Heimskringla - 16.06.1948, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. JÚNÍ 194g
Wfeimskrittíilci
fStofnuB 1886)
Kemur út 6 hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
S53 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verfl 'blaösins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 16. JÚNÍ 1948
Lýðveldishátíðin á Hnausum
Mesti viðburðurinn sem gerst hefir í seinni ára sögu íslendinga,
var endurreisn lýðveldisins 1944. Skáldin geta spreitt sig á að kveða
alheimsstjórn lof eins lengi og þau vilja og þeim er ant um að
stíga skóinn ofan af smáþjóðum með hagsmuna flokkspólitík fyrir
augum, en það breytir í engu því lífslögmáli manna og málleysingja,
að unna staðnum þar sem þeir sáu fyrst lífsins ljós og vermdust í
því. Við köllum þetta átthagaást eða ættjarðarást. En það er eitt
af lögmálum eða rökum lífsins, sem ekkert mannlegt einræði fær
upprætt. Annars væri öll þjóðfrelsisbarátta og jafnrétti einstakl-
inga einskis verð. Vegna þessa sannleika, hefir ekkert atvik í allri
sögu íslendinga, hrifið þjóðina eins djúpt og verið henni meira
fagnaðarefni, en endurehimt sjálfstæðis síns og frelsis. Að fá öll
umráð sinna mála í sínar hnedur, eftir margra alda baráttu, gagn-
tók þjóðina. Og það er hennar mark og mið að fá nú að njóta sín og
vinna að sínum hugðarefnum og velferðarmálum, óáreitt og án allra
afskifta annara þjóða. Þó gauragangs kenni í blöðum stundum og
missættis, hefir skapast svo sterkur þjóðernisandi hjá íslendingum,
að það er lítil ástæða til að efa, að hann sé nú nokkru minni, en
þegar atkvæðagreislan fór fram við síðustu átök frelsisbaráttunnar.
Að þrír aðalstjórnmálaflokkar landsins hafa komið sér saman um
stjórnarreksturinn, er og vottur hollrar og viturlegrar einingar og
er vissulega ávöxtur þess frelsis, sem þjóðin hefir notið síðan 1944.
Hin stóru fyrirtæki, sem þjóðin hefir ráðist í síðan og sem ætla
mætti að af hundrað sinnum mannfleiri þjóð væru gerð, er og
annar fyrirboði gróandi þjóðlífs á ættjörðinni. ,
Það segja ýmsir, að kreppa sé nú fyrir dyrum heima. f bréfi
frá bónda til þess er þetta ritar, getur hennar á þennan hátt; Já, við
verðum vegna erlends gjaMeyrisskorts ef í það versta fer, að spara
við okkur kaffi, sykur og hveitikaup. En hvað gerir slíkt í raun og
veru til? Þetta eru vörur, sem Jónas læknir Kristjánsson sagði
okkur að varast eins og sjálfan skollan að neyta. Það eru nú kanske
öfgar og gerir okkur minna ilt, þó hefðum, en hann heMur fram.
En með nægan fisk, kjöt, mjólk og smjör og fyllri hendur fjár en
nokkru sinni áður til að greiða fyrir það, er ef til vill minni eftir-
sjá, þegar til alvörunnar kemur, að þessum erlendu kaupum, en við
gerum okkur grein fyrir.
Þetta virðist öfga-laus frásögn -af hag þjóðarinnar heima og
okkur gleður að heyra að gullöMin heMur þar áfram og mun gera
það, á hverju sem gengur í umheiminum. ísland með alt sitt ríki-
dæmi til sjávar og lands og jafn mentaðri og fjölhæfari borgara en
nokkur þjóð, getur engu síður en aðrir, Iagað sig eftir því er
framvindur hjá öðrum þjóðum sem í súpunni eru, og sem ýmsum
öðrum þjóðum gerir að vísu erfiðara fyrir — meðan að hlutirnir
jafna sig ekki eftir stríðið, en sem ástæðulaust er að ætla, að ekki
rétti við hvað af hverju.
Á lýðveMishátíðinni á Iðavelli n. k. laugardag, verður tækifæri
til að mninast þess og fagna fengnu frelsi þjóðarinnar eins og góð-
um íslendnigum ber að gera; og að hópurinn sem þar kemur saman
finni til hrifningar af velgengni þjóðbræðranna á ættjörðinni, og af
að geta komið saman í tilefni af því, er ekk að efa og sízt þar sem
afkastamesti kvenrithöfundur íslenzku þjóðrainnar og einn vinsæl-
asti, flytur þar ræðu fyrir Minni íslands, frú Elinborg Lárusdóttir.
Skemtiskrá dagsins, sem prentuð er á öðrum stað í þessu blaði
lofar og góðu um, að þarna verði skemtun að fá, sem enginn ætti að
láta undir höfuð leggjast að sinna. Fjölmennið á hátíðina!
Bókaútgáfa íslendinga vestanhafs
Eftir Björn Guðmundsson
(Höfundur eftirfarandi greinar, e’
ímboðsmaður Hkr. í Reykjavik
íann er einn þeirra, er áhuga hefi
'yrir aukinni samvinnu milli Islend
nga eystra og vestra og hefir sýn
>að í verki bæði með fyrirgreiðsh
jessa blaðs og hvers annars starfs
ír hægt hefir verið. Hann gerði þeim
er þetta ritar óteljandi greiða, sem
vinnu kostuðu, er fundi okkar bar
saman 1946, og alt mér að kostnað-
ariausu, eins og starfið í þágu blaðs-
ins, sem einstætt er. Grein hans i
þessu biaði er ekki fyrsta hugleiðing
hans um aukna samvinnu frænd-
anna. Hann hefir margt drengilegt
orð um hana mælt áður.
—Ritstj. Hkr.)
í Tímanum 4. maí sl. er grein
eftir Snæbjörn Jónsson ibóksala.
Gefur hann þar greinargott yfir-
lit yfir efni næstsíðasta heftis
Tímarits Þjóðræknisfélagsins,
sem er að jafnaði mjög fróðlegt,
einkum að því er snertir bók-
menntir og sögu. Hann minnist
einnig á bókaútgáru V. íslend-
inga og blaðaútáfu þeirra. Hann
bendir réttilega á erfiðleika þá,
sem þeir eiga við að stríða að því
er snertir síminnkandi hóp
þeirra manna vestra, sem geta
lesið og skrifað íslenzka tungu
svo að vel sé, enda þótt Vestur-
íslendingar eigi ennþá marga af-
burðamenn á því sviði sem
öðrum. Tímaritið er fyrirmynd
að frágangi öllum og dylst eng-
um, að vandvirkir menn hafa lagt
þar hönd að. Annars kvarta V.-
fslendingar yfir því, að lítil saía
sé hér á bókum, sem þeir gefa út
fyrirmælum skrifstofunnar. —
Þetta mun haldast ennþá.
Fyrir utan þessi 50 eintök af
hvoru blaði, sem send eru hing-
að til ýmissa þekktra manna fyr-
ir tilmæli Fræðslumálaskrifstof-
unnar, eru svo bæði blöðin send
til flestra sjúkrahúsa og margra
bókasafna hér á landi, án þess
að nokkurt gjald komi fyrir og
hefir svo verið um langt skeið.
Ótvíræður þjóðræknisvottur og
velvildarhugur liggur á bak við
slíkar blaðasendingar. Það var
því vel til fundið og ekki að á-
stæðulausu, að eitthvað kæmi á
móti frá okkur og má segja, að
það sé þessi árlegi styrkur, sem
blöðin fá frá íslenzka ríkinu,
enda þótt svo muni ekki hafa
verið bókstaflega ákveðið ‘þegar
styrkurinn var veittur. Á það
hefir verið bent að sjúkrahúsin
og bókasöfnin ættu að vera þess
umkomin að greiða sjálf að ein-
hverju leyti þessar blaðasending-
ar, en það er önnur saga. Ef til
vill verður sú leið athuguð.
Ymsir verulegir annmarkar
eru á því, að halda úti tvéimur
svona blöðum meðal íslendinga
í Ameríku, enda er flest sem
mælir með því að þau ættu að
sameinast í eitt gott blað með nú-
tímasniði. Formið er orðið of
þunglamalegt og óþægilegt í
vöfum. En ennþá mun þó ekki
vera tímabært að tala um slíkrar
breytingar á útgáfu blaðanna.
Það er auðskilið, að með sí-
smækkandi lesendahóp vestan
hafs, er hver aðstoð, sem hægt er

En heima fyrir er lesendahópur-[ að veita héðan, vel þegin. Á eg
Á VÍÐ OG DREIF
Samsætið er nemendur Jóns
Bjarnasonar skóla efndu til í
Fyrstu lút. kirkju til heiðurs dr.
Rúnólfi Marteinssnyi, var all-
fjölment og fór hið bezta fram.
Gamlir nemendur skólans og
kennarar tóku einir þátt í umræð-
um að öðru leyti en því, að Jón
J. Bíldfell, einn af meðstjórn-
endum skólans, rakti sögu hans í
stórum dráttum, alt frá því, er
Fríman Anderson stofnandi Hkr.
hreyfði fyrst hugmyndinni 1884
og þar til skólinn tók til starfa
1913. En málinu hélt vakandi
sjóðsstofnun sú er Dr. Jón
Bjarnason lagði fyrstur manna
fram og skólinn var kendur við.
f þann f jórðung úr öld er skólinn
starfaði og lengst af undir stjórn
Dr. Rúnólfs Marteinssonar, nutu
alt af eitt þúsund nemendur til-
sagnar þar og útskrifuðust. —
Bergþót Emil Johnson stýrði
samsætinu, er fram fór uppi í
kirkjunni með miklum ræðu-
höldum, söng og afhendingu
minningagjafa til dr. Rúnólfs, en
að því búnu í neðri sal kirkjunn-
ar með kaffidrykkju og meiri
ræðuhöldum. Ræðurnar _voru
minningar og ýmsar frásagnir
frá skólaárUnum, stuttar, en
markvissar og skemtilegar. Sum-
ar afbrgaðs góðar.
Dr. Runólfur Marteinsson var
nýlega heiðraður með þvi að vera
gerður að doktor í guðfræði af
Gustavus Adolphus College og
til samsætisins var efnt í fagnað
arskyni af því.
★
Af fréttum að dæma í New
York Times, hefir ísland, með
127,000 íbúa, veitt til barnavernd-
arinnar í Evrópu $400,000. Telur
blaðið að engin þjóð muni hafa
betur gert í hlutfalli við fólks-
fjölda en þetta. Þessi gjöf verð-
ur send í afurðum lands og sjáv-
ar, matvöru, sem ríkari er af
næringar og fjörefnum en mat
þeirra í dollurum gefur til
kynna.
Þrátt fyrir það þótt reiki-
stjarnan “Venus” teljist svo til-
tölulega nálægt jörðinni, er bók-
staflega ekkert hægt að greina
af yfirborði þeirrar stjörnu, —j
vegna þykkra skýjalaga, er um-
kringja hana algerlega.
inn of lítill til þess að unnt sé að
ráðast 'í kostnaðarsamar útgáfur,
ef ekki má reikna með neinni
verulegri sölu hér uppi á íslandi.
Þó hafa þeir reynt með allmargar
ljóðabækur, t. d. Guttormur J.
Guttormsson, dr. Sveinn E.
Björnsson og Páll S. Pálsson,
sem nýlega hafa sent frá sér bæk-
ur ásamt fleirum. Ljóðabók
Sveins læknis heitir “Á Heiðar-
brún” og kom út fyrir hálfu öðru
ári og ljóðabók Páls, sú síðari,
kom út um síðustu áramót og
heitír “Skilarétt”, því rammís-
lenzka nafi, sem talið er mjög
torvelt að snúa á enska tungu,
svo að auðskilið sé það, sem í því
felst. Báðar þessar bækur hafa
fengið góða dóma vestan hafs, en
hér hefir þeirra að litlu verið
getið, svo að mér sé kunnugt. —
Báðir höfundarnir eru gæddir
fölskvalausri ættjarðarást og
þrá nú mest af öllu að fá tæki-
■færi til að koma hingað upp og
dvelja um stund á forum æsku-
stöðvum, annar í Vopnafirði, —
hinn í Hálsasveit í Borgarfirði.
Vonandi gefst þeim brátt tæki-
færi til þess. Báðar þessar bækur
eru fáanlegar hér á landi og ættu
þeir sem áhuga hafa á að styrkja
þessa bókmenntastarfsemi landa
okkar vestra að kaupa þessar
bækur þeirra og auðga með því
bókakost sinn.
Greinarhöfundur Tímans
minnist á Heimskringlu og Lög-
berg og styrk þann, sem þau fá
árlega héðan að heiman. Þar gæt-
ir nokkurs misskilnings, sem
stafa mun af því að höf. er ekki
nógu kunnugur þessum málum.
Fyrst þegar blöðin fóru ða fá
þennan styrk, sem mun hafa ver-
ið fyrir atbeina Jónasar Jónsson-
ar alþm., var það skilyrði sett,
að í staðinn kæmu nokkur hundr-
uð eintök af hvoru blaði, sem
send yrðu Fræðslumálaskrifstof-
unni til útbýtingar hér og hefir
vafalaust átt að vera til að auka
kynni manna af blöðunum hér
uppi og kynna mönnum málefni
Vestur-íslendinga. Fræðslumála-
Skrifstofan mun þó ekki lengi
hafa séð sér fært að sjá um dreif-
ingu á þessum blöðum, bæði mik-
il fyrirhöfn og nokkur kostnað-
ur, sem því fylgdi, svo að hún
óskaði eftir að fá 50 eintök af
hvoru blaði send beint til ákveð-
inna manna hér heima, samkvæmt
ÓR'í
„i .lororio
^orirco' - z
Nýtt fljóthefandi
Dry Yeast heldur ferskleika
ÁN NOKKURRAR KÆLINGAR
Konur sem notað hafa hið nýja Fleischmann’s Royal Fast
Rising Dry Yeast, álíta það beztu gerkökur sem þær hafi
reynt. Frábrugðið ferskum gerkökum að því leiti að það
má geyma það á búrhillunum vikum samna, en samt vinnur
það nákvæmlega eins og ferskar kökur, tafarlaust tekur það
til starfa, lyftist fljótt, framleiðir beztu brauð, kex, kaffi-
brauð. Pantið mánaðar forða frá kaupmanninum yðar í
dag. Notið einn pakka, sem jafngildir einni gerköku, í
öllum bakningum yðar.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast
þar fyrst og fremst við nýja, skil-
vísa áskrifendur að blöðunum.
En auk þess eru stuttar ritgerðir
og vel samdar fréttagreinar vel
þegið framlag frá íslendingum
hér heima. Blöðin kosta hvort
25 kr. á ári og koma út vikulega.
Blöðin eru ómetanlegt tæki til
að viðhalda íslenzkukunnáttunni
meðal landa okkar vestra og
niðja þeirra auk þess sem þau
flytja fréttir af Vestur-íslend-
ingum og því helzta, sem gerist
meðal þeirra. Þar að auki flytja
þau greinar um amerísk stjórn-
mál, einkum kanadísk, og einnig
ýmsar endurprentanir úr íslenzk-
um —' frónskum — blöðum, hér
heima, — efni, sem verða má til
að fræða Vestur-íslendinga um
það helzta, sem gerist á heima-j
landinu, sem þeir sjá alltaf í hill-
ingum þrátt fyrir hin traustu
bönd, sem þeir hafa bundizt ann-
arri heimsálfu. Þessar endur-
prentanir eru að sjálfsögðu fyrst
og fremst fyrir fslendinga vestan
hafs og mundi fara vel á því að
það efni væri meira saman dregið
og stytt, einkum fréttagreinar.
Er hér ekki vettvangur að ræða
um slíkt, enda ekki ætlunin að
þessu sinni.
Fyrst eg er farinn hér að ræða
um Tímarit Þjóðræknisfélalgs-
ins, sem venjulelga er nefnt Tíma
ritið, vil eg geta í fáum orðum
síðasta heftis þess, sem mér hef-
ir borizt fyrir nokkru. Eg ætlaði
reyndar að vera búinn að því
fyrir löngu, en hef ekki gefið
mér tíma til þess fyrr.
Þetta hefti, sem er 29. árg.,
gefur ekki eftir þeim fyrri að
því er snertir efnisval og frá-
gang. Af efni þess má nefna
kvæði eftir Guttorm J. Gutt-
ormsson, Longfellow, Jakobínu
Johnson, Pál S. Pálsson, Jón
Jónatansson og B. Thorsteins-
son. Eftir ritstjórann Gísla Jóns-
son, eru tvær ágætar greinar um
Felix Mendelsohn og Dr. Sig.
Júl. Jóhannesson.
Það fyrsta, sem eg rak augun í
þegar eg fór að blaða í Tímarit-
inu, var grein um Longfellow
eftir Dr. Richard Beck prófess-
or, einn af afkastamestu rithöf-
undum meðal Vestur-fslendinga
og snjallan íslenzkumann. Mig
hafði lengi langað til að lesa eitt-
hvað um Longfellow eða eftir
hann, en ekki tekizt að ná í það,
Þessi grein nefnist: Longffellow
og norrænar bókmenntir — og
er eins og vænta má mjög fræð-
andi um ævi skáldsins og ritverk
hans. Verður hún áreiðanlega
mörgum kærkomin til lestrar, á-
samt öðru efni Tímaritsins.
Dr. Stefán Einarsson prófessor
skrifar um Guðm. G. Hagalín
fimmtugan. Þá eru sögur eftir J.
P. Pálsson og grein eftir sr. Hall-
dór E. Johnson um demants-af-
mælishátíð að Lundar árið 1947.
Auk þess eru ritdómur o. fl. Yfir-
leitt er Tímaritið mjög fróðlegt,
ættu sem flestir íslendingar hér
heima að eignast það og lesa. Það
er hægast með því að gerast fé-
lagi í Þjóðræknisfélaginu.
—Tíminn, 22. maí
FJÆR OG NÆR
Dánarfregn
Sydney Michell Clifford, 57
ára gamall, vel kunnur námumað-
ur, og sem átt hafði heima í
Mikley um 17 ár, andaðist snögg-
lega 5. þ. m. í Winnipeg. Hann
lifa kona hans og ein dóttir, Dor-
othy( Mrs. Helgi K. Tómasson),
búsett í Mikley. Útförin fór fram
frá Lútersku kirkjunni í Mikley,
8. þ. m. að fjölmenni viðstöddu,
því hinn látni átti víðtækt vin-
fengi þar í byggð.
★ t ♦
Mót
Hið þriðja ársmót hins lúterska
sunnudagaskóla kennara sam-
bands, verður haldið í Sunrise
Lutheran Camp, Húsavík, Man.,
dagana 26. og 27. júní, n.k. Starfs-
skráin hefst kl. 2. e.h. á laugar-
daginn, en skyldi vera einhver
sem vill koma á föstudagskvöld,
þá er það velkomið, því nokkrir
meðlimir Bandalags Lúterskra
Kvenna, verða þar viðbúnir að
taka á móti hverjum sem kemur.
Æskt er eftir því að allir kennar-
ar, o. fl. tilkynni fyrirfram hvern
daginn þeir búast - við að koma.
Miss Josephine Olafson, 498
Maryland St., Winnipeg, tekur á
móti öllum bréfum í þessu sam-
bandi.
Á laugardagskvöldið fer fram
skemtiskrá þar sem sunnudaga-
skóla börn frá Arborg, Riverton
og Winnipeg, skemta með söng.
Séra Sigurður Ólafson flytur þai
erindi. Einnig verður sýnd
hljóm-hreifimynd, “The Good
Samaritan”. Á sunnudagsmorg-
uninn fer fram “Sunrise Service”
við vatnið, kl. 8. f. h. Miss
Eleanore Gillstrom talar um
kenslu-aðferð kl. 10 f. h. Að lok-
inni starfsskrá, þá fer fram stutt
guðsþjónusta á milli kl. 3 og 4 e-h.
Ýmsum S. S. blöðum og bækl-
ingum verður útbýtt til þeirra
sem óska eftir þeim. Tækifæri
gefst til að leggja spurningar,
að svara þeim, og að íhuga ýms
vandamál í sambandi við starfið.
Mótið í fyrra var vel sótt og
þótti bæði skemtilegt og upp-
byggitegt, og ekki mun þetta mót
verða síður. Öllum sunnudaga-
skóla kennurum, embættismönn-
um starfsins, og öllum prestum
hverjum þeim sem kann að hafa
áhuga fyrir málinu, þó hann ekki
kenni, er boðið að koma og taka
þátt í því sem fram fer.
Allir eru velkomnir á laugar-
dagskvöldið, eíns á sunnudags-
morgunin kl. 8. og eftir hádegi,
kl. 3 til þess að hlusta á guðs-
þjónusturnar tvær.
Nefndin
BUILD WISELY
If you’re building a home,
be sure it is properly wired so
that you can use all kinds of
electrical appliances. Call your
own electric utility, City Hydro
for reliable, low-cós^; electric
service. Phone 848 161.
CITY HYDRO
y,
outó
— tíóe 3t !