Heimskringla - 02.06.1948, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. JÚNÍ 1948
Hfeintskringlci
(StofnnO 1886J
Kemui út á hverjum núðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Ver6 blaösins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
ÖIl viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept.. Ottawa
WINNIPEG, 2. JÚNÍ 1948
Smuts stjórnin fallin
í Suður-Afríku fóru kosningar fram 25. maí. Beið Smuts-
stjórnin, sem þar hafði verið við völd síðan 1939, ósigur. Þóttu það
óvæntar fréttir, því út í frá var Jan Christian Smuts hershöfðingi
þektastur stjórnmálamaður þar syðra og elztur; hafði verið for-
sætisráðherra eitt kjörtímabil áður (1919—1924).
Fall stjórnarinnar kom harðast niður á Smuts sjálfum. Hann
tapaði í kjördæmi sínu, er hann hafði verið þingmaður í — 25 ár.
Flokkur hans — The Unity Party — náði aftur á móti í 65 þing-
sæti, en andstæðingarnir aðeins í 69. Þar munaði því minstu. Og
flokkur Smuts hlaut fleiri atkvæði en nokkur hinna flokkanna.
Smuts lagði niður völd s. 1. föstudag, en dr. Daniel Francois Malan
tók við, er leitt hafði til sigurs þjóðernissinna og Afrikana (Afrik-
aner), er sameinast höfðu á móti stjórninni. Malan er prestur hol-
lensku reformeruðu kirkjunnar, 74 ára gamall, maður einarður, og
fer ekki dult með að hann sé einangrunar sinni.
Brezk blöð una illa kosningaúrslitunum. Þau virðast álíta sam-
bandi Suður-Afríku við Bretland nú hættara, en áður. Sterkir þjóð-
ernissinnar kunna og að vera slæni fordæmi nýlendustjórna.
En lengra virðist ekki hættan ná, því dr. Malan fylgdi um langt
skeið Hertzog að málum, er um hríð var forsætisráðherra, en yfir-
gaf hann, er hann lagðist á sveifina 1933, um að mynda samvinnu-
flokk með Smuts.
Þessir “Afrikaner”, er nefna sig svo, eru afkomendur Hollend-
inga, sem festu sér bygð í Suður-Afríku og Þjóðverja, er á vestur-
ströndinni sunnarlega bjuggu. Englendingar náðu sér snemma í
Natal-nýlenduna og reyndu eins og aðrar Evrópuþjóðir, að færa sig
þarna upp á skaftið í þessu Hottentottalandi, er lauk með sigri
þeirra í Búastríðinu 1902 og síðan (1910) sameiningu fjögra aðal-
ríkjanna: Kap, eða Góðravonarhöfða-nýlendu, Natal-, Transval, og
Úraníu, er til samans eru 471,917 fermílur að stærð og með um sjö
miljónir íbúa (1932), sem helmingurinn er hvítir menn en hinir
blökkumenn og Indverjar. Þrjú þessara ríkja mynduðu Hollend-
ingar, er þeir hörfuðu undan Bretum frá suður ströndinni, en sem
seinna voru einnig tekin. En það eru málin um hvað gera skuli við
eða fyrir blökkuflokkana, sem ávalt hafa verið vandræðamál í Suð-
ur-Afríku milli hvítu flokkanna, sem þar hafa farið með völd. Hol-
lendingarnir voru að minsta kosti ekki með því, að veita blökku-
lýðnum og Indverjum þar eins mikið frelsi og Bretar og báru það
sem sök á Breta, að Iitdverjar væru af þeim fluttir inn í landið og
vandræði þess með því aukin.
Enska og hollenska eru jöfnum höndum töluð í Suður-Afríku,
eins og enska og franska í Canada.
Á þingi Sameinuðu þjóðanna urðu snarpar umræður um með-
ferð blökku kynflokkanna í Suður-Afríku. Er ekki ólíklegt, að þær
ákærur hafi haft einhver áhrif á kosningarnar. En eins og þær fóru,
er eftir að vita, hvort að Hollendingar reynast þeim blökku hollari
nýlendustjórar en fráfarandi stjórn hefir verið.
VÍSITALAN 151
Það kom í ljós við yfirheyrsl-
una í verðhækkunarmálinu, sem
verið er að rannsaka, að vísitalan
er nú 151. Kaupmáttur dollarsins
er samkvæmt þessu 65 cents, bor-
ið saman við virði hans fyrir síð-
asta stríð. Það var Graham Tow-
ers, forseti Canada banka, sem
rannsóknarnefnd þingsins, gaf
þessar upplýsingar.
Þó tölur þessar verði ekki
rengdar, ber þó að gæta eins, er
mikil áhrif hefir á kaupmátt
dollarsins í höndum almennings.
Það er tekjuskatturinn. Hann er
af vinnulaunum tekinn og er
ekki endurgreiddur. Skattgreið-
andi má vinna fyrir honum, en
fær ekki að njóta hans. Þar er
dollar hans því ekki 65 centa
virði, heldur að líkindum aðeins
virði 50 cents. Skatta alla væri
því ekki fjarri að telja í vísitöl-
unni. Hún yrði nær því rétta
með því.
Það var einhver, sem var að
gagnrýna síðustu ársreikninga
sambandsstjórnarinnar sem
hreyfði þessu í sambandi við
skatta stjómarinnar á reikningn-
um. Og hann hélt fram, að vísi-
talan væri ekki rétt, án þess að
taka skattana með, því þeir væru
fé, sem einstaklingurinn gæti
ekki notað eða eytt til kaupa,
sem öðru fé sínu.
Það talar mörg húsfreyjan nú
um það, hvað kaupfé hennar
hverfi skjótt, það sé farið hvað
vel sem á er haldið áður en nokk-
ur viti af.
Það er einmitt í þessu, sem á
hefir verið minst, sem kaupgetu-
leysið liggur, eða hvað pening-
arnir hverfa skjótt úr höndum
kaupandans.
Það er að vísu ofurlítið betri
aðstaða þeirra, sem hærri vinnu-
laun hafa en 1939, en það breytir
engu að minsta kosti til hér um
bil 50% starfandi manna í Can-
ada, er sömu vinnulaun hafa eða
tekjur og 1939.
Þennan ójöfnuð sem þessir
menn verða fyrir, er aðeins hægt1
að laga með kauplöggjöf af
stjórnarinnar hálfu og lækkandi
vöruverði og tollum, eða með því
að fleiri eða allar vinnandi stétt-
ir bindist samtökum og krefjist
þess kaups, er í samræmi er við
tapið, sem á kaupgetu pening-
anna er orðið.
Þetta er miklu óflóknara mál
en ætlað er. Það er engri stjórn
ofvaxið, að gera löggjöf sína svo
úr garði, að dollarinn haldi sínu
gildi í kaupum og sölum í fullu
samræmi við verðlag. Það væri
auðveldara að koma reglu á þetta,
en að halda nokkurri reglu á hlut-
unum, ef allar stéttir fara í enda-
laust kapphlaup um kauphækkun
og verðhækkun. Það er hver
stjórn annað hvort kosin til þess
að halda á jöfnuði í þessum sök-
um, eða hún er ekki til nokkurs
hlutar og verri en engin stjórn.
Framtíð
Á sameiginlegum klúbb-fundi
landkynninga manna í Canada og
Bandaríkjunum nýlega í Gleve-
land, hélt Donald H. Gordon, að-
stoðar bankastjóri við Canada
banka ræðu og komst meðal ann-
ars þannig að orði um framtíðar-
möguleika Canada:
Hvernig er útlitið í Canada frá
hagfræðilegu sjónarmiði skoðað?
Eins og yður mun kunnugt, er
raforkuframleiðsla þar meiri,
miðuð við fólksfjölda, en nokk-
urs staðar í heimi; hún er fimm
sinnum meiri á hvern þegn en í
Bandaríkjunum. Orkulindirnar
eru óþrjótandi. Virki sem sett var
upp inni í miðju Quebec-fylki,
við Shipsaw, á stríðsárunum,
framleiðir 1,400,000 hestöfl og
er eitt stærsta orkuver í heimi, að
meðtöldu yðar mikla veri við
Grand Couilee. Önnur orkufram-
leiðsla, sem á prjónum má nú
heita, ætti að auka framleiðsluna
um 20% og er þó þar ekki tekið
með í reikningnin, hvað gera má
og gerast muni þegar St. Law-
rence-fljótið verður fært haf-
skipum vestur í miðríki álfunn-
ar. Þegar í það mannvirki verð-
ur ráðist, mun brátt koma í ljós
hvað það mun efla orkufram-
leiðslu beggja vegna landamær-
anna. Eg væri ekkert hissa að
sjá þar rísa upp stærri iðnaðar-
héruð, en nokkru sinni hafa áður
sézt. Þetta getur trauðla lengi
dregist úr þessu, þar sem bæði
Quebec-fylki og borgin New
York, eru farnar að krefjast okru
úr þessari átt. Orka Canada ætti
við þetta að aukast um 1,000,000
hestafla.
Hvað eldsneyti áhrærir í Can-
ada, er líklegt að það verði olía
í framtíð fremur en kol. Síðan
olíulindin fanst fyrir einu ári
við Leduc í Alberta, hefir á dag-
inn komið, að þar er um nýjan
fund geysistórs svæðis að ræða
til olíuvinslu. Eitt félag, af mörg-
um, er nú að verja 80 miljón döl-
um til að rannsaka olíubirgðir
þarna. Halda jarðfræðingar að
þar sé um stærra olíutekjusvæði
að ræða en nokkurs staðar í allri
vesturálfu.
Og með þessu er ekki alt talið.
Það er sannfæring margra, sem
rannsakað hafa tjörusands svæð-
in norður við Athabaska í Norð-
ur-Alberta, að þar sé um að ræða
ótæmandi olíulindir. Maður frá
námadeild Bandaríkjastjórnar,
sem þarna var á stríðsárunum,
heldur að þar sé eins mikil olía í
jörðu og fundin er enn í öll-
um heimi, eða á að gizka nær
250 biljón tunnur. Hvernig hægt
sé að færa sér þetta í nyt, er nú
verið að kanna af krafti bæði af
stjórn og einstaklingum.
Af málmum er óhætt að segja
að mikið sé til í Canada. Af nik-
kel er hvergi meira framleitt en
þar. Þá er platína, abestos, gull.
kopar, sínk, silfur og blý, alt
framleitt í stórum stíl. Á1 fram-
leiðsla hefir tífaldast síðan 1937
og nemur nú 500,000 tonnum á
ári. í Canada er úraníum fram-
leiðsla svo mikil, að hún er að-
eins á einum stað öðrum eins
mikil í heimi og hér. Mest af
þessu efni er við Great Bear
Lake í norðvestur Canada, en ný-
lega hefir það einnig fundist
inni í miðju Manitoba-fylki.
Þrátt fyrir þó Canada hafi til
þessa flutt mikið inn af járn- og
stálvöru, eru nú námurnar í
Steep Rock óðum að koma til
skjalanna við málmframleiðslu.
Þar kvað vera um 69% hreinleik
málmefnis að ræða. — En það
sem meira þykir koma til, er þó
fundur járnmálms í mjög stórum
stíl á landamærum Quebecs og
Labrador og sem byrjað er að
leggja járnbraut til sunnan frá
St. Lawrence fljóti. Þarna er
ætlað að ekki sé um minni málm-
fundi að ræða en var við Mesabi.
Þó engin þurð virðist þar enn á
framleiðslu, er gott að fá þessa
málmlind hinni til viðbótar.
Heimurinn hefir sýnt skógum
sínum litla vægð og miskunsemi.
Canada
Að viður þverri, er því auðsætt.
Canda er svo lánsamt að eiga um
800,000 fermílur af skóglandi,
sem er 20 sinnum eins stórt og
Ohio-ríki'er. í þessari álfu eru
hvergi frumskógar enn ósnertir,
nema í British Columbíu í Can-
ada.
Viður til pappírsgerðar er f jór-
um sinnum meiri unninn nú í
Canada heldur en í mesta papp-
írsgerðarlandi í heimi, Banda-
ríkjunum. Og framleiðsla þessi
er nú meiri en nokkru sinni fyr
eða alt að 20%, því eftirspurnin
síðan stríðinu lauk, er ávalt að
aukast.
Það er mikilsvert, að eiga þess
ar auðslindir heima fyrir. Þegar
þær eru notaðar eins og vera ber,
fylgir því iðnaðarrekstur, sem
ekki er hægt að reikna út hvað
mikill getur orðið.
Féð sem í Canada er árlega lagt
út til framleiðslu, nemur 2.4 bilj.
dölum. Og ef eg ætti að telja
upp alt sem framleitt er, yrði það
lengri skrá, en hér er tími til að
lesa. Framleiðslan er f jarskalega
margbreytileg. Til reksturs þessu
fjölbreytta starfi, leggur Canada
fram einum þriðja meira á hvern
íbúa, en Bandaríkin gera, með
öllu sínu óhemju fjárframlagi nú
til eins og annars. Þetta er ekk-
ert undarlegt, því í Canada er nú
sá tími upprunninn sem Banda-
ríkin bygðu sig bezt upp á, fyrsta
fjórðung þessarar aldar — þeg-
ar auðslindirnar, f járausturinn í
að vinna þær, iðnaðurinn sem
það hafði í för með sér og fólks-
innflutningur lögðust á eitt með
að vinna að efnalegum vexti og
viðgangi þjóðarinnar.
Á VIÐ OG DREIF
PÓSTHÚSREKSTUR er alls
staðar rekinn á þjóðeignagrund-
velli. Því fylgir að hann á ekki
að vera gróðastofnun, sem svo
miklar fúlgur leggur stjórninni
til fram yfir reksturkostnað á
hverju ári. Samt gerir pósthús-
rekstur Canada þetta með því að
viðhalda svo háu burðargjaldi á
bréfum, að fátítt mun vera i
nokkru landi.
N. J. Lockhart P.C. þingmaður
í Lincoln, Ont., lagði þá spurn-
ingu fyrir stjórn Canada nýlega,
hvað gróði pósthúss-deildar
hefði verið mikill síðustu þrjú
árin. Hann fékk eftirfylgjandi
svar:
Á árinu sem lauk 31. marz 1945
11% miljón dalir.
Á árinu 1946 — nærri 11 milj.
Á árinu 1947 — um 9 miljón.
Þurfti Sambandsstjórnin á
þessum gróða að halda? Síðasti
ársreikningur hennar, sýndi
$800,000,000 tekjuafgang.
Lockhart spurði hvort nokkr-
ar líkur væru til að burðargjald
á bréfum eða öðrum pósti yrði
lækkaður eins og gert hefir verið
í Bandaríkjunum. Svarið við því
var “nei”!
★
ALLA síðast liðna viku mátti
heyra á ótal tungumálum útvarp-
að um allan heim frá Moskva, því
sem hér fer á eftir:
“Alþýða Rússlands er í fylsta
máta samþykk þeirri skoðun
Henry A. Wallace, að sakirnar
milli Bandaríkjanna og Rússa sé
hægt að jafna, ef vilja til sam-
vinnu brestur ekki.”
Þessar birtu línur eru sagðar
partur af svari Stalins við bréfi
er Wallace skrifaði honum og
las upp á fundi í New York. Bréf
Wallace var hógvært og blátt á-
fram og gagnrýndi Rússa jöfn-
um höndum og Banadríkin fyrir
þvergirðing við friðarsamnings
tilraunirnar. Stalin er sjáanlega
skoðun Wallace sammála í þessu
og telur eflaust að Wallace eigi
með umkvörtuninni við Banda-
ríkin. En stjórn Bandaríkjanna
þykir hér undarlega að verið, að
eiga um þetta mál við Wallace,
sem enga fulltrúastöðu skipi hjá
þjóð Bandaríkjanna, en sendi
stjórninni í Washington, þjóð-
inni og öllum þjóðum heimsins
óbeinlínis vitnsekju um það. Ef
þetta á að vera stutt bending til
alþýðu Bandaríkjanna um hvern-
ig hún eigi að snúa sér í næstu
kosningum og láta hana vita vilja
sinn (Stalins) í því efni, væri
það alt annað mál.
En hvort sem tilgangurinn var
þessi eða ekki, hefði viðkunnan-
legra verið, að fregninni hefði
fylgt svör Stalins um hversvegna
hann hafi í nafni friðarins áður
svift mörg nábúa-ríki sín sjálf-
stæði . . . hafi hindrað starf Sam-
einuðu þjóðanna . . . hafi hátíð-
lega lofast til að eyðileggja við-
reisnarstarf Evrópu. Bandaríkja-
þ'jóðin hefði orðið þakklátari fyr-
ir þetta, en að ítreka eins oft
og gert var í útvarpinu vilja hans
í kosningunum. Sameinuðu þjóð-
irnar hefðu einnig og ekki síður
en Bandaríkjastjórn, verið hon-
um þakklát fyrir þetta.
Það er ennfremur nokkurt
vafamál, hvort Wallace hafi
mikla ástæðu til að fagna þessu.
★
ÞEGAR RÆTT var um í Ot-
tawa-þinginu nýlega að hækka
styrkinn til mæðra, er mist höfðu
eiginmenn eða syni í hernum,
benti C. E. Stephenson P.C. þ.m.
frá Durham á þetta, sem dæmi af
þörfinni á hækkun styrksins:
“í kjördæmi mínu er kona sem
átti 3 sonu. Þeir innrituðust all-
ir í flugherinn. Það var í byrjun
stríðsins. Fyrsti sonur hennar
beið bana af skoti skömmu eftir
að hann kom til Evrópu.
Faðir drengsins, sem var heima
og með bilað hjarta, dó þegar
honum barst fregnin. Skömmu
seinna barst konunni frétt um að
annar sonur hennar hefði orðið
fyrir skoti í flugfari sínu og
farist. Af þriðja syninum fékk
hún litlu síðar sömu fréttir. —
Þetta gerðist alt á rúmu ári. —
Fjórir í fjölskyldunni höfðu týnt
lífi. Og fyrir fórnfærslu þessa
og raunir konunnar eru henni nú
greiddir $60 á mánuði frá stjórn-
inni í Ottawa!
Núverandi lögum sem koma í
veg fyrir að meira sé gert fyrir
þessa konu, er vissulega þörf
að breyta.
HJÁLMAR A. BERGMAN
dómari í yíirrétti
Manitoba-fylkis
Dáinn 20. janúar 1948
Stórt er fyrir skildi skarð
skapadóms af völdum.
Lýðfrömuður lúta varð
legstað Bana köldum.
Hjálmar Bergman látinn liggur
lágt við þögult grafar skaut.
Lands og þjóðar lögum tryggur
lof og verðugt fylgi hlaut.
Framsýnn mörgum vinum veitti
valið ráð er sigur fann.
Enginn lögum betur beitti
bæði í sókn og vörn en hann.
Ættarblóð í æðum streymdi
andans glæddi sjónar mið,
okkar málum aldrei gleymdi
öruggur að veita lið.
Margur liðna samfylgd syrgir
Sæmd og mentun dagsins skráð.
Aldrei mold né myrkur byrgir
mannsins göfgi, ráð og dáð.
Oss er skylt þá menn að muna
með oss hér sem ruddu braut.
Krýndu sigri samveruna
sókndjarfir í hverri þraut.
Andinn lifir, árin þverra.
Alt er skráð í lífsins bók.
Engu gleymir himins herra
bér sem bæði gaf og tók.
Hljótt er nú y heima ranni
hrygt er fljóð og börnin klökk,
helga daginn mætum manni.
Munarblíð í ást og þökk.
Þótt að bitur trega tárin
tímans auki hún og sorg
Göfug minning græði sárin
Guð er syrgjendanna borg.
- M. Markússon
HITT OG ÞETTA
♦
Yfirvöldin í Bremen tilkyntu
rétt fyrir síðustu helgi, að 600
manns, vegalaust fólk, hefði far-
ið þar úr höfn áleiðis til Canada.
Væri alt þetta fólk ráðið til
ýmsra mismunandi starfa svo
sem bændavinnu, byggingar-
vinnu, vinnu í iðnaðarstofnun-
um, o. s. frv.
★
Ríkishagstofan í Ottawa hefir
nýlega tilkynt, að vísitala heild-
söluverðs á nauðsynja vörum, er
grundvölluð var á meðaltalinu
100, 1926, hafi hækkað 1.6 pt. í
aprílmánuði í 148.5 úr 146.9 sem
hún hafði verið í marga mánuði.
Fyrir ári síðan var vísitalan
123.3. Mest bar á hækkuninni á
járnframleiðslu allri, og ýmsum
málmtegundum.
★
Frá Berlin, — Fjögurra velda
“kommandatura” um að stjórna
Berlin, endaði síðastliðinn laug-
ardag, eftir að rifist hafði verið
á fundi er stóð yfir 15 kl.stundir.
Ríkti þar svo mikil sundur-
þykkja og hatur milli fulltrúa
austura^nu og vestrænu stórveld-
anna, að einsætt þykir að enginn
samvinna geti átt sér þar lengur
stað.
Er haft eftir einum vesturríkja
fulltrúanum að ekkert gangi
saman á neinn hátt, og muni
koma að því fyr en síðar, að við
öll fundarhöld verði hætt, og
allar samningstilraunir.
★
Að lokum virðist nú svo kom-
ið eftir fréttum frá Kaupmanna-
höfn, að líklegt er að Anna prins-
essa af Bourbon Parma muni
giftast Micheal, fyrverandi Róm-
aníukóngi í Aþenu 5. júní næst-
komandi.
Er búist við, að þar sem Mich-
eal tilheyrir grísku rétttrúnaðar-
kirkjunni, muni giftingin fara
þar fram, og muni hinn aldraði
erkibiskop Damanskinos fram-
kvæma athöfnina.
Anna prinsessa er rómversk-
kaþólsk. í niarz-mánuði síðastl.,
neitaði Píus páfi að veita aflausn
er gerði þessa giftingu mögulega,
en úr því hefir nú víst greiðst.
★
Long Beach, Californiu, — það
virðist svo sem alheimsfriður í
framtíðinni, hafi verið $70,000
virði persónulega fyrir Egbert
L. Durham. Mr. Durham var
bóndi í Tennessee, og ánafnaði
ríkisf járhirzlu Bandaríkjanna
þessa upphæð í stjórnar-verð-
bréfi, við dauða sinn. Skyldi fé
þetta notað til einhvers, er mið-
aði í áttina að koma á alheims-
friði.
Mr. Durham var ógiftur maður
og flutti til Calif. fyrir 10 árum
frá Sharon, Tenn. Afgangurinn
af eignum hans, sem metinn vai^
$27,500 var ánafnaður ættingj-
um hans.
★
Alþjóða rétturinn í Hague,
dæmdi nýlega að Rússland hefði
ekki haft neinn löglegan rétt til
að greiða skilyrðisbundið at-
kvæði sitt með því síðastliðið ár,
að ítalía og Finnland fengju inn-
göngu inn í félag S. þjóðanna.
Sovét-Sambandið greiddi at-
kvæði með því, að leyfa þessum
þjóðum inngöngu, ef Ungverja-
land, Romaníu og Búlgaríu væri
leyfð innganga um leið. Dæmdi
alþjóðarétturinn, með 9 atkvæð-
um gegn 6. að engin slík skil-
yrðisbundin atkvæðagreiðsla
gæti átt sér stað.
Jón Sigurdsson Chapter, I.O-
D.E., will hold its regular meet-
ing, Thursday, June 3, at 8 p.m..
at the home of Mrs. J. S. Gillies,
680 Banning St.
* * w
Afráðið hefir verið að halda
næsta þing Hins Sameinaða
Kirkjufélags Islendinga, a
Gimli, dagana 25. — 27. júní,
næstkomandi.
*
BORGIÐ HEIMSKRINGLU—
því gleymd er goldin sknld