Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 10.05.1913, Side 1

Þ JÓÐVIL JINN
■
18.-19. tbl.
Reykjavik 10. mai 1913.
XXVII. árg.
Eimskipafélagið.
(Sumlurlausav athugasemdir).
Öllum þorra landsma.nna er það óefað
Ijóst, hve æskilegt það væri, að vöru- og
fólks-fiutningarnir milli íslands og út-
landa gætu sem allra bráðast — og í mun
frekari mæli en nú er — orðið í höndum
Islendinga sjálfra, og hve brýn þörfin er
þvi, að því er stofnun „innlenda eim-
skipafélagsins11 snertir, ems og nánar var
vikið að í 12. nr. biaðs vors þ. á.
Segja má a.ð vísu, að til þess að koma
▼öru- og fólks-flutningunum milli íslands
og útlanda í hendur landsmanna sjálfra,
sé það þó að vísu engan veginn óhjá-
kvæmileg nauðsyn, að skipin séu íslenzk
eign.*).
Sama takmarki mætti að sjálfsögðu
engu siður ná, ef skipin, sem notuð eru,
væru tekin á leigu, — að eins að stjórn-
in m. m. væri í höndum íslendinga sjálfra.
En það er síður en svo, að einatt só
hlaupið að því, að fá hentug skip á leigu.
Óneitanlega er það og æ skemmtilegra
og myndarlegra, að skipin séu sjálf inn-
lend eign, enda ætti stofnun „innlenda
eimskipafélagsins“ sízt að vera lands-
mönnum öllum ofætlun, ef samheldnina
brysti eigi.
Nota þá gamla lagið, sem fæstum
þeirra er ókunnugt, að reyna að „drífa“
einhversstaðar „upp lán“, ef eigi vill
betur verkast.
Ekki heynst og enn annars getið, en
að malefninu sé yfirleitt hvívetna mjög
vel tekið í orði, — bæði í höfuðstað vor-
um og út um landið.
Menn lita þá og eigi hvað sizt á
þjóðræknis hlið málsins, og ýtir það
undir eigi fáa, er síður létu málið ella
til sín taka.
Sem dæmi þess, hve vel málinu hefir
þegar verið tekið á sumum stöðum, má
get-a þess, að í Landmannahreppi í Rang-
árvallasýslu áttu bændur fund með sér,
og varð niðurstaðan þar sú, að láta sveit-
arfélagið taka hluti í félaginu fyrir alls
3 þús. krónur, er hreppurinn tekur að
láni í bráðina, en gjaldendurnir leggja
siðan á sig, á nokkrum árum, ásamt át-
svörunum.
Líkt gætu fleiri sveitarfélög gert, ef
áhuginn vœri likur, og það þá munað
samtals svo miklu, að fé fengist nægilegt,
þótt alls eigi fengist ella.
*) Gleyma má því og eigi, að það, að láta
smiða sér nýtt skip, má nær einatt í reyndinni
— engu síður en er hús er byggt — teljast að
gera sig að mun fátækari, ef eigi að deila pon-
ingunum, sem til þess er varið, með tveimur. —
Hæpið æ að betur seljist, ef seljast þarf.
Á hinn bóginn er þó eigi i étt, ad ginna
einstaka menn, — félög, eða sveita- eða
sýslu-félög —, til að gerast liluthafar í
fyrirtækinu, undir þvi yftrskini, að þar
sé um óbrigðult, eða þá mjög sennilegt,
gróðafyrirtæki að ræða.
Sé það gert, og fé þannig haft út úr
mönnum, — fjöldanum enda all-efnaliti-
um, — þá kemur óánægjau á eptir, ef
vonirnar bregðast.
Betra því, að segja þegar í byrjun-
inni, sem er, að vel gæti svo farið, að
félagið verði alls eigi arðvænt, og megi
þvi hver vera við þvi búinn, að orðið
geti enda hið versta, þ. e. að félagið
svari alls eigi vöxtum, um lengri eða
skemmri tíma, ef eigi einatt, eða þá svo
lágum, að íills eigi séu teljandi.
Óskandi að vísu, að svo færi eigi, en
dæmin eru því miður nóg, sé á ýms er-
lend eimskipafélög litið, þótt eigi rekjum
vér það hér frekar.
En fari svo, að félagið svari — þótt
að eins sé sum árin — aiuiað hvort alls
engum vöxtum til hluthafa, eða þá að
mun lágum, þá má og vera vid þvi hu-
id, ad hlutahi éfin lœkki ad mun í verdi,
svo að sá, sem t. d. á 100 kr, í félaginu,
gæti, ef selja vildi, jafn vel eigi fengið
nema 80—90 kr. fyrir téða eign sína, eða
þá eitthvað meira eða minna.*)
Letta er hverjum mauni alómissandi,
að gera sér 6em ljósast.
Annad mál:
að íallegt er það þvi í'remur, og
vel gert, að vilja þó leggja fi-am
sinn skerf, — þeir semþad geta —,
góðu og þörfu máiefni t.il stuðn-
ings.
Less er og því fremur þörf, að gera
sér alls engar gylli-vonir í byrjuninni,
eða glæða þær hjá öðrum. sem á það er
að líta:
a, ad við þann keppinaut getur orðið,
og verður óefað, að einhverju leyti,
að eiga, — þ. e. „sameinaða gufu-
skipafélagið“, sem gert getur hér-
lenda eimskipafélaginu eigi all-lítinn
óleik, ef því býður svo við að horfa,
— getur látið sig alls engu muna,
að færa að mun niður flutnings- og
farþega-gjöldin, jafn vel áreptirár,
ef eigi flytja allt ókeypis.
b, ad vér getum þá og því miður
engan veginn treyst því, að þeir,
sem mestu ráða, að því er flutning-
an a til landsins snertir, verði þá —
sízt. nema sumir þeirra — svo fé-
lagslyndir, að þeir standist. freist-
ingarnar, og láti þá æ innlenda eim-
skipafélagið sitja íyrir vöruflutning-
unum, hve mikill óhagur sem það
kann enda að verða þeim sjálfum.
Þá er og eigi að vita, hvernig stiórn
félagsins, og framkvæmdir allar, kann að
fara lír hendi o. fl. o. fl.
Heimtufrekja landsmanna og óefað
engan vegmn samberandi við það, sem
nú er, er við samlenda er um allt að eiga,
— auk þess er óhöpp og æ geta að hönd-
um borið, er eigi verður við ráðið.
En hvað sem þessu öllu líður, þá væri
það mjög leitt — þar sem út i málið
var lagt —, ef það strandaði þegar í
fæðingunni á féleysinu.
Færi svo, sem — að voru álit-i — vel
getur orðið, að eigi fengist nægilegt hluta-
fé, þá:
ætti landið sjálft að gerast, hlut-
haíi, segjum t. d. fyrh 100—200
þús. króna, eda þar yfir, svo að
fyrirtækið strandi eigi.
Félagið verður svo, hvort sem er, er
á laggirnar er komið, að vera kjöltu-
barn landssjóðs, ef svo mætti að orði
kveða, — þ. e. landssjóðurinn verðurþá
eigi að eins, að styðja það, með árlegum
fjárstyrk, heldur og að vera enda við
því búinn, að þurfa að lokum — ef verst
fer — að taka félagið alveg upp á sína
arma.
Gæti því og komið til mála, hvort
eigi væri rétt, að Iandssjóður tæki
að sér ábyrgð hlutabréfanna þegar
í byrjun, enda áskildi Jiá og þinginu
að sjálfsögðu þá hluttöku í stjórn
þess, og það eptirlit, seni nauðsynlegt.
kynni að þykja.
Þá æt.ti hver hluthafi það vist, að
tapa eigi fé sínu.
Menn mega eigi missa sjónar á því
í máli þessu, að við öflugan er að etja,
þar sem „sameinaða gufuskipafélagið“ er
annars vegar.
Það er iandssjóðsing eins, en eigi fá-
tæks félags, sem ætlað er þar á ofan að
byrja með því, að byggja á lántöku.
ítölsku eldfjöllin: Æthna, Yesu-
vius og Stroniboli gusu öll þrjú í senn
í aprílmánuði þ. á.
Vita menn slíks engin dæmi þar fyr,
og hefir æ verið litið svo á, sem hin
lægju niðri, er eitt gysi.
Eldgosin eru, sem betur fer, ekki sögð
naikil.
*) Benda má hér og á íslandsbanka-hluta-
bréfin, sem nú eru sögð fallin ofan í 83—84
hundraðið, í kaupböll Dana.