Lögberg - 27.02.1889, Page 3

þess, aS ]>að er ekki satt, sem hr.
þorvaldur gefur í skyn, aS aldr-
ei hafi leifar fundizt í myrum á
Islandi af stærri trjám en nú eru
þar til. Jeg hef sjálfur meS eig-
in auguift sjeS trjádrumha grafna
þar upp úr mógröfum tal.svert
stærri eSa meiri ummáls en af vana-
legu nútíSarbirki íslenzku. Og dr.
Kneehind, sem ferðaSist til Islands
og var þar á þúsundárahátíSinni
1874, tilfærir í bók þeirri, er hann
á eptir ritaSi um Island („An Am-
erican in Iceland“—Boston, 1876),
þetta úr riti Hooke.ru um Is-
landsför hans sumariS 1809: „1
einni af mýrum þcsum fór jeg
fram hjá kvennmanni, er rak á
undan sjer hest, sem bar trjá-
drumb, er grafinn hafSi veriS úr
jörSu þar mjög nálægt. Drumb-
urinn var svo stór, aS hann virt-
ist nærri því eins ]ning byrði
eins og skepnan mundi hæglega
geta gengiS undið, og á að gizka
5 eSa 6 feta Inngur, og nálega
eitt fct að þvermáli.“
þó aS jeg nú hafi sýnt fram á
all-mikiS öfugt og geggjaS í mót-
mrelum Iir. þorvaldar Thoroddsens
gegn þeirri eySing eSa þeitn upp-
blástri í náttúrunni á íslandþ
sem fyrri hluti fyrirlesturs míns
er aS segja frá, þá er réttlátt aS
geta þess um leiS, aS liann hef-
ur í þessari söniu ritgerS sinni
minnt á ýmsan mikilsverSan sann-
leika, er beinlínis eSa óbeinlín-
is stendur í sambandi viS umtals-
cfni mitt í þeim ritlingi. Hann
talar t. a. m. um þaS, hve ómiss-
anda þaS sje fyrir landiS að fá
góða eða að minnsta kosti skap-
lega vegi. Hann minnir á þaS,
hvílík auðsuppspretta sjórinn um-
hverfis strendur Islands sje. Og
hann drepur á þaS, hve margan
arSberanda blett mætti framleiSa
á landinu meS því þangi og fisk-
slori, er þar liggur víSa með strönd-
um fram með öllu óliot«.5. þetta
seinasta atriði leiðir eðlilega hugi
■rnnna., sem nokkuð hugsa um
hag Islands, ftS þeim ákafiega
mikilsverða sannleika, þótt þorvald-
ur Thoroddsen snerti reyndar aS
öðru leyti ekki við honum, að land-
l)únaSurinn fslonzki kemst aldrei
í skaplegt horf fyr en allir ís-
lenskir bændur hafa allan sinn
heyskap af ræktuðu landi, hætta
alvcg aS reita saman heyforSa
sínn á óræktaðri útjörS, búa til
svo mikil tún, aS þcir meS heyi
því, er þau af sjer gefa, fái fóSr-
aS allan sinn fjenaS bæði smá*
an og stóran. Svo lengi sem þetta
verður ekki, hljóta menn allt af
ineira eða minna aS treysta á úti-
gang, og meðan svo stendur, vof-
ir tvöföld hætta sífellt vfir. Skóg-
arleifarnar, sem enn eru eptir í land-
inu, eyðast þangað til ekkert er
eptir, og þar með fylgir, eins og
jeg segi í fyrirlestrinum, hroðaleg
eySing á grassverði landsins. Og
í aniian stað mn, hvenær sem nokk-
urt verulegt vetrrarriki kemur fyr-
ir, búast við gripafelli og þar meS-
fylgjandi bjargarskorti og liungurs-
neyð. En til þess aS færa hin
íslenzku tún svo mikið út, aS
bændur geti af þeim haft allan
sinn heyskap, þarf áburöurinn nð
aukast bæSi með því ráði, er hr.
þorvaldur bendir til, og ýmsu
öðru, sein jeg hef ekki tíma eða
tækifæri til aS tala hjer um. Jeg
þekki einn bónda á íslandi, sem
þftS greinilega vakti ljóst fyrir, aS
íslenski landbúskapurinn blessaS-
ist aldrei fyr en brendur hefðu
nógu mikið ræktað land, nógu stór
tún, til þess meS heyi því, er þar
fengist, að geta áreiðanlega fóðrað
ftlla gripi sína. það er Hjálmar
Hcrmannsson á Brekku í Mjóa-
firði, enda var, þegar jeg þekkti
til, nálega alveg liætt við allan
útheyskap á þeiin bæ; túniS, sem
stórvægilega haföi veriS fært út,
fóðraði allan f jenað bæjarins.
(Meira).
UM SÖfíU ISLEXD TXfíA 1
VESTUliHEIMI.
Þdð er farinn að vakna hugur hjá
mönnum með það að þörf *je á að fara
að rita sugu íslendinga í Vesturheimi.
„Hkr.“ hefur fyrst vakið máls á því,
og livetur menn til framkvæmda sem
allra fyrst; bendir á það, hver- nnuðsyn
|>að sje, )>ar ýmsir menn nú þegar sjeu
farnir að hverfa af leiksviðinu og
sagan með þeim.
Jeg vil nú fara nokkrum orðnm um
söguefnið sjálft.
Það sýnist ekki liættulegt enn, að
sagan fáist ekki mikið til óslitin, en
því áreiðanlegri verður hún, sem fyr
verður farið að rita hana. Það verður
sjálfsagt erfiðast að fá söguna á því
tímabili rjetta, sem engin íslenzk blöð
voru gefln út hjer í þessn landi, eða
þegar millibil hefur orðið á útkomu
beirra. Viðvikjandi þeim, sem dáið hafa
á þeim tímabilum, sjest hvergi neitt;
verða þar strax brcstir á söguþræðinum,
nema vinir og vandamenn hinna iátnu
geti bætt úr þvi með minni sjnu, og
er ).að vel liugsandi.
Tímabilið áður en blaðið Frnmfari
fæddist verður versti kaflinn við að
e'Sa> þvi telja má, að sagan geti byrjað
árið 1873, þegar liinir fyrstu flutningar
bj'rjuðu að nokkrum mun. Um þau ár-
in voru nokkuð margir íslendingar komn-
ir bæði til Bandarikjanna og Canada,
og sumir af þeim búsettir i Ontario, og
jafnvel i Wisconsin líka. Eptir að Fram-
fari hóf göngu sína árið 1877, sem þá
ekki sióð nema 2 ár, er strax liægra
við að eiga, einkum er snertir þá, sem
látizt hafa meðal íslendinga á því tíma-
bili, því flestra þeirra mun vera getið
þa r.
Þegar Framfnri er liðinn undir lok,
kemur timabil, sem er meira en 4 ái>
sem ekkert blað kom út á, þangað til
„Leifihefur sig á kreik. Þar verður
minni manna að koma til sjgunnar, ef
þeirra skat nð nokkru getið, sem þá
hafa verið lagðir undir græna torfu.
Þá voru lika íslendingar farnir að fjölga
svo mjög; var líka margt sögulegt, sem
gerðist ú þvi timabili.
Ef farið verður að rita sngu íslcnd-
inga hjer, þá þarf sú saga að geta
allra þeirra íslenzkra manna, sem stigið
hafa fæti á amerikanska grund, síðan
vesturflutningar hófust frá íslandi, þótt
ekki væri nema nð eins að nefna suma
þeirra á nafn í sögunni. Sem nærri má
geta yrði ritið of umfangsmikið og stórt,
ef allra væri getið að miklu. Það helzta
og líkasta í hvers eins sögukafla verður
þettn, sem jeg nú skal benda á.
Skírnarnafu og föðurnafn kvennmanns
sem karlmanns; eins auknefni, ef þau
eru íslenzk, livaða mennta- eða iðnað-
argrein hver stundaði lieima, og stöðu.
Nafn og föðurnafn foreldra, og hvar
þeir hafa verið á íslandi; jafnvel ætti
að geta einhverra merkra manna í ætt-
inni. Með því mætti lieldur fyrirbyggja
að vltlantsliafið sliti ættliöina í sundur.
Tilgreina bæ, sveit og sýslu, sem vest-
urfari var á síðast, livaða ár hann flutti
til Ameríku, og til hvaða bæjar eða
borgar, hjeraðs (County), ríkis eða fylk-
is, í Bandaríkjunum eða Canada. Land-
takandi tilgreini nafn heimilis sins, því
sumir hafa geflð nöfn bæjum sínum, og
svo, hvar landið liggur, í livaða hjeraði
o. s. frv. Tilgreina þá aðallegustu at-
vinnu, sem hver stundar, liverju nafni
sem iðnargreinin nefnist, menntalega eða
verklega stunduð; enn fremur þarf að
geta hinna helztu atvika, t. d. færzlu
úr einum stað í annan og fl. Það er
óþolandi að flestra saga hætti strax ept-
ir að þeir stíga fæti sínum lijer á land.
Því það njp kalla það, að svo sje, nema
því að eins að sögutímabil hvers eins,
sem sagan minnist á, sje einhver viss
árafjöldi—segjum 10 ár; geta þeir þá ekki
átt sæti í fyrsta kafla ritsins, sem ný-
komnir eru, og ekki fyr en eptir jafn-
langan tíma, sem þeirra saga yrði skrá-
sett, og svo þeirra næstu áfrant, meðan
vesturflutningar haldast. Auðvitað held-
ur saga livers cins áfram að myndast
meðan líf endist, svo framarlega sent
eitthvað er starfað. Einungis þeirra
saga, sem eru fyrirliðar þjóðarinnar á
einhvern hátt, heldur áfram gegn um
blöðin, en alls fjöldans týnist sem eðli-
legt er. Ef sagan geymdi |>að merkasta,
sem gerist á fyrsta 14 ára tímabili ís-
lenzku þjóðarinnar í þessu landi í einni
heild, yrði það rit einkar fróðlegt fyrir
hinar íslenzku kynslóðir seinni alda.
Blöðin ge}’nia auðvitað |>að frásagnar-
verðasta líka, en )>ar verður )>að svo
nokkuð slitrótt og ónákvæmt. Til þess
að gefa dálitla hugmynd um, hvernig
hinir mörgn sögukaflar verða, sein aðal-
sagan á nð saman standa af, set jeg
hjer ofurlítið sögubrot, sem er líking
ein:
Þorsteinn Jónsson og Guðrún Sigurð-
ardóttir kona hans, sem bjuggu síðast
á Sólheiinum í Laxárdal í Dalasýslu,
fluttu sig búferlum frá íslandi til Am-
eríku árið 1876. Þau lijón áttu þrjú
börn, sem fóru með þeim; þatt voru
uppkomin nokkað, og hjetu Þorsteinn?
Sigurður og Guðrún. Foreldrar Þorsteins
bjnggu lengi á Sauðafelli í Miðdölum.
Faðir Jóns, sem Þorsteinn hjet, bjó um
tíma á IIóli í Hörðudal. Ilann var
nafnkunnur maður. Foreldrar Guðrún-
ar, Sigurður og Guðný, voru síðast við
bú á Ilólum í Hvammssveit; eptir |>að
flnttu þau suður á land. Sigurður var
nafukunnur fyrir hagleik, því liann var
hinn mesti þjóðhagi- Þorsteinn var efn-
aður maður kallaður í sinni sveit, og
mesti gáfumaður. Vegna liarðæris og
ófagurrar framtíðar lands og lýðs, flutti
liann af landi burt. Guðrún var mesta
kvennval. Seint í septembermánuði komu
þau til Nýja íslands og settust að 1
Fljótsbyggð, tóku land og reistu bú á
því, og nefndu bæ sinn Sólheima. Þor-
steini þótti lnnd sitt seinunnið til akur-
yrkju, því það var allt skógi vaxið, og
færði sig á annað land. Ilonum líkaði
þnð ekki heldur. Vorið 1880 flutti hann
alfarinn til Dakota, nokkuð fyrir áeggj-
un vina sinna, sem þá voru þangað flutt-
ir frá Nýja íslandi. Hann reísti bú á
hinum skóglausu grundum milli Moun-
tain“ og „Gardar“ í Pembina County.
Þorsteinn, eldri sonur þeirra hjóna,
settist þá að í IVinnipeg og byrjaði á
vsrzlun. llann var vel gáfaður og lærði
því fljótt að tala hina ensku tungu.
Var heldur heilsutæpur og fremur lítill
vexti. Hann varð barnaskólakennari ár-
ið 1884 og sýndi þar sem í öðru mestu
lipurö og stillingu. Sigurður flutti þá
út í Þingvallanýlendu og giptist þar,
og varð dugandi bóndi. Ilann var hið
mesta liraustmenni.
Árið eptir giptist Guðrún norskum
greiðasala i Winnipeg, merkum manni.
Þau Þorsteinn og Guðrún, sem komin
vortt á sextugs aldur, þegar þetta gerð-
ist, sátu í góðu búi á eignarjðrð sinni
í Dakota. Arið 1886 var Þorsteinn kos-
inn safnaðarfalltrúi fyrir .... söfnuð.
Mannlýsingar þykja ef til vill eiga illa
við, meðan þeir eru á lífi scm lýst er,
en livað sem því líður, eru þær ómiss-
andi, ekki sízt, ef sá sem sagan er af
er framúrskarandi að einhverju leyti.
Það fyrsta, sem þarf að vinna viðvíkj-
andi sögunni, er að finna út heppilega
aðferð til að tína saman efni þetta, sem
er svo nfar vítt stráð, efnið í þá sögu,
sem á að verða minning hin»ar íslenzku
þjóðar á ókomnum öldum, þegar liún var
að gróðursetja sig í Vesturheimi, sú
saga, sem á að fela í sjer hinn forna
sögnskrýdda anda þjóðarinnar, sem bæði
hún og landar hennar eru frægust fyrir
orðin meðal annara þjóða, Þjóðin þarf
því enn að klæðast í þennan einkennis-
búning, og viöhalda einkunnarorði Is-
lands, sem er orðið söguland, með því
að rita sögu sína í þessu laudi, og sýna
þar með að vjer erum sannir íslending-
ar í )>ví, og liinn sami söguandi lifir
enn og var til forna.
Eg vil nú að síöustu benda á, hverj i
aðferð er bezt að hafa, til að ná efni
þessu satnan, og er það með tvennu móti.
Að nokkrir menn, einn eða fleiri í hverju
hjeraði, þar sem íslendingabyggðir eru,
sjeu valdir til að veita sögupörtunum
móttöku, og sem jafnframt gæfu mönn-
um bendingar um )>að, sem cr annaðhvort
of eða van- ritað, eða ú einhvern liátt
ekki vel úr garði gert. Jeg ætlast til
að liver »g einn heimilisfaðir, livort
heldur l>sö er einn einstakur eða
fjölskyldumaður, riti sögu sína sjálfur,
—eða að hinir tilnefndu menn ferðuð-
ust um byggðirnar og rituðu niður
sjáifir eftir hvers eins fyrirsögn. Þessi
aðferð verður betri hvað snertir sam-
rætni sögunnar, )>ó auðvitað að sagan
yrði ekki prentuð cins og hún kæmi
frá hendi fjöldans, livað rithátt snertir,
að minnsta kosta ef fvrri aðferðin væri
höfð. E» sú síðari hefur meiri kostn-
að í för með sjer, og að líkindum yrði
fljótar yfir farið efnið, sem rita ætti
um, og svo getur )>að ckki náð til
þeirra ýmsu manna, sem inenn vita ekki
livar eru niðurkomnir í landinu. Þcir
verða sjúlflr að gefa sig fram, eða þeir
verða annars sem týndir og tapaðir lim-
ir hinnar íslenzku sögu, sem lijer er
á minnzt.
Jeg læt þá hjer staðar nema að sinui,
og vona að þeir, sem linfa Vilja til að
vinna að þessu verki á meðal þjóðar
sinnar, fylgi málinu til lykta.
G. Magnösson.
25^” Prentun greinar pessarar lief-
ur dregizt, vegna rfimleysis 1 blaði
voru. Við hana verða siðar gerðar
nokkrar athuu-asemdir.
©
Ritst.
BÓk Monrads
r
þýdd á íslenzku af Jóni Bja.ma-
syni, er nýkomin út í prentsmiðju
„Lí5gbergs“ og er til sölu hjá þýð-
andanum (190 Jemima Str., Winni-
peg) fyrir $1.00,
Framúrskarandi guðsorða h<>k.
ALMANAK „LÖGBERGS"
er komið -út. Kostar 10 cents.
Fæst í Winnipeg
hjá Arna Fridrikssyni
í Dundee House,
hjá W. H. Paulson & Co.,
og lijá íslenzkum verzlunarmönn-
um út um íslenzku nýlendurnar
í Canada og Bandaríkjunum.
353
inn, varð mjer öllutn illt. Jeg hjelt, að pað
vœri úti um yður.“
•>Kkki í petta skipti, góður minn. Jeg held,
jeg hafi ekki fengið nema högg á höfuðið, sein
hafi rotað mig. Hvernig fór pað?“
„Sem stendur höfum við hvervetna rekið ]>á
af höndum okkar. Manntjónið er hrreðilega mik-
ið; við höfum látið fullar tvær púsundir fallinna
og særðra manna, og hinir hljóta að luifa inisst
prjár. Sko, parna er nokkuð að sjá!“ og hann
henti á langar raðir manna, sem komu fjórir og
fjórir saraan. í miðjum hverjum af pcssum fjóruin
manna-flokkum var nokkurs konar trog úr húð-
um, sem mennirnir háru; Kúkúana-liðið llytur
ávallt með sjer mikið af pessum áhölduai, og
er lykkja á hverju horni tij að halda I. j pess-
um trogum—og tala peirra sýndist engan enda
ætla að taka—lágu særðir menn; jafnóðutn 0g
peir komu, skoðuðu læknarnir pá í skyndi; af
peim voru tíu við hýern herflokk. Væru sárin
ekki hanvæn, voru sjúklingarnir fluttir liurt, og
fengu svo góða aðhjúkrun sem mögulegt var,
eptir pví sem á stóð.
En væri að hinu leytinu engin von um hina
særðu menn, pá var pað voðalegt, sem kom á
eptir pessari lækna-skoðan, pó að pað vafalaust
væri sú sannasta líkn, sem mönnunum varð sýnd.
Einn af læknunum 1 jet sem hann væri að
skoða manninn, og opnaði svo skyndilega ein-
3u2
Utium, pegar peim lenti saman, líkt og pegar
bumbur eru barðar í ákafa, og svo sá jeg allt í
einu risavaxið ruddamenni; augun sýndust bók-
staflega vera að fara út úr hausnum á honum, og
hann stefndi beint að mjer með blóðugt spjótið.
En jeg var hættunni vaxinn — og jeg er stoltur
af að geta sagt pað. Flestir menn mundu í
mínum sporum hafa misst móðinn pegar i stað —
og aldrei fengið hann aptur. Jeg sá, að ef jeg
stæði kyr, par sem jeg var, pá var úti um mig.
Degar pessi sjón var rjett komin að mjer, flevgði jeg
mjer pví niður rjett fyrir frainan fæturna á mann-
inum, svo laglega, að hann stakkst á hausinn
rjett ofan yfir mig, par sem jeg lá endilangur,
pví að hann gat ekki stöðvað sig. Áður en hann
gat risið upp, var jeg kominn á fætur, og hafði
sjeð fyrir piltinum að baki hans með skaminbiss-
unni minni.
Skömmu ejitir petta laindi einhver mig niður,
og svo man jeg ekki meira um bardagann.
Þegar jeg raknaði við, var jeg aptur kom-
inn í kofann. Good stóð par hálfboginn yfir
mjer og hafði nokkuð af vatni í graskeri.
„Hvernig líður yður kunningi.*1 spurði hann
kvíðafullur.
Jeg reis upp og hristi mig áður en jeg
svaraði.
„D&vel, pakk yður fyrir“, svaraði jeg svo.
„Guði sje lof! Degar jeg sá ]>á bera yður
349
pjett að skjóta, meðan peir færðust nær, og
nær, og við og við skaut Ignosi líka; við dráp-
um nokkra menn, en auðvitað höfðum við ekki
meiri áhrif á pennan ógnar-straum vojmaðra manna,
heldur en sá hefur á aðfallandi öldur, sem fleyg-
ir smásteinum út í pær.
Nær færðust peir með hávaða og vopnabraki;
nú hröktu peir burtu yztu varðmennina, sem við
höfðum sett milli klettanna við rætur hæðarinnar.
Kptir pað fóru peir dálitið liægra, pvi að pó að
við hefðum enn ekki veitt neitt alvarlegt við-
nám, pá átti áhlaups-liðið nú að sækja upp á
móti, og ]>að fór hægt, til pess að mreðast ekki.
hyrsta varnar-röð okkar var miðja vegu uppi i
hrekkunni, önnur 2<) föðmum ofar, en sú priðja
var rjett á brúnmni.
Nær komu peir, grenjandi heróp sitt: „Tvala!
Twala! Chiele! Chiele!“ (Tvvala! Twala! Drepið!
Drepið!). „Ignosi! Ignosi! Cliiele! C’hiele!“ svar-
aði okkar lið. Nú hafði peitn alveg lent saman,
og to/hnann, eða kasthnffunum, fór að bregða
fyrir glampandi aptur og frarn, og nú hófst or-
ustan með voðalegu orgi.
Til og frá sveigðist múgur hermannanna í
hardaganum, og menn fjellu eins pjett og hlöð
i haustvindi; en úður en langt um leið fór
ofurefli áhlaupsliðsins að segja til sin, oo- fyrsta
varnarröðin okkar pokaðist hægt og hægt aptur,
pangað til hún ranu sauiau við pá næstu. f>ap