Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 22.06.1910, Síða 2
110
ÞjÓbviljinS.
XXIV., 28.-29.
að því er til ýmsra gagnlegra fyrirtækja
i sveita- og bæjarfélögunum kemur.
Vór látum nægja, að víkja að eins
stuttlega að þessu, en gerum ráð fyrir,
að það leiði til þess, að ýmsir taki mál-
ið til nákvæmrar yfirvegunar.
Nýjar bækur.
Andvökur.
Kvceðasafn Stephans G, Stephanssonar.
Sum blöðin hafa ekki minnst enn á
tvö fyrstu bindin, sem prentuð voru í
haust, og getur það ekki verið af því, að
neinum ritstjóranum þyki bókin ekki frá-
sagna verð. Liklegra er að því hafi vald-
ið sá orðrómur, að von væri á þriðja
bindinu innan skamms og má þá nú telja
vísa ritdóma þeirra blaða, því prentsmiðj-
an hefur nú einmitt lokið síðasta um-
farinu.
Jeg hef átt kost á að sjá þetta þriðja
bindi og vildi nú mega benda lesendum
„Þjóðviljans14 á þessa bók í heild sinni,
því raér þykir miklu skipta fyrir menn-
ingu okkar og andans þroska allan, að
menn kynnist bókinni sem allra flestir.
Það er lind, sem lengi má renna í, og
þar eykur hver teygur afl.
Stefán fer ekki að yrkja af bríaríi
eða til að leika sér með list sína. Orusta
mannlegs fólags eða ófélags umhverfis
hefur smám siman dregið að sér allan
hug hans. Eptir rólyndi hans og Jjósa
skilningi hefði maður nærri helzt búist
við að þessi maður mundi láta sór nægja
að horfa á bardagann og fyrirlíta okkur,
aumka okkur og brosa að okkur tilsýnd-
ar, en láta skotta við sín skip, eins og
mörgum verður og hefur orðið hér og
víðar, þeim sem n.aður hafði vænst af
mikils og góðs, en enda með þ vi, að þora
hvorki né nenna að verða nokkru því að
liði, sem þeir unnu þó með sjálfum sér
En Stefán er svo skapríkur og ástin
á viti og mannrétti er honum svo heit
alvara, að hann getur ekki setið hjá og
horft á, að þeim blæði til ólífis. sem eru
að berjast til sigurs því, sem hann metur
helzt nokkurs á þessari jörð, en fávizk-
una og ræfilmennskuna sigra af því einu,
að hún er liðfleiri, meiri kergja í foringj-
unum og af því að hinir liggja á liði
sínu, sem móti gátu risið.
Stefán er því kominn áður en nokkur
veit þangað, sem örvarnar fara þéttast
og hann neytir nú snilli sinnar tii þess
að gera brodda sína sem beittasta, og
fjarsýni sinnar til þess að miða á berustu
blettina og viðkvæmustu, og eDginD mun
bera honum það, að haDn sé ekki happ-
skeytur.
Meginið af kvæðum Stefáns er slíkar
örvar sendar í hverja átt, hvar sem ein-
hver menningarhugsjón þarf liðs eða ein-
hver fornheimska er að öðlast lífsins kór-
ónu eða verið er að slá skjaldborg um
einhverja nýja. Hann skrifar lítið eða
ekki í blöð nó timarit, en lætur ljóð sín
ein fara erinda sinna á hvert land og
þaðau gerir hann allar sínar atlögur. Eink-
anlega hefur Stefán miðað íllilega á það
óheilindalið, sem gengið hefur í vist hjá
trú og kirkju til að skornma hugina og
gera vitið tortryggilegt. Þar er og þörfin
ekki minnst enn sem komið er, því það
sór Leó Tolstoí auðvitað rétt, þótt hann
só nú orðinn elliær, að dulspeki lians og
viðrinistrú komast aldrei til valda meðan
vit og vísindi sitja uppi og því ofsækir
þessi gamli jötunn þekkinguna nú, öld-
ungis eins og kristnin gerði meðan hún
hafði hug til. Stefán sér það, að þar stend-
ur iifvörður allra meinmætta andlegs
þroska lýðsins og neytir hvers höggstað-
ar á því liði. Að nefDa hór kvæði til
dæmis eða erindi er óþarft, enda ónóg,
því kalla má að allur ferill Stefáns, hvert
spor, hvert handtak sé óslitin atrenna til
þess að reyna að láta blinda sjá og halta
gaDga.
Af þessu leiðir eðlilega að „alötuðu
sálirnar sæki aðu skáldinu, „sem sviku
það gott í þeim bjó‘;. Það eru bæði þeir
menn, sem efni sýndist í, en smámennsk-
an gerði að leppum og liðhlaupum eða
ragmennskan og værugirnin lét setja hjá,
og reyna svo að telja sjálfum sórtrúum,
að þeir sóu hafniryfir þroskabaráttu mann-
kynsins. En Stefán sér geitarhjörtun og
fer svo laglega höndum um þau, að Byron
sjálfur gerir það ekki betur.
Engu síður tekur Stefán á snilli sinni,
þegar hann er að eggja karlmannslund-
ina, og fegri og dýrari sveiga en Stefáns
hefur sá dugur aldrei fengið, sem hélt
sinnar leiðar og lét allsleysið hvorki beygja
sig né draga sig inn í flokk sómamann-
anna.
„Að alfaraleið verður einstígur hans
þó aldirnar fenni yfir sporin“.
Um slíkt skaplyndi þykir Stefáni aldrei
ofkveðið. Það mætir manni í margvís-
legustu myndum um öll bindin og í þeirra
manna sveiga er aldrei þurð á etni og
þó ekki mörg laufin aðfengin fremur þar
en annars staðar.
Yið „Anau segir hann:
„Þú lærðir gang 1 leir og urð
og leikfang þitt var klakinn.
Þú söngst þig framgjörn út og inn
um eyðivegu tóma.
Hin eina raust, var rómur þinn
í ríki fenntra hljóma.
Þú rannst af fjalli, fleygðir þér
i foss af hengistöllum,
og nafn sitt af þvi byggðin ber
og ból i dalnum öllum.
Það er hróðug sigurgleði þetta eptir
óveg og einveru, og svo slík ljóðsnild
sem þessi í ofanálag. Þá er: LækurinD,
Samvizkan, Fíflið, og mörg fleiri gervi
þessa aðalsskaplyndis. En sérstaklega
verður uianni tíðrent huganum til sigur-
ijóðsins, sem skáldið syngur „Greniskóg-
inum“, sem lifið sáði til í argvítugasta
endeminu;
„Þar sem öllum öðrum trjám
oflágt þótti að gróa
undir skuggaholtum hám
hneppt við sortaflóa11.
Og „grönin“ fær þennanjmeginhróður:.
Samt þú vóxt og varðst svo há.
Viðir laufi klæddir,
sem þó voru ofan á
undirhleðslum fæddir,
te.ygja sig þinn topp að sjá
teinar veðurmæddir —-----
Slíkar línur mættu víst dýriingar og
milljónamenn kaujja dýrt af Stefáni.
Svo nákomin sem kvæði þessi eru
skáldinu sjálfu eptir því sem skaplyndi
þesK er og örlög þess hafa verið, þá verð-
ur þó ekki fundið, að tilfinningar þess
talí þar örara eða berara en annars staðarj
svo fast er taumhaldið, og getur þó blóð-
skyldan varla verið nánari en hún er í.
Týnda syninum:
í útlöndum vann jeg ei fremd eða föng-
né fjárhlut er vænn sé til þrifa.
Eitt kvæði jeg kvað þar, einn söng jeg þar söng
um SÍðkvöld, ©r þó á, að lifa.
Svipað má segja um „Undir aðfall%
því gott er kvæðið, þó meiri manndóm,
og sterkari herðar þurfi til að standa und-
ir því uppréttur en sá hefur, sem það er
lagt á.
Þar sem barist er við þekkingarleysii
eða óbeit á þekkingu, er fyrsta lífsneist-
ans von af fræðslu, og Stefán er óþreyt-
andi fræðari, lærimeistari, hvar sem hann.
er staddur. Oss furðar hve auðugur hann-
er að nýjum hugsunum, en þó engu síður
hift, hve rækilega hann hefur endaskipti'
á ýmsu gömlu og góðu, sem vér höfðum;
ekkif haft auga til að sjá, að stóð á höfði
eða höfðum alls ekki séð. SvO' miklum.
mun les hann betur sögurnar en vér vel-
flestir. Hann botnar þar marga hálf—-
kveðna vísu, sem vér sáum ekki að neitt
vantaði í. Þegar hann les með 08S skilst
okkur, að Hjaðningavíg standa enn í dag,
og Mjöll kann enn sögur Snæsdóttir hins-
gamla. Og enn eru Tyrtingar tíl, álaga—
vopnÍD, sem „valda meinum“, sú erfðin,.
sem skáldið er tregast til að fá dóttur
bíddí þótt hún krefji. En það láturn vér-
ummælt, að Stefáni verði ekki haldsamara
en öðrum draugum á Tyrfingi sÍDum, ef
dóttir hans krefst, því þann Tyrfing vilj--
um vór eiga ofan jarðar, og fyrir þvL
getur bún átt hann og borið, að vér sjá-
um þess engin merki, að á þann Tyrfing
sé lögð nein niðingsverk..
Af því flestir Nikódemusar okkar eru
skrýddirbrúðkaupsklæði, þá stingur bibliu-
Nikódemus dálítið í stúf I kjólnum frá
Stefáni, og er þó mikið af vatti enn þá,
utan á honum. Aptur er kominn stað-
góður steinn á leið Jóns gamla hrak..
Jeg kipptist við soöggvast, þegar jeg sá
nafn Jóns, og flaug i hug, að Stefán ætl-
aði nú að gera mér þann ógreiða að snúa
Jóni gamla við, en sá undir eins, að það
mundi Stefán manna sízt gera. Áv vorri
öld, þar sem eDginn maður verðskuldar
að liggja þversum, væri harmur að missa
þetta eina gamla leiði.. Margir happa-
drættir eru hér aðrir, svo sem Ræninginni