Heimskringla - 06.02.1957, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 6. FEBRÚAR 1957
peimskringla
Stotnue lfU)
Eemui 6t ó taverium miðvikudegi.
Fisrpnaiir T,'TV VTKÍNO PRESS I TTi
, 856-855 Sargent Ave., Winnipeg 3, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
,uöslns er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
flar borganlr sendist: THE VIKING PRESS LTD
Ptar
011 vlOaklftabréf blaðinu aðlútandl senoist:
Vlking Press Limited, 853 Sargent Ave„ Winnipeg
Ritstjón STEFAN EINARSSON
Utanéskrift tii ritstjórans:
EDTTOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Wlnnipeg
HEIMSKRINGLA is published by TÚfe VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
856-855 Sargent Ave., Winnipeg 3. Man. Canada Phone SPruce 4-6251
Autborlxed qg Second Clagg Mcúl—Poat Oífice Dept., Ottawa
WINNIPEG 6. FEBRÚAR 1957
ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ
I>að mun ekki af
—byrja í þessu blaði að hóa fs-
lendingum saman á þjóðræknis-
þingið, sem hefst 18. febrúar.
Þeir eru orðnir svo dreifðir hér
að vikur ganga nú í að ná til
þeirra, sem maður gat áður dag-
iega séð á Sargent Avenue.
Þjóðræknisfélagið hefir nú
auglýst með hvaða hætti skemt
verði á þinginu. Munu flestir,
er það lesa, samþykkja, að þar
verði um eina albeztu skemtun
Vestur-íslendin^a að ræða.
Heimskringlu barst nýlega í
hendur blað frá Los Angeles,
Calif. Þar var verið að minnast
af'mælis borgarinnar. Eitt sem
þar var auglýst, vakti athygli
vora. Það var staður, sem nefnd-
ur var “Solvang”, sem öllum
sem til borgarinnar kæmu var
ráðlagt að heimsækja. Staður
þessi var þannig úr garði gerður,
að alt, sem þar var að sjá, átti
að minna á Danmörku og hefir
eflaust margt gert það ágætlega.
Oss datt undir eins í hug, að
ef við ættum einhvern stað, er
líkja mætti að þýðingu til við
þennan Solvang, að ihalda þjóð
ræknisþing vort á, mundi það
margan gleðja að sækja þingið.
En því er nú ekki að fagna. Hof-
ið sem lengi hefir verið rætt um
að reisa hér, til að minna á aett-
jörðina, er ekki einu sinni búið
að finna stað til að standa á.
En þó ekki verði ávalt á alt
það bezta kosið, hvorki í Iþjóð-
ræknismálum né öðru, megum
vér ekki gleyma að sækja þjóð-
ræknisþingið. Hver sem þangað
kemur, mun finna að hann fer
þaðan með það nesti, er bezt
fjarðarkaupstað stofnað, og
gildir hið sama um stofnun
veita, að Byggðasafns ísfirðinga, en báð-
um þessum menningarstofnun-
um, Héraðsskjalasafninu og
Byggðasafninu, er skilmerkilega
lýst í greinum Jóhanns Gunnars-
um þær í Ársritinu, og saga
Byggðasafnsins rakin ítarlega.
Þá er það sannarlega ekki ó-
merkasta verk félagsins, að þeg-
ar hefir verið hafin útgáfa Árs-
rits þess, og skal efni þess nú
rætt nokkuru nánar.
Jón Grímsson, málaflutnings-
maður, skrifar mjög fróðiega
grein um ísafjörð fyrir 60 árum,
og bregður upp glöggri og al-
hliða mynd af bænum og bæjar-
lífinu á þeim tíma.
Kristján Jónsson frá Garðs-
stöðum ritar tvær greinar í Árs-
ritið. Er þar fyrst á blaði “Þátt-
ur af Þórði Magnússyni frá Hatt-
ardal”. Er þeim mjög umtalaða
manni á sinni tíð, og harla ævin-
týraríkum æviferli hans, lýst þar
af fullri hispursleysi, en jafn-
framt af sanngimi og skilningi.
Tekur það ekki sízt til þing-
mennsku hans og annarra af-
skipta af opinberum málum. —
Fer Kristján meðal annars þess-
um orðum um þingmennsku
Þórðar:
“Þórður tók sjaldan til máls,
en gerði þó skynsamlegar athuga
semdir í ýmsum málum. Á þing-
inu 1885 var hann í stjórnarskrár
nefndinni, einni helztu nefnd
þingsins. Reyndist hann 'óhvik-
ull í stjórnarskrármálinu. í fisk-
veiðamálum og fleiri málum
varðandi kjördæmið virðast at-
'hugasemdir hans skynsamlegar.”
Meðan hann bjó í Hattardal
hafði Þórður einnig mikil af-
skifti af sveitarmálum, og átti,
svo að eitthvað sé talið, frum
greinina “Svaðilför”, og er efni
hennar rétt lýst í upphafsorðum
hennar: “Frásögn sú, sem hér
fer á eftir, bregður upp mynd af
samgönguerfiðleikum afskekkts
byggðarlags, þar sem ófærur eru
á báða vegi”. Er frásögnin vel í
letur færð og hin eftirminnileg-
asta.
Fróðleg og athygkvisverð að
sama skapi er grein Bjarna Sig-
urðssonar í Vigur, “Veðurfars-
lýsingar”. Hefir sú grein mál-
sögulegt gildi, og á höfundur
þakkir skilið fyrir að hafa safn-
að þeim heitum og skilgreint
glögglegá merkingu þeirra.
Kannast eg við ýmis þeirra úr
átthögum mínum á Austurlandi,
enda munu sum þeirra algeng um
land allt, eins og Bjarni tekur
fram; en önnur þessara verðra- j f Heimskringlu, númer 17
heita eru mér ný og sum þeirra þessa árgangs, er löng og merki-
að minnsta kosti líklega hrein-|jeg grein eftir séra Philip M.
Pétursson um mannvininn og
hetjuna Thomas Paine. Það er
YFIR 790 ÚTIBÚ
The KOYAL EANK of .CANADA «t sta:rsti banki landsins og
starfrækir útibú næstum hvervetna. Hvert útibú er verndað með
eignum alls bankans, svo peningar yðar eru algerlega vísir. Þér
getið byrjað sparisjóð á “ROYAL” með einungis einum dolld.r.
THE ROYAL BANK OF CAMADA
Hvert cinstakt útibú er verndað með samanlögðum eignum bankans cr nema að
upphæð: $2,800,000,060
Ad. No. 5351
I
THOMAS PAINE
ræktuð vestfirzka.
Séra Eiríkur J. Eiríksson,
sóknarprestur að Núpi, ritar hlý | ekki f fyrsta sinni sem sr- P'kiiiP
og fögur minningarorð um
merkismanninn og tréskurðar-
hefur vikið af vegi til að hefja
máls á mikilvægum þáttum í
snillinginn Guðmund Jónsson huSsun °g sögu mannkynsins.
frá Mosdal, sem lézt á sjúkrahúsi
ísafjarðar 3. júlí í sumar. Fór
ágætlega á því að formaður Ung
mennafélags íslands minntist
jafn framúrskarandi ungmanna-
félaga og Guðmundur var og at
Enginn meðal þjóðarbrotsins hér
vestra, til dæmis, hefur stutt
friðarmálin með meiri krafti en
hann, og þrásinnis hefur hann
mint á næstum gleymdar persón
ur og atburði frá liðinni tíð, sem
J að muna og skilja.
Sagan af Paine er sögð í stór
hafnamikill í þágu þess menning, mannfcyninu yar þó nauðsynlegt
arfélagsskapar. Hins vegar munn
hinir mörgu vinir og velunnarar j
Guðmundar taka heilum hug und j um dráttum og alt rétt með far-
ir þessi drengilegu ummæli séra 'ið; en því aðeins reyfi eg málið
Eiríks: “En fegursta listaverk- að eg saknaði nægilegrar skýr-
ið sem Guðmundur frá Mosdal mgar á því, sem mér virtist
gerði er mynd minninganna, sem
við vinir hans eigum af honum.
Hún er ekki í gullumgjörð upp-
hefðar auðs né valds, en hlý
björtu hinna mörgu, sem hann
hggja beint við að draga fram,
iesandanum til alvarlegrar íhug
unar og lærdóms.
Til þess að dæmið af lífi
Paines hafi nokkur veruleg áhrif
hðsinnti, munu varðveita hana.” j þarf að sýna fram á að enn í dag
Þvínæst eru tvö bréf til Jónsleru samskonar atburðir að gerast
Sigurðssonar forseta, áður ó- j okkar á meðal og menn af lík-
prentuð; eiga þau nokkurt mennjum toga og Paine að þola svip-
ingarsögulegt gildi og eru góð | aða meðferð. Fólkið þekkir ekki
hentar í baráttunni, fyrir málinu
sem okkur er öllum helgast, við- í kvæði að stofnun Jarðræktarfé-
haldi islenzku.
ÁRSRIT SÖGUFÉLAGS
ÍSFIRÐINGA
lagi Súðavíkurhrepps 1881. —
i “Varð hann þar með forvígis-
maður búnaðarsamtaka í hreppn
um”, bætir Kristján við.
Eins og kunnugt er, fluttist
viðbót við hið prentaða bréfa-
safn hans.
Kemur þá að þeim kafla Árs-
ritsins, sem, ásamt greinum
Kristjáns frá Garðsstöðum, er
meginmál þess, en það er fyrsti
hluti Ævisögu Hallbjörns Ed-
varðs Oddssonar. Er hún, eins
og segir í inngangsorðum hennar
“vel skrifuð og hin bezta heim-
ild um líf og störf Vestfirðinga
á áratugunum fyrir og eftir síð-
ustu aldamót”. Munu þeir, sem
áhuga hafa á þjóðlegum og menn
ingarsögulegum efnum, hyggja
gott til framhalds ævisögunnar,
jafn skemmtileg og hún er að
frásögn og glögg aldarfarslýs-
ing..
Ýmislegt fleira af fróðleiks-
tagi er í ritinu, bæði í óbundnu
máli og stuðluðu; en af kveð-
EFTIR PRÓF. R. BECK
Fyrir nokkurum árum hófust
ísfirðingar handa um stofnun
Þórður á efri árum vestur um1 skapnum kveður langmest að
enn sína velgjörðamenn og vmi.
Það eru um 180 ár síðan Paine,
næstum einn síns líðs, kveikti
lýðfrelsis-hugsjónina í heimin-
um. Upp að þeim tíma voru það
aðeins valdhafarnir sem börðust
fyrir meira og betra svigrúmi til
handa sér og sínum, en fólkið
ekki. Dygðin, sem því var inn-
rætt og það trúði á, var að hlýða
og lofsyngja þeim sem réðu.
Washington og Adams, og jafn-
vel Jefferson, hugsuðu ekki
bærra en það, að vilja fá að sam-
sinna sköttun á sig og meðbræð-
urna;
dauðar. Þær hafa grafið um sig
ár frá ári, mest erlendis, og eru
nú sennilega á góðum vegi með
að komast í framkvæmd, og nú
loksins er farið að minnast hans
með hlýleik og aðdáun, eins og
Krists og annara frumherja í
þeim efnum langt aftur í grárri
fornöld.
Og samt eiga eftirmenn Paines
ekki upp á pallborðið ennþá
Þorsteinn Erlingsson var lengst
«f útlagi í sínu eigin landi, eins
og þeir Siggi Júl. og Stephan G.
voru líka fram undr hið síðasta;
og Debs og Gandhi og Nehru og
Lenin og Tim Buck og ótal aðrir
þeim líkir hafa setið í fangelsum
árum saman fyrir skoðanir sínar.
Og því gæti eg bezt trúað að
Philip sjálfur verði að halda í
við hugsanir sínar til þess að
halda velli.
Ef Paine væri uppi og í fullu
Ijöri í dag myndi hann efalaust
atyrða Churchill og Eisenhower
og samherja þeirra á svipaðan
hátt og hann atyrti George kon-
ung þriðja í sinni tíð. því þeir
eru talsmenn hins gamla og úr-
ing víðast ágæt. Október varð
sæmilegur, en nóvember einmuna
blíður og góður. Oft var 8—10 st.
biti á morgnana, þegar út var
komið en komst stundum í 15 st.
um miðjan daginn. Fáir eða eng-
b' muna annan eins nóvember.
13. desember gerði snjóbleytu-
hríð, og varð illt mjög til jarðar
um Út-Hérað. — Á Út Héraði
rigndi af, og inn til dala náði
hríðin lítið. Þá var sauðfé allt
tekið í hús, og gefið talsvert út
mánuðinn.
Um jólin voru þíður, og um
áramót var allur snjórinn farinn
Allan janúar hefir svo verið suð-
vestlæg átt, oft stormar, en eng-
in teljandi úrkoma. Jörð er al-
auð, allir vegir færir, eins og
þegar bezt er á sumardag, en
ofurlítil frostskán er í jörðu.
Fé reyndist í góðu meðallagi
til frálags. Sauðfénu hefir nú
fjölgað aftur, og mun vera orðið
áiíka margt og það var, áður en
garnaveikin tók að herja hér.
Nú eru lífslömbin bólusett með
varnarlyfi, sem snillingarnir á
• , ji ..r „„„! Keldum hafa fundið upp í iheild
elta, eins og valdhofum er svo
Ö mA enrnn 'v.1 X U «TI -I X A.A.
tamt; og sjálfsagt myndi hann
sæta sömu örlögum nú eins og
fyr. En altaf nálgast samt sú tíð,
eða sá tíðarandi, er þannig menn
verða virtir að verðugu á meðan
þeir eru enn í blóma lífsins, og
þá fer nú loksins að rofa til í
mannheimi. —P.B.
AF FLJÓTSDALSHÉRAÐI
Alltaf verður að byrja á veðr-
inu, undir veðráttunni eiga allir
bændur mest.
Veturinn frá áramótum var
einn hinn vægasti sem komið
hefir lengi. Frost v,oru þó all-
hörð í janúar, og um hleypingar
og hinn góði Franklinl talsverðir, þótt lítið snjóaði. Eft
hafði grætt mest af sínum auði
á því að kaupa og selja negra.
Paine, hinsvegar var æsinga-
ir það var einmuna góð tíð til
sumars, svo jafnvel vottaöi fyíir
gróðurnæli í Góulok. Maí var
haf til Magnúsar sonar síns og
dó hjá honum í Baldur, Mani-
toba, árið 1896. Magnús er enn
á lífi og búsettur í Blaine, í
Sögufélags og nýlega ákvað Washingtonríki, gjörvileika- og
stjórn félagsins að efna til út- J greindarmaður, sjálfstæður í
gáfu ársrits af þess hálfu, með
þeim árangri, að fyrsti árgang-
ur ritsins er nú kominn út. Er
það myndarlegt rit (162 bls., þétt
prentaðar að meginmáli) og
snyrtilegt að frágangi, prentað
í Prentstofunni Isrún á ísafirði
í ritstjórn Ársritsins eru þeir
lund og fer sinna ferða í skoðun-
um; þótti mér hressilegt við
hann að ræða, er fundum okkar
bar saman fyrir allmörgum árum.
Matthildi systur hans er einnig
rétt lýst í grein Kristjáns sem
gjörvileika- og greindarkonu,
svo sem hún kom mér fyrir sjón-
Kristján Jónsson frá Garðsstöð ir, er eg kom iheim til þeirra
um og Björn H. Jónsson, skóla-
stjóri. Eiga þeir einnig sæti í
stjóm Sögufélagsins, ásamt þeim
Jóhann Gunnari Ólafssyni, sýslu
manni, Guðmundi Jónssyni,
kennara, og Bjarna Sigurðssyni,
póstfulltrúa.
Jóhann Gunnar Ólafsson bæj-
arfógeti fylgir ritinu úr hlaði
með gagnorðum formála, rekur
þar sögu félagsins í megindrátt-
um og skýrir frá tilgangi þess
hjóna, séra Halldórs E. Johnson
cg hennar í Blaine. Hið sama
segja kunnugir um Abigail Ragn
hildi, systur hennar. Á Þóröur
frá Hattardal orðinn æðistóran
óp afkomenda vestan hafsins,
þó að eg kunni eigi frekari skil
á þeim vegna fjarlægðar frá dval
arstöðum þeirra.
Hin grein Kristjáns frá Garðs
stöðum í Ársritinu er einnig
bæði ítarleg og gagnmerk, en óska eg þeim góðs gengis um
og viðleitni til að ná þeim tak- hana nefnir hann “Svipmyndir
mörkum, sem það 'hefir sett sér j af búendum í Ögursveit um alda
með starfsemi sinni.
I mótin 1900”. Er honum og bú-
En þó að Sögufélag ísfirðingaj skaparháttum lýst þar af miklum
sé eigi eldra að árum, hefir það kunnugleika og nærfærni, og á
þegar unnið ýmis merkisstörf. ritgerð þessi bæði mannfræði-
Að tilstuðlun þess var Héraðs-
skjalasafn ísafirðarsýslu og ísa
legt og atvinnusögulegt gildi.
Gísli Vagnsson, Mýrum, ritar
Gísla Vagnssonar, “Vilt þú ei
bóndi”? Það er hreimmikill lofs
söngur um sveitalífið, og eggjan
til dáða á því starfssviði. Loka-
erindið lýsir vel anda kvæðis-
ins og málfari:
Svona menn eru sveitum gull,
—sagan er af dæmum full.—-
Sjálfir spinna þeir silki úr ulh
sveitinni bregða linda.
Það er ekki fjötur um fót
frelsið á þar sína rót.
í góðu búi með góðri snót
þeir gæfu sína mynda.
Vilt þú ei bóndi við það tryggð-
ir binda?
Að öllu samanlögðu, fæ eg
ekki betur séð, en að ísfirðingar
fari prýðilega úr hlaði með þessu
fyrsta Ársriti Sögufélags síns.
Og jafnframt því sem eg þakka
þeim fyrir síðustu, frábærar við-
tökur, er við hjónin gistum ísa-
ijörð í ættlandsferð okkar, þá
maðurinn, sem skrifaði óaflátan- dálítið höstugur, og fór gróðri
lega og talaði fólkið upp í það,
að heimta algert þjóðfrelsi, og
fékk 'því loks óorkað; og var
það fyrsta stór-sporið í þá átt í
heims-sögunni, því þó að ísland
þættist hafa haft lýðstjórn um
nokkurt skeið, var það í verunni
höfðingja-stjórn.
Að vísu varð sigurinn fyrir
fólkið ekki mikill í bili; 'hann
varð meiri í orði en á borði. Það
urðu aðeins höfðingja-skifti; hin
ir innlendu tóku við af þeim er-
lendu, og von bráðar var það orð
in landráðasök, þrátt fyrir hin
fögru orð stofn-skjalanna, að ó-
hlýðnast þeim í neinu eða ympra
á jafnrétti meðal þegnanna. Og
enn í dag er það fangelsis-sök
að bera fyrir sig landslögin sér
til varnar ef hugsunin er grunuð
um frelsis-hneigð.
Eins og flestir aðrir frelsarar
mannkynsins leið Paine loksins
út af í fátækt og fyrirlitning.
Auk þess að beita sér fyrir hinu
lítið fram. Júni var frekar kald-
ur, svo slattur byrjaði í seinna
iagi, en júlí allgóður, spretta
vai?ð sæmileg á túnum. Ágúst
var kaldur og önugur. Þá lá í
norðaustan stagli þrálátu, en úr-
komur þó litlar, svo hey náðist
inn svo að segja jafnóðum, en
háinn spratt lítið. í mánaðarlok
in létti svo upp norðaustan bræl-
unni, en um leið gerði skarpt
næturfrost, sem eyðilagði víðast
hvar allt jarðeplagras. Uppskera
úr görðum var því mjög rýr.
má segja að árið hafi verið gott.
Útlitið er sæmilegt framund-
an, því fóðurbyrgðir munu vera
í betra lagi. Þar hjálpar til að
flestir áttu fyrningar frá hinum
væga vétri í fyrra.
Það hefir líka bætt afkomu
manna, að talsverða atvirnu hef-
xr verið að hafa við ýmsar fram-
kvæmdir hér. Við Grímsárvirkj-
unina er unnið nær því allt árið.
Svo hefir síðastliðin tvö haust
verið unnið við Lagarfljótsbrúna
og núna allt fram í desember. Nú
er búið að steypa utan um alIa
tréstölpana, sem heldu henni
uppi, Og lengja þá innfyrir
brúna, svo þegar búið verður að
endurnýja yfirbygginguna, verð
„r brúin svo breið að bílar geta
mætst á henni, og þó gangstétt
að auki. Það mátti ekki seinna
vera, að endurbyggja brúna.
Stölparnir voru mjög famir að
fúna, en hinsvegar komin stór
og þung ökutæki, sem brúin var
alls ekki gerð fyrir í upphafi. Er
það alveg merkilegt, hvað hún
hefir þó þolað þunga vörublíla,
sem var aðeins gerð fyrir hest-
vagna.
Nú tíðkast það líka, að menn
fara héðan suður a land seinni
part vetrar, einkum til Vest-
mannaeyj3- Er það kallað að fara
á vertíð. Þar bera menh mikið
upp á stuttum tíma, en misjafnt
mun það vera, hvemig ungum
mönnum helst á því fé. Nú sýn-
September var góður, svo hey- j
fengur varð 1 meðallagi og nýt- ist reyndar engin leið að sinna
þegnlega
frelsi heildarinnar bjó
hann yfir heilnæmum skoðunum
í tr jar-áttina, og á því tímabili
var það glæpur sem ekki varð
framhaldsútgáfu ritsins, og hvet fyrirgefinn. Herrar þessa heims
ísfirðinga beggja megin hafsins j 0g annars voru of heilagir til
til þess að styðja sveitunga sina
heima fyrir í því þarfa og þjóð-
nýta starfi að varðveita söguleg
an fróðleik og önnur þjóðleg
verðmæti. Það er framsýn þjóð-
rækni í verki.
þess, að á þá mætti anda öðruvísi
en í auðmykt.
En þó hálf önnur öld sé liðin
síðan Paine dó, og enginn viti
nú um hans hvílustað, eru hug-
sjónir hans langt frá því að vera
“1
Drewrys
MD-388