Heimskringla - 08.09.1948, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 8. SEPT. 1948
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
ekki gott að vita, — en svo mikið gegn erlendu valdi á umliðnum
er víst að ísland á nóg rafurmagn öldum. Valdi sem reyndi með
í fossunum til að knýja áfram öllum mætti að féfletta og blóð-
járnbraut sem lægi um landið sjúga þjóð vora, með einokunar-
þvert og endilangt. j verzlun, en drepa frelsi vort með
Framfarir síðari ára hafa verið kúgun. Gegn hvortveggja þessu
svo miklar að furðu gegnir. Það barðist íslenzka þjóðin látlaust
er því alls ekki ósennilegt að ís- og af fremsta megna. Þetta var
lendingum takist að klæða landið í sannleika sagt ægileg barátta,
skógi — alt frá instu dölum til| og þessari baráttu íslenzku þjóð-
yztu annesja — og að takast megi arinnar fyr á öldum er mikils tilj
líka að búa til ný afbrigði ávaxta-, of litið a lofti haldið, því að án
trjáa og krontegunda er hæfa þessarar þrotlausu baráttu mundi
fyrir loftslag lands vors og þau íslenzka þjóðin ekki hafa verið
gróðurskilýrði sem þar eru. til er 19. öldin rann upp. Öldin
Það er líka mjög líklegt að í sem ásamt fyrstu tugum 20. ald-
framtíð rísi upp stórborgir þar( arinoar færði þjóð vorri aftur
sem nú eru smá þorp — eða enn frelsið og réttinn sem baráttu-
engin þorp. Það er heldur ekki menn fyrri aida höfðu aldrei gef-
úr von að fiskifloti landsins. UPP> réttinn sem hið frjálsa
verði margfaldaður og muni' óháða ísland heldur nu> En þótt
sækja afla á mörg fiskimið við ísland se frJálst land °g óháð,
norðanvert Atlantshaf, bæði að^ Þótt Það hafi hrnndið af sér fjötr-
austan og vestan. j um einokunar og kúgunar, hefir
^ , , ........ ! það alt af átt og mun eiga tvo
Þa mun og kaupskipaflotinn og
Saga talar
flugvélaflotinn taka stór skref
fram á við og sýna fána íslands á
öllum höfnum og á öllum helztu
flugvöllum hins austræna og
vestræna meginlands. Landið er
verið að rækta og sumir sveita-
bæirnir eru raflýstir. En hug-
myndin er að raflýsa hvern
sveitabæ á landinu og er það mál
þegar komið á dagskrá. Nái það
fram að ganga verður það mikið
framfaramál. Það mun skapa
hlýju í híbýli manna, skapa betra
og heilbrigðara líf fyrir alla þá
sem lifa í sveitum á íslandi.
íslendingar nútímans eru að
vísu skáld og listamenn, vísinda-
menn og andans menn. — Þetta
eru þeir fyrst og fremst og það
hafa íslendingar ætíð verið og
verða vonandi alla tíma. Og á
þessum sviðum hefir íslenzka
þjóðin náð lengst á liðnum tím-
um. í þrengingum höfum við átt
vitra menn og stjórnsama. Vér
höfum átt skáld og eigum enn
skáld og listamenn — svo sem
fræga myndhöggvara, fræga mál-
ara, fræga tónlistamenn og óperu
söngvara sem getið hafa sér
frægð víða um heim.
En þótt íslendingar séu í eðli
sínu listamenn ætti sú stað-
reynd ekki að blinda augu vor
fyrir því að íslendingar nútímans
eru líka harðir og atorkumiklir
framkvæmdarmenn, sem ekki
láta sér alt fyrir brjósti brenna,
heldur hrinda hugsjónum sínum í
framkvæmd eins og til dæmis þið
hafið gert hér vestra, ykkur og
allri íslenzku þjóðinni til hins
mesta sóma.
ísland hefir stundum verið
nefnt sögueyjan. Það nafn er
vel til fundið. ísland á merki-
jega sögu að baki sér og merki-
legar bókmentir. Fornbókmentir
íslendinga þola prýðilegan sam-
anburð við forn bókmentir
Grikkja eða Rómverja. — Þær
eru glæsilegar á heimsmæli-
kvarða og glæsileg arfleifð ís-
lenzkum kynslóðum. En íslend-
ingar hafa aldrei lagt niður að
rita og yrkja og afrita á óbjagaðri
tungu feðra sinna. Það er hvergi
slitinn þráður í þróunarkeðju ís-
lenzkrar tungu eða íslenzkra
bókmenta. Bókmentir 16., 17. og
18. aldar hafa ekki á sér glæsiblæ
fornritanna — og þó hafa sum nt
þess tíma það. Umheimurinn hef-
ir enn ekki komið auga á þessar
bókmentir. En vér íslendingar
höfum komið auga og mati á þær:
Vér metum þessar bókmentir
ekki einvörðungu eftir fróðleiks
og listagildi þeirra, heldur með
skyldugu þakklæti og aðdáun á
þeim, sem héldu uppi merkinu
hættulega vágesti yfir höfði sér,
sem engum mannlegum öflum
tjáir að tefla við — eldgos og
hafís.
Því miður hafa þessir vágestir
gist land vort oft og mörgum
sinnum. Og valdið miklu tjóni.
Árið 1881—1882 var svo mikið ísa
ár og klaki þiðnaði aldrei úr
jörðu alt sumarið. Sama ár geys-
uðu mislingarnir — og barna-
veikin. Árið eftir, 1883, fóru
margir fslendinga til Ameríku.
f fyrra byrjaði Hekla að gjósa.
Vér íslendingar vitum vel hvað
það þýðir þegar eldfjöllin okkar
láta til sín heyra. Það þýðir tjón
fyrir menn og skepnur, eyðilegg-
ing á landi og fénaði — ef til vill
í fleiri héruðum — niðurskurð á
fé af því að jörðin liggur undir
öskufalli. Og þannig er því líka
varið nú — fjöldi jarða í Fljóts-
hlíð og á Rangárvöllum hafa beð-
ið stórtjón af völdum eldgossins.
Tjónið er því tilfinnanlegra af
því þetta eru blómlegar sveitir
og búsældarlegar.
Tungu sína tóku íslendingar í
arf frá forfeðrunum. En þeir
hafa varðveitt hana, fullkomnað
hana og gert hana að ritmáli si-
gildra bókmenta. Og það á þeim
tíma er allur hinn siðaði heimur
lá marflatur undir oki latínu,
ekki síður en aðrir, en þeir fundu
hver tungan var æðri og fundu
á hvorri þeirra þeim sæmdi bet-
ur að setja fram hugsanir sínar,
þeir:
“Gleymdu ekki þeirri
sem goðborin er.”
fslenzkan er eina klassiska
málið sem til er. Hún er dýrmæt-
ur arfur frá kynslóð til kynslóða
og hún má ekki glatast hvorki
vestan hafs né austan. Hún er:
Ástkæra ylhíra málið
allri rödd fegri.
Þriðjungur íslenzku þjóðar-
arinnar býr hér fyrir vestan haf.
Hver verða örlög þessa sona og
dætra íslands. Verða þau hin
sömu og tíu ætta Israels, að
hverfa úr sögunni, deyja sögu-
legum dauða — eða týna sjálfum
sér eins og dr. Rögnvaldur orðaði
það.
Vér vonum að svo verði ekki.
Hinar greiðu samgöngur ættu að
Minni karlmanna, á þjóöhátíð Vestur-íslendinga að Hnausum,
2. ágúst 1897
“Svinn, frá sökkva-bekki
Svífur dís at Hnausa,
Saga, urðar-orði.
Innir karla minni.”
S.B.B.
Heyri mig lýður um heimsbyggð alla!
Heyrið! í dag eg til yðar kalla.
Heyrið mig íslenzku óskabörn,
Sem eruð svo námfús og menntagjörn.
Eg fæddist um öndverða alheimsdaga;
Er orðin gömul, og heiti Saga.
Er upprann hin fyrsta árdags-sól,
Eg átti mér þenna sögustól;
Og þar hef eg skrifað og þaðan alt séð
Um þúsund aldir, sem hefir skeð:
Skaparans dýrðlegu sköpunarverkin—
Skaparans hvervetna sjáið þér merkin!
Yfir hafinu reis mitt hásæti þá,
Því hvergi var blett af jörðunni að sjá.
En víst var það líka svipur hjá sjón,
Er sveif upp úr hafinu ið nýborna frón:
Með fossum og dölum og f jöllum og tindum,
í fjölbreyttum litum, og undra myndum,
Með elfur og læki og viðina væna,
Og vellina slétta og iðjagræna.
Léku þá hvervetna um hagana hjarðir,
Og hömuðust viltar um allar jarðir.
í vötnunum fiskar og selir synda,
Og svakaleg ógrynni vatnakinda.
En fuglarnir sungu sólarljóð;
f sannleika var þá náttúran góð.
En fegurst af öllu, sem fann eg þar,
—Já, fegurst af öllu, sem skapað var—
Var maðurinn ungi, sení alfaðir skapti,
Alföður líkur að vizku og krapti.
Roði þá leið mér um ljósa kinn,
Er leit eg þig maður í fyrsta sinn.
Sögu þótt hefði’ eg að segja áður,
Sögunnar breyttist nú aðal-þráður.
Um þúsundir aldanna—þúsundir daga—
Þú varst mitt afbragð—mín uppáhalds-saga.
En svo fór að allt annað síðan mér hvarf
* Er sá eg þig byrja hið mikla starf:
- Þú bjóst þér til föt, og byggðir þér hús,
Því bráðgjör var sál þín og höndin fús
Til starfa: að uppgötva, breyta og bæta
Úr því böli og stríði er hlaustu að mæta,
Og sigra’ hina glepsandi, viltu varga,
Ér vildu þér jafnan með ofríki farga;
En vernda þá gæfu frá kúgun og kvíða,
Og kenna þeim, þínum lögum að hlýða;
Og breyta því ýmsu, sem áður var skapað.
En engu sá eg það hefði tapað.
Þú grófst úr jörðunni gull og auð,
Þú grefur úr jörðunni daglegt brauð;
Þú siglir um höfin, sem fuglinn fríður
Á fránum vængjum um geiminn líður,
Og kvíðir ei brimgangsins kynja-sköflum,
En knýrð skipin áfram með heljar-öflum,
Sem járnsteypta sjálfur þú færðir í fjötra —
Við fangbrögð þau viðirnir braka og gnötra.
Á eimknúðum hraðlestum brunar þú bæði
Og brúar höfin með rafsegul-þræði.
Þú vinnur með heimsins undra-öflum,
Svo ofdirfsku þína eg skelfist með köflum.
Og þrumur og eldingar almætti næstar—
í afkima hefur þú fjötrað og læstar.
Þér ormarnir silki á verkstæðum vefa,
Og vötnin þér ljós fyrir bæina gefa.
Þú veizt um hnattanna voða-ferð;
•Þú veizt að hver stjarna er svona gerð.
Þú mælir ljósið, þú mælir húmið;
Þú mælir að lokum alheims-rúmið.
En sumar þú áttir og einnig vetur,
Sem eg hefi numið og fært í letur.
En um þetta fáorð vil eg vera,
Eg vil ekki láta’ á því mikið bera,
Hve þú hefur ofsótt, elskað og hatað,
f ógæfu marga og þrautir ratað,
Og hafið og unnið mörg heimsku-pör;
Og heldur var svakaleg mörg þín för.
En söm var ávalt þín sigrandi kenning:
í sannleiksáttina’, að frelsi og menning.
Og hversu sem öfugt þú að því vannst,
f áttina samt þér miða fannst.
Og heldur var löngum hrjóstug leiðin,
Og himinhrópandi skelfingar-neyðin,
Er enginn var óhultur um sitt líf,
En alt eins og daglegt brauð sverðakíf,
Og vinirnir sviku vinina í tryggðum.
Hve voðalegt þá var í yðar byggðum!
En drengskap þú áttir og dirfsku líka,
Og dugandi hjartað kærleiks-ríka,
Og þolgæði, er sigraði sorgir og dauða—
Já, sigraði tilveru gæfusnauða.
Þitt líf var að sigra, að sigrast að deyja;
Þitt sjálfstæði kunnir þú aldrei að beygja.
Og svo hefur barist og sigrað þú,
Að sæmd þín var aldrei stærri en nú,
Er knýtir þú fastara bróður-böndin—
Og bróðurleg systrunum réttist höndin;
Þú treystir þær veikari og tekur þér með,
Og táplítið vekur og örvar geð.
Og senn verður gleymt fornum svikum og
lygðum,
Og senn verður jafnrétti’ í yðar byggðum,
Er sveiga þér leggið á sorganna leiði,
Og sólin með frelsinu ljómar í heiði.
Né réttum hallað meira skal málum,
En metin á sannleikans vogarskálum;
Og svo hverfur heimskan með svikum og villu,
Er setur þú hvern einn á rétta hillu;
Og hamast ei lengur á hauglögðum draugum,
En hjátrúin hverfur með glóðaraugum.
Svo hafðu nú þökk fyrir heitt og kalt,
Því hvað sem er uitnið, þú starfaðir alt;
Sem þoldir ei okið með eilífu næði,
En orkaðir sjálfur og vogaðir bæði
Að rannsaka og kanna allt heims um hring,
En hræðast ei náttúruöflin sling,
Og aldrei víkja frá áformum merkum,
En ábyrgð standa af sjálfs þín verkum.
Þú guðanna líki að göfgi og hreysti,
Sem gæfunni og sjálfum þér jafnan treysti,
Um þúsundir aldanna—þúsundir daga—
Þú skalt mitt afbragð—mín uppáhalds-saga!
Mrs. M. J. Benedictson
ATH.—Kvæði þetta hefir aldrei verið prentað fyr. Er það ofgott til að vera lagt í glatkistu
og langt fram yfir það. Það mun hafa verið flutt á þriðja íslendingadeginum á Hnausum
(1897). Það er kallað Minni karlmanna í handritinu, en hér hefir smá fyrirsögn: “Saga talar”
verið sett sem nafn kvæðisins og fyrirgefst það vonandi. Mr. H. F. Danielson komst yfir
kvæðið í ferð sinni síðast vestur á Strönd og leyfði Hkr. að prenta það. — Ritstj. Hkr.
FJÆR OG NÆR
The Junior Ladies’ Aid of the
First Lutheran Church will meet
next Tuesday, Sept. 14, at 2.30
p.m. in the church parlors. —
Mrs. V
pressions
★ ♦ W
tengja ættböndin enn sterkar en|Icelandic Canadian club
verið hefir til þessa. Og takist
að vekja áhuga hjá æskunni fyrir
J. Eylands will give a 213 Ruby St. Winnipeg, Man.
short informal talk on her im- Winnipeg, Man
of Iceland.
We have room in our Winter
issue of The Icelandic Canadian
ættlandinu — vekja tryggð þess Magazine for a number of photo-
til íslenzkrar menningar — ogj graphs for Our War Effort Dept.
tryggð til alls sem ættlandið hef-j We are anxious to have a com-
ir að bjóða — munu Vestur-fs-; plete record of those, of Iceland-
þegar mest syrti að og nauðir ^ #
lands og þjóðar voru mestar og, lendingar aldrei gleyma ætt-^ic descent, who served in the
sárastar. Því meir sem íslenzku, íandinu. — Aldrei gleyma sögu- armed forces of Canada and the
þjóðinni vex ásmegin, því meir
mun hún dá þessa merkisbera
sína á tímum hinna miklu, mann-
rauna. Á tímum hafíss og hail-
æris-drepsótta, hungurs og kúg-
unar. Við lá að íslenzka þjóðin
yrði afmáð með öllu.
Vér höfum öll heyrt sagt frá
baráttu íslands og íslendinga
eyjunni.
Elinborg Lárusd.
The Jón Sigurdsson Chapter,
I. O. D. E. will hold its first
Meeting of the Season, Thurs-
day, September 9th., at 8 o’clock^
at the home of Mrs. L. E. parents or guardians, date and
Summers, 204 Queenston Street. place of birth, date of enlistment
United States. Kindly send
photographs if at all possible as
snapshots do not make a clear
newspaper cut.
Information required: Full
name and rank, full names of
and discharge, place or places of
service, medals and citations.
There is no charge.
Kindly send the photographs
and information to:
Miss Mattie Halldorson
* * *
Rvík. 26 — 6 —48
Eg óska að komast í bréfa sam
band við pilt á aldrinum 19 —
23 ára og æskilegt að mynd fylgi
Ein bráðlát.
Adressa mín er Bryndís Guð-
mundsdóttir .Hverfisg. 76 B.
Reykjavík, ísland
* * *
Til sölu
Fimm herbergja hús með kjall-
ara og furnace, gott garage, 3|
iot, eitt lot undir garði, steín
gangstétt fast við norðurbæjar
línu Gimli bæjar, lágur skattur.
Sanngjarnt verð.
Eigandi N. K. Stevens
Phone 80
P.O. Box 133, Gimli, Man.
Heimskringla er til sölu hjá
hr.>'bóksala Árna Bjarnarsyni.
Akureyri, Island.
WARM MORNING
HEATER
$78.50
Check These Amazing
Features:
1. Semi-automatic, magazine
feed.
2. Holds 100 lbs. coal.
3. Burns any kind of coal, —
(anthracite, bituminous or
lignite) coke or briquets.
4. NO CLINKERS.
'5. Assures substantial fuel
savings.
6. The only heater of its kind
in the world.
7. Automatic Thermostatic
Draft Regulator.
8. Heats all day and all night
without refueling.
9. Holds fire 24 to 36 hours in
cold weather; several days
in mild weather.
Display Room
619 LOGAN AVENUE

HAGBORG FUEL CO
PHONE 21331
ERVIN6 WINNIPEG 6INCE 1691
“Brautin” fimti árgangur
Er nú fáanleg hjá öllum út-
sölumönnum í Canada og Banda-
ríkjunum. Skrá yfir nöfn þeirra
birtist á öðrum stað í blaðinu.
í Winnipeg er ritið til sölu hjá
Heimskringlu, 853 Sargent Ave.,
og Björnsson’s Book Store, 702
Sargent Ave.
* * *
Lúterska kirkjan í Selkirk
Sunnud. 12. sept., 16. sd. eftir
trínitatis. — Ensk messa kl. 11
f.h. Sunnudagaskóli kl. 12. ís-
lenzk messa kl. 7 e. h. Safnaðar-
fólk beðið að veita þessu athygli.
Allir boðnir velkomnir.
S. Ólafsson
★ ★ t
Kæra Heimskringla:
Viltu vera svo góð að birta
fyrir mig eftirfarandi:
Eg undirrituð óska að komast í
bréfsamband við vestur-íslenzkan
pilt, á aldrinum 15-17 ára. Æski-
legt er að mynd fylgi bréfi. Eg
vona að þú takir ósk rnína til
greina.
Gerður Tómasdóttir,
Höfn
Vestmannaeyjum, fsland
* * *
Sigurður S. Anderson, 800
Lipton St., hefir tekið að sér inn-
köllun fyrir Hkr. í Winnipeg.
Áskrifendur eru beðnir að minn-
ast þessa og frá þeirra hálfu gera
honum starfið sem greiðast. —
Símanúmer hans er 28 168.
Til kaupenda Heimskringlu og Lögbergs
Frá því var nýlega skýrt í báðum íslenzku blöðunum
vestan hafs, að verð æfiminninga, sem færu yfir 4 ein-
dálka þumlunga, yrði framvegis reiknað 20 cents á
þumlunginn og 50^ á eins dálks þumlung fyrir samskota
lista; þetta er að vísu ekki mikill tekjuauki, en þetta
getur dregið sig saman og komið að dálitlu liði.
THE VIKING PRESS LTD.
THE COLUMBIA PRESS LTD.
Nýjar .og notaðar skólabækur
keyptar og seldar fyrir alla bekki fró 1—12 — með sanngjörnu
verði. Einnig eru til sölu flestar nýjar bœkur um frelsi og nú-
tíðar mólefni. Þœr bœkur eru einnig til útlóna fyrir sanngjarna
þóknun.
THE BETTER OLE
548 ELLICE AVE. (bet. Furby & Langside) Ingibjörg Shefley