Heimskringla - 09.06.1948, Page 4

4. SIÐA
HEIMSERINGLA
WINNIPEG, 9. JÚNÍ 1948
itjeimsknnjíla
(BtofwtO 1899)
Cemur út ó hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Helmskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—*Po;t Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 9. JÚNÍ 1948
Einn kastur
Blaðið Christian Science Monitor fer 2. júní þessum orðum um
kosningarnar, sem nýlega fóru fram í Tékkóslóvakíu:
Að eyða mörgum orðum að kosningunum í Tékkóslóvakíu, er í
sjálfu sér óþarft. Óttinn sem í ljós kom í undandrætti Benes forseta,
að verða við kröfum kommúnista í síðast liðniím febrúar, og afdrif
Jan Masaryk litlu seinna, var hvortveggja óskeikull forboði um
hvaða aðferðum yrði beitt í kosningunum síðast liðinn sunnudag.
Að kjósendur mundu fárra kosta völ eiga í þeim, undir “nýja lýð-
ræðniu”, sem kommúnistar hafa sett upp í þessu ógæfusama landi,
var þjóðinni fyrirfram engin ráðgáta.
Stjórnin hlaut að sjálfsögðu svipaðan meirihluta atkvæða og
einræðisríki eiga vanalega að fagna. Við það er ekkert fréttnæmt.
Hitt er athyglis-verðara, að um 800,000 kjósendur sátu heima, neit-
uðu að greiða atkvæði og önnur 800,000 létu atkvæða seðlana ó-
merkta í kassana, í mótmælaskyni við stjórnskipulagið sem upp
hafði verið tekið. Þetta var ekki hættulaust fyrir kjósendur. En
þeir færðust það samt í fang og þorðu að horfast í augu við kom-
múnista-foringjana, þetta mesta illþýði veraldar, sem nú hefir sölsað
ættjörð þeirra undir sig. Þeir búast fyllilega við hegningu. En
hvað er það að vera stmiplaður óalandi eða landaráðamaður í sínu
eigin landi af útlendingum, hjá því að kasta skoðunum sínum á glæ
í þeim málum, sem hverjum manni eru helgust?
Þessi djarfi hópur manna, er að vísu ekki nema 15% af þjóð-
inni. En hitt er eins víst, að fjöldi hinna, sem ekki sá sér annað
fært, en að greiða atkvæði með þessum eina flokki sem í vali var,
gerði það nauðugur. Og það getur svo farið, að ef færi gefst á að
hnekkja einræðinu, að þeir verði elcki hinir síðustu til að slíta af
sér hlekkina.
Af öllum slafnesku þjóðunum, veit engin betur, en Tékkósló-
vakar hverju þeir hafa tapað með því að vera sviftir frelsi sínu.
Frelsisvinir, hvar sem eru, finna til þessa með þeim og muna, að
þeim er ekki sjálfum um að kenna hvernig komið er heldur óvið-
ráðanlegum atvikum sprottnum af átsandinu í heiminum, en sem
kommúnistar hafa og munu færa sér í nyt meðan engu verður þar
snúið til betri vegar, sem þó er hugmyndin með Marshall áætlun-
inni, en sem kommúnistar hamast á móti.
Stærsta sjónaukatæki
heimsins
Mt. Palomar, Cal. — Það var
dimmviðri og skýjað loft í vik
unni sem leið, einmitt þann dag-
inn sem nota átti formlega í
fyrsta sinni, einhvert hið full-
komnasta sjóntækí, sem nú er til
í heiminum, sjónpípu, 200 þum-
lunga stóra að innanmáli, tæki,
sem allar vonir standa til að hægt
verði að rannsaka og sjá með
milljónir mílna út í geiminn
Þrátt fyrir fremur slæmt skygni
þennan mikla dag, lögðu margir
helztu stjörnufræðingar og vís
indamenn Bandaríkjanna og víð-
ar að, upp í 130 mílna göngutúr
frá Los Angeles upp á tind f jalls-
ins, til þess að minnast á hátíð-
legan hátt þessara fyrstu rann-
sóknartilrauna með þessu risa-
vaxna sjónaukatæki. Þótt þessi
hátíðlega og eftirminnanlega til-
ráunastund komi ef til vill ekki
að tilætluðum notum vegna
dimmviðris, hafa stjörnuvísinda-
mennirnir beztu vonir um að
þeim muni takast að fá fulla inn-
sýn inn í hið eilífa alheimsdjúp
einhverja aðra nótt; en talið er,
að ekki séu nema 20 eða 30 nætur
á árinu svo bjartar, að hægt sé að
gera neinar fullnægjandi rann-
sóknir með þessum sjónauka.
Þennan tröllaukna stjörnukíki,
ætla Carnegie stofnunin í Wash-
ington og “The Institute of
Technology” í Califórnia, að
nota sameiginlega til rannsókna.
Hann er aðallega með endurkasts
gerð, (of the reflecting type) út-
búinn að eins með speglum, eng
in sjónargler, (lenses). f raun og
veru er þessi sjónauki aðeins
risavaxin myndavél, sem stjörnu-
fræðingar taka með myndir af
stjörnum og öðrum heildum í al-
heims-loftgeimnum.
f raun rétti er eigi hægt að
horfa í gegnum þetta tæki, held-
ur verða sýnirnar aðeins rannsak-
aðar með því, að sjá þær endur-
speglast í skuggsjánum. Gest-
komandi vísindamönnum verður
leyft að rannsaka stjörnugeim-
inn, og ef til vill einhverjar reiki-
stjörnur, svo sem Satúrnus og
Venus. Sjónauki þessi, sem veg-
ur 1,000,000 pund eða 500 tonn,
hefir sjónarsvið, (optical range)
er samsvarar 1,000,000 ljósárum,
(light years). En það er fjarlægð
'sem ljósið ferðast með 186,000
mílna hraða á sekúndunni á einu
ári. Með öðrum orðum, sumir af
þeim ljósgeislum, er speglar vél-
arinnar sýna geta hafa átt sinn
uppruna fyrir billjón árum síð-
an. Jafnvel stjarnan, sem ljósið
myndaðist af, getur hafa horfið
af sjónarsviði alheimsgeimsins,
áður en ljós hennar náði til jarð-
arinnar.
Þessi tröllaukna sjónpípa er hin
eina í heiminum, þar sem sá, sem
athuganirnar gerir, getur í raun
og veru ekið meðan hann er við
verk sitt. Innan í efri enda píp-
unnar, eða þeim tækjum og til-
færum, sem henni er komið fyrir
á, er svo kölluð “prime focus”
athuganastöð, sem stjörnufræð-
ingurinn vinnur í, og getur færst
með vélinni. Er það á þessum
brennidepli, (focus) sem að aðal
myndatökunni er unnið.
Vísindamenn nútímans telja
vél þessa ákaflega stórt framfara-
spor á sviði stjörnuathugana og
rannsókna. Vígsla þessa undra-
áhalds fór fram fullum 20 árum
frá því fyrst var stofnað til sjóð-
söfnunar til fyrirtækisins.
Var það Rockefeller-stofnunin
sem veitti hina fyrstu upphæð,
$6,000,000 og $550,000 í viðbót,
hefir síðan verið safnað.
Hinn mikli spegill vélarinnarj
var gerður hjá Corning glerverk-
smiðjunni í Corning, N.V., árið
1935. Myndun og slípun þessa
undra-spegils byrjaði árið 1936
og var lokið 1947.
EKKI ÖLLU LOKIÐ
Það virðist langt frá því að
málinu um afnám dauðahegning-
ar sé lokið á Englandi.
Þegar lögin frá Neðri deild
þingsins um það komu fyrir öld-
ungadeildina, voru 181 atkvæði
greidd á móti, en aðeins 28 með
þeim.
Frá frumvarpinu þótti í alla
staði sæmilega gengið. En það
var mergur málsins sjálfs^ þessi
mikla breyting hegningarlag-
anna sem lávarðarnir voru á móti.
Af því að dæma hvernig bæði
blöð taka í málið og mikill f jöldi
almennings, sem álits hefir verið
leitað hjá, virðast lög þessi óvin-
sæl, einkum á þessum tímum, er
Skotland Yard lögreglan er eins
önnum kafin við að leita uppi
morðingja og hún hefir nokkru
sinni verið.
Auk þess er haldið fram, að
verkamannastjórnin sjálf, hafi
ekki nærri verið einróma um
samþykt laganna. Þetta kom í
ljós við atkvæðagreiðsluna á
þinginu, en þar var þeim reglum
fylgt, að hver og einn gæti greitt
atkvæði án tillits til flokksaf-
stöðu sinnar.
Eftir útreið málsins í lávarða-
deildinni, verður það sent neðri
deild þingsins aftur til yfirveg-
unar.
Hvað neðri deildin aðhefst,
hvort að hún leitar breytinga á
frumvarpinu, eða samþykkir að
reyna í annað sinn að senda það
efni málstofunni, er með öllu ó-
víst.
Sumir þingmanna hafa á orði
haft, að stjórnin hefði fyrir
löngu átt að vera búin, að tak
marka vald efrimálstofunnar, svo
að hún gæti ekki eins oft og raun
er á, felt mál neðri deildar eftir
vild. En þær tilraunir, sem til
þessa hafa áður verið gerðar í
Englandi, hafa eins og í Canada,
orðið svipaðastar tilraun mús
anna að hengja bjölluna á kött-
inn.
Eden, innanrxkismálaritari,
hafði forsögu málsins á þinginu
og ákvæðið um, að engar heng-
ingar skyldu fara fram eftir að
lögin væru samþykt í neðri deild,
var einnig frá honum. Dóms-
málaráðherra benti á að síðara
atriðið væri lögum gagnstætt, að
því leyti til, að þá væru engar á-
kvarðanir sem teknar væru af
dómstólunum í þessum málum
f ramkvæmanle gar.
Hvernig sem um málið fer, er
það víst, að stjórnin hefir fjöl-
mennan flokk á móti sér og það
verður varla afgreitt, án mikils
andróðurs, hvora leiðina, sem hún
kýs að fara.
TRUMAN Á FERÐALAGI
------ \
Harry S. Truman, forseti
Bandaríkjanna, er nýlagður af
stað í ferð um þvert og endilangt
landið, bæði til ræðuhalda og að
kynnast mönnum. Hann hefir
verið bundinn við þingstörfin
síðustu tvö árin og ekkert ferð-
ast. Hann ferðast í sérstök”-
járnbrautavagni, sem járnbrauta-
fé^ög slóu sér saman um að
smíða fyrir Roosevelt forseta til
slíkra ferðalaga, hið bezta útbú-
inn, svo að fínustu íbúðum líkist
og með sérstökum palli, fyrir
forsetann, til að ávarpa mann-
fjöldann, sem gera má ráð fyrir
að víða bíði á leiðinni.
í fyrsta áfanganum, í Chicago,
flutti forsetinn ræðu, og sagði
meðal annars:
“Eg hefi lagt til, að þingið
slétti misfellurnar á samkomu-
laginu við rauðliða með því að
“endurbæta og fullkomna lýð-
ræðið”, alt sem hægt er, í stað
þess, að svifta kommúnista
flokkinn tilverurétti. Bezti veg-
urinn til að draga úr hættuleg-
um áhrifum hans, er að semja þau
Iög, sem bæta þjóðlífið, afla
þjóðinni betri húsakynna, full-
komnara heilbrigðiseftirlit, betri
skóla, meira öryggi, jafnari tæki-
færi til atvinnu og sanngjarnari
vinnulauna.”
Fregnriti blaðsins Winnipeg
Tribune í Washington heldur
fram að þessa stundina horfi sig-
urvænlegar fyrir republikum í
kosningunum, sem í hönd fara,
heldur en fyrir Truman. Eigi að
síður geti þessi ferð hans bætt úr
skák og það megi eigi síður ger-
ast með viðkynningu manna af
forsetanum en með ræðum hans,
því hann sé óviðjafnanlega blátt
áfram, en fjörugur og viðkynn-
inga góður.
Á VIÐ OG DREIF
í SAMBANDSÞINGINU 26.
apríl, er rætt var um breytingar
á kosningalögum Canada, lav^"
Garfield Case, þingmaður frá
Grey North, Ont., til, að Indíán-
um væri veitt atkvæði, eins þeim
sem styrk þiggja sem hinum.
Hann sagði þá leggja mikið fé
af mörkum í fjárhirzlu sam-
bandsstjórnar með sköttum á vör-
um, sem þeir keyptu, sem aðrir
þegnar landsins; hann kvað þá
einnig greiða fylkisstjórnum
skatt.
Auk þessa hefði þátttaka Indí-
ána í tveimur stríðum verið hlut-
fallslega mjög mikil.
Hann lagði til að Indíánar
væru studdir á braut menningar
og þroska, með því, að viður-
kenna þá sem hverja aðra borg-
ara landsins og veita þeim at-
kvæðisrétt, án þess að taka nokk-
uð frá þeim af fornum réttindum
þeirra. (Eftir þingtíðindunum)
★
HVÍ ÆTTI Canada að viður-
kenna mann í konsúlsstöðu frá
Tékkóslóvakíu, sem gert hefir
sig ómögulegan í Bandaríkjun-
um og verið vísað þar úr landi,
fyrir niðurrifsstarfsemi? Veit
Ottawa stjórnin ekki hver hinn
nýi konsúll er?
Spurningar sem þessar voru á
margra vörum í Ottawa nýlega,
og spruttu af því, að þær voru
lagðar fyrir utanríkismálaráð-
herra sambandsstjórnar á þing-
inu af John G. Diefenbaker þing-
manni frá Lake Centre í Ontario,
er frá var skýrt á þingi, að Ev-
zon Syrovotka hefði verið við-
urkendur konsúll frá Tékkósló-
vakíu í Montreal.
Syrovotka var einn hinna fáu á
konsúlsskrifstofu Tékkóslóvakíu
í Bandaríkjunum, er lagði ekki
niður embætti sitt, þegar kom-
múnistar hrifsuðu stjórn í land-
inu sem hann var fulltrúi fyrir í
sínar hendur.
Diefenbaker spurði hvort
Tékkóslóvakía hefði ekkert ráð-
fært sig við stjórn Canada, áður
en þessi útlagi frá Bandaríkjun-
um, hefði verið sendur hingað?
Hann kvaðst meðal annara æskja,
að stjórnin fræddi þingið um
starfsfreil og framkomu þessa
manns.
Að nokkrum dögum liðnum,
svaraði Rt. Hon. L. S. St. Laur-
ent spurningu Diefenbakers á
þessa leið:
Það er satt að stjórn Banda-
ríkjanna segir að dr. Syrovotka
hafi verið útlægur ger (personna
non grata) í Bandaríkjunum, en
nefnir ekkert að hann hafi haldið
uppi “niðurrifsstarfi”. Við höf-
um spurst mjög ítarlega fyrir um
þetta, en höfum ekki fengið nein-
ar þær upplýsingar er í skyn
gefa, að dr. Syrovotka sé óá-
kjósanlegur eða óáreiðanlegur
sem konsúll Tékkóslóvakíu. —
Þessvegna hefir hann verið við-
urkendur af stjórn vorri.
Diefenbaker þótti svarið loðið
og vildi ennþá vita hversvegna
Bandaríkjastjórn rak hann úr
landi ef maðurinn var bæði “á-
kjósanlegur og áreiðanlegur”. —
Hann kvað hana ekki gera slíka
hluti í alvöruleysi eða að gamni
sínu.
Við því var ekkert sagt.
—Úr blaðinu Public Opinion.
★
RfKIÐ á að vera þjónn þjóð-
arinnar, en ekki herra.
John Bracken
JAMES F. BYRNES, fyrrum
ríkisritari, lagði það til rúss-
nseku málanna s. 1. viku, að
Bandaríkjamenn hefðu í viðskift-
um sínum við Rússa orðtak Indí-
ána í huga: Að gabba mig einu
sinni, er þér skömm, en að gabba
mig tvisvar, er mér skömm!
SAMSÆTIS ÁVARP
forseta þjóðræknisdeildarinnar
"Vestri” 5. maí 1948
Seattle, Wash.
Skáldkonan frú Jakobína John-
son (á törum til íslands)
Birtir yfir breiðum,
bröttum austur heiðum,
lýsir ljómandi dagur,
leiftrar árróði fagur,
sjá úr hafi röðull rís,
blánar klaka breiða,
bjart er loftið heiða,
speglast fannhvít fjöll,—
í fáguðum ís. o. s. frv.
Þúnnig mun móðurjörð vor fs-
land, birtast augliti þínu, kæra
frú, þegar hún rís úr hafi við
fyrstu landsýn. Það er heillandi
fögur sýn. Fyrst rís Snæfells-
jökull úr löðrandi öldukafi — og
fannaskautar faldi háum fjallið
allra hæða val, — og þegar nær
dregur birtast myndirnar fegurri
og fjölbreyttari og þegar skipið
legst í höfin, þá heyrast fossar
duna og hrauna veitir bárum blá-
um, breiðan fram um heiðar dal.
ástmögur þjóðarinnar skáldið
Jónas Hallgrímsson, hefir í ljóð-
um málað fegurstu myndir af
náttúrfegurð íslands, rðyndir,
sem ávalt eru jafn skírar og hríf-
andi þótt aldir líði.
Það veitir mér sérstaka ánægju
að ávarpa heiðursgest okkar hér í
kvöld, frú Jakobínu Johnson,
fyrir hönd þessa félags, það tek-
ur meira en meðal “character”
að vera tvisvar með stuttu milli-
bili boðin að kostnaðarlausu í
heimboð til ættjarðarinnar ís-
lands, slíkt kemur ekki eða ger-
ist af sjálfu sér, við, sem hér
erum saman kominl kvöld, vitum
hvað þessu veldur, okkur er
kunnugt um þau verk, sem frú
Jakobína hefir unnið á andlegu
sviði, í þágu lands og þjóðar, hún
hefir verið stórvirk og stöðug-
virk í því að auka þekkingu hér-
lends fólks á íslenzkum bókment-
um að fornu og nýju, og má það
undrum sæta, hverju hún hefir í
verk komið á því sviði, þegar til-
lit er tekið til þess, að hún hefir
alla æfi haft umfangsmiklum
húsmóðurstörfum að gegna; hún
er sannur íslendingur með af-
brigðum og hefir oft gert garð
vorn frægan á sviði menningar og
menta, það er því ánægjulegt að
vinir hennar heima, sýna henni
virðingu og þakklæti, með því að
bjóða henni heim.
Með tilliti til þjóðræknisdeild-
arinnar “Vestri”, sem þú hefir
verið heiðursfélagi í um langt
skeið, flyt eg þér hjartans þakkir
fyrir allan þann styrk, sem þú
hefir ávalt með ljúfu geði veitt,
til þess að þjóðræknisstarfið
meðal vor gæti þrifist, þú hefir
þrásinnis flutt fræðandi erindi
og ort og flutt kvæði á samkom-
um og mannamótum okkar ís-
lendinga, svo árum skiftir, og
verið félagsins eitt aðal aðdrátt-
arafl.
Við bíðum öll félagssystkini
þín og vinir, löngunarfull eftir
því, að þú komir til baka, heil á
húfi, eftir yndislega ferð, og seg-
ir okkur fréttir að heiman.
Megi hamingju dísirnar halda
þér vörð á ferðinni.
H. E. Magnússon
Sigurður S. Anderson, 800
Lipton St., hefir tekið að sér inn-
köllun fyrir Hkr. í Winnipeg.
Áskrifendur eru beðnir að minn-
ast þessa og frá þeirra hálfu gera
honum starfið sem greiðast. —
Símanúmer hans er 28 168.
RORGTÐ HETMSKRTNnLTT—.
því gleymd er goldin skuld
HELZTU FRÉTTIR
‘Kemur vel á vondan”
Hon. D. C. Abbott, fjármála-
ráðherra, maðurinn sem varla á
miklum vinsældum að fagna hjá
almenningi í Canada, þar sem
hann þrengir inntektaskattinum,
meðal annara skatta, upp á fólk
játaði í neðrideild þingsins ný-
lega, að hann sjálfur ætti stund-
um fullerfitt með að standa í
skilum með skattinn, og þyrfti
oft að fara í bankann til þess að
fá lán til að borga skattinn með!
Játaði hann þetta, er umræður
fóru fram um það, hvort auka
ætti vexti á ógreiddum sköttum.
Varð ráðherranum á að kannast
við það, að ef til vill væri það nú
svo, að sumir ættu full örðugt
með að greiða skattana stund-
um!
Lew is slakar til
Það væri synd að segja að John
L. Lewis, sá þrályndi bardaga-
jálkur, hafi verið yfirvaldastétt
og dómstólum Bandaríkjanna
þægur ljár í þúfu á undanfarinni
tíð. Hafa fáir Sambandsleiðtogar
gengið jafn ótrauðlega fram, —
enda á hann sterka og harðsnúna
sveit þeirrar tegundar iðnaðar-
framleiðslu-manna að baki sér,
sem land og þjóð getur ekki án
verið. Nýlega hefir þó Lewis
beygt sig fyrir réttarskipun, að
gera samninga við Suðurríkja
kolaframleiðslu-félag.
Ríkjasamband í Miðhluta
Indlands
Pandit Jawaharlal Nehru, for-
sætisráðherra Indlands, hefir
stofnað samband 22 ríkja í mið-
parti landsins; er Gwalior og
Indore þar inninfalin. Þetta sam-
band, sem nefnt er Madhía Bhar-
at-Sambandið, er hin stærsta
ríkjasamsteypa á Indlandi, síðan
það öðlaðist sjálfsforæði, og nær
yfir meira en 46,000 fermílur og
íbúatölu yfir 7,000,000.
Mið-Indlandsríkið Bhopal, er
Múhamedstrúarmenn ráða yfir,
hefir þó ekki gengið inn í sam-
bandið.
HITT OG ÞETTA
Nellie Wolan, þrifleg og björt
yfirlitum, í Middletown, Conn.,
sem langar mjög mikið til að
víxla sex herbergja húsi sem hún
á, fyrir ástúðlegan eiginmann
fékk svo mörg tilboð frá væntan-
legum viðskiftavinum síðastl.
föstudag, að hún hafði ekki tíma
til að éta.
Kvaðst hún ekki hafa einka-
síma, og gætu því nágrannarnir
hlustað á alt samtalið, og kæmi
slíkt sér í svo mikil vandræði og
kröggur, að hún vissi ekki hvað
hún ætti að segja eða gera. Sjö
karlmenn komu til þess að yfir-
líta þetta $14,000 hús, og biðja
þessarar 34 ára gömlu piparmeyj-
ar, en hún sagðist hafa neitað
þeim öllum, og ekki hefði orðið
af neinum “hrossakaupum”.
Eftirfarandi hnittýrði, eiga að
hafa farið fram í Lake Success,
milli Jakob A. Malik fulltrúa
Sovét-sambandsins og Peter
Kihss fréttaritara N. Y. Herald
Tribune:
Mr. Malik: Þér ættuð helzt
endilega að læra rússnesku.
Mr. Kihss: Eg kann tvö orð —
da (yes) og nyet (no).
Mr. Malik: Já, en öll frétta-
blöðin hér segja að við segjum
aðeins nyet.
Mr. Kihss: í Bandaríkjunum
er fyrsta orðið sem við kennum
börnunum okkar að segja, da. Ef
til vill er ýmislegt öðruvísi hjá
ykkur.
Mr. Malik (brosandi): Fyrsta
orðið sem við kennum börnunum
er nyet.
Frá Colombo, Ceylon — Frétt-
ir hafa borist um það, að Ceylon
hafi sent beiðni til Sameinuðu
þjóðanna um að gerast meðlimir
í sambandinu, og undirgengist