Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 28.02.1909, Síða 2

30
Þjób viljinn.
Hann kvað sér hafa gengið það aðal-
lega til, er hann kom fram með breyt-
ingartillögur sínar, að í Uppkastinu fæl-
ist uppgjöf á þeim réttindum, sem vér \
nú hefðum, og teldum oss eiga tilkall
til. T. d. gætu íslendingar nú, eftir stöðu-
lögum og stjórnarskrá, skipað fiskiveiða-
málum og annari atvinnulöggjöf svo sem
þeim sýndist, og því heimilað Islending-
um sérréttindi fram yfir Dani, ef þeim
sýndist svo.
Sama væri og um það, að Islending-
gætu nú tekið sér hvaða verzlunarfána,
sem þeim sýndist, en öðru máli gegndi,
ef Uppkastið yrði samþykkt.
Þá veik hann orðum að, hver hætta
væri fólgin í jafnréttisákvæði Uppkasts-
ins, ekki sizt þar sem frumvarpið gerði
ráð fyrir, að því yrði aldrei haggað.
Það virðist nokkuð hjáleitt, að fela
Dönum hervarnir og utanríkismál vor um
aldnr og æfi samtímis því, að Danir ætl•
uðu Islandi að verða fullvalda ríki, og
færi svo, að sjálfstæði Danmerkur yrði
hætt, t. d. af óíriði í Evrópu, þá væru
íslendingar miklu ver farnir, ef frum-
varpið yrði samþykkt, og viðbúið að ís-
land yrði þá ekki talið annað en ríkis-
hluti, er að sjálfsögðu yrði að fylgja Dan-
mörku.
Þrátt fyrir það þó að nefndarmenn-
irnir dönsku heíðu látið svo í veðri vaka
annað veifið, að íslandi væri œtiað að vera
sjálfstætt ríki, hefðu þeir þó verið ófáan-
legir til að taka upp um það Ij'os ákvæði,
og fellt breytingatillögu sína (Sk. Th.),
þess efnis, og ekki fengist til að nota
orðið Statsforbund (ríkjasamband) í 1. gr.
frumvarpsins, en kosið heldur Statsforbind-
else (ríkiseining).
Það væri af sömu rótum runnið, að
ekki hefði mátt nefna á nafn í frumvarp-
inu sérstakt, íslenzktlandhelgissvæði, held-
ur notað orðið Söterritorium til þess að
allt skyldi becda sem bezt á það, að ríkið
væri eitt.
Það væri talinn aðal-ábatinn við Upp-
kastið, að ísland fengi full ráð sérmála
tinna.
En þetta væri reyndar lítilla þakka
vert, er þess væri gætt, að Danir hefðu
tryggt sór með Uppkastinu jafnrétti til
fiskiveiða og atvinnureksturs yfirleitt; en
einmitt vegna atvinnumálanna hefðu þeir
þózt þurfa til þessa að hafa hönd í bagga
með sérmálalöggjöf vorri.
Um undirskript undir skipun íslands-
ráðgjafa væri það naumast vafasamt, að
henni mundi nú hér eptir fást hagað svo
sem íslendingar óskuðu sér, og um af-
skipti Dana af sérmálalöggjöf vorri skipti
bað mesiu, hversu á væri haldið af ís-
iendinga hálfu.
Aðal-ágreiningur milli stjórnar og sjálf-
stæðismanna væri sá, að stjórnin teldi
ekki meira fáanlegt en það sem í Upp-
kastinu stæði, og vildi jafn harðan taka
því sem fáanlegt væri, þar sem vér sjálf-
stæðismenn vildum ó hinn bóginn eigi
loka neinum sundum, en hamra á og bíða
hetri tima, í því örugga trausti, að ekki
væri tii engis beðið, heidur hlytum vér
íslendingar að ná fullum réttindum vor-
um, er stundir liðu.
Réttaróvissan sú, sem nú væri á um
ríkisréttariega stöðu Islands (ólögleg upp-
tök stöðulaga og stjórnarskrár) væri ís-
lendingum til hagnaðar í baráttunni.
Skilningur Dana á málinu hlyti að
skýrast smám saman, þótt örðugt gengi
í fyrstu, og þeim að leiðast þófið og láta
undan, svo að vér fengjum siðferðislegan
rótt vorn að lokum.
Ráðherra héldi þyí fast að þjóðinni,
að samþykkja Uppkastið, og vildi þar með
binda hendur eptirkomendanna. En þess-
ari stefnu hans hefði mikill rueiri hluti
þjóðarinnar tjáð sig andvígan, og kosn-
ingaósigur stjórnarinnar 10. sept. síðastl.
sýndi ótvírætt, að ráðgjaíi hefði glatað
trausti með þjóðinni, enda mundi fram-
koma hans í sambaudsmálinu ekki eiga
hvað síztan þátt í því.
I samræmi við þenna yfirlýsta þjóð-
arviija kvað hann meiri hluta þings hafa :
falið sér að lýsa yfir þvi, að væntanleg-
ar væri mjög bráðlega úr báðum deild-
um þiugsins þingsályktunartillögur, er
lýstu vantrausti meiri hluta þings og þjóð-
ar á núverandi ráðherra.
Auk ofan greindra flutti og dr. Jön
Þorkélsson all-langa ræðu, og lagði aðal-
áherzluna á það, að í þessu máii ættu
Islendingar ailt við konunginn, en í raun
og veru alls ekkert við ríkisþing Dana.
Níu manna nefnd var síðan kosin, til 1
af fjalla um mál ð, og hlutu kosningu:
dr. Jón Þorkelsson
Sig. Gunnarsson
Björn Jónsson
Skúli Thoroddsen
Bjarni frá Vogi
Ólafur Briem.
Enn freraur af hálfu frumvarpsmanna.
Jóh. Jóhannesson
Jón Magnússon og
Jón Ólafsson.
Pdðherra-tilnefninqin.
Ráðherra veitt lausn.
—o—
Þegar ráðherra hafði lýst því yfir á
þingfundi neðri deildar á sprengidaginn
(23. þ. m.), að hann myndi beiðast lausn-
ar, tóku sjálfstæðismenn að ræða um ráð-
herra-efni, og átti með sór eigi all-fáa
fundi i því skyni. — Atkvæðagreiðslan
um mál þetta, sem olli eigi all-litlum á-
greiningi í flokknum, er þegar orðin
hljóðbær, og þykir „Þjóðv.u því rétt að
skýra frá henni, enda hér eigi um neitt
að ræða — sé þyí sleppt, sem gerzt hafði
á undan bak við tjöldin —, sem nein-
um ætti að vera ami í, að almenningur
fengi að vita:
Við fyrstn atkvæðagreiðslu féllu at-
kvæði þannig:
Björn Jónsson.............9 atkv.
Kr. Jónsson...............6 —
Skúli Thoroddsen ,, . . . . 6 —
Hannes Þorsteineson . . 3 —;
XXIH, 8-9!
en með því að Kr. Jónsson hafði lýstyf-
ir í öndverðu, að hann vildi vera undan-
þeginn, féllu atkvæðin siðar þannig:
Björn Jónsson..................15 atkv.
Skúli Thoroddsen .... 8 —
Hannes Þorsteinsson ... 1 —
Þá varð ágreiningur mikill um það,
hvort benda skyldi konungi að eins á
einn, eða á bvo, sem haDn þá gæti valið
um, eins og ráðherra hafði farið fram á,
og stóð í all-miklu þjarki um það í fleiri
! kl.tima, en hinir áköfustu fylgismenn
Björns Jónssonar, er mest höfðu starfað
að kosningu hans, vildu alls eigi á neinn
hátt eiga það á hættu, að missabann, og
eptir það, er Björn og Skúii höfðu verið
beðnir að ganga út, og flokksmenn ráðið
ráðum sínum um hríð, höfðu þeir það‘
fram, með 14 atkv. gegn 8, að að eins-
ekyldi bent á einn, og neyddu hina með-
atkvæða-magni, til að láta svo vera.
Þaðvoru mestmegnis landvarnarmenn,
er kosningu Sk. Th. studdu, litu svo á,
sem það gæti haft pólitiska þýðingu út
á við, sakir ágreinings hans í millilanda-
nefndinni, sem borið hafði svo glæsileg-
an hærri hluta við kosnÍDgarnar 10. sept.
síðastl.
En hann hefir nú lagt fram sinn skerf
í málinu, og amiar tekur við.
í sambandi við ofan ritað skal þess
getið, að símskeyti barst frá konungi 28.
febr. — ráðherra-tilnefningin hafði verið
send honum 25. febr., ásamt lausnarbeiðni
ráðherra —, þar sem hann veitir núver-
andi ráðherra lansn, en biður hann gegna
ráðherrastörfum, unz eptirmaður hans sé
útnefndur, og skorar jatn framt á forseta
þingsins (Björn Jónsson, Hannes Þor-
steinsson og Kr. Jónsson), að koma sem
bráðast á fund sinn, til skrafs og ráða-
gerða (þ. e. um ráðherraskipunina.)
Flokkur sjálfstæðismanna hefir enn
eigi tekið málið til athugunar, en engum
dylst, hve afar-bagalegt þetta er þinginu,
og störfum þess, auk kostnaðarins, sem
því er samfara. — Getur og verið var-
hugavert, vegDa seinni tímans, enda kon-
ungi fráleitt óljúfara, ef flokkurinn kysi
það fremur, að fá allar þær upplýsingar,.
sem hann kynni að óska, ritsímaveginn
frá flokkstjóminni. — Eigi virðist það og
annað en mjög sanngjarnt að konung-
dómurinn fylgist svo með, að því er ís-
Jenzka menn, og málefni, snertir, að slík-
ar „utanstefnur“ gætu verið óþarfar.
En að láta sér detta í hug, að utan
för forsetanna, til þess að eiga ef til vill
hálf-tíma til kl.tíma samræður við kon-
ung, geti haft nokkra minnstu þýðingu,
að því er til sambandsmálsins kemur, það
er að voru áliti einberasti barnaskapur.
— Vér vitum, að konungur vill, að allt
jafnist sem bezt milli landanna; en það er
skoðun danskra stjórnmálamanna, sem þarf
að breytast, og það gerist eigi á svipstundu.
eins og sakir standa, því að engar smá-
breytingar lætur íslenzka þjóðin sér nægja,
heldur að eins sjálfstæðiskröfur sínar fullar.:
En að sá hluti sjálfstæðisflokksins, er.