Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 22.06.1910, Síða 3

XXIV., 28.-29.
Jpjóðviljink.

111
'kveðinn um Shakspere, eitt af grettistök-
Unum, og þó manni hafi flogið i hug að
„,listarorð“ Hrafnistumanna hafi einmitt
verið seglin, þá koin það eingu siður
flatt upp á, að sjá það í þriðja bindinu.
En hvergi sést það jafn skýlaust, hvað
Stefán sér betur og hugsar sterkara en
aðrir menn, heldur en þegar hanD litur
yfir allan orustuvöllinn, allt tilverustríðið
i einu, hvernig það er háð og til hvers.
Hér er ekki rúm til að leiða einstök kvæði
fraip til vitnisburðar, en eg skal nefna á
nafn þau belztu, svo sem: Kveld, I rökkr-
inu, Yið vatnið, Dagsetur, Heimskautafar-
arnir, Vögguvísur, Æskuminning, Al-
mannarómurinn, og nú í 3. bindinu: Á
ferð og flugi, Aftaka óeirðarmannsins og
Díkonissa. Hér er víða lengra séð og
dýpra en í nokkuru öðru sem prentað
hefir verið á islenzku á okkar dögum í
ljóðum eða lesmáli, og hafi íslendingur
séð áður svo langt og skarpt, þá hafa
þau augu lokast minnjalaus. Hér er ekki
kostur að ra-ða lítsskoðun höfundarins i
einstökum atriðum, það yrðu að eins kar-
molar, en í stuttu máli og ónákvæmt
mætci ef til vill segja, að hann skoði
tilveru vor jarðarbyggja eins og mis-
heppnað fyrirtæki stórhuga guðs.
í Aftöku óeirðarmannsins Í3. bindinu
standa þessi skínandi erindi:
Nú svifaði ysjan og ísingin blind
frá austurlands fjallgarði báum,
og klettarnir risu sem kastalagrind
frá Jiaidhömrum ljósum og biáum,
sem afhjúpað guðsverk frá ómunatíð
af óloknu hugtaki úr veraidarsmíð.
En mörkuð var eyðing á öllu sem stóð,
tóm upphrot og sligaðar bungur,
því Örgelmir sá, sem að henglum þeim hlóð'
sinn haug varp þar sterkur og uugur.
Því guðirnir hníga og heygjast sem vér
með hálfloknar ætlanir grafnar með séri
Þetta er furðulega skýrt yfirlit yfir
ör'ög guðanna og verka þeirra, ekki lengra
en það er, en líklega verður það þó ekki
kennt í skólunum næstu árín.
Svo skýr og rambyggð sem öll hugs-
j unin er hér í hverju einstöku atriði, þá
hefi, jeg þó ekki getað gert mér vel ljóst
að öllu leyti samræmið railli álits skálds-
ins á lífinu og tilverunni í heild sinni
og svo hinnar hróðugu ástar á lífinu, sem
sumstaðar bregður fyrirí kvæðunum. Sú til-
finninghefir flogið fyrir mig stUDdum, sem
grundvöllurinn undir lífshróðrinum væri
tæplegajafn traustur sem hanner þar und-
ir flestum byggingum öðrum, og að þetta
væri ekki siður tilfinDÍngamál en röksemda;
eða það væri jafn vel ort fyrir nauðsynja
j sakir, til þess að sætta menn við lífið og
j gefa einhverjar skaðabætur fyrir missi ei-
! lífðarvonar og lífsíns í Paradís. Að vísu
j getnr móðir haft heita og innilega ást á
í ógæfubarni og krypplingi, en það er ekki
J hróðug ást og eggjandi eins og lífsást
I skáldsÍDS. Jeg hefi þvi gert mér i hug-
| arlund, að þó að lífið allt njóti hér af, þá
sé þetta í rarninni ástarljóð þess þróttar,
sem nýtur að eins eðlis síns og vellíðun-
! ar við baráttu og sigur, og að því leyti
getur hann vel kveðið lífinu ástarljóð, því
af þeirn á lífið allt af eitthvað, siíktlr ör-
eigi sem það er að öðru.
Með þetta fyrir augum, og valla held-
ur öðru vísi, verður vel skiljanleg sú
spaks manns rósemd. sem þessi brenn-
heiti tilfinningamaður tekur með á móti
þeim úrskurði, sem æðsti dómur rökréttr-
ar hugsunar kveður upp yfir tilveru vorri;
því bil er á milli þess, að syDgja sjálfri
tilverunni lof, og hins, að skrifa með
skjálptalausri hendi nndir friðarsáttmálann
við dauðann. En undir þá sætt skrifar
Stefán einmitt svo, að fáir munu eptir
ieika, því oss hnykkir við til tára, þegar
hann er að tala við oss um drenginn
sinn, sem dauðinn tók frá honum ein-
mitt á sárasta aldrinum, og auk þess
harðleiknislega. Sú sjón og öll minningÍD
iæsir sig svo fast ínn, að eptir mörg ár
hefur allt slit og allt stríð látið hana þar
óhaggaða, svo hún hefur áreiðanlega ekki
horfiðúr ininni nema þá réttstund og stund
í bili, og undir þessu fargi getur hann
kveðið svona rólega:
„Jeg kveð þig sumar — Haust, jeg heilsa þér,
af hnjúknum þeim, sem landamerki er.
Að haki liggur sveitin sumarlöng
toeð sólskins morgna og þýðan lógusöng.
En við mér hlasir sveit, ei sjónum víð,
þvi sólarlag er þar í miðri hlíð.
— En trú þú ei jeg hnugginn harmi grand,
þó haili o'n x kvöldskugganna land.
Við herra lands þess hef jeg löngu sæzt
og honum treysti — við höfum fyrri mæzt:
En land hans mínum muna ljúfra var (drengsins)
og moidin kærri — fyrst hann hvíldi þar.
Svona rólega skrifar hann undir fyrir
þá báða. Sá nokkur fyrr svo ramman
121
„Eu i raun og veru fór hann ekki lengra, en í vest-
urálmuna“, svaraði frú Aroher. — „Það var látið svo heita
sein hann væri í ferð, til að blekkja aðra“.
„Guð hjálpi mér!“ sögðu þeir báðir i senn.
„Jeg verð að skýra yður frá öllu, svo að þér skiljið“,
svaraði frú Archer. „Surot er þess eðlis, að eg hefi verið
S]ónar- eða heyrnarvottur að því, en sumt bafa aðrir sagt
mér. — Hverir, skiptir engu. — Þér verið að trúa því,
sem eg segi“.
Hún þagnaði, eins og hún þyrfti að hugsa sig um,
en mælti svo:
„Hr. Harley er af ætt, sem kynslóð eptir kynslóð
hefir þjáðst af vitfirringu, sem dottið hefir á með köflum.
Það hefir eigi brugðist, að geðveikin hafi brotizt út
í ættinni, fyr eða síðar, hjá hverjum einstökum meðlim
hennar.
Hjá hr. Harley brauzt hún út, sem drápgirni, svo
að hann varð likastur blóðþyrstu tígrisdýri.
Hann hefði aidrei átt að kvongast, og hefði ef til
vill heldur ekki gert það, hefði hann þekkt, hversu veiki
þeirri, er hann hafði að erfðum tekið, var í raun og veru
háttað
En hún brauzt fyrst fylliiega út, eptir að hann var
kv9Bntur, og olli þá dauða einka-systur minnar.
Hún var frið, ung stúlka, hr. Tresham, og skiijið þér
það, er fiHgj yður, að Fayier lifandi eptirmyndin hennar
Áður ©n hún kynntist hr. Hariey var hún heitin
kapt. Dexter, sem nýlega var þá genginn í herinn.
Þau unnu hvort öðru hugástum; en Dexter var fá-
tækur. og foreidrar mínir neituðu þvi lengi, að samþykkja
ráðahaginD.
110
Barstone, sem lá í hengi-bedda í garðinum, og hafði
sofnað, vaknaði, er Gilbert ýtti við honum.
„Hvað er að?“ mælti hann, hálf-sofandi.
„Mikið að“, svaraði Gilbert og sottist í stól. „Ban-
sett konan —“
„Hittirðu hana ekki?“
„Nei, en Jasper sá jeg“.
„Getur það verið?“ mælti Barstone, og reis upp.
„Og hvað sagði hann um hvarf Fay’s?“
„Hann sagði ekkert, læzt enn vera mállaus, þrjót-
urinn“.
„En hvað sagðir þú?“
„Jeg sagði honum, að eg hefði heyrt hann tala í
bænahúsinu, og hótaði að segja lögreglu mönnum frá því,
ef hann segði eigi allan sannleikann“.
„Gerði hann það þá?“
„Nei; hann ritaði dálítið á pappirslappa, rétti mór
hann, og hljóp inn i húsið.
Frú Archer gat eg ekki fengið að tala við, með
því að vinnufólkið aftók, að það fengist, inn í húsið gat
eg ekki brotizt, og varð því að fara.
„Kærðu þig ekki um frú Archer! En hvað skrifaði
Jasper?“
„Að eins þessa einu setningu: „Ef þór kallið á lög-
reglumenn, stofnið þór ungu stúlkunni, sem þér elskið,
í voða“.
Þetta varð mér til huggunar“.
„Hvernig?“
„Skilirðu ekki, að Jasper gat eigi skrifað þetta, væri
hún eigi enn á lífi. — Jeg imynda mér, að Harley, þorp-
arinn, hafi lokað hana einhvers staðar inni“.