikar í þessari álfu meiri en eg fæ
komið tölum að. En á hitt ber einnig að líta, að það er langt síðan
að manninum hepnaðist að færa' úr þeirri þýðingu, sem niðurfell
sér orku náttúrunnar í nyt til
þess að létta af sér mesta þræl-
dóminum. Það liðu langir tím-
ar, margar aldir kúgunar og kvala
áður en það hepnaðist. En svo
tókst það samt að nokkru þegar
frá leið. Og þá kom nú skriður á
hlutina. Þó er ekki ennþá alt
fengið, því þegar vélarnar tóku
vinnúna frá verkamanninum,
varð hann í raun réttri*ver af en
áður. Að svo þurfi að vera, er
eitt af því óskiljanlega fyrir mér
i hagvísindum nútímans. At-
vinnuleysi, sem alt of ægilegt er
að verða um allan heim, er því að
kenna að aðrir eiga vélarnar, en
þeir sem þær tóku vinnuna frá.
Ætli það taki eins margar aldir
að sjá þetta og það tók, að læra
að afla og notfæra sér vélaork-
una í stað mannsorkunnar? Ef
það dregst ekki von og úr viti
enn, er fyrst aukinnar framleið-
slu að fagna. Þörfin fyrir hana
mundi og þá koma brátt í ljós
með aukinni og jafnari kaupgetu,
því kröfurnar vaxa með hverjum
eyri sem manninum áskotnast og
eyðslusemin. Á sparsemi er nú
almennast litið, sem nokkurskon-
ar munklíf eða pyntingu.
Meðan gengið er fram hjá slík-
um staðreyndum og hér hefir
verið leitast við *að benda á, er
hætt við að lengi hjakki í sama
farinu og framförinni miklu eða
tilkomandi ríki prestanna, seinki,
og við þurfum að átta okkur bet-
ur á sögunni og staðreyndum, en
við höfum enn gert.
Ofanskráð mál er þýðing eða
með hliðsjón skrifað af grein í
Winnipeg Free Press eftir Bruce
Hutchinson.
Á VIÐ OG DREIF
ing þess kostnaðar hefir fyrir
ríkissjóð. Það, sem mestu máli
skiftir er sú stefnubreyting, sem
örlar á með því að tilraun er gerð
til þess að fækka hinum stjórn-
skipuðu riefndum og ráðum. f
þeim efnum verður óumflýjan-
lega að ganga miklu lengra. Það
er fjármálaráðherra og fjárveit-
ingarvaldinu áreiðanlega full-
ljóst.
Canada er viðbrugðið fyrir það
hvað hún kjósi margar nefndir
til eins og annars sem hún beri
ekki neitt úr býtum fyrir og séu
ekkert nema helber kostnaður|
fyrir landið. Það eru orðnir
v
margir á móti Ottawa-stjórninm
fyrir þetta. En það mundu færri
verða á móti því, að hún kysi
nefnd með slíku verkefni og þvi,
er getur hér að ofan. Hver veit
nema niðurstaðan yrði svipuð og
þar, að stjórnin kæmist af með
einn fjórða, en gæti mikið til
lagt þrjá fjórðu af nefndunum
niður. Engin nefnd sem enn
hefir verið kosin, myndi borga
sig betur en þessi, gangi hún eins
samvizkusamlega til verks og
nefndin á fslandi.
Bókaf regnir
FRÉTTIRNAR síðast liðna
viku um að vænlegar horfði en
áður um samkomulag milli Rússa
og Bandaríkjamanna, áttu sér
skamman aldur. Tilefni fréttar-
innar virðist hafa verið samtal er
Smith, sendiherra Bandaríkjanna
og Molotov áttu á skrifstofu hins
síðarnefnda og alls ekki var ætl-
að til að vera birt. En blöðin t
Moskva birtu fregnina og létu
vel af að Bnadaríkin væru að
verða mildari í garð Rússa. Að
þau byðu Rússum til fundar, er
nú efað, þó þau hafi alt annað en
lokað öllum dyrum til sátta. Mar-
shall sá ekki fyr fréttina en hann
kvað hana fjarri öllum sanni.
Bandaríkjunum dytti ekki í hug
að semja einsömlum við Rússa.
Ef Rússar hugsuðu nú meira um
frið en til þessa, væri rétta leið-
in sú að kalla Sameinuðu þjóð-
irnar til viðtals um það. Banda-
ríkin vildu engar samnings-um-
leitanir um frið gera við Rússa
nema með Sameinuðu þjóðunum
Að gera sérstakan samning við
Rússa um mál sem þSer vörðuðu
eins, kæmi ekki til nokkurra
mála.
Moskva fréttin virðist sam-
kvæmt þsesu hafa verið óstað-
fest. Og blöð Rússa í Berlín eru
farin að lýsa Marshall, sem stríðs-
æsingasegg; það mun því úti all-
ur friður.
í Morgunblaðinu í Reykjavík,
stóð eftirfarandi frétt 1. apríl:
f RÆÐU SINNI í eldhúsdags-
umræðunum á Alþingi skýrði Jó-
hann Þ. Jósefsson fjármálaráð-
herra frá því að sparnaðarnefnd
sú, sem ríkisstjórnin hefði skip-
að á s. 1. hausti hefði afhent á-
litsgerð um starf 112 nefnda, sem
skipaðar hefðu verið á undan-
förnum árum eða áratugum. —
Gerði nefndin það að tillögu
sinni að 31 þessara nefnda störf-
uðu áfram óbreyttar en hinar
yrðu ýmist lagðar niður eða
breytt um starfsaðferðir þeirra.
Ráðgerður sparnaður af þessum
nefndaniðurskurði væri um 600
þúsund krónur.
Það má að vísu segja að 600
þús. kr. sé ekki mikið fé þegar
litið er á heildar niðurstöðutölur
fjárlaga íslenzka ríkisins. Engu
að síður er alls ekki lítið gerandi tíðar á Austurlandi.
Austurland — Safn aust-
. firzka fræða. Ritstjórar:
Halldór Stefánsson og
Þorsteinn M. Jónsson.
Útgefandi: Sögusjóður
Austfirðinga. Aðalum
boðssala: Bókaútgáfa
Þorsteins M. Jónssonar
H. F., Akureyri —
MCMXLVII. 301 bls.
Með 13 myndum
Á borðinu hjá mér liggur góð
bók, Austurland, safn austfirzkra
fræða, gefið út af þeim ritstjór-
unum, Halldóri Stefánssyni Pét-
urssonar Jónssonar vefara, fyr-
verandi alþingismanni, og Þor-
steini M. Jónssyni, bókaútgef-
anda á Akureyri.
Þetta fyrsta bindi ríður mjög
myndarlega úr hlaði með sínar
þrjúhundruð síður og myndir,
sem sumar eru mjög góðar. Það
hefst á skrautlegu kvæði um
Austurland eftir gamalt seyð-
firzkt skáld, Sigurð Baldvinsson
og mun það ylja mörgum Aust-
firðingi um hjartarætturnar.
Síðan kemur formáli eftir
Halldór Stefánsson, þar sem
hann gerir grein fyrir því, hvað
þeir ritstjórarnir hafa áformað
að draga í þetta safn bæði í þessu
og komandi bindum þess. Nefna
þeir til þess:
1. Almenna sögu og sagna-
þætti,
2. Almenna landslýsing og
lýsing einstakra bygða og
staða.
3. Sögu einstakra bygðar-
laga, kaupstaða, kauptúna,
sveita, sögustaða, og höfuð
bóla.
4. Atvinnusögu almenna og
lýsing atvinnuhátta.
5. Félagsmálasögu og lýsing
almenningshaga.
6. Stjórnmálasögu og frá-
sögn af einstökum stjórn-
málaviðburðum,
7. Persónusögu og ættfræði.
8. Bókmenntasögu.
9. Sögu kirkjulegra málefna
og prestaæfir.
10. Ferðasögur erlendra
manna sem innlendra um
Austurland.
11. Myndasöfn einstakra
staða, mannvirkja og manna.
12. Hvað annað ótalið, sem
snertir Austurland og sögu
þess.
Þetta á augsýnilega að verða
mikið og margbreytt um Austur-
land, og er það vel farið. Gert
mun ráð fyrir að prenta safnið
seni tímarit með einu bindi að
jafnaði á ári.
í þessu fyrsta bindi eru prent-
aðar upp þessar greinar og rit-
gerðir. •
I. Austurland, yfirlitsgrein
eftir Halldór Stefánsson um
landssvæðið sjálft og nöfn á því.
Þar í er prentað Austfjarðatal
og kirkna frá síðari hluta 16. ald-
ar.
II. Ygrip af sögu Austfirð-
inga, eftir Jón prófast Jójisson
þá í Bjarnanesi, síðar á Stafa-
felli, prentað eftir fyrsta árgangi
Austra, Seyðisfirði, 1884. Þetta
er ágæf yfirlitsgrein um sögu
Austurlands, enda eftir einn
hinn sögufróðasta mann sinnar
III. Austfjarðalýsing, eftir
Guttorm prófast Pálsson í Valla-
nesi. Hún er skrifuð stuttu eftir
1856 og tekin eftir handriti á
Landsbókasafni. Hún lýsir eigij
aðeins landinu, heldur einnig
náttúrufari, atvinnuskilyrðum og
atvinnuháttum um daga höfund-
arins á Austurlandi.
IV. Austfirðingar, ritgerð eft-
ir Pál bónda Vigfússon á Hall-
ormsstað, birt 1882 í Fróða á Ak-
ureyri.
%
Allar þessar greinar eru fylli-
lega þess verðar að hafa fengið
upptöku í safn þetta, ekki slzt
hin fyrsta.
Þá eru V. VI., og VIII. kaflar
sóknarlýsingar þrjár af Austur-
landi. Er þar fyrst lýsing Hafs-
sóknar í Vopnafirði 1840 gerð af
séra Guttormi Þorsteinssyni. Þá
er lýsing Hallorms&taðasóknar
1874 eftir séra Sigurð Gunnars-
son og loks lýsing Hólmasóknar
í Reyðarfirði 1843 eftir Hallgrím
prófast Jónsson. Hin fyrsta og
hin síðasta af þessum sóknarlýs-
ingum mun hafa verið gerð fyrir
áskorun Bókmenntafélagsins,
þegar Jónas Hallgrímsson var að
viða að sér efnivið í íslandslýs-
ingu sína. RitstjórarAusturlands
segja, að búast megi við að fleiri
sók'narlýsingar verði prentaðar i
komandi heftum og sýnist mér
það vel ráðið.
Þá ér loks XVIII. kafli, Jök-
uldalsheiðin og byggðir þar, löng
ritgerð og ítarleg, eftir Halldór
Stefánson. Þessi landlýsing og
saga Jökuldalsheiðarinnar er á
margan veg hin merkilegasta og^
girnilegasta til fróðleiks. Höf-j
undur lýsir eigi aáeins landinu
svo að menn eiga að rata um það
þvert og endilangt, heldur grein-
ir hann og sannfróðlega frá öll-
um íbúum, eða búendum, heiðar-
innar frá því að byggð hófst þar
um 1841 og allt fram á þennan
dag, þegar byggðin er nærn
horfin í strauminn til Reykja-
víkur.
Er merkilegt að sjá, hve vel
byggðin hefur staðið sig, jafnvel
á hörðum árum, en ekkert áfelli
var heiðinni jafn-tilfinnanlegt
og Dyngjufjallagósið 1875, enda
flýðu menn þá bæði til hinna
lægri byggða og fóru síðan vel-
flestir upp úr því til Ameríku.
Samt hresstist byggðin í heið-
inni fljótlega við eftir gosið, og
virtist svo, sem mönnum> hafi
ekki liðið þar verr en í öðrum
sveitum austanlands meðan menn
, bjúggu þar. Hér geta menn les-
'ið um Jón Benjamínsson á Há-
réksstöðum og upphaf hinna!
frægu Háreksstaðabræðra.
Hér skal nú láta staðar numið,
Austurland er í heild sinni hin
eigulegasta bók og er líklegt, að
Austfirðingar bæði austanhafs
og vestan láti ekki sitt eftir
liggja að gerast áskrifendur
safnsins, því það virðist ætla að
verða bæði fróðlegt og skemmti-
legt.
í eftirmála segir Þorsteinn M.
Jónsson frá því, að næsta ár muni
koma út saga Hrafnkelsdals eft-
ir Halldór Stefánsson, saga Jök-
ulsárbrúarinnar eftir Benedikt
Gíslason, einhverjar gamlar
sóknarlýsingar og sennilega
þáttur um Hallgrím í Stóra-
Sandfelli, þann merka mann, eft-
ir Benedikt Gíslason.
Sést af þessu að menn eiga von
á góðu.
★
Almanak Ólafs S. Thor-
geirssonar fyrir árið
1948. 54. ár. Winnipeg.
96 bls.
Almanakið flytur að þessu
sinni auk hins venjulega efnis,
tímatals, annáls, og mannaláta,
sjö greinar og eru þrjár þeirra
eftir ritstjórann Richard Beck.
Aðalgreinin er um Sigurð Júl-
íus Jóhannesson, þann mikla og
góða mann og skáld, áttræðan.
Þá er grein um Jón K. Ólafsson,
fyrrverandi rikisþingmann í N.
Dakota, eflaust merk, því Beck
er honum nákunnugur. Loks
leggur Beck laufblað á legstað
skáldkonungsins á Þingvöllum,
sem var þar enn einbúi í skáld-
reitnum árið 1944, er Beck heim-
sótti gröfina.
Guttormur Guttormsson, prest-
ur, skrifar eftirmæli eftir Hall-
dór Gíslason, lengi prófessor við
ríkisháskólann í Minnesota,
merkismann upprunninn úr
Vopnafirði.
Sigurður S. Christopherson,
prestur, ritar minningu um skáld-
ið Sigurbjörn Jóhannsson, og G.
J. Oleson segir frá bændahöfð-
ingjunum Jónasi og Sigríði
Helgason í Argyle.
Loks rekur Guðmundur Jóns-
son frá Húsey lestina með nokkr-
um bráðskemtilegum lygasögum
eftir einn austfirzkan Vellygna-
Bjarna, Guðmund nokkurn Mag-
nússon á Bessastöðum í Fljóts-
dal, forföður þeirra skáldanna
Jóns og Páls Ólafsson og Rich-
ard Becks. .
• Stefán Einarsson
The Johns Hopkins University
SMÆLKI
Það er verið að tala þessa
stundina um að skiftast á hjúkr-
unarkonum við Tékkóslóvakíu.
Við það er ekkert að athuga ann-
að en að öllu loknu, er hætt við
að Tékknesku hjúkru'narkonurn-
ar fýsi ekki að fara heim og að
hinum canadisku verði bannað
það.
★
King frosætisráðherra segir að
það séu innan liberal-flokksins
til að minsta kosti ein tylft
manna, sem séu meira en faérir
um að taka að sér forsætisráð-
herra-stöðu. Þetta mun eiga að
skiljast svo, að þó þeir verði ekki
lengur en eitt kjörtímabil hver
við völd, séu engu að kvíða næstu
50 árin!
★
í Bretlandi, eins og í Canada,
er neðri deild þingsins sítalandi
um að betrum bæta efrí deildina.
En í hvorugu landinu er nokkuð
gert í þá átt að endurbæta
neðri deildina.
★
Eg er farinn að efa þessar sög-
ur um það, að Rússastjórn haldi
öllu leyndu fyrir þjóð sinni. —
Gouzenko segir að allir verkfalls-
foringjar sem í Rússlandi hafi
verið, hafi verið skotnir og að
það hefði verið auglýst eins vel
og mögulegt var.
■k
Frétt frá Tékkóslóvakíu herm-
ir, að svo margir að íbúunum
reyni að stelast burtu í flugvél-
um, að farið sé að binda þær nið-
ur með keðjum.
★
Blaðið Peterborough Examin-
er, segir að það sé eitt tækifæri
af miljón, fyrir hvern Canada-
mann að verða miljóneri. Eg skal
selja von mína um það hverjum
sem er fyrir einn dollar!
★
. Það er sagt að nokkrir menn
og konur séu að flytja til lítt
þektra eyja í Kyrrahafinu til þess
að forðast atóm sprengingar —•
og bjarga þannig menningunni
með að flýja hana.
★
í hinni nýju stefnuskrá Pro-
gressive Conservative flokksins,
er talað um að hafa meiri stjórn