Heimskringla - 22.09.1948, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. SEPT. 1948
Heimskringla
(StotnuB 188«)
Kemui út á hverjum miðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritatjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising -Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 22. SEPT. 1948
Kirkjurækni
Stuttur útdráttur úr ræðu fluttri af séra Philip M. Pétursson
í Fyrstu Sambandskirkju i Winnipeg
. . . . í sögu frjálstrúar hreyfingarinnar bæði í þessari heims-
álfu og í Evrópu, finnum vér nöfn margra háttsettra manna; það
er ekki lengur neitt nýtt að frétta það, að ekki færri en fimm for-
setar Bandaríkjanna hafa verið Unitarar, né heldur það, að rithöf-
undar og skáld, fræðarar og umbótamenn, dómarar í hæstarétti og
stjórnmálamenn, bæði frá eldri og seinni tímum, hafa tilheyrt
Unitara eða frjálstrúar stefnunni. Bæklingar og rit, sem vér höfum
til útbýtingar flytja söguna, og birta langa lista af nöfnum af
heimsfrægu fólki, sem alt hefir fylgt sömu stefnunni. í frægðar-
höll Bandaríkjanna, t. d. í New York, er einn þriðji af nöfnunum
þar, nöfn Unitara manna og kvenna! Þetta getur alt ekki annað en
vakið eftirtekt og virðingu fyrir þeirri stefnu sem þessir menn
unnu og börðust fyrir, og sem vér vinnum nú einnig fyrir. í saman-
burði við þá og yfirburði þeirra, getur oss ekki annað en fundist að
vér séum nokkuð smá, að vér skipum ekki nema mjög lágar stöð-
ur lífsins. En svo verðum vér að minnast einnig að fyrir hvern
einn þessara manna, hafa verið þúsundir ónefndra manna, sem
stefna vor hefir ekki mátt án vera, og sem hún hefir grundvallast á.
Án þeirra, jafnvel þó að þessir miklu menn hefðu þar verið, hefði
hin frjálsa stefna lítið á leið komist.
Wm Ellery Channing t. d., einn af hinum mestu prédikurum
sem Bandaríkin h^fa nokkurn tíma þekt, faðir Unitara hreyfing-
arinnar í Bandaríkjunum, sem séra Matthías Jochumsson á íslandi
dáðist svo mikið að, er hann las rit hans, og skrifaði oft um í bréfum
sínum, hann hefði aldrei getað það sem hann gerði, án stuðnings og
hjálpar safnaðar hans. Nöfn þeirra eru gleymd, en verk þeirra lifa.
Emerson var einnig Unitara prestur, og Parker, og Martineau
á Englandi og Lindsay, og Carpenter og ótal fleiri.
Hver og einn þessara manna hafði í lið með sér söfnuð, marga
einlæga menn og konur, sem gáfu af tíma og kröftum og efnum til
að halda kirkjunum við, nákvæmlega eins og einlægir menn og
konur gera enn í dag í öllum kirkjum vorum, og gefa þannig áþreif-
anleg og opinber merki þess, að til er fólk enn, sem virðir stefnu
frjálstrúar hreyfingarinnar nóg til þess að leggja það á sig að
halda söfnuðum og kirkjum við. Og eins og vér vitum, er það
stundum ekkert smáræði að halda kirkju við.
Og hver einasta kirkja, hvar sem hún er, stendur sem tákn,
tákn þeirra hugmyndastefnu sem söfnuður hennar hefir helgað sér.
Og án kirknanna, ef að þær töpuðust einhverra ástæða vegna, tap-
aðist líka það tákn, tákn þeirra hluta, sem frjálstrúar kirkjur fela í
sér, hvar sem þær eru, — þ. e. a. s., meðal annars: tákn frelsis til að
hugsa, á sviði trúar, jafnt sem á sviði stjórnmála eða vísinda, tákn
umburðarlyndis gagnvart margbreyttum skoðunum, tákn trúar á
mátt mannlegrar skynsemi til að uppgötva nýjan sannleika og til
að efla hin heillavænlegustu sambönd á milli manna og alheimsins,
og á milli þeirra sjálfra. Þetta eru þeir hlutir, sem standa efst á
stefnuskrá hreyfingar vorrar, og sem hver kirkja og hver söfnuður
táknar meðal þeirra, sem hann er settur.
Þegar meðlimur frjálstrúar safnaðar fer í kirkju, þess vegna,
þá er það opinber játning fyrir almenningi, að hann aðhyllist þá
stefnu, og að hún er tákn þeirra hluta, sem hann trúir, í einlægni
og alvöru. Hann er að viðurkenna hollustu sína við þá stefnu, sem
kirkjan fylgir, og áhuga sinn fyrir henni. Hann viðurkennir, með
kirkjusókn sinni, að hann vill gera eitthvað, henni til eflingar, og
skeytir ekki hvað aðrir hugsa, í sambandi við trú hans, eða kirkju-
legan félagsskap.
Eða, í öðrum orðum, eins og Rev. Stephen H. Fritchman, sem
var ritstjóri Christian Register, og er nú prestur í Unitara kirl^ju í
Californíu, komst að orði í ágætri bók, sem kom út í fyrra, um fram-
farir Untiara stefnunnar, þar sem hann segir: “Þegar maður setur
upp hattinn, á sunnudegi, og leggur af stað í Unitara kirkju, gerir
hann orðlausa sjálfstæðis yfirlýsingu. Meðal annars er hann að
sanna, fyrir öllum heiminum það, að vera Unitari þýðir meira en
aðeins að vera frjálstrúar með vissar skoðanir. Hann er að vinna
fyrir trúarsannfæringu sinni, nákvæmlega eins og kaþólskur maður
vinnur fyrir trú sína er hann gengur til messu!”
Þessi orð geta átt við hvaða mann og hvaða kirkjudeild sem er.
Kirkjusókn hefir meiri þýðingu en flestum sýnist koma til hugar,
meira, en aðeins að syngja sálma og hlusta á prestinn. Hún þýðir
það, að menn virða trúarstefnu sína nóg, til þess að leggja það á sig
að fara að heiman og koma í krikju, á tilteknum kirkjutíma, og
sameinast þar, í huga, við aðra menn, sem líkt hugsa, og líkri stefnu
fylgja, til að styrkja hver annan, og að auglýsa íyrir ölíum heim-
inum, hve þeir meta trú sína mikils, og að þeir eru ákveðnir í því,
að hún fái að standa á föstum grundvelli, og fái útbreiðslu, — að
hún þroskist og dafni.......
ENGIN VON
fyrir mannkynið nema það
breyti hegðun sinni
Dr. Brock Chisholm, formaður
íeilbrigðismála deildar Þjóða-
randalagsins, flutti ræðu 14. sept.
í vísindamannafundi, þar sem
;innig voru staddir útvarpsfræð-
ingar. Á þeim fundi hélt hann
því fram að mannkynið eigi sér
enga varanlega framtíðarvon ef
það haldi áfram að haga sér hér
eftir eins og það hafi gert hingað
til.
Dr. Chisholm, sem er ættaður
frá Oakeville í Ontario, var
æðsti maður heilbrigðisráðsins í
sambandi við herinn í síðasta
stríði. Hann hélt því fram að
engin vörn væri til gegn sprengj-
um eða sóttkveikjum ef þær yrðu
notaðar sem drápsvopn í stríði.
Ekki kvaðst hann heldur geta séð
þess nokkura von, að nokkur slík
vörn yrði til, eins langt og séð
yrði fram í tímann.
Eina ráðið, sem nokkurt vit
væri í kvað hann það að leggja
niður með öllu samkepnisstefn-
una, því hún leiði óhjákvæmilega
til stríðs. í stað samkepninnar
yrði að hverfa til samvinnustefn-
unnar.
Hún hefir að nokkru leyti ver-
ið reynd, sagði hann, með tals-
verðum árangri í brezka ríkinu, í
Bandaríkjunum og á Rússlandi.
Það er afstaða þjóðanna, hverr-
ar til annarar og einstaklinganna
hvers til annars, sem annaðhvort
leiðir til algerðrar glötunar eða
fullkominnar endurreisnar. Þetta
atriði kvað Dr. Chisholm hafa
verið og vera sorglega vanrækt.
Þeir sem eru sérfróðir í þessari
grein: geðveikislæknir, sálar-
fræðingar, þjóðfélagsfræðingar
og mannfélagsfræðingar eru ekki
þannig settir að þeir geti ráðið
stefnum eða athöfnum stjórna í
þessum atriðum.
í samtali í útvarpinu (ABC’s
America’s Town Meeting Over
the Air) var það óglæsileg mynd,
sem Dr. Chisholm og þrír aðrir
vísindamenn máluðu af framtíð-
arhorfum mannkynsins.
Takmörkun á mannfjölgun
kváðu þeir verða að eiga sér stað
fyr eða síðar, um það væru svo að
segja allir sammála. Á tveimur
blaðamannafundum, sem áður
voru haldnir, sagði Dr. Chisholm
að þessi mannfjölgunar takmörk-
un yrði ef til vill byrjuð eftir
eitt ár, ef til vill eftir tíu ár og,
ef til vill, ekki fyr en eftir 55
ár; en hún hlyti að koma fyr eða
síðar.
Þrátt fyrir allar tilraunir og
uppfyndingar til þess að varna
því, kvað hann allar heimsins
uppsprettulindir þrjóta, ef mann-
kyninu héldi áfram að fjölga eins
og nú á sér stað; því fjölgar nú
um 2,000,000 (tvær miljónir) á
und miljónir). Hann sagði að
líkur bentu til þess að um lok 20.
aldar yrði fólksfjöldinn orðinn
3,000,000,000 (þrjú þúsund milj-
ónir).
“Við höfum alt í einu gert
okkur grein fyrir því,” sagði
hann, “að jörðin sé að verða of
þéttbygð. Mannkynið hefir með
menningunni notað, bygt og
ræktað hvern einasta nýtan blett
á öllu yfirborði jarðarinnar.
Til allrar ógæfu hafa stór
svæði á hnettinum — frjó og arð-
rík svæði — verið eyðilögð af
mönnunum sjálfum. Sum þeirra
hafa verið svo gereydd að þau
eru eintómar eyðimerkur.
Frelsi frá skorti hefir breyzt
frá von um frið (friðardraums
reykjarpípunnar); og sú blekk-
ing er óefað ein aðal ástæðan
fyrir þeim óróa, sem nú á sér
stað um heim allan.”
Hann sagði að vísmdamenn
leituðu að nýjum leiðum til þess
að halda við lífinu og fullkomna
það. En ef mannkynið héldi á-
fram hinum óhugsanlegu fram-
kvæmdum sínum að því, er snert-
ir notkun gróðrarmoldarinnar,
skóganna og vatnsins, þá þyrfti
einhverja voldugri veru en rann-
sakandi efnafræðing til þess að
ábyrgjast framtíðar tilveru
mannanna.
Dr. Edmund Sinnott, forstjóri
Sheffield vísindaskólans við
Yale háskólann, sá nokkra von
um framhaldslíf mannkynsins
með því að auka og fullkomna
“falska fæðu”, sem sé nokkurs
konar næringarmeðul. Hann tal-
aði um möguleikana til þess að
aðstoða viðhald lífsins með syk-
urefna pillum eða töflum.
Ýmsir þessara vísindamanna
töluðu yfir útvörp. Einn þeirra
var stjörnufræðingurinn Harlow
Shapley frá Harvard. Hann kvað
vísindamennina hafa það á valdi
sínu að hjálpa mannkyninu áleið-
is til betra lífs. En svo bætti
hann við: “Erum við (vísinda-
mennirnir) nógu einlægir í bar-
áttunni fyrir heilbrigðu sálarlífi
mannkynsins? En heilbrigt sál-
arlíf er undanfari skynsamlegrar
vonar. Nei, við erum að ekki. Það
versta er að við vitum ekki
hvernig við eigum að berjast, þar
sem við erum blátt áfram fáráð-
Hngar.
Þess er einnig að gæta, að
minsta kosti í þessu landi, að
þessir umboðsmenn mannúðar-
innar, sem í raun réttri ættu að
vera mikils máttar — þessir um-
boðsmenn fólksins í baráttu þess
fyrir “von um sanngjarna von” —
þessir margfjötruðu vísinda-
menn, eru nú á dögum ofsóttir
og hundbeittir og þar af leið-
andi skjálfandi af ótta fyrir rógi
og álygum athafnalega og félags-
lega, í stöðugri hættu fyrir rann-
sóknum á þeim grundvelli bygð-
hverjum mánuði. Með því kvað
hann alt loft, alt vatn og alla
fæðu þrjóta í framtíðinni.
Alt sem vísindin gera stefnir í
þá áttiria að lengja Mfið, fækka
dauðsföllum og gera fólkið heil-
brigðara, og auka fjölgun þess.
Ekkert af þessu veitir nokkura;
úrlausn á aðal atriðinu, sem er of [
mikil mannfjölgun. Það miðar alt
fremur í áttina til hins gagn-j
stæða, nema með því móti að
allar þjóðir komi sér saman um
það að takmarka fólksf jölgun. j
Þetta mælti með því að í engri
fjölskyldu mættu vera fleiri
börn en ákveðin tala.
Dr. Chisholm, sem um eitt
skeið var aðstoðar heilbrigðis-
mála ráðherra í Canada er stadd-
ur hér í landi til þess að sækja
hundraðasta fund vísindamanna-
félagsins í Canada.
Á þeim fundi flutti Dr. Fair-
field Osborn fyrirlestur; hann
?r forseti dýrafræðis félagsins í
New York. í þeim fyrirlestri
agði hann að innan þriggja alda
— þrjú hundruð ára — hefði
fólkinu fjölgað frá 400,000,000
'fjögur hundruð miljónum) upp
í meira en 2,000,000,000 (tvö þús-
um. Þeir eru reknir af ótta fyri;
falsvitni í nafni og undir flagg
frelsis og þjóðrækni — reknir ú
í skúmaskot og felukróka. Þei;
þora ekki að vinna að alþjóða
málum, þora ekki að gangast fyr
ir almennum félagshreyfingum
Þeir vita að þeir eiga það á hætti
að verða rógbornir opinberleg;
og það getur aftur haft það í föi
með sér að þeir tapi atvinnu sinn
og Mfsviðurværi sakir þess a<
vinnuveitendur þeirra þori ekk
að hafa þá í þjónustu sinni. Er
þótt þeir séu þess færir og það s«
þeirra köllun að skapa vonir un
framhald möguleika mannkyns
ins, þá treysta þeir sér ekki tii
þess að leggja alt þetta í sölurnai
— þeir draga sig því í hlé.”--
Sig. Júl Jóhannesson þýddi
—Úr Ottawa Citizen.
Silver Tea
Jón Sigurdson félagið heldur
kaffi sölu í T. Eaton Assembly
Hall, laugardaginn 2. okt., kl.
2.30 e. h. Þetta er hin árlega sala
félagsins, og alMr vinir þess eru
(ieðnir að muna eftir stað og
tíma. Nánar auglýst í næsta
blaði.
Sumarheimili barna á Islandi
Erindi flutt á þingi Sambandskvenna að Hnausum í júnímánuði
af Elinborgu Lárusdóttur
Þau mál sem konur láta einna
mest til sín taka eru mánnúðar-
máHn. f því sambandi ætla eg að
gera að umtalsefni eitt sMkt
mannúðar og kærleiksmál, sem
konur heima á íslandi hafa látið
sig miklu varða. En það eru
Barnaheimilin eða barnahæMn.
BarnaheimiM eða barnahæM
þekktust ekki fyrr en á síðasta
mannsaldri eða eftir síðustu
aldamót, er borgir og kauptún
fóru að stækka til mikilla muna,
og þó aðaHega eftir 1920.
Áður fyrr var sá siður að koma
munaðarlausum börnum fyrir á
góðum sveitarheimilum. Ef barn-
ið eða börnin áttu ættingja sem
vildu og gátu annast uppeldi
þeirra sáu ættingjarnir þeim fyr-
ir verustað. En væri barnið mun-
aðarlaust bar oddvita og hrepp-
stjóra hvers hrepps að annast
um uppeldi barnsins, velja því
dvalarstað og greiða með því af
fé hreppsins. í þá daga þótti það
mikil niðurlæging að hafa aHst
upp á hreppnum. Og áttu þeir
sem urðu að sæta þeim kjörum
oft ekki margs úr kosta og litla
framtíð í vændum. Bæri hreppn-
um skylda til að annast uppeldi
barnsins, var ekki alltaf leitað
bestu og hentugustu heimilanna
heldur farið meir eftir því hver
lægst bauð.
Þetta var síður en svo heppi-
legt, og leiddi til þess að sumir
báru menjar uppeldisins alla æfi,
og í ofan á lag vanvirðuna sem
fylgdi því að vera aHn upp á
hreppnum. Þegar menning og
manngæði náðu hærra þroska-
stigi, breyttist þetta. Menn foru
smám saman að meta meira Mf og
velferð hvers einstakMngs. Menn
fóru að skilja að ógæfa hvers og
eins er ógæfa heildarinnar. En
óefað má telja að skilningur og
fórnarlund konunnar hafi verið
ríkust á þessum málum.
Hér áður fyrr var börnum kom-
ið fyrir úr kauptúnum og þorp-
um til sumardvalar í sveit, bæði
til þess að læra að vinna og svo
og ekki síður til þess að njóta
hins hressandi og heilnæma
sveitalofts. Féll börnunum lífið
í sveitinni svo vel að sömu brön-
in eitt eða fleiri dvöldu oft á
sama heimiHnu sumar eftir sum-
ar, og þarna tóku þau rniklum og
góðum framförum, þarnav lærðu
þau að vinna, lærðu að unna
starfinu, útivistin hressti þau. í
sveit fengu þau betra og hollara
viðurværi en í sjávarþorpunum
og þarna lifðu þau heilbrigðasta
Mfinu sem hægt er að lifa, lifðu
í samfélagi við dýrin og náttúr-
una.
Thorvaldsen félagið er einkum
Mknarfélag, og eitthvert elsta fé-
lagið sem stofnað hefir verið af
samtökum kvenna. Það félag
stofnaði barnaheimiHssjóð fyrir
rúmum 50 árum og að félaginu
standa eingöngu konur.
Sjóður félagsins hefir aukist
stórum. Thorvaldsen félagið hef-
ir opinn basar árið í kring í lítilli
búð við Austur stræti. Þar selja
þær ýmsa þjóðlega muni ís-
lenzka gamla og nýja, og kaupa
erlendir ferðamenn einkum mik-
ið af þessum munum.
Barnavinafélagið Sumargjöf
var stofnað í Reykjavík fyrir 25
árum. Markmið sumargjafar var
að koma upp vöggustofum fyrir
kornung börn, þessi hugmynd
varð strax mjög vinsæl, og þörf
var hún áreiðanlega. Mæðurnar
sem ef til vill voru einstæðings
stúlkur sem ekki áttu heimili og
enga að, sem veitt gátu þeim
heimili með börn sín gátu með
þessum móti annast að nokkru
uppeldi barna sinna og séð um
leið sér og börnunum farborða.
Þær gátu komið með börnin á
morgnana á vöggustofuna og svo
gengið öruggar til vinnu sinnar
á daginn. Eftir vinnutíma á
kvöldin gátu þær svo sótt börn-
sín og haft þau hjá sér yfir nótt-
ina. Þetta kom í veg fyrir það, að
þær þyrftu ekki að sjá af börn-
um sínum í fóstur eða gefa þau,
eins og stundum á sér stað að
gert er og oft út úr neyð af því
að það er oft ekki nema um
tvent að velja, gefa barnið eða
varpa uppeldi þess á bæinn.
Það er ekki heldur svo óal-
gengt, að ung nýgift hjón vinni
bæði úti kaupa fæði eða að
minnsta kosti miðdag og ef fjöl-
skyldan stækkar eitt barn bætist
í hópinn eru mörg dæmi þess að
konan tekur aftur við starfi sínu
eftir hæfilega langan tíma, en
barnið er á vöggustofu á daginn.
Svo mikið er vist að vöggustof-
urnar eru allt af fuMar og full-
nægja hvergi nærri þörfinni.
Þá hefir Sumargjöf líka stofn-
að dagheimili fyrir börn á aldr-
inum 2-7 ára. Á þessu dagheim-
ili fá börnin góða aðhlynningu.
Þau hafa stóran útileikvöM, og
þarna er þeim kennt að leika sér.
kennt að umgangast félaga sína
og fullorðið fólk, og kennt að
lesa skrifa og reikna. Þarna eru
þau undir umsjá kennara og
stúlkna sem gengið hafa á skóla
til þess eins að kynna sér uppeldi
smábarna. Það er með dagheimil-
in eins og vöggustofurnar að þau
njóta óskiftra vinsælda og eru
mjög þörf, enda er aðsókn að
þeim svo mikil að þau fullnægja
heldur ekki þörfinni. Fyrst var
aðeins eitt dagheimili en nú
starfa þrjú og stundum fjögur
dagheimili árið um í kring í
Reykjavík og er þó ekki hægt að
fullnægja eftirspurninni.
Félagið Sumargjöf hefir starf-
að mikið og sýnt feikna dugnað,
enda nýtur það óskiftra vinsæld
bæjarbúa, sem best sjá og vita
hve þörfin er mikil fyrir sMk
heimili í bænum sjálfum. í stað
þess að alast upp á bænum og
verða sjáandi og heyrandi að
ýmsu sem haft getur langvarandi
áhrif á óþroskaða og ómótaða
barnssálir, eru börnin á barna-
heimilunum undir stöðugri
gæslu og hollum áhrifum kenn-
ara sem veit og skilur hvers þau
þarfnast og hvað þeim er hoMast.
Barnavinafélagið Sumargjölf —
hefir stofnað 3 sHk dagheimili :
Reykjavík og eru öll heimilin
eins og drepið var á áðan, full-
skipuð. Félagið hefir verið ákaf-
lega duglegt til fjáröflunnar.
Byrjaði það strax því að hugsa
sér sumardaginn fyrsta, sem
fjársöfnunardag, og hefir haldið
því áfram allt til þessa og mun
halda því áfram, svo lengi sem
barnah’eimilin í Reykjavík verða
rekin með því fyrirkomulagi sem
nú er. Þann dag ganga börn og
unglingar í skrúðgöngu um bæ-
inn, og þann dag selja þau blað
það sem tileinkað er börnunum
og kemur út á Sumardaginn
fyrsta. Þetta blað heitir “Barna-
blaðið” og er það sérlega vel
skrifað og flytur oft ýmislegt
eftir börnin sjálf, en efni blaðs-
ins fjallar um uppéldismál fyrr
og nú og áhrif þau sem með góðu
uppeldi má hafa á börnin svo að
þeim sé betur borgið í Mfs barátt-
unni. Á sumardaginn fyrsta kem-
ur og tímaritið “Sólskin” út en
það er tímarit barnanna og hefir
inni að halda fróðleik og sögur
sem eru við hæfi bæði eldri og
ýngri barnanna. Það er selt þann
dag ásamt Barnablaðinu til á-
góða fyrir dagheimilin. Þá selja
börnin Mka blóm og merki sem
eru búin til í tilefni dagsins. —
Þann dag berst Barnavinafélag-
inu ætíð ýmsar gjafir frá félög-
um og einstaklingum, sem fúsir
eru til að styrkja félagið. Og er
skerfur sumra mjög ríflegur. Að
kvöldi sumardagsins fyrsta held-