Heimskringla - 21.07.1948, Síða 5

WINNIPEG, 21. JÚLÍ 1948
5. SIÐA
HEIMSKRINGLA
Dr. Jur Ragnar Lundborg
Grænlandsmátið
Rússa í málum Þýzkalands, er
alt sönnun þess, að kommúnista
stefnan er að verða léttvæg fund-
in.
Rússland veikara en ætlað er
Rússland er víst að reyna að
sýna, að það sé tengt sterkum
böndum innbyrðis með kröfum
sínum um sameinað Þýzkaland.
En þessu fer fjarri. Pólverjar
vilja ekki Þýzkaland sameinað]
og sízt af öllu undir stjórn Rússa.
Þá grunar að um leið og slíkt á
sér stað, gefi Rússar Þjóðverjum
eftir löndin, sem það hefir hlotið
frá þeim. Þeir eru vissir um að
þau verði laun Þjóðverja fyrir að
ganga Rússlandi á hönd og taka
upp kommúnisma.
Og þannig er með fleiri peð-
ríki Rússa, að þrátt fyrir búsifj-
arnar í síðasta stríði af hálfu
Þýzkalands, líta öll þeirra svo á,
að verði Þýzkaland sameinað
Rússlandi, sé sjálfstæði þeirra í
meiri hættu, en nokkru sinni áð-
ur frá Þjóðverjum. Þessi lönd:
Júgóslavía, Albanía, Ungverja-
land og Búlgaría, líta öll eins og
Pólland, á Þjóðverja, sem óvini
sína; en þeir vilja heldur líta á
þá sem slíka, heldur en í “bræðra-
lagi’’ við Rússa.
Þegar Rússland sendi tvo Þjóð-
verja, þá kommúnista leiðtogana
Pieck og Grotewohl, fyrjr fund-
inn í Varsjá, til að fá peðríkin til
eð samþykkja stefnu Rússlands í
málum Þýzkalands, vildu Pól-
verjar alls ekki við þá tala og
neituðu að koma til fundar við
þá. Og þegar þeir komu til
Júgóslavíu, með allsherjarráði
(cominform) Rússa, lét ráðgjafii
innanríkismála í ræðu sem hann
flutti þjóð sinni, í ljós undrun
sína á slíkri ósvífni, sem þarna
væri farið fram á, af Rússlandi,
við þjóð, sem aldrei hefði í neinu
sýnt óvinahug, hvorki til Rússa
né Þjóðverja, né nokkurrar sér-
stakrar þjóðar, þó málum sínum
vildu sjálfir ráða.
Rússar gleyma ekki herút-
búnaði Bandaríkjanna
í pólitískum skilningi, er því
Rússland veikara en það hefir
nokkru sinni verið síðan stríð-
inu lauk. Hernaðarlega höfðu
þeir eitt tromp á hendinni, sem
oft hefir verið minst á, en það
Var her, sem þeir gerðu sér vonir
um, að geta sigrað alla Vestur-
Evrópu með, á meðan Bandaríkin
höfðu ekki tíma til að stöðva
það. Það getur verið að þeir
geri sér enn vonir um að orka
því, að vinna sigra í Evrópu í
bráðina. En heimsvalda spekul-
antarnir í Kremlin vita, að með
því er ekki öllu lokið, vegna vá-
legs vopnaútbúnaðar Bandaríkj-
ahna, sem meiri er en nokkurrar
annarar þjóðar.
Ástandið í Berlín, er miklu al-
varlegra en menn alment gera
sér grein fyrir. En foringjar
vestlægu þjóðanna eru gæddir,
sem betur fer, sterkum taugum,
sem fyrir málum ráða, eins og
Clay hershöfðingi, Marshall rík-
isritari, Robertson hershöfðingi
og Bevin utanríkisráðherra. —
Gerðir þeirra á komandi vikum
munu hafa mikil áhrif á framtíð-
arsöguna á einn veg eða annan.
Engum er það ljósara en þeim.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU
Grein sú, sem hér birtist eft-
ir dr. juris Ragnar Lundborg
birtist upprunalega í sænska
blaðinu “Uppsala”, sem gefið
er út í samnefndri borg. —
Greinin birtist 25. marz.
Spursmálið um stöðu Græn-
lands er nú efst á baugi. Forsag-
an að orðaskiptum þeim, sem nú
fara á milli Bandaríkja Norður-
Ameríku og Danmerkur er samn-
ingur sá, sem danski sendiherr-
ann í Washington gerði við utan-
ríkismálaráðuneyti Bandaríkj-
anna 1941, en samkvæmt honum
var Grænland sett undir amer-
íka vernd. Eftir frelsun Dan-
merkur 1945, viðurkenndi hún
samninginn, en hún hefir síðar
óskað að fá hann afmáðan. Málið
er enn óútkljáð. Það vakti sér-
staka athygli í Danmörku, að ut-
anríkisráðherrafundur Norður-
og suður Ameríkuríkja í Perse-
polis árið sem leið taldi Græn-
land innan öryggissvæðis hir.s
ameríska meginlands. En utan-
ríkismálaráðuneytið í Washing-
ton sendi af þessum ástæðum til-
kynningu til dönsku stjórnarinn-
ar þar sem sagt var, að það snerti
ekki yfirráðaréttinn yfir Græn-
land, þótt Grænland lægi innan
hins sameiginlega varnasvæðis
sáttmálasamtaka allra Ameríku-
ríkja.
ísland telur sig eiga rétt til
Grænlands, og málið hefir á ný
komið fram á Alþingi. Kapp-
samasti talsmaður fyrir rétti ís-
lands til Grænlands er dr. jur
Jón Dúason í Reykjavík. f dokt-
orsritgerð sinni 1928 sýndi hann
fram á, að á þjóðveldistímanum
hefði Grænland verið óaðskiljan-
legur heildarhluti úr íslandi.
Grænland var ekki, eins og svo
oft er sagt, sérstakt þjóðfélag
heldur hluti úr hinu íslenzka
réttarpamfélagi. ísland og Græn-
land áttu sameiginlegt lögþing,
trúnaðarskyldu og sameiginlega
dómstóla. Þessi réttarstaða
Grænlands helzt óbreytt einnig
eftir að það kom í samband við
Noreg og síðan við Danmörku.
Dr. Jón hefir vísindale'ga sann-
að þennan rétt íslands til Græn-
lands, sem ísland hefir aldrei
látið af hendi. Þegar deilan 1931
hófst milli Noregs og Danmerk-
ur um yfirráðaréttinn á Austur-
Grænlandi, er kom fyrir Fasta
alþjóðadómstólinn í Haag, þar
sem kröfur Noregs voru ógiltar,
kom aftur nýtt líf í málið á ís-
landi. Fyrrverandi forsætisráð-
herra Jón Þorláksson lagði fram
á Alþingi eftirfarandi tillögu til
þingsályktunar: “Alþingi álykt-
ar að skora á ríkisstjórnina að
gæta hagsmuna íslands út af
deilu þeirri, sem nú er risin milli
stjórna Noregs og Danmerku*-
um rétt til yfirráða á Grænlandi”
í greinargerð þeirri, er fylgdi til-
lögunni, var sagt, að ísland ætti
bæði réttar og hagsmuna að gæta
á Grænlandi, og að nauðsyn bæri
til, að þetta yrði ekki vanrækt.
Málinu var vísað til utanríkis-
málanefndar. Alþingi ályktaði
svo að skora á ríkisstjórnina að
gæta hagmuna íslands í Haag.
Er ekkert fréttist síðar af málinu
kom fram fyrirspurn í Alþingi
um hvað gert hefði verið. Þessari
fyrirspurn var ekki svarað.
íslenzku blöðunum hefir orðið
tíðrætt um Grænlandsmálið. í
síðastliðnum jánúermán. (1948)
flutti sjálfstæðismaðurinn Pétur
Ottensen Grænlandsmálið á Al-
þingi. í langri framsöguræðu
gerði hann grein fyrir rétti fs-
lands, og með miklum skarpleik
hélt hann því fram, að ísland
ætti að halda fram þessum rétti
sínum. Bjarni Benediktsson ut-
anríkismálaráðherra áleit þaö j
vafasamt, hvort fsland gæti gertj
nokkra kröfu til Grænlands, en'
áleit að gera ætti samkomulag
við Danmörku um nokkur rétt-
indi fyrir fslendinga á Græn-
landi m. a. fiskiréttindi. Málinu
var vísað til utanríkismálanefnd-
ar.
Frá mínu sjónarmiði horfir
málið þannig við: Það er öldung-
is efalaust að á miðöldunum var
Grænland hluti af íslandi og
kom sem íslenzkt land ( og eign)
ásamt móðurlandinu í konungs-
samband við Noreg og síðar við
Danmörku. Þetta gerðist með
sáttmálanum frá 1263 (Gamla
sáttmála). Það dró meira og
meira úr áhuganum fyrir Græn-
landi, Eskimóarnir gerðu sífelld-
ar árásir á norænu íbúana þar, og
í lok 15. aldar er trúlegt að Eski-
móarnir hafi afmáð hina hvítu
íbúa. Brátt tók áhuginn fyrir
Grænlandi aftur að aukast á
Norðurlöndum, og nú var farið
að líta á það og fara með það sem
danska eign. ísland mátti sér
ekki við koma, þar sem það átti
sjálft við ærið ramman reip að
draga í samböndum sínum við
Danmörku. Sem stendur er stjórn
allra grænlenzkra mála í hönd-
um Grænlandsstjórnar (Grön-
lands Styrelse) í Kaupmanna-
höfn. Eins og þegar hefir verið
sagt, hefir ísland, síðan Dan-
mörk viðurkendi fullveldi þess,
aftur sýnt áhuga fyrip Græn-
landi. Gamli sáttmáli vék 1918 til
hliðar fyrir nýjum sáttmála við
Danmörku 1918, og í honum var
ekkert tekið fram um víðáttu ís-
lenzka þjóðfélagsins. Réttur ís-
lands er því óskertur. Þjóðar-
réttarklausan “rebus sic stanti-
bus” (að óbreyttum ástæðum)
gildir ekki í þessu tilfelli. En
efni hennar er það, að þegar hin-
ar ytri kringumstæður, er voru
fyrir hendi, er þjóðarréttarlegt
samkomulag eða sáttmáli var
gerður breytast verulega, er ekki
lengur hægt að krefjast þess, að
sáttmálinn sé í gildi. í fram-
kvæmd hefir verið farið með
Grænland sem danska nýlendu,
en fsland hefir aldrei gefið upp
rétt sinn til Grænlands. Fyrst
yrði því að afmá hinn forna rétt
íslands til Grænlands, áður en
Danmörk geti unnið slíkan lög-
legan rétt. Það gagnar heldur
ekki að benda á það, að Gamli
sáttmáli sé kominn til ára sinna.
Þessum sáttmála frá því í foröld
var mjög mikið beitt í hinni ís-
lenzku frelsisbaráttu er lauk með
sigri íslands með dansk-íslenzka
sáttmálanum frá 1918.
Hvernig íslenzka utanríkis-
málanefndin muni líta á málið,
um það vita menn ekkert eins og
stendur. En sennilega verða tekn-
ír upp samningar milli Danmerk-
ur og íslands. Trúlegt væri, að
löndum þeim sem íslendingar
i^ámu og byggðu á Grænlandi fái
auk þess frjálsan og óbundinn
fiskirétt við strendur Grænlands.
Ef til vill yrði um condominium
(samveldi) að ræða, en slíkt
muni Danmörk eða ísland tæpast
gera sig ánægt með. Sameigin-
legur yfirráðaréttur yfir landi
leiðir oft til erfiðleika, sem con-
dominium Stóra-Bretlands og
Egiptalands ýfir Súdan ber nú
eitt rækilegt vitni um. Ef til vill
kemur einnig fram tillaga um að
skjóta Grænlandsmálinu fyrir
alþjóðadómstólinn í Haag. Hið
sennile.gasta er þó, að málið leys-
ist við samninga milli fslands og
Danmerkur á þann hátt sem báð-
ir aðilar geti vel við unað. Við
samningana 1918 gáfu Danmörk
og fsland allri víðri veröld fagurt
fordæmi um það, hvernig tvær
norrænar menningarþjóðir gátu
leyst lífsvarðandi mál á braut
réttar en ekki ofbeldis.
Á FRÍVAKTIXXI
Hér fara á eftir nokkrar
smellnar og vel kveðnar lausavís-
ur eftir Vestur-fslendinginn
Guttorm J. Guttormsson, teknar
úr hinu nýútkomna kvæðasafni
hans. Guttormur er manna fyndn-
astur, eins og fram kemur í eftir-
farandi vísum.
★
Úr heimi vísindanna
Frá skoðun, sem er rökstudd,
eg reyndar aldrei vík,
að ráða megi því, hverjum börn-
in verði lík:
Ef kona, sem er vanfær, mig vel
til fara sér,
þá verður hún svo hrifin, að
barnið líkist mér.
★
Bindindi
•
Þú leyndir þinni skoðun á lands-
málum og trú
og lézt ei getið sannfæringar
þinnar.
f bindindi var enginn eins þol-
gó§ur og þú
með þagnartappa í flösku hrein-
skilninnar.
*
Gáfnamerki ,
Gáfnamerki gott: að þegja,
glotta að því, sem aðrir segja,
hafa spekingssvip á sér,
aldrei viðtals virða neina,
virðast hugsa margt, en leyna
því, sem reyndar ekkert er
★
Hvítir Eskimóar
•Eins og mörgum er kunnugt,
ritaði Vilhjálmur Stefánsson
mikið um það, eftir dvöl sína hjá
Eskimóum, að hann hefði séð þar
fólk með hvítan hörundslit, e. t.
v. afkomendur hinna fornu ís-
lendinga. Guttormur kvað:
Eftir Vilhjálms utanför til Eski-
móa
hvítu fólki fór að snjóa.
★
Vandræði
Miklum vanda er eg í
— orðinn f jandi mæðinn —
get ei andað út af því
að í mér standa kvæðin.
★
Pegasus
Stundum bregður Guttormur
fyrir sig gamansemi í Heine-stíl,
til dæmis í þessum stökum:
Mér þótti eg heyra af hæðum
hinn hljóðlega vængjaþyt,
sem ómar af óortum kvæðum
við einyrkjans daglega strit.
Eg leit upp í loftbláinn víða,
sem ljómar í draumi bezt,
og sá on úr sólhvolfi líða
hinn söngglaða, vængjaða hest.
Það líktist ei dimmum draumi.
Nei, draumurinn sá var ljós,
að Pegasus tók eg í taumi
og teymdi hann — inn í f jós.
★
Eitt er nauðsynlegt
Að hafa vit, sem enginn getur
etið,
er ekki að furða þó sé lítils
metið,
því mest um vert er hitt á heims-
ins braut
að hafa burði til að vera naut.
■k
Úr afturhvarfsprédikun
Einn vantrúar þræll, fyrir þver-
úð sneyptist:
Af þilfari ofan um gat hann
steyptist
og nefndi þá fjandann á nafn
eins og gerist,
kom niður á ullarpoka og —
snerist.
Missmiði
Að reyndi guð að gera úr honum
mann,
það getur ekki dulizt þeim, sem
skoða’ hann.
Af leirnum hefur lagt til nóg
í hann
en líklega ekki gengið vel að
hnoða’ hann
★
Ástarvísa
Ort undir annars nafni, fyrir
borgun.
Til þín ennþá, elskan mín
augum renni eg glaður.
Upp eg brenn af ást til þín.
Eg er kvennamaður.
★
“Hvað ungur nemur sér gamall
temur”.
Það, sem ungum lærist, í elli
verður tamt,
orðshátt þann eg vel, því sannan
tel hann.
Þeir, sem voru á brjósti, að
hrundun hyllast jafnt.
Hinir, eru gefnir fyrir pelann.
★
Trú sigur hins góða
Komir þú í hús, þar sem kaffi er
ekki á borðum,
kunnirðu ekjki vel við að biðja um
það með orðum,
stattu þá hjá frúnni um stund án
þess að tala,
strjúktu á henni bakið, og þá fer
hún að mala.
★
Til ritdómara
Ef þú hyggst að hýða nóg,
hýddu þér til muna.
En þú hýðir aldrei þó
úr mér náttúruna.
★
Guttormur yrkir oft ágætar
vísur um veðurfarið og náttúr-
una. Einkum lætur honum vel að
lýsa hamförum náttúrunnar, öllu
því, sem hrikalegt er og stórt í
sníðum. Hér koma nokkrar stök-
ur af því tagi:*
★
Snjór
Við það morð, að fennt er fold
falla orð í skorður,
hulin storðin hvítri mold
heims að sporði norður.
★
Ofsaveður í aðsigi
Ofar skjóli skýjafar
skini sólar tálmar.
Rær á stóli þungbrýnn þar
þrumur Bólu-Hjálmar.
*
Rennidrif
er sem djöflum dilli þar
dans á sköflum sléttum.
★
Rosi
Hríðarvaldar hersterkir
himins tjalda strendur.
Vinda baldnir berserkir
bíta í skjaldarrendur.
★
Dagrenning
•
Himingjólu hærra knúð
heims úr sjóli lágu
klýfur sólarsigling prúð
sundin fjólubláu.
★
Og svo er bezt að hætta þessu
hnupli úr kvæðasafni Guttorms,
en birta þó að lokum síðustu vís-
una í bók hans. Það er:
Orðsending til íslands
Vinsemd þín, nú veit eg það
var mér bezta gjöfin.
•Framar skilur okkur að
ekkert nema gröfin.
—Úr gamandálki Sjómannablaðs-
ins Víkingur, er nefndur er
“Á frívaktinni”.
Hér er saga af því, þegar Muss-
olini kom til himna. Tekið var á
móti honum með mikilli viðhöfn.
Milljónir engla flögruðu í kring-
um hann og sungu honum lof-
gjörðir. Hann var krýndur kór-
ónu, sem var stærri en sú, er Guð
almáttugur bar. Jafnvel Mussol-
ini blöskraði þetta og skildi ekki
almennilega í því. Hann snéri
sér að Guði og spurði hann
hverju þetta sætti.
“Þú ert meiri en ég”, svaraði
guð með lotningu, “eg lét þjóð
þína fá einn dag til föstu á viku,
en þú hefur fengið henni sjö. Eg
gaf henni trú. Þú hefur tekið
hana frá henni. Þú hefur gert það
sem mér var ekki mögulegt”.
* * *
—Hvað sagði maðurinn þinn
þegar hann kom heim kl. 3 í nótt?
— Hik.
* * *
Nokkrir nýliðar í hernum voru
á æfingu.
“Nokkuð að” kallaði liðþjálf-
inn
“Já”, svaraði einn nýliðinn, á-
hyggjufullur á svip. “Buxurnar
mínar”.
“Nú, eg sé ekkert athugavert”,
anzaði liðþjálfinn.
“Það er ekki víst, að þér sjáið
það, en eg finn það nú samt”.
svaraði nýliðinn. “Þær nudda
mig svo rækalli mikið undir
höndunum”.
Snúningsöflum fanna far,
flutt í köflum þéttum,
ÍSLENDINGADAGURINN
/
í Seattle, Washington
verður haldinn að Silver Lake, 1. ágúst 1948
Byrjar stundvíslega kl. 2 :00 e.h. *
Star Spangled Banner
Ó, guð vors lands........Led by Tani Björnson
Ávarp forseta “Vestra”.......H.E. Magnússon
Einsöngur.....................Tani Björnson
Ræða á ensku, “Minni Ameríku”.. .Séra Harald S. Sigmar
Einsöngur...............Dr. Edward P. Pálmason
Ræða á íslenzku “Minni íslands”.Séra Rúunólfur
Marteinsson, D.D.
Fíólín solo..................Kristín Jónsson
Ávarp.........Kolbeinn S. Thordarson, ræðismaður
íslendinga í Washington-ríki
Eldgamla ísafold — America
íþróttir, 3:30—6 e. h. — Dans byrjar kl. 6:30 e.h.
Frítt kaffi allan daginn
NEFND — Jón Magnússon, Halldór Sigurðsson, Hermann
Thordarson, Skafti Johnson, J. J. Middal, Fred Fred-
erickson, S. B. Johnson, H. S. Sigmar