Heimskringla - 07.07.1948, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. JÚLÍ 1948
G. E. EYFORD:
Æfintýri Sigrúnar
frá Hóli
Af þessu varð dálítil töf því menn vildu
forvitnast um hvernig þessu mundi ljúka. Kári
á Gili, ungur bóndi þar í sveitinni, kvað það með
öllu óhafandi að láta þær mæðgur nauðugar að
Teigi, hann kvað slíkt mannúðarleysi allri sveit-
inni til skammar.
Jón hreppstjóri var því óvanur að menn
kæmu opinberlega fram til að finna að ráðstöf-
unum hans, og kvað Kára bezt að hafa sig hæg-
ann. “Þegar svona menn fara að tala um mann-
úðarleysi, sem ekki eiga spjör fyrir rassinn á
sér, þá þykir mér nú skörin vera að færast upp í
bekkinn”. En Kári var ekki á því að slaka til fyrir
hreppstjóranum. Meðan þessi deila stóð sem
hæðst, reið Ólafur læknir á Felli í hlaðið, og
maður með honum er teymdi tvo hesta.
Læknirinn sté af baki og gekk þangað sem
þær mæðgur voru. Hann heilsaði þeim vin-
gjarnlega og sagði, að hann væri kominn með tvo
hesta ttl að sækja þær, ef þær vildu fara til sín.
Hann sagði Valgerði að konan sín þyrfti á hjálp
að halda inni við, og ætluðu þau henni það
starf, en litla stúlkan verður okkur til skemt-
unar.”
Sigrún þaut upp eins og snæljós, frá sér
numin af fögnuði,' hljóp til læknisins og greip
hendi hans í barnslegri hrifningu, og sagði:
“Eg vissi að þér munduð hjálpa okkur, mig
dreymdi fyrir því í nótt!”
Læknirinn brosti góðlátlega, en svaraði
henni engu. Valgerður sagðist verða fegnari
en hún gæti með orðum lýst, þessu góða boði
læknisins, og kvað sér ekki vera neitt að van-
búnaði, hún væri tilbúin að fara strax.
Meðan þessu fór fram stóð Jón hreppstjóri,
og þeir er þar voru alveg hissa, loksins segir
hann við læknirinn.
“Mér þykir það ærið kynlegt af yður, Ólaf-
ur læknir, úr annari sveit, að þér skuluð vera að
skifta yður af fátækra málum í mínu lögsagnar
umdæmi. Eg er búinn að ráðstafa þeim, og þær
fara þangað sem eg er búinn að koma þeim
fyrir.”
Nú varð þröng á þingi, og menn urðu ekki
á eitt sáttir um, hvort Valgerður ætti að þiggja
boð læknisins, eða hvort það væri með öllu rétt,
að láta hana ráða því í hvorn staðin hún færi.
Sumir litu svo á, ef sveitar ómögum væri komið
upp á slíkt sjálfræii, þá gæti það orðið til mik-
illa erviðleika fyrir hreppsnefndina. Kári á Gili
kvað það ekki geta verið neitt sursmál um að þær
færu að Felli, og kvaðst reiðubúin að verja þær
fyrir hverjum sem vildi beita ofbeldi við þær,
og flytja þær nauðugar að Tegi.
Læknirinn tók engan þátt í þessari deilu,
en sneri sér til fylgdarmanns síns, og bað hann
fylgja þeim mæðgum austur að Felli, og gæta
þess vel að ekkert yrði að þeim, og muna að
gyrða vel söðulgjarðirnar áður en þér legðu út
í fljótið.
Að svo mæltu kvaddi hann þær, og sagðist
vonast til að sjá þær á heimili sínu er hann kæmi
heim. Nú sagðist hann verða að flýta sér allt sem
hann gæti til að hjálpa henni í barnsnauð, sem
væri frammi í sveit. Svo hljóp hann léttilega á
bak Grána sínum og reið í burtu, án þess að
skifta sér af viðureign hreppstjórans og Kára á
Gili.
Þegar læknirinn var farin sljákkaði brátt
rifrildið, sem staðið hafði um það, hvort leyfa
skyldi Valgdrði að fara með Sigrúnu litlu að
Felli.
Jón hreppstjóri sá að hann mundi verða að
láta undan fyrir sveitungum sínum oj; var honum
það annað en ljúft, svo til að snúa ósigri sínum
í sigur og vernda virðingu sína.lét hann nú í
veðri vaka að hann hefði aldrei verið ánægður
með að láta þær mæðgur fara að Felli, enda
hefði hann minnst á það við læknirinn á Felli
fyrir skömmu síðan, að hann væri að reyna að
útvega Valgerði góðan verustað, “svo eg býst við
að það sé mér að þakka, að svona greiddist
framúr þessu máli, og eg lít svo á, að eg hafi
átt góðan þátt í því, að losa sveitina við tvo ó-
maga.” Þá gullu við tveir karlar er stóðu hjá
honum og sögðu, að það væri ekki nýtt þó hann
bjargaði sveitinni frá þungum útgjöldum, og
héldi í hönd með munaðarleysingjunum. Sumir
er nærstaddir voru fóru að brosa að þessu skjalli,
en aðrir hlógu upphátt. Jón hreppstjóri sá að
sínu starfi var þar lokið, og bjóst til brottferðar,
en í því hann sté á bak hesti sínum, hljóp Teitur
í Teigi að honum, greip annari hendi um beislis
taumana, en hinni í bringu hans, og kvaðst ætla
að lúskra honum eftirminnanlega fyrir svikin.
Jón hreppstjóri var enginn áflogamaður og
vildi fyrir hvern mun hafa Teit hægan. Teitur
var hinn æfasti og vildi engum sönsum taka.
Jón sá að svo búið mátti ekki standa, og sagði
Teit, að hann skyldi útvega honum ráðskonu
undir eins, sem væri hests ígildi til allra úti-
verka. Við það sefaðist Teitur, og héldu menn
svo heim til sín.
Það var orðið áliðið dags er þær mæðgur
lögðu á stað með vinnumanninum frá Felli. Sig-
rún lék við hvern sinn fingur af gleði og til-
hlökkun, en móðir hennar leit með meiri alvöru
fram á veginn. Endurminningar liðnu áranna
brutúst nú fram í. huga hennar; gleði og sorg,
vonir og bonbrigði, sem ofist höfðu saman í ör-
lagaþráð æfi hennar, og nú var hún að flytja úr
sveitinni sinni, þar sem hún var fædd og uppal-
in; þar sem hún lék sér áhyggjulaus sem barn,
þar sem hún naut ástardrauma þroska áranna,
þar sem hún stríddi við ofurmagn sorgar og
saknaðar, þar sem örbirgð og umkomuleysi
beygði hana og lamaði kjark hennar og heilsu
og traustið á lífið og mennina.
Það var komið fast að miðnætti þegar þau
komu að fljótinu. Veðrið var undur blítt, blæja
logn og þunn gráleit þoka beltaði sig í hlíðum
fjallanna fyrir austan fljótið.
Bárður, svo hét fylgdarmaður þeirra, sagði
að þær skyldu fara af baki, meðan hann girti
söðulgjarðirnar betur, áður þær legðu út í fljót-
ið, það var í vexti, því heitt hafði verið um dag-
inn, og allir jökullækir ruddust fram mórauðir
og vatnsmiklir. Bárður spurði Valgerði, hvort
hún væri vön að ríða stór vötn, og kvað hún svo
vera, en Sigrún, sem var barn að aldri, hafði
aldrei riðið stórt vatnsfall, svo Bárður afréð að'
reiða hana fyrir framan sig yfir fljótið, en láta
móðir hennar ríða samsíða sér, svo hann gæti
rétt henni hjálparhönd ef nokkuð bæri út af.
Þannig lögðu þau út í fljótið, senrvar bæði djúpt
og straumhart. Bárður var vanur vötnum og
svaðilförum, enda stýrði hann ferðinni yfir
fljótið vel, og kom þeim mæðgum með heilu og
höldnu yfir það. Er þau voru komin yfir fljótið
áðu þau um stund, og héldu svo áfram ferðinni
austur að Felli, og komu þangað um fótaferðar-
leytið um morguninn.
Læknirinn var ekki kominn heim, en Karen,
svo hét konan hans, tók á móti þeim með opnum
örmum og bað þær velkomnar, hún horfði um
stund á Sigrúnu og sagði svo ofur góðlátlega:
“Þetta er litla vinnukonan sem maðurinn
minn sagðist hafa útvegað mér, og eg sé að hon-
um hefir hepnast valið vel, þú ert efnileg og
fálleg lítil stúlka.” Því næst bað frú Karen þær
að koma inn og gera sig kunnugar fólkinu.
Það leið ekki á löngu að Sigrún yrði öllum
kunnug á heimilinu, hún var ávalt glöð og kát,
og æfinlega reiðubúin til að gera snúninga fyrir
hvern sem var, svo öllum þótti brátt vænt um
hana. Hún var eina barnið á heimilinu; læknis-
hjónin höfðu eignast tvö börn, en mist þau bæði
korn ung.
Valgerður tók að mestu við eldhús og mat-
reiðslu störfum, sem henni fórst vel úr hendi.
Nú leið þeim mæðgum vel. Sigrún hændist mjög
að Ólafi lækni, henni fanst hún og móður sín
ættu honum svo mikið fyrir að þakka. Hún fékk
brátt að sækja Grána, reiðhest læknisins, er
hann þurfti að heiman. Gráni var skaphestur
mikill, og ekki öllum hent með hann að fara,
en hann lofaði Sigrúnu æfinlega að ná sér og var
þægur við hana. Hún hnýtti sokkabandinu sínu
upp í hann og teymdi hann svo að hárri þúfu,
og klifraðist svo upp á bakið á honum, og reið
honum svo heim.
Sumarið leið fljótt og án neinna sérstakra
viðburða. Sigrún litla lék við hvern sinn fingur
af barnslegri gleði og ánægju, því nú skygði
ekkert á hamingjusól hennar, allir á heimilinu
voru henni góðir, en henni fanst altaf mest til
um Ólaf lækni, og horfði oft á hann með barns-
legri aðdáun. Nú sá hún móðir sína aldrei
hrygga, aldrei gráta yfir hörmum sínum, og jók
það ekki lítið á gleði hennar. Þannig leið fyrsta
sumarið, sem Sigrún var á Felli, sem einn óslit-
inn sælu draumur.
Þegar heyannirnar voru búnar, komu hin
vanalegu hauststörf, og var mikið og margt að
gera á svo stóru heimili, bæði sláturstörf og
annað. Sigrún hjálpaði móður sinni við innan-
bæjar störfin það sem hún gat, en henni lét þó
betur að vera í snúningum utan húss, þar var hún
frjáls og gat gefið æskufjörinu lausari tauminn.
Það var einn dag, síðla um haustið, að
nokkrum sauðum var slátrað, sem fundist höfðu
í síðustu leitum/ Veðrið var kalt með nístandi
norðan stormi. Valgerður tók slátrið og fór með
það út að bæjarlæknum til að þvo það, og Sigrún
litla fór með til að hjálpa henni. Þegar þvott-
inum var lokið og þær mæðgur gengu heim,
segir Valgerður við dóttir sína: “Eg var hugsun-
arlaus að taka ekki sjalið mitt með mér til að
leggja það yfir herðarnar á mér meðan eg var að
þvo, vatnið í læknum var líka svo nístandi kalt
og mér finst eins og kuldinn hafi farið alveg í
gegnum mig. Við skulum flýta okkur heim, og
mér hlýnar þegar eg kem inn í eldhúsið.
Þegar Valgerður kom heim tók hún strax
til starfa við sláturgerðina, en hún fann brátt
að kuldinn vildi ekki fara, en hiti sótti til höf-
uðsins og sár verkur undir hægra herðablaðinu
fór að gera vart við sig. Hún settist á stól í eld-
húsinu til að hvíla sig í von um, að þessi ótugt
mundi brátt líða frá. Rétt er hún var sezt niður
kom frú Karen inn í eldhúsið, hún sá brátt að
það gekk eitthvað að Valgerði, og spyr hana
hvort hún sé lasin. Valgerður lét lítið yfir því,
kvaðst bara hafa fengið verkjarsting undir
hægra herðablaðið, sem legði fram í brjóstið;
hún sagðist vona að það liði brátt frá, sér
hefði kólnað er hún var að þvo innan úr út við
lækinn. Frú Karen sá strax, að hér var um alvsr-
legt mál að ræða, og bað hana að fara sem fyrst
inn og hátta ofan í rúm, hún sagðist skyldi koma
með heitt kaffi handa henni, og leggja heitan
baxtur á verkinn: “Það er óheppilegt að læknir-
inn er ekki heima, hann kemur víst ekki fyr en á
morgun, svo við verðum að reyna eitthvað þang-
að til hann kemur.”
Valgerður reyndi að standa upp, en átti bágt
með það, verkurinn hafði svo heltekið hana; þó
komst hún með hjálp frú Karen inn í baðstofuna
og í rúmið sitt. Er á kvöldið leið elnaði verk-
tarinn og hún barst lítt af.
Þegar Sigrún litla vissi hversu veik móðir
sín var, varð hún hrædd og fór að gráta. Það
var öldruð kona á heimilinu sem Þóra hét; hún
hafði í fjölmörg ár fylgt staðnum og var eins
og sjálfsögð að vera þar þó húsbænda skifti
yrðu. Henni, eins og öllum á heimilinu, þótti
vænt um Sigrúnu og kendi sárt í brjósti um hana,
er hún sá hversu nærri sér hún tók að sjá móður
sína veika. Þóra tók Sigrúnu í fang sér og
reyndi að hugga hana og segja henni, að þegar
læknirinn kæmi heim mundi hann strax geta
hjálpað mömmu hennar, svo hún skyldi reyna að
vera róleg; hún sagði, að það væri bezt að Sig-
rún svæfi hjá sér, þangað til mömmu hennar
batnaði, því nú yrði hún að fá að vera ein, þang-
að til að takverkurinn liði frá.
Sigrún, sem alt vildi gera til þess að mömmu
sinni batnaði sem fyrst, þáði boð Þóru, þó nauð-
ug væri . Er þær voru að ljúka þessu samtali
kom frú Karen inn með heitan bakstur til að
leggja við Valgerði. Hún leit snöggvast á Sig-
rúnu, og sagði: “Nú geturðu ekki sofið hjá
mömmu þinni í nótt, Rúna mín, hún er svo veik.
Viltu ekki lofa Rúnu litlu að sofa hjá þér, Þóra,
þú hefir svo gott rúm.”
“Eg var að bjóða henni það,” sagði Þóra.
“Það var fallega gert af þér,” sagði frúin.
“Reyndu þá Rúna mín að fara að hátta og sofa,
við skulum treysta því að læknirinn geti hjálpað
mömmu þinni, hann kemur heim á morgun og
ef til vill í nótt,” svo kysti frúin Rúnu litlu og
bað hana vera rólega.
Sigrún leit sínum fögru tárvotu augum á
frúna og sagði: “Eg get ekki farið frá henni
mömmu minni, eg get ekki farið að sofa meðan
hún er svona veik, mig langar að vera hérna hjá
rúminu hennar.”
“Það er of mikið fyrir þig, barnið gott, að
horfa á móðir þína þjást í alla nótt,” sagði frúin.
“Eg ætla að vera hjá henni og hjálpa henni það
sem eg get, þangað til læknirinn kemur.”
Þóra tók í hendina á Rúnu og leiddi hana
inn í svefnherbergi sitt, sem var í öðrum enda
baðstofunnar, það hafði fyrir löngu síðan, verið
búið til fyrir hana. Herbergið var bara fyrir
eitt rúm og fatakistu, auk þess var þar bóka-
skápur, í honum voru flestar ljóðabækur síðari
tíma íslenzkra skálda, ásamt nokkrum gömlum
guðsorða bókum og gullaldar sögum íslands og
fornaldar sögum Norðurlanda.
Þóra opnaði skápinn er þær voru komnar
inn og sagði Sigrúnu að reyna að stytta sér
stund við að skoða bækurnar; “eg fer nú út í
f jós að mjólka, og þegar eg kem aftur förum við
að hátta, og við skulum vona að mömmu þinni
verði batnað á morgun.
Frú Karen vakti hjá Valgerði og reyndi til
að lina þjáningar hennar með heitum bökstrum.
Það var komið fram yfir miðnætti er frúin
heyrði að riðið var all geyst í hlaðið. Henni datt
strax í hug að það mundi vera læknirinn og fór
ofan til að opna bæinn og fagna honum, það var
hennar vani, því hún unni manninum sínum alls
hugar. Þegar hún kom út kom Ólafur læknir á
móti henni, allur frosinn og sýlaður, því hann
hafði sundriðið fljótið, en frost var um nóttina.
Er hún hafði fagnað honum, sagði hún honum
frá hversu hastarlega Valgerður hefði veikst, og
að hún hefði verið hjá henni og reynt að gera
sitt bezta til að lina þjáningar hennar.
Ólafur læknir svaraði engu, en faðmaði kon-
una sína að sér og sagði: “Þú ert æfinlega eins
og góðu englarnir, Karen.”
Læknirinn fór það bráðasta úr vosklæðun-
um, og veik svo að meðalaskáp sínum til að taka
til meðal handa Valgerði, en á meðan bjó frúin
til heitt púns til að hressa hann á.
“Nú fer eg upp til Valgerðar, en þú leggur
þig fyrir og reynir að sofna, þú ert alveg að
ganga fram af þér,” sagði hann.
Þegar læknirinn kom að rúmi Valgerðar, sá
hann strax hvað um var að vera. Hún var hel-
tekin af bráðdrepandi lungnabólgu. Hann gaf
henni eina inntöku af meðalinu sem hann hafði
tekið til, og við það svíaði Valgerði dálítið, svo
hún féll í eitthvert svefnmók. Læknirinn bað
eina vinnukonuna að vaka og sitja hjá rúmi Val-
gerðar, og láta sig strax vita, ef hún fengi kvala-
RECIPE FOR WHITE BREAD
Sponge Method
4 cups Lukewarm Water
1 envelope Fleischmann’s Royal Fast
Rising Dry Yeast
1 teaspoon Sugar
4 tablespoons Sugar
18 (about) cups Sifted Flour
2 cups Milk
3 tablespoons Shortening
1 tablespoon Salt
Put 1 cup lukewarm water in bread bowl,
add yeast and 1 teaspoon sugar, stir and let
stand 10 minutes.
Dissolve 4 tablespoons sugar in remaining 3
cups water and add to yeast. Add 6 cups flour
to make a sponge. Beat well. Cover and let rise
in warm place free from draft about 2*4 hours.
When well risen, add lukewarm milk. Add
shortening, salt and remaining flour, or enough
to make an easily handled dough. Knead dough
lightly until smooth and elastic. Place dough in
greased bowl, cover and set in warm place free
from draft. Let rise until doubled in bulk, from
íy^ to 2 hours, divide dought in 5 equal portions
and shape into balls. Cover with cloth and let
rise 10 to 15 minutes. Shape into loaves and
place in greased bread pans. Cover and let rise
until doubled in bulk, about 1 hour. Bake in hot
oven at about 400°F. for about 45 minutes. —•
Makes 5 loaves.
kast. Hann sagðist ætla að leggja sig fyrir svo-
litla stund.
Nóttin leið þannig fram undir dögun að
Valgerður þjáðist ekki mjög mikið, en er birta
tók fékk hún harða krampa drætti um allan
líkamann. Stúlkan kallaði strax á læknirinn, og
er hann kom til Valgerðar, sá hann að hún var
að deyja. Hann settist við rúmið hennar og
beið þess er var að gerast. Eftir dálitla stund
sá hann að lífsmörkin voru að þverra, og innan
stundar gaf hún upp andann. Eftir að hann hafði
lokað augum hennar gekk hann ofan og sagði
konunni sinni hvað orðið var.
“Eg er mest að hugsa um,” sagði frúin, “hvað
Rúna litla tekur þetta nærri sér, henni þótti svo
ósköp vænt um mömmu sína. Eg skal fara og
segja Þóru gömlu frá þessu og biðja hana að
ta'la um fyrir Rúnu og hugga hana.”
Þegar frúin kom inn í herbergi Þóru, var
hún klædd, en Rúna litla var vöknuð.
“Er mömmu batnað?” spurði Rúna litla und-
ir eins er frúin kom inn. Hún laut ofan að henni
þar sem hún lá í rúminu og sagði:
“Nú er mamma þín farin frá okkur, en við
Þóra ætlum að vera þér í mömmu stað.”
Rúna skildi strax hvað skeð hafði, hún sagði
ekkert en tók báðum höndum fyrir augun og
kúrði sig ofan í koddan og fór að gráta.
Þær, frúin og Þóra, reyndu að hugga hana og
telja um fyrir henni, en söknuðurinn og sorgin
hafði tekið hina viðkvæmu barnssál hennar þeim
heljar tökum, að hún varð öll á valdi sorgarinnar,
og gat engu sint. Henni fanst alt horfið og mist,
er mamma hennar var dáin, sem hafði verið
henni alt, hún óskaði að mega deyja líka og vera
hjá mömmu sinni. Frúin fór ofan og sagði lækn-
inum hversu Rúna litla tæki móður missirinn
nærri sér. Hann sagðist skyldi fara og sjá hana
og reyna að hughreysta hana. Þegar hann kom
að rúminu þar sem Rúna litla lá, með þungum
ekka, settist hann á rúmið hjá henni, tók í
hendina á henni svo innilega að handtakið eins
og vakti traust og hugrekki hjá henni. Þannig
sat hann dálitla stund án þess að tala til hennar.
Þegar hann sá að svolítið hafði sefast sárasti
sársaukin í huga hennar, fór hann að reyna að
tala við hana og segja henni ýmislegt til að
gleðja hana og glæða traust hennar. Hún átti
erfitt með að veita því nokkra eftirtekt sem
hann var að segja henni. Loksins segir hún,
kjökrandi: “Nú á eg enga mömmu og mig langar
ekki til að liifa,” meira gat hún ekki sagt. Lækn-
irinn strauk hendinni um fagra ljósgula hárið
hennar og sagði: “Konan mín ætlar nú að vera
mamma þín og eg ætla að vera pabbi þinn, og þú
verður hjá okkur”.
Þessi orð vöktu svo mikið traust og von hjá
henni, að hún tók báðum höndum um háls lækn-
isins og kysti hann. “Nú ferðu að klæða þig og
kemur ofan til okkar,” sagði læknirinn. “Okkur
líður svo ilila að sjá þig vera að gráta.” Þóra
gamla kom inn í þessu og læknirinn fór út. Hún
varð glöð að sjá Rúnu dálítið hressari og vera að
byrja að klæða sig, hún sagði við sjálfa sig, frem-
ur en Rúnu: “Já, hann er flestum mönnum ólík-
ur, læknirinn hérna, það er eins og hann lækni
eins mikið með ljúfmensku sinni og samhygð
með öllum, eins og með meðölunum. Eg er bara
hrædd um að fólkinu hérna í sýslunni haldist
ekki lengi á honum, hann leggur svo mikið á sig,
að hann ætlar sér ekki hófs.”
Læknirinn lét gera útför Valgerðar mjög
sómasamlega á sinn kostnað. Séra Sigurður í
Vík, var ungur prestur, nýkominn þangað; hann
jarðsöng Valgerði og flutti aðdáanlega fallega
líkræðu yfir henni, mintist þess hversu lítil
hluttekning henni hefðt verið sýnd, af sveitun"'
um hennar, er hún þurfti þess mest með.