Heimskringla - 08.09.1948, Blaðsíða 2

2 SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. SEPT. 1948
Jósef Stalin
Eftir Luis Fischer
(Þýtt hefir E. S.)
F ramh.
Leon Trotsky kom heim frá
Bandaríkjunum nokkru seinna.
Þegar Lenin hóf undirbúning
nóvember byltingarinnar gerði
hann Trosky að nánasta sam-
verkamanni sínum. Stalin fékk |
þýðingarmikla stóðu, en ekki
trúnaðarstarf. Þetta fell honum
illa, þó hann hafi að líkindum
fundið til þess, hve afstaða hans
var erfið. Lenin var bráðgáfaður
hugsuður. Hans ráð mörkuðu
stefnuna í byltingunni. Trotsky
var afburða ræðumaður, eldheitur
flokksmaður og skipuleggjari.
Zinoviev, sem hafði verið stöð-
ugur förunautur Lenins á út-
legðarárum hans, og Leo Kam-
enev voru báðir mælskumenn og
rithöfundar. Stalin hefir hlotið
að finna til þess hversu smávax-
inn hann var, við hlið þessara
Bolsévisku risa, sem voru allir vel
mentaðir menn, heimsborgarar
og víðfrægir bæði heima fyrir og
erlendis. Hann hafði ekki skrifað
neinar bækur. Hann var enginn
mælskumaður; meir að segja,
hann talaði Rússnesku með mjög
áberandi Georgíu hljómblæ. En
eitt gat hann og gerði, hann vann
á við hveria tvo aðra, að því að
koma bylíingar áformunum í
framkvæmd.
Samkeppnin milli Stalin og
Trotsky byrjáði nálega strax eft-
ir aö ráðstjórnin komst á lagg-
irnar. Það varð hið stórkost’ag-
asta einvígi, sem háð hefir verið
á tuttugustu öldinni. Það sveigði
sögu Rússanna inn í nýjan far
veg, og hafði jafnvel áhrif á
heimsmálin. Þegar bíirdaginn
byrjaði stóð Stalin stórum ver
að vígi, en nann vann sigur.
Á fundi í Politburo var Trotsky
eitt sinn sæmdur heiðurs-merki
rauða fánans, fyrir það að honum
tókst að verja Petrograd, (St.
Peterburg) fyrir hvíta hersveit-
unum. Leo Kamenev, sem þá var
varaforsætis ráðherra stakk upp
á því að Stalin fengi samskonar
heiðursmerki.
Fyrir hvað? spyrði Nikhail
Kalinin sem seinna varð forseti
ráðstjórnarríkjanna.
Skilurðu það ekki? sagði Buk-
harin. Þetta er hugmynd Lenins.
Stalin þolir það alls ekki, að
nokkur fái virðingarmerki sem
hann hefur ekki fengið, og hann
fyrirgefur það ekki heldur.
Trotsky og Stalin áttu báðir
sæti í Politburo meðan Lenin
var forseti þess, og hann gat auð-
vitað ekki annað en tekið eftir
hinni vaxandi óvináttu þeirra á
milli. Á þeim árum var Trotsky
heffja rauða hersveitanna átrún-
aðargoð Sovét-æskunnar og upp-
áhald menntamannanna, en Stal
in var bara aðalritari kommúnista
flokksins. Þegar Trotsky hreyf
fullt hús áheyrenda, svo hann
in við skrifborð sitt, og sendi
fyrskipanir til þúsunda af undir-
foringjum flokksins víðsvegar
út um borgir og sveitir landsins,
og vék mönnum úr embættum
og skipaði aðra í staðinn eftir
því sem honum bauð við að horfa.
Með öðrum orðum, hann var að
byggja þá mögnuðustu pólitísku
vél sem nokkru sinni hefir
þekkst í heiminum.
Þegar Lenin dó í jan. 1924, varð
Stalin eftirmaður hans, þvert á
móti óskum og vilja Lenin sjálfs
Eins snemma og í desember 1922
þegar Lenin var að ná sér eftir
fyrsta slagið sem hann fekk
skrifaði hann erfðaskrá sína og
varaði þar við Stalin. “Félagi
Stalin, aðalritari flokksins hef
ur náð afarmiklum völdum í sín-
ar hendur” skrifar/Lenin, “en eg
er ekki viss um að hann kunni að
nota þau með nægilegri gætni
og varúð
Nokkrum dögum seinna skrif-
ar hann viðauka svohljóðandi:
Stalin er alt of óheflaður. Eg
legg því til að félagarnir finni
einhverja leið til að víkja hon-
um frá völdum, og skipa í hans
stað einhvern annan sem er kurt-
eisari, lempnari, sem hefur meira
samneyti við félagana, og sem
er ekki eins undirförull.
Til þess að verða einræðis-
herra Rússlands varð Stalin að
yfirstíga þann ógulega þránd í
götu, sem þessi fordómur Lenins
gegn honum, hlaut að verða
Hann varð ennfremur að ryðja
Trotsky úr vegi, og það sem
meira var, hann varð að móta alt
Rússaveldi í sinni mynd. Að
honum tókst alt þetta.sýnir járn-
vila mannsins, valdafíkn hans
og ráðríki, undirferli og yfir-
drepsskap. í stuttu máli, sýnir
að hann hafði alla þá eiginleg-
leika, sem einum einræðisherra
eru nauðsýnlegir.
Ein aðalástæðan fyrir hinum
mörgu sigrum Stalins bæði
heima og erlendis, er það hversu
flótur hann er að fórna mönnum
málum og sannleikanum sjálfum
ef hann þykist sjá sérleik á borði.
Samningar eru gerðir, ekki nauð-
sýnlega til að halda þá; vinátta
hans er einskis virði; vinirnir eru
sendir á höggstokkinn þegar þeir
eru ekki lengur nothæfir. Tak-
markið er alt, meðulin skifta
engu máli.
Stalin hóf baráttuna um valda
stól Lenins löngu áður en Lenin
dó. Hann gerði samning við þá
Zinoviev og Kamenev um að bola
Trotsky frá völdum; þessi þrenn
ing vann svo kænlega bak við
tjöldin, að þegar flokksþing
kommúnista var háð fimm mán-
uðum eftir dauða Lenins, atti
Trotsky ekki einn einasta fylgis-
mann þar, hann var jafnvel ekki
fulltrúi sjálfur.
En út um landið var Trotsky
enn mikils metinn og vinsæil.
Stalin taldi því óráðlegt að koma
honum fyrir kattarnef í einu
skrefi. Það varð að eyðileggja
hann smátt og smátt. Þann sorg-
arleik þekkja allir, hann byrjaði
gat látið þá hlæja með sér, eða
gráta með sér eftir vild, sat Stal- í Moskva 1923 en endaði í Mex^
COUNTER SALESBOOKS
Kaupmenn og aðrir sem
þannig lagaðar bækur
nota, geta fengið þær með
því að snúa sér til vor.
Allur frágangur á þessum
bókum er hinn vandað-
asti. Spyrjist fyrir um
verð, og á sama tíma takið
fram tegund og fjölda
bókanna sem þér þarfnist.
1
I
I S
The Viking Press Limited
j
í
853 Sargent Ave.
Winnpieg, Man.
ikó 1940. Eftir langann undir-
búning lét Stalin handtaka
Trotsky 1929, og jafnvel þá varð
hegningin ekki meiri en það, að
hann var sendur í útlegð til
Turkestan. Þaðan slapp hann þó
vonbráður til Tyrklands. Éftir
það . voru flugumenn Stalins á
hælum honum land úr landi, alla
leið til Mexikó þar sem hann var
myrtur.
Eins og áður er sagt, gerði
Stalin samninga við Zinoiev og
Kamenev gegn Trotsky. Ekki
löngu síðar gerði hann svo samn-
ing við Bukharin, Rykov og
Tomsky til að ryðja fyrri félög-
um sínum úr vegi. Seinna lét
Stalin lífláta þá Bukharin og
Rykov — Tomsky framdi sjálfs-
morð áður en hann var handtek-
inn.
Stalin fylgir ætíð þessari reglu
Eftir að hann gerði samninginn
fræga við Nazista í ágúst 1939,
kom bæði hann og öll áróðursvél-
in í Moskva með háværar ásak-
anir á hendur imperialistum og
kapitalistum vesturveldanna. —
Töldu þá hafa neytt Þýzkaland í
stríð. Þessu hafði hann gleymt
1. maí 1945 því þá komst hann
svo að orði í ræðu “Imperialist-
arnir þýzku hófu heimsstríðið
síðara” Stalin heldur ekki tryggð
við sínar eigin staðhæfingar,
fremur en samverkamenn sína. i
Að hreinsa til í flokknum við
og við er orðin föst venja í Rúss-
landi Stalins. í meira en tíu ár,
var Heinrich Yagoda yfirmaður
leynilögreglunnar G. P. U. einn
af nánustu trúnaðar og sam-
verkamönnum Stalins. En í
Moskva málaferlunum frægu í
marz 1938 er Yagoda sjálfur
handtekinn, sakaður um að hafa
verið spæjari fyrir erlent ríki,
meðan hann var yfirmaður lög-
reglunnar. Sakargiftirnar á
Yagoda voru bornarð fram af
eftirmanni hans Yezhov. Hann
varð þó aldrei fastur í þessu því
skömmu síðar lá leið hans til
aftökustaðarins, eins og Yagoda
á undan honum. Hann hafði ver-
ið notaður til að ryðja Yagoda úr
vegi, alveg eins og Yagoda var
notaður sem verkfæri gegn Zin
oviev, Kamenev, Trotsky og fl.
Hjá Stalin koma hreinsanirnar
í stað almennra kosninga. Frjáls-
ar kosningar minna valdhafana á
það, að völd þeirra eru komin
frá fólkinu, kjósendum. Hreins-
unin minnir þá, sem eftir lifa á
það að þeirra völd eru frá ein-
ræðisherranum.
Hreinsunin er ennfremur ör-
ugg vörn fyrir Stalin. Hvenær
sem eitthvað fer aflaga í ríkis-
rekstrinum, eru einhverjir und-
irmenn hans teknir fastir. Þeir
eru sökudólgarnir, en ekki hann.
Ein ástæðan fyrir Moskva mál-
unum 1938 var eflaust að sann-
færa alþýðuna um það að það
oru hinir ákærðu, sem ættu sök
á skortinum, á neyzluvörum, —
járnbrautarslysunum, hrossafár-
inu og kúapestinni o. fl., sem
alt voru afleiðingar stjórnar-
stefnunnar frá Moskva.
Stalin hefur ekki einungis
svift einstaklinga frelsi, hann
hefir einnig gert stjórnmála-
flokka og stjórnardeildir áhrifa
og valdalausar. Kommúnista-
flokkurinn var um eitt skeið vold-
ugur og áhrifamikill í Russlandi.
Frá 1917 —1925, þrátt fyrir borg-
arstríðshallæri og aðrar hörmung
ar sem yfir dundu, hélt flokkur-
inn þíng einu sinni á ári. En þá
kemst Stalin til valda og þá
skjftir um. Fimtánda ársþingið
er haldið 1927. Það sextánda 1930
og seytjánda 1934 og átjánda ’39.
Síðan hefur ekkert flokksþing
verið haldið. Völd flokksins eru
öll í höndum Stalins.
Sama er að segja um verka-
mannafélögin. Framan af árum
héldu þau þing eða ráðstefnu á
hverju ári, en síðan 1932 hefur
engin ráðstefna verið haldin. Þau
eru ekki lengur til, nema á papp-
írnum, og eru bara bergmál af
hinum mikla rauða föður.
Fram á allra síðustu tíma hef-
ur Stalin einn markað stefnuna í
utanríkis- og innanlandsmálum
ráðstjórnarríkjanna. Og auk þess
gefið sér tíma til að ritdæma
skáldsögur og leikrit, og jafnvel
hætt sér inn á svið sönglisltar-
innar, þar sem hann er þó ólærð-
ur “amateur”. Þegar Stalin fór
að sjá söngleikinn “Lady Mac-
beth of Utsendsk” eftir Shosta-
kovich, fékk hann strax hina
mestu óbeit á honum. Leikurinn
hafði þá gengið full tvö ár, í öll-
um helstu borgum Rússlands og
jafnvel verið leikinn fyrir fullu
húsi. Og blöðin verið einróma
um að hæla honum. En hann átti
ekki við smekk Stalins. Honum
geðjast best létt lög, og þjóðvís-
ur, en hér var meiriháttar tón-
verk, samið af sérfræðing. Hann
kallaði því David Zaslavsky á
sinn fund, og nokkrum dögum
seinna birti Zalavsky grein í
Pravda, þar sem hann réðist hast-
arlega á söngleikinn og höfund
hans, og nálega samstundis var
bannað að sýna “Lady Macbeth”,
og blöðin, sem áður höfðu hælt
honum á hvert reypi, fundu hon-
um nú allt til fóráttu.
Með takmarkalaust vald yfir
lífi — og dauða — heillar þjóð-
ar, hvað gæti hann girnst frek-
ar? Lof!
f raun og veru, á hann mjög
mikið lof skilið, því undir hand-
leiðslu hans, svipuhöggum og
sverðstungum, hafa Rússar tekið
rísaskref í framfara áttina. Verk
smiðju-iðnaður hefur margfald-
ast. Hann kom á samvinnu og
vélabúskapnum, sem að vísu
gerðu bændur að vinnumönnum
ríkisins, en hefur hinsvegar stói-
um aukið framleiðslu landbún-
aðarins. Hann hefir látið byggja
nýjar borgir, nýja háskóla, lækna-
skóla, heilsuhæli, hermannaskóla
alþýðuskóla og barnaskóla. Og
síðast en ekki síst, hann leiddi
Rússa til sigurs gegn Þjóðverj-
um.
Fyrir alt þetta á hann hrós
skilið, og hefur líka fengið það í
fullum mæli. En honum dugð
það ekki. Hann vildi dýrkun. —
Enda hefur hann í nálega 20 ár
verið hlaðinn lofi, smjaðri og
fagurgala af svo væminni tegund
að flesta venjulega menn mundi
hafa velgt við slíku. “Vor elskaði
faðir, vinur vor og kennari, sómi
vor og skjöldur, hinn mikli Stal-
in”, þannig komst dagblaðið
“Truth” að roði um hann 26. jan.
1939, og á svipaðann hátt er hann
ávarpaður í hverju einasta blaði
og tímariti sem út kemur í ráð-
stjórnarríkjunum. “Mesti vísinda
maður aldarinnar” segir mánað-
arritið “Bolshevik” í júly 1945.
“Kenningar Aristotles hafa
aldrei verið skýrðar fyllilega fyr
en Stalin gerði það”, fullyrðir
“Kultural Front”. Ef eg væri
spurður” skrifar Kalinin fyrrum
forseti, “hver skilur rússneska
tungu manna best, svaraði eg hik-
laust “Stalin”.
Á dögum Lenins, voru það ó-
skrifuð lög í Bolshevíka flokkn-
um að manndýrkun skyldi ekki
eiga sér stað þar. Stalin hefur
snúið þessu alveg við. Ekki færri
en ellefu borgir og bæjir í Rúss-
landi eru nefndir eftir honum.
Stjórnarskipunarlögin eru köll-
uð “stjórnarskrá Stalins”. Fimm
ára áætlunin er “Stalin áætlunin”
Nútíminn er “Stalin tíminn”
Fyrsta bæn, sem börnum ráð-
stjórnarríkjanna er kend, er
þakkargjörð til Stalins fyrir
frjálsa og hamingjuríka æsku.
Stalin er þakkað allt sem heppn-
ast vel meðal Rússanna.
Fjöldi af standmyndum, brjóst
myndum og smærri líkneskjum
af Stalin hafa verið gerðar þeg-
ar annars var tilfinnanlegur
skortur á hráefnum. Þúsundum
mynda, sem eru einsháar og með-
alhús og miljónum smærí'i mynda
er dreift út um landið, og nú
upp á síðkastið til leppríkjanna
líka.
ív skólum, skrifstofum og
verksmiðjum í Czechoslovakíu,
hanga nú myndir af Stalin á á-
berandi stað. Ungverjaland hef-j
ur gefið út frímerki með mynd
Stalins, og allir litlu einræðis-
herrarnir í Austur-Evrópu eru
umkringdir myndum af Stjlin,
bæði á skrifstofum sínum og í
heimahúsum. Fyrsta, og ef til vill
eina gjöfin til Pólsku þjóðarinn-
ar frá rauðahernum voru nokkur
vagnhlöss með myndum af Stal-
in.
Þakkar og lofgjörðar ávarp til
Stalins, var undirritað af tveimur
og hálfri miljófl íbúa Kazak lýð-
veldisins. Þetta Asíuríki telur
sex íbúa á hverja fermílu, svo það
hefir hlotið að kosta óhemju
vinnu og fyrirhöfn að safna öll-
um þessum undirskriftum. Þess-
konar ávarp sýnist Stalin meta
meira en flest annað, ef svo væri
ekki mundi hann hafa stöðvað
þetta tilbeiðsluflóð fyrir löngu.
Það gefur góða hugmynd um
fcreytinguna í þessum efnum, að
bera saman stjórnarblaðið
“Pravda” frá dögum Lenins og
nú. í afmælisblaðinu frá 7. nóv..
1922 þegar Lenin var enn við
völd, er Lenin nefndur 10 sinn-
um, Trotsky 4 sinnum og Stalin
aldrei. En í afmælisblaðinu 7.
nóvember 1947 er Stalin nefndur
66 sinnum.
En það sem gengur eins og
rauður þráður í gegnum allan
þennan opinbera fagurgala, er þó
tilraunin til að skipa Stalin sæti
við hlið Lenins. Kommúnista-
flokkurinn er ætíð flokkur
‘Lenin og Stalin’. Stalin er ‘besti
lærisveinn Lenins’. Bækur hafa
verið gefnar út um valdatöku
Bolsévika og rauða herinn þar
sem Trotsky er ekki nefndur á
nafn. Stalin er ákaflega umhug-
að, að þurka út orðtakið “Lenin
og Trotsky” og setja í þess stað:
“Lenin og Stalin”.
En það einkennilegasta er þó,
að því nær Lenin sem félagar
hans hossa honum, því meir fjar-
lægist hann stefnu Lenins. Lenin
krafðist þess að fyrra stríðið
endaði án landvinninga eða skaða
bóta. Stalin krafðist hvortveggja
eftir það síðara. Lenin fordæmdi
Keisarastjórnina fyrir að skipta
upp Póllandi. Stalin gekk í félag
með Hitler að skipta því aftur.
Lenin vildi að alþýðan gerði upp-
reisn gegn yfirstéttunum en Stal-
in styður velvopnaða og vel
skipulagða smáflokka til að
hrifsa völdin af alþýðunni —
sjá Czechoslovakíu.
Lenin þurfti aldrei að hreinsa
til í flokknum; og jafnvel á erf-
iðustu byltingar árunum leyfði
hann útgáfu eins andstæðinga
blaðs í Moskva, og innan komm-
unista-flokksins voru frjálsar
umræður sjálfsagðar. Stalin
bannaði frjálsar umræður með
öllu, jafnvel meðal kommunista.
Skammbyssa leynilögreglumanns
ins varð aðal röksemdin.
Lenin vildi stofnsetja stétta-
laust þjóðfélag, en Stalin hefur
myndað yfirstétt, sem lifir í vel-
lystingum praktuglega, en erj
valdalaus með öllum enn sem
komið er. Lenin fyrirleit keisar-
ana og þeirra stjórnarfar. En
Stalin hefur gert bæði Pétur
mikla og Katrínu drottningu að
nokkurskonar dýrðlingum.
Lenin umgekst alþýðu manna,
og varð ástsæll af flestum sem
kynntust honum. En þrátt fyrir
allt orðaflóðið sem ritað hefur
verið um Stalin, er hann enn
sami stálmaðuiinn og í fyrstu —
kaldur, harður og fráhrindandi.
Alþýðan í Moskva veit ekki hvar
húsið hans er, og þegar hann
ferðast, fer hann og kemur með
hinni mestu leynd.
Hitt vita menn, að hann er tví-
giftur. Jakob, sonur hans er eftir
fyrri konu hans. Síðari kona hans
hét Madejdu Allilieva, með
henni átti hann son Vassil að
nafni. sem var foringi í Rússn-
eska flugliðinu á stríðs-árunum.
og dóttur Svetlana sem nú er
rúmlega tvítug. Nadejda dó árið
1932. Orðasveimur var um það í|
Moskva, að hún hefðt fyrirfarið
ANDLÁTSFREGN
Páll Friðrik Magnússon, vist-
maður á Betel, andaðist þar 2.
dag september mánaðar, eftir all-
miklar þjáningar. Hann var
fæddur 21. des. 1864, að Siglu-
nesi í Eyjafjarðarsýslu, sonur
Magnúsar Jónssonar og Guðríð-
ar Jónsdóttir. Hann mun hafa
dvalið á Akureyri á ungþroska
og fullorðins árum sínum. Hann
kvæntist Guðnýju Friðbjarnar-
dóttir og fluttu þau vestur um
haf 1901. Um langa hríð átti hann
heima við Leslie, Sask, og stund-
aði búskap, en einnig smíðar
jöfnum höndum. Konu sína misti
hann fyrir 17. árum síðan.
Þrjú börn þeirra eru á lífi: —
Magnús, við Leslie, Sask.; Adam
í Regina, Sask.; og Mrs. G. M.
Lee, Minneapolis, Minn. Páll og
kona hans mistu þrjá sonu.
Páll var maður lífsglaður og
fjörugur, söng vel og tók oft þátt
í sjónleikum heima á Akureyri,
og sennilega einnig hér vestra.
Glaðsinni hans og fjör entist
honum til hinztu stundar.
Hann var vistmaður á Betel
rúm tvö ár; einnig þar hafði hann
lag á því að gera mörgum glatt í
sinni.
Kveðjuathöfn var haldin á
heimilinu að kvöldi dánardægurs
hans, en líkið var sent til Leslie
til greftrunar. Börn hins látna
heimsóttu föður sinn deyjandi,
og tvö þeirra voru viðstödd
kveðjuathöfnina.
Vertu sæll, félagslyndi og
glaðsinna íslendingur.
S. Ólafsson
sér. Stalin fylgdi líki hennar fót-
gangandi eftir götun/’m í Moskva
En leyni lögreglan Lannað' alla
umferð á þeim strætnm á meðan.
Og þiin» hegning lá við því, að
láta sjá sig við gluggana sem út
að þeim vísuðu. Nú er því hvísl-
að í Moskva að hann sé giftur í
þriðja sinn.
Mestann hluta æfinnar, hefur
Stalin verið starfsmaður hinn
mesti, og mikil ábyrgð og á-
hyggjur hafa hvílt á herðum hans
en nú er hanrt farinn að hægja á
sér. Hann er orðinn nokkurskon-
ar yfirumsjónarm. stjórnarstefn-
unnar, en lætur undirmenn sína
sjá um nin daglegu :törf. Aðeins
þegar honum virðist stefnt í
ranga átt, tekur hann í taumana.
Nicholas Bulganin, borgari stýr-
ir hernum. Laventi Bería, sem
er frá Georgíu eins og Stalin, er
yfirmaður lögreglunnar, og nán-
asti samverkainaður hans Andrei
Zhadanov er foringi kommúnista
flokksins og Molotov sem um-
heimurinn þekkir best undir nafn
inu “röddin frá Moskva” talar
enn fyrir munn Stalins út á við.
Þessir fjórmenningar skifta
eflaust með sér völdum Stalins
þegar hann fellur frá, og er Mol-
otov líklegastur að taka við stöðu
hans sem forsætisráðherra. Bería
er þeirra valdamestur, að því
leyti að hann hefir leynilög-
regluna bak við sig, en þar sem
Georgíu maður hefir nú stjórn-
að Rússum í meir en 20 ár gæti
svo farið að þeir létu sér fátt um
finnast ef annar Georgíu maður
yrði eftirmaður hans.
Beria er því líklegur til að
taka sér stöðu bak við hásætið,
sem Molotov situr í, og sem hinir
áðurnefndu foringjar styðja
einnig. Ef valdadeilur skyldu
rísa upp meðal þeirra, reyna þeir
eflaust að. halda þeim innan —■
hallarinnar — í sínum eigin hóp.
Ef til viii eru sumir þeirra við-
búnir dauða Stalins, ekki síður
cn hann var dauða Lenins.
Margir munu líta svo á að æíi
Stalins hafi verið ein óslitin sig-
urför. Og eflaust fær hann við-
hafnarmikla opinbera útför. Er
hvað margir munu syrgja hanfl,
það er eftir að vita.
KaiiDÍð HeimskrinRrlu
Lesið Heimskrinffln
Borg'ið Heimskringln