Heimskringla - 09.06.1948, Síða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. JÚNÍ 1948
Séra Jakob Jónsson:
Guttormur skáld
Ekki man eg, hvenær fundum
okkar Guttorms bar fyrst saman.
Eg man eftir honum í heimsókn
hjá okkur í Vatnabyggðum og
heima hjá þeim hjónum í River-
ton, á Þjóðræknisþingi í Winni-
peg, og mig minnir eg líka sjá
hann á kirkjuþingi í Árborg og
leiksyningu einhversstaðar í
Nýja-íslandi. En það gildir einu,
hvar maðurinn sést. Hann hlýtur
að verða minnisstæður fyrir
margra hluta sakir. Fyrst og
fremst er hann hreinn og ómeng-
aður íslenzkur sveitarmaður og
harla ólíkur því, að hann hafi
nokkurn tíma komið til Ameríku.
í öðru lagi er hann eins og hver
annar kanadiskur bóndi af norr-
ænum stofni og harla ólíkur því
að vera menntamaður eða unn-
andi fagurra lista. Og í þriðja
lagi er ómögulegt að vera með
honum í samkvæmi eða í góð-
vinahóp, án þess að finna, að
þarna er viðkvæm og þróttmikil
skáldsál, sem getur ýmist mýkst
eða harnað eftir því, sem tilefni
gefst til. Barnsleg hrifni, grimm
vandlæting, biturt skop og
græskulaus kímni sýnist allt eiga
jafnt heima á tungu þessa manns.
Frá samverustundum okkar eru
mér minnisstæð nokkur smáátvik
sem mér finnst lýsa bæði mann-
inum og skáldinu. Slík atvik hafa
ef til vill minni þýðingu, þegar
sagt er frá þeim, slitnum úr sam-
hengi við umhverfið, og hin lif-
andi persóna skáldsins er ókunn-
ug þeim, sem rætt er við. Eg man
best eftir Guttormi þegar hann
kom vestur úr íslandsför sinni
árið 1938. Hugur hans var fullur
af fögnuði, svo barnslega djúp-
um, að engin orð gátu lýst. Hann
var hrifinn af íslandi, og ef til
vill mest snortinn af því, sem
flestir aðrir telja ísland skorta
á við önnur lönd. Hann hafði orð
á því við mig að fyrra bragði,
hversu ranglátt það væri að telja
landið gróðurlítið. ‘Gróðurinn er
ekki hár.” sagði hann. “En
horfðu upp eftir fjallshlíðunum,
og allsstaðar þar sem nokkur
silla er í klettunum, þar sem
stætt er á fyrir grasið, þar er
gróður. Og skógarilmurinn, t. d.
á Hallormsstað. Annar eins ilmur
helt eg að væri ekki til á jarð-
ríki”. Þarna talaði náttúrubarnið,
ekki lætur fyrir fram
sem
a-
kveðnar hugmyndir um það hver-
nig skógur eigi að vera, trufla
fyrir sér nautn þeirra ilmandi
skógarlunda, sem að smæðinni
til geta ekki jafnast á við erlenda
skóga með minni angan en ís-
lenzka ilmbjörkina gefur frá sér.
Þó væri synd að segja, að Gutt-
ormur kynni ekki að meta önnur
tré en íslenzku ilmbjörkina.
Hann hefur ort kvæði, sem nefn-
ist “Tré”. Þegar eg las það kvæði
kannaðist eg undir eins við til-
efnið, af frásögn Guttorms sjálfs.
í landareign hans var eitt tré,
sem gnæfði yfir allan skóginn og
úr toppi þess var útsýni fagurt
yfir sléttur og ása. Frá barnæsku
hafði tré þetta verið ‘himnastigi”
Guttorms. Hann notaði einmitt
þetta orð um það, bæði þegar
hann sagði mér frá trénu og í
kvæðinu, er hann orti síðar. Mig
grunar, að tréið hafi oft verið
hans skáldastóll. Þegar hann kom
heim til Riverton úr íslandför
sinni, var tréð horfið. Viðarþjóf-
ar höfðu sagað það niður við rót.
Guttormur fann svo sárt til und-
an þessu, að því var líkast sem
bernskuvinur hans hefði verið
myrtur. Satt að segja finnst mér
kvæðið ekki svara að fullu til
þeirra geðshræringa, sem auð-
fundnar voru í munnlegri frá
sögn hans, en þar blandaðist
saman sársauki og reiði. Þegar
hann yrkir kvæðið, virðist hon-
um mikið til runnin reiðin, en
eftir er hin dapra kvöl af minn-
ingunni um það, að hinn dásam-
legi meiður muni hafa verið sag-
aður niður í borðvið og úr hon-
um gerðyr flór í fjós “morðingj-
ans”. Slík örlög voru beisk.
Þegar eg rifja upp, kemur mér
í hug, að tilfinningar Guttorms
gagnvart trénu, sem stolið var,
kunni að lýsa viðhorfi hans við
meinum mannlífsins betur en í
fljótu bragði virðist. Nokkuð er
til af kvæðum eftir hann, sem
lýsa beiskju í garð þeirra, er níð-
ast á því, sem lifir. Nægir að
minna á sum ádeiluljóð hans, er
fjalla um styrjaldir eða misskift-
fng auðæfanna.
Annað atvik sýndi mér líka,
þótt í smáu væri, tilfinningar
Guttorms fyrir skáldlegri frá-
sögn. — Við vorum mörg saman
og bar margt á góma, sumt skop-
legt, annað alvarlegt og jafn vel
óhugnanlegt. Saga ein gekk með-
al íslendinga um óhapp, sem ein-
Almenn tilkynning . . .
starfrækja ferðamanna hæli
Jfá stjórnar leyfisbréf
Samkvæmt ákvæðum The Travel and
Publicity Bureau laganna, og sem nú eru
gildandi í Manitoba, og til þess gerð, að
% líta eftir velferð og hag borgaranna, verða
allir sem þessa atvinnugrein reka að afla
sér leyfis.
Hér er átt við öll ferðamanna-skýli, fiski-
ver og veiðimanna sæluhús, útbúninga-
stofur, ferðamanna aðsetur,0 og alskonar
hvíldarherbergi og allar aðrar stofnanir
þeirrar tegundar hvar sem er í fylkinu.
Umsóknar-eyðublöð og fullkomnar reglu-
gerðir má fá með því að skrifa The Direct-
or, The Travel and Publicity Bureau,
Legislative Bldg., Winnipeg, Man.
0 Ferðamanna aðsetur, “Tourist Home”, innibind-
ur öll einstaklings heimili þar sem tvö eða fleiri
herbergi eru leigð til ferðafólks, en nær ekki yfir
þau hús sem hafa til leigu herbergi og matsölu
til fólks, á árlegum mælikvarða.

*

THE TRAVEL AND PUBLICITY BUREAU
Oept. of Mines and Natural Resources
101 Legislative Building - Winnipeg, Man.
hverntíma hafði átt að vilja til
við jarðarför. Það er gömul venja
í Ameríku, að líkkistan sé opnuð
við jarðarför og öllum viðstödd-
um gefið leyfi til að sjá ásjónu
hins framliðna í síðasta sinn. Nú
vildi svo til í útfararkapellu
einnk, að þegar prestur var bú-
inn að tala, og kistan var opnuð,
kom það í ljós, að það var ekki
sá rétti maður, sem í kistunni lá.
Þessa sögu sagði Guttormur
okkur með alvarlegum blæ, sem
svaraði vel til innihaldsins. En
hann lauk sögunni með þessum
orðum: “Þegar lokinu var lyft,
var negri í kistunni”. — “Nei,
var það nú negri?” spurði ein-
hver viðstaddur. Þá kom hik á
sögumanninn. Svo brosti hann
kankvíslega: “Við skulum hafa
það si svona”.
Einhverjum kann að virðast
þetta ómerkilegt atvik. Það mætti
mejra að segja leggja það út á
verra veg og segja, að skáldið
hefði einmitt átt að gæta þess,
að sagan væri sannleikanum
samkvæm í öllum atriðum. En
gáum nu betur að. Hann veit vel,
að það er ekki verið að meta sög-
una á sagnfræðilegan mæli
kvarða, heldur eftir því, hvort
hún er skáldleg. Tilfinning hans
segir honum, að því sterkari sem
andstæðurnar eru í lokin og því
fremur sem eitthvað kemur á-
heyrendunum á óvart, því meira
gildi hefur sagan, og hann hikar
ekki við að skifta á óskáldlegum
veruleika og skáldlegri hug-
mynd.
Eg man eftir öðru atriði, þar
sem Guttormur fell fyrir sömu
freistingu, og dró enga dul á,
þótt hann væri að tala fyrir fullu
húsi. í það skifti var hann að
flytja fyrirlestur um íslandsför
sína. Á Akureyri hafði hann orð-
ið svo frægur að vera í veislu,
sem haldin var til heiðurs Frið-
riki krónprins. Ræddu þeir víst
eitthvað saman og töluðu ensku.
En svo segir Guttormur eitthvað
á þessa leið: “Af því að eg er bú-
inn að gleyma, um hvað við töl-
uðum, hefi eg búið til annað sam-
tal, sem er alveg eins gott”. Síð-
an kom samtalið, svo skemtilega
saman sett og framborið með svo
tignarlegri alvöru, að glaðværðin
sauð niðri í áheyrendum.
Þetta á Guttormur til. Og þeg-
ar eg hugsa um það nánar, hversu
tilfinning hans skilur milli hug-
myndar og virkileika og metur
hugmyndina meira, þá rifjast
einnig upp viðhorf hans við leik-
ritaskáldskap. En Guttormur
hefur, svo sem kunnugt er, skrif-
að all-mörg leikrit, og er þar að
finna sumt það besta, sem frá
honum hefur komið. En Gutt-
ormur skrifar ekki leikrit til sýn-
inga, heldur til lestrar. Hann
sagðist einu sinni hafa séð eitt
af leikritum sínum leikið, en
honum fannst hann ekki kann-
ast við neitt. Allt var svo gjöró-
líkt myndunum í hans eigin
huga.. Af sömu ástæðu vill Gutt-
ormur yfirleitt miklu fremur lesa
leikrit en horfa á leik. Mörgum
mun finnast þetta fáránleg kenn-
ing, en Guttormur hefur mikið
til síns máls. Það er engu síður
dásamlegt að lesa góða leiki en
horfa á þá. Og sjálfur hefur hann
sannað, að leikritsformið hæfir
vel, þegar ritað er fyrir lesendur,
sem sjálfir eiga dálitla mynd
auðgi (og aðrir eru yfirleitt ekki
færir um að lesa skáldskap). Að
hinu leytinu er full-langt gengið
að vilja síður sjá leikinn á öðru
j en í sínum eigin huga.
Eins og allir vita er Gutt-
ormur víðfrægur sem ljóðskáld,
og vel-gæti eg trúað því,. að hin
nýja útgáfa af kvæða safni hans
ætti eftir að verða til að endur-
nýja hróður hans hér á landi. Uro
Guttorm verður hvorttveggja
sagt með sanni, að hann sé sér-
stæður og fjölþættur. Hann hef-
ur skýr, persónuleg einkenni í
máli, orðavali og efnismeðferð.
Þá á hann yfir að ráða mikilli
fjölbreytni. Bljúg viðkvæmni,
háleita alvöru, napurt háð, drauga
legar óhugnanir, fagur virðuleiki
létt kímni, — allt er þetta til í
ljóðum Guttorms. Hugmynda-
flugið er óskaplegt. Það yrði erf-
itt að sviðsetja þær sýnir hugans,
sem hann bregður upp í kvæði
eins og t. d. Sólargaldri. Það er
gaman að veita því athygli, að
sumir sjónleikar kvæðanna fara
beinlínis fram í sál hans sjálfs
eða huga. Þar ægir mörgu saman.
í kjallara sálarinnar er t. d. bý-
flugnarækt. Skógarbirnir ráðast
á kindurnar, sem eru á beit í hans
sálarlöndum. Og einhvers staðar
synda svanir á sálarlindum.
Sennilega fer mörgum lesend-
um svo að þeir reka fyrst augun
í það, sem stórkarlalegt er og mér
liggur við að segja hrjónalegt í
ljóðum þessa skálds. En fáir eiga
þó meira til af hinum einfalda
yndisleik. Kvæðið “Góða nótt”,
er ein af dýrustu perlum ís-
lenzkra bókmenta. Eða takið eftir
þessu einfalda erindi um “sys^-
ur”:
“Og þegar hún höfði hallar
til hvíldar að svanadún,
þá er sem allt leggi aftur
augum um leið og hún”.
Eða þetta niðurlag á erfiljóð-
um:
“Þú ert að sönnu liðinn, en þú
lifir.
—Loftin á bak við skýin eru heið.
Hægra er dauðans flóð að fara
yfir
fyrir að þú oss vísað hefur leið.
Vitum við nú er fegra fyrir
handan
fyrir þinn þátt í æskudýrðarsýn.
Loftið er hreinna, hvar sem
dreymdi arídann,
helgari jörðin fyrir sporin þírí’.
(í þessu ljóði styðst hann við
eina setningu úr sögu eftir Svan-
hildi Þorsteinsdóttir)
Þáð er ekki gerlegt að tína
upp tilvitnanir úr ljóðum Gutt-
orms, til að sýna fram á fjöl-
breytnina. Einstaka kvaéði má
búast við, að ekki verði skilið til
fulls hér á landi. Á eg þar ekki
eingöngu við orðfærið eða, við
myndir úr kanadisku þjóðlífi,
heldur hugsunarháttinn. Á
krepputímunum svonefndu urðu
miklar sveiflur í viðskiptalífi
landsins. Einstaklingurinn varð
eins og leiksoppur sterkra
strauma í óviðráðanlegri hring-
iðu. Guttormur er fulltrúi mikils
fjölda kanadiskra bænda, sem
sárnaði sú útreið, er þeir urðu
fyrir í Hrunadansi auðvaldsins.
Þessa gætir víða í kvæðum hans,
og þegar hann yrkir um þessi
efni notar hann myndir úr Bibl-
íunni og íslenzkum þjóðsögum,
sem uppistöðu. Annað, íem sýn-
ir Vestur-íslendinginn í Gutt-
ormi, er hin mjúksára tilfinning
gagnvart íslandi, sem eg þegar
hefi minnst á. Hann getur vel
hent gaman að ýmsu því, sem sýn
ir veikleika landans, en gagn-
vart íslandi sjálfu er ekert til,
nema takmarkalaus lotning. Bók-
in hans endar á þessari fers-
keytlu, sem hann nefnir orðsend-
ingu til íslands:
“Vinsemd þín, nú veit eg það,
var mér besta gjöfin.
Framar skilur okkur að
ekkert nema gröfin.
Og þetta segir maður, sem er
ævinlega aðskilnin frá íslandi.
Þegar Gittormur fór aftur —
heim að heiman, árið 1938, gáfu
Austurfirðingar honum fagurt
málverk af Snæfelli, eftir Finn.
Jónsson. Mér er minnisstæð
gleði Guttorms, er hann sýndi
nokkrum gestum sínum þessa
mynd á heimili þeirra hjóna í
Riverton. — ‘Stofan mín er of
lítil fyrir þessa mynd”, sagði
hann. “Við verðum að horfa á
hana inn um glugganrí’. — Við
fórum öll út og námum staðar úti
fyrir glugganum. Þögn og kyrrð
færðist yfir hópinn. Meðan lækk-
andi sól litaði sléttur og skóga
í vesturátt horfðum við á ís-
^G/sr,

4Sr
'nniPeg .V(
anc0u
Yer
Þetta NÝJA GER
VINNUR FLJÖTT! - HELDUR FERSKLEIKA!
Þarfnast engrar kælingar
Nú getið bér bakað í flýti án fersks gers. Takið pakka af
Fleischmann’s Royal Fast Rising Dry Yeast af búrhillunni
og notið bað á sama hátt og köku af fersku geri. Þér fáið
somu fljótu hefinguna. Þér fáið bezta árangur í öllum yðar
bakningum.
Fáið yður mánaðar forða af bessu ágæta, ný.ia geri. Notið
bað i næsta bakstur af brauðum og brauðsnúðum. Þér
verðið hrifin. Þér munuð aldrei kvíða oftar viðvíkjandi bví
að halda ferska gerinu frá skemdum. Þér munuð ávalt nota
Fleisehmann’s Royal Fast Rising Dry Yeast. Pantið bað frá
kaupmanninum yðar, í dag.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast
Ekkert væri mér kærara en að eiga eftir
að ieika í þjóðleikhúsinu heima
Viðtal við Önnu Borg, sem m. a.
segir frá leikkennaranum
sem hún var hrædd við
Oft finna íslendingar til þess
hversu fáir þeir séu og smáir, en
ef tekið er tillit til mannfjöld-
ans erum við engan veginn eins
smáir og margir vilja vera láta.
Á síðustu árum höfum við átt
því láni að fagna að eingast lista
menn, sém hafa gert garðinr,
frægan á ýmsum sviðum listar
innar. Einn af þekktustu full-
fulltrúum okkar á þessu sviði er
frú Anna Borg leikkona við Kon-
unglega leikhúsið í Kaupmanna-
höfn. Eins og flestum mun kunn-
ugt er Anna Borg gift frægasta
núlifandi leikara Dana, Paul
Reumert.
Hvert mannsbarn í Dánmörku
þekkir Reumertshjónin ýmist
sem leikara á leiksviði eða í
kvikmyndum eða sem upplesara
í útvarp og við fjölmörg hátíðleg
tækifæri.
Þótt hjónin séu síleikandi er
líf þeirra engin leikur. Hver
leiksýning og upplestur krefur
undirbúning enda eru þau sívinn-
andi frá morgni til kvölds.
í ævingarhléi sótti eg hjónin
heim til þess að krækja í viðtal
handa Tímanum, og þótt eg væri
þeim með öllu ókunnur tóku þau!
mér tveim höndum. Paul Reum-
ert mælti á íslenzka tungu, að
vísu ekki hárrétt, en þó var orða-
val hans þannig að undrun sættij
Heimilið ber listasmekk lista-
mannanna óræk vitni, það er ekki
aðeins búið glæsilegum húsgögn-
um og skreytt fögrum málverk-'
um, heldur er hverjum smáhlutl
valinn staður á þann hátt að ekki
verður á betra kosið.
Er við höfðum rabbað um dag-
inn og veginn góða stund hóf frú
Anna Borg eftirfarandi frásögn.
—Eg er fæd og uppalin í
Reykjavík, móðir mín var Stef-
anía Guðmundsdóttir og faðir |
minn, Borgþór Jósefsson. Við
lenzka liti álengdar inn um
glugga skáldsins.
Þannig hefur hann meginhluta
ævinnar verið að sýna löndum
sínum inn um gluggann sinn. —
Þar hafa þeir hljóðir horft á ís-
lands mynd álengdar og fundið
til.—Lesb. Mbl.
vorum 6 systkyni. Óskar, Emilía
Þóra, Áslaug.Geir og eg. Bernsku
minnar minnist eg með óbland-
inni gleði. Okkur systkinunum
kom svo vel saman, að eg man
ekki eftir að okkur yrði nokkurn
tíma sundurorða. Fólk sagði aS ef
eitt okkar sæist einhverstaðar,
væri enginn vafi á því, að hin 5
væru á næstu grösum. Þetta góða
samkomulag hefir ekkert breyzt
þótt árin hafi færzt yfir okkur.
Leiklistin var óskabarn, bæði
pabba og mömmu og auðvitað fór
ekki hjá því, að við börnin mót-
uðumst af þeim áhuga, sem þau
höfðu fyrir vexti og viðgangi
leikhússins heima. Þegar eg var
stelpa, las pabbi Víkingana á
Hálogalandi upphátt fyrir okkur
og man eg enn í dag að hann
sagði að þetta leikrit væri ekki
hægt að leika á Konunglega leik-
húsinu í Kaupmannahöfn sökum
þess, að ‘enginn þar gæti leikið
Hjördísi. Eg kvaðst þá, ætla að
flýta mér að verða stór, til þess
að geta leikið hlutverk hennar.
Eg gekk í skóla í Miðbæjar-
barnskólanum, barnaskólanum,
sem þá var kallaður. Þaðan á eg
margar góðar endurminningar.
SkQlastjórinn var Morten Han-
sen, þessi ágæti maður, sem við
elskuðum öll af því að við fund-
um, að hann var sannur vinur
okkar og vildi okkur allt hið
besta. Auðvitað fannst okkur
bekkurinn okkar vera beztur, en
það hefir öllum börnum líklega
fundizt. Eg man, að mikil eining
var ríkjandi í bekknum, en lík-
lega höfum við skemmt okkur
heldur mikið. a. m. k. var eftir-
lætisgoðið okkar, Thor Thors,
sem nú er sendiherra í Washing-
ton tekinn úr bekknum og flutt-
ur í næsta bekk fyrir ofan af því
að við vildum öll hafa hann með
í leikjum hvar sem var. Eg hefi
ekki séð Thor í mörg ár, en eg sé
að þeir sem hafa kynni af hon-
um í Washington, bera honum
söguna þannig, að hann mun vera
sami góði drengurinn og hann
var.
Eg lék í fyrsta skifti þegar eg
var 3 ára gömul. Þá lék eg Tótu
í Fjalla-Eyvindi. Barnaleikriti
lék eg í fyrir Hringinn, þegar
eg var 12 ára.
Fyrsta hlutverk mitt var Signý
í Veizlunni á Sólarhaugum árið