Lögberg - 15.05.1889, Blaðsíða 2

'£ o g b c r g.
-- MIDVIKUD. //. MA/ 1SS9. -
Útcekendur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni Friðriksson,
Einar Hjörleifsson,
Ólafur J*órgeirsson,
Sigurður J. Jóhannesson.
^k-llar uppljsingat viðvíkjandi verði á aug-
ýsingum i Lögrf.rgi gcta menn fengið á
skrifstofu blaðsins.
nær sem kaupendur Lögdf.rgs skipta
um bústað, eru J>eir vinsamlagast Ireðnir að
senda skriflegt skeyti um það til skrif-
stofu blaðsins.
TTtan á öll brjef, sem útgefendum Löo-
Bekgs eru skrifuð viðvíkjandi blaðinu, xtti
að skrifa :
Thf Lögberg Printing Ct.
35 Lonjbard Str., Wimjipeg.
p t u r á b a k c í) u á í r n m.
Eptir Jón Iijarnaeon.
(Niðurlag).
vírið 1062 kotnu tilkvaddir menn
úr ýmsutn hjeruðum íslands saman
í Kdpavogi, skamtnt frá Rejkja-
vík, til pess að dæmi annara pegna
Darakonungs að sverja honnin trún-
aðareiða sein einvaldsstjóra vfir
hinu danska ríki. Ilr. Jón Ólafsson
dregur fram petta atvik í sögu
hinnar íslenzku pjóðar sem vott
|>css, hve liörmulega pá hafi verið
kominn frelsisandi Islendinga. Hon-
uin [>jkir prautseigjan forfeðra vorra
ekki eiginlega hafi skinið skært
pá. Jeg játa pað hátíðlega. En
pað stóð pó naumast til, að ís-
lendingar kæmu pá öðruvísi fram
en peir gerðu. I->eir hjeldust pó
pá í hendur við aðra pegna Dana-
konungs, Dani og Norðmenn, og
eins við Svía, sem líka voru með
í pví að „hjlla“ sinn konung eins
og einvaldan landsföður. l>að lá í
loptinu á peirri tíð meðal pjóðanna,
sem eru oss náskjldastar, að gera
einmitt petta, er (slendingar gerðu
parna í Kópavogi. Eptir hlutarins
eðli gat pað ekki verið öðruvísi.
I>að var óhugsanlegt, að íslenzka
pjóðin ein af öllum norðurlanda-
pjóðum Ijeti vera að bejgja sig
fjrir konungseinveldinu á peim tíma.
Hvorki íslendingar nje aðrir höfðu
eiginlega neina huginjnd um, hvað
pað pýddi í pólitisku tilliti, sem peir
voru að gera, pá er peir sóru kon-
ungseinveldinu trjggð og hollustu.
Deir standa óneitanlega ofboð Jágt
stjórnfræðislega, Islendingar, pá, en
frændpjóðir peirra stóðu ekki vit-
nnd hærra í peirri grein um pær
mundir, og menntapjóðir heimsins
jfir höfuð, að ininnsta kosti pær á
meginlandi norðurálfunnar, voru al-
veg jafn-ruglaðar í pólitisku tilliti
eins og íslendingur. Svo í raun-
inni höfum vjer enga ástæðu til
að skaminast vor fjrir pað spor,
sem pjóð vor gegn uni sína leið-
andi inenti steig parna í Kópavogi
til forna, pegar hún kraup tilbiðj-
andi á knje fjrir konungseinveld-
inu. Ef vjer viljum endilega fara
að skammast vor nú út af meira
en tvö hundruð ára gömlum at-
burði, [m'i er að skammast sín fvr-
ir pað, að heimurinn I heild sinni
var ekki vitrari pá en svo, að honum
faunst konungseinveldið svo alger-
lega ómissanda, að pjóðimar gætu
ekki lifað nema í og af konungs-
valdinu. En rnjer finnst oss nútlð-
nrinnar íslendingum standa nær að
skammast vor fyrir annað, vr lig^-.
ur oss nær en petta tvö hundruð
ára gainla heiins-óvit. Mjer finnst
o?3 iíær að iðrast vorra eigin nú-
tíðarsjnda, iðrast pess, að nú und-
ir Jok 19. aldarinnar, sjálfrar upp-
lýsingar- og frelsis-aldarinnar, erum
vjer óðuin að dragast aptur úr
liópi mennta-pjcíða heimwjjs jfir
böfuð og frændpjóða vorra sjerstak-
lega, iðracst pess, að vjer sem pjóð
polum nú inargfalt verr samanburð
við aðrar ]>jóðir bæðí / luullegu
og líkamlegu tilliti heldur en pjóð
vor gerði á miðri 17. öldinni. Hr.
Jón Ólafsson rejnir til að afsaka
pá pólitisku niðuriæging, sem kom
fram í hitt ið fjrra við pað atvik,
að einn hinn kjörni alpingismaður
lætur, til pess ekki að missa em-
bætti sitt, stjórnina reka sig af
pingi heim aptur til embættis síns,
annar hræða sig til að útvega ann-
an mann í „brauðið“ sitt til pess
að sitja par í sinn stað um ping-
tímann til málamjndar, og hinn
priðji, einhver helzti pólitiski odd-
viti pjóðernismannanna I landinu,
er, pegar á ping keinur, útbúinn
með læknisattesti upp á pað,
að hann hafi haft gilda ástæðu
til að hverfa frá embætti slnu.
En afsökunartilraunin er ómjnd, og
jeg get naumast ímj’ndað mjer, að
Jóni Ólafssjni hafi nokkurn tíma I
alvöru sýnzt hún góð og gdd.
Látuin vera, að hinn fjrsti og ann-
ar af pessnm pingmönnum hafi
mátt missa sig af pingi, eins og
Jón Ólafsson gefur í skjn. Þessir
pingmenn sjálfir og sá hluti pjóð-
arinnar, er pá kaus, geta naumast
hafa litið svo á. I>ví hví pá að
vera að bjóða sig fram til ping-
mennsku? Og hví pá að vera að
kjósa pá? Hafi pessir pingmenn og
peir, sem kusu pá, verið sömu skoð-
unar og Jón Ólafsson, pá bendir
pað á, að menn á Islandi kjósa og
láta kjósa sig á ping, ekki til
pess að land og lýður græði neitt
á peirri kosning, heldur í einhverj-
um öðrum tilgangi eða alveg til-
gangslaust. Og ekki verður hin
pólitiska niðurlæging pjóðarinnar
minni við pað, lieldur margfalt meiri.
Og með tilliti til hins priðja ping-
mannsins, lians, sein útbjó sig með
læknisvottorðinu, hvað skjldi vott-
orð ]>að hafa átt að pýða, ef ekki
var meiningin að nota pað eins og
skjöld til að lilífa einbætti sínu
undir, ef á lægi? Bendir petta og
annað eins á pað, að peir, sem
pjóðin I baráttu sinni við öfuga,
óviturlega og rangláta stjórn, kýs
úr flokki sínum ti! að halda fram
frelsismáli sínu, elski pað mál meira
en „brauðin“ sln? Og bendir pað
að petta er óátalið af öllum
hópi pjóðernismannanna og frelsis-
vinanna, á pað, að almenningi sje
pessi frelsisbarátta Islands eiginlega
mikið alvörumál? Og svo pegar
kemur til samanburðar TÍð frelsis-
flokkana I öðrum lönduin, finnst
mönnnm pá, að petta sje nokkuð
líkt pvl, som t. a. m. vinstri hand-
ar menn í Danmörku hafa gert I
seinni tíð eða mjndu enn gera?
Hafa peir ekki hópuni saman látið
varpa sjer I dýflizu, svipta sig etn-
bætti o<r frelsinu með, heldur en
að pegja um pá pólitisku sannfær-
ing, er peir höfðu innanbrjósts?
Ellegar fjrirliðarnir fjrir frelsismáli
íra, — hafa peir kannske komið eitt-
hvað svipað fram á pcssum síðustu
árum eins og pessir pólitisku menn
af vorri pjóð? Menn líti á jfir-
standandi tíð til hvers einasta lands,
er næst liggur íslandi, og jeg get
ekki trúað pví, að öllum með al
opin augun hljóti eigi að sýnast
vesalings ísland grátlega vera farið
að dragast aptur úr með tilliti til
pólitiskrar alvöru, með tilliti til
trúariimar á pess eigið frelsismál,
með tilliti til pess að hopa eigi á
hæli pá er á hólminn er komið.
Jóu Ólafsson segir, að „steinarnir
taii“ á Islandi. Pað er alveg satt,
pví landið liggur I bókstaflegri og
andlegri urð. Par sem svo er á-
statt, ]>ar tala óneitanlega steinarn-
ir. En leiðtogar landslýðsins loka
fjrir ejrun og hejra ekki, hvernig
steinarnir hrópa á pá um pað að
rjðja urðinni lnirt, um pað að leggja
ofur-IItið I sölurnar fjrir pá ruðn-
ing, um pað, að hugsa meira um
hið grýtta og gróðurlausa ástand
lands og lýðs en pessi „brauð“,
sem stjórnin hefur á boðstólum, um
pað að láta ekki sín eigin „brauð“
hainla sjer frá að berjast í óeigin-
gjarnri baráttu fjrir pvl að pjóð-
in I heild sinni hafi daglegt brauð,
að ekki leggist óendaplegt hallæri
I líkamlegum og andlegum skiln-
ingi jfir land og lýð. Steinarnir
hrópa hvergi á pessum tlma eins
hátt og átakanlega í neinu landi,
par sem lieita á að menntað fólk
bjggi, eins og á íslancli, af pví
peir liggja par enn allir í götunni.
Steinarnir hrópandi I götunni vitna
um pað, að hin Islenzka pjóð hafi
á síðasta mannsaldri stórvægilega
dregizt aptur úr hinni fram brun-
an.di lest pjc'iðanna. Og pegar vitn-
isburður er kominn fram um pað,
að einhver ]>jóð hafi dregizt aptur
úr, pá er um leið vissa fengin fjr-
1r pví, að sú hin sama pjóð, sam-
anborin við aðrar pjóðir, sje I greini-
legri apturför.
I>að verður aldrei ofsöguin sagt
af pví, hve aumlega pjóðkirkjan á
íslandi er komin á jfistandandi tíð.
Hún hefur bókstaflega ekki á síð-
ustu áratugum sýnt á sjer neitt
einasta lífsmerki, að nýju sálma-
bókinni einni undantekinni. En um
dauða íslenzku kirkjunnar ætla jeg
ekki hjer að rita, heldur að eins
lej'fa mjer að ganga út frá honum
sem sjálfsögðum. Hr. Jón Ólafs-
son segir, að jfirdrep og hræsni
einkenni nútíðarpjóðlífið á Islandi,
og „Fjallkonan“ liefur haft áræði til
að vitna petta sama I slnu nafni nú
upp á síðkastið. En petta jfirdrep
og pessi hræsni nær eflaust lengra
en pau „Fjallkonan“ hafa ímjndað
sjer. Jeg býst varla við, að hinir
skólagengnu áhangendur vantrúar-
innar á íslandi ímjndi sjer, að
peir sjálfir hafi pessa eiginlegleika^
og pó eiga peir hvergi eins greini-
lega heima eins og einmitt hjá peim.
Allir Islands vantrúarmenn standa
I hinni íslenzku pjóðkirkju, ganga
að nafninu undir trúarjátning kirkj-
unnar, láta skoða sig sein greinilega
kirkjulimi. Svo mikið sem talað
er um vantrú nú á íslandi, pá por-
ir eiginlega enginn að koma par
opinberlega fram sem vantrúarmað-
ur. Enginn af hinum Sslenzku van-
trúarmönnum hefur hug til að leggja
frarn persónulegan vitnisburð um
sína lífsskoðun. „Fjallkonuna“ lang-
ar augsýnilega til pess, en huginn
skortir algerlega. Hún kemst lengst
í sínu Smjndaða áræði, pegar hún
lætur Ingersoll núna rjett nýlega
stíga í stólinn hjá sjer. Hún kemst
aldrei lengra en að láta annara
pjóða antikristindómsmenn tala, en
stendur sjálf eins og Björn að baki
Kára. En hvað pessir andstæðingar
kirkju og kristindóms meðal íslenzku
pjóðarinnar mega skammast sín fjrir
sitt huglejsi og hræsni, ef peir
bera leiðandi menn af sömu lífsskoð-
un I öðrum löndum og peirra fram-
komu saman við sigog sína framkoinu.
£>að morar af skólaí/enirnum íslend-
ingum nú, sem vitanlega eru alveg
andstæðir trúarsetningum íslenzku
kirkjunnar eða jafnvel allri trú á
andleg efni; en enginn einasti peirra
hefur hug til að opna munninn;
enginn hefur siðferðislegt prek til
að berjast á móti kirkjunni eða
leggja minnsta hót í sölurnar fjrir
sína sannfæring. Annar eins mað-
ur í hópi hinna íslenzku andstæð-
inga kirkjunnar og Magnús Eiríks-
son var er ekki lengur til, maður,
sem porir að segja pað, sem hon-
um býr I brjósti, maður, sem á-
ræðir að hafa meira hlutann á móti
sjer, maður, sem sannfæringar sinn-
ar vegna er búinn til pess að af-
neita „brauðum“ stjórnarinnar og
taka steina í staðinn. Og pó eru
meðal nútíðarinnar Islendinga miklu
fleiri I anda á móti kirkjunni held-
ur en meðal kjnslóðarinnar, sem
Magnús Eiríksson hejrði til. !>etta
Iitla stendur nútíðarkjnslóðin neðar
peirri, er uppi var næst á undan,
að siðferðislegu preki og ást til
sinnar eigin sannfæringar. Christo-
pher pSruun, sem sjálfur er heitur
og sterkur kristindómsmaður, Týsir
hátíðlega jfir pví, að meginið af
hinum miklu hugsunum, sem norska
pjóðin eigi nú í eigu sinni, sje hjá
andstæðinguin kirkjunnar. Það er
auðvitað stórauðmýkjanda fyrir inenn
kirkjunnar í pví landi. En hvað
er slík auðmýking hjá peirri auð-
mýking, sem Island liggur nú undir,
að varla skuli verða sagt að bóli
á neinni nýrri og ljptandi hugsun
hjá pjóðinni í heild sinni, hvorki
hjá peim, sem í anda eru með
eða móti kirkjunni? að trúmenn-
irnir og vantrúarmennirnir skuli báð-
ir jafnt vera öllum nýjum og nýti-
legutn liugsunum horfnir? að hvorum
tveggja skuli stancla á satna, hvern-
ig allt hólkast í landinu? að bæði
trúin og vantrúin skuli vera stein-
sofandi eða jafnvel steindauð? l>að
var einkennilegt, að pegar Jórt Ó-
lafssou hjerna um árið tók sig til
og ritaði æfisögu hins norska skálds
og mikilmennis Björnstjerne Björn-
sons í Djóðvinafjelagsalmanakið, að
pá varaðist hann, mjer liggur við
að segja eins og heitan eld, að
geta pess, hve vígamannlega Björn-
son hafði pá njdega risið gegn krisi-
inni trú. Hann gerði pað pó, og
hefur ávalt síðan gert pað svo
opinskátt og rnoð svo einbeittum
orðum, og hvervetna um lönd, par
sem hið fræga norska skáld var kunnj
ugt, pótti ]>að hiklaust I frásögur
færanda. En frá íslenzku sjónar-
miði, eins og pað nú er og liefur
verið I seinni tíö, pjkir Jóni Ólafs-
sjni petta einskisvert atriði I æfi-
sögu hans. l>að er eins og æfisögu-
ritarinn hafi fjrirorðið sig fjrir að
segja, að pessi mikli maður, er
hann að verðung bar svo djúpa
lotning fjrir, væri opinber og á-
kveðinn mótstöðumaður kirkju og
kristindóms. Það er eins og hreiti-
skilnina vanti algerlega hjá ein-
beittustu oddvitum pjóðar vorrar,
pá er um trú eða van.rú, kristin-
dóm eða antikristindó:rj er að ræða.
Huglejsið, eða, eins og Jón Ólafs-
son kallar pað, jfirdrepið, er orðið
meira en lítið hjá sjálfum forvíg-
ismönnum frelsisflokksins íslenzka,
pegar peir ekki einu sinni áræða
að geta pess um heimsfræga út-
lenda vantrúarmenn að peir sjeu
vantrúarmenn, og pegar j’firdrepið
er orðið svona inagnað, ]>á bendir
pað að minnsta kosti á, að lniðandi
menn íslands standi pessum leið-
andi vantrúarmönnum mörgum pöll-
um neðar að siðferðislegu preki.
Svo alls staðar er pjóð vor að
dragast aptur úr.
Er pá enginn skapaður hlutur í
framför á Islandi nú? Jú, jeg er
á einum stað í ritgerð pessari hjer
á undan búinn að samsinna peim
vitnisburði Þorvaldar Thóroddsens,
að framfarir sje á jfirstandandi tið
merkjanlegar í landinu. En jeg
sagði og segi enn, að pað sjo að
eins I vissum skilningi. l>að er
vöknuð prá hjá alpýðu íslendinga
til pess að eiga ofurlítið betri daga,
hafa ofurlítið íneiri lífspægindi,
láta líf sitt líkjast ofurlítið meir
menntaðra manna lífsháttum en áður.
Frelsispráin er talsvert að glæðast
hjá almenningi. Mönnuin finnst
miklu fremur en áður, meðan ís-
land var gjörsamlega úti-lokað frá
öðrum pjóðum, peir hljóti að rifa
sig upp úr barbarahætti liðinna alda.
Menn sjá og hejra margfalt ineira
af heiminum fj’rir utan ísland en
áður. Og hinn útvíkkaði sjóndeild-
arhringur gerir menn óánægða með
að dumma sí og æ í sama and-
lega og líkatnlega farinu. Þessi
ljpting, pótt stórmikið af óánægju
og jafnvel bitrum tilfinningum sje
henni samfara, er engan veginn
einskisvirði. Þ»ð er komið talsvert
los á pjóðina, og pað los er í
ranninni í framfara-átt. Fólkið ejðir
meiru en áður, meðan allt lá í
gömlu fellingunum, af pvi að pað
>egar nokkuð er til að ejða, lifir
betur, nýtur lífsins ofurlítið meir en
áður. Meiri ejðsla (comumption) í
landinu er ekki út af fjrir sig
afturför, lieldur pvert á móti fram-
för, pví hún bendir á, að inenn
eru að færast í þá átt, pótt hægt
fari, að gjöra menntaðra manna kröf-
ur til lífsins. En nú kemur hall-
æri. Fólkið er í standandi vand-
ræðum með sitt daglegt brauð.
Hvaða ráð gefa pá leiðandi menn
landsins? Ekkert annað, bókstaflega
ekkert annað en pað, að alpj'ðan
íslenzka skuli spara. Mönnum, sem
eru komnir að pví að devja úr
harðrjetti og hungri, er gefið pað
eina ráð, að peir skuli spara. Jú,
Schierbeck landlæknir bætir pví
rejndar við, að hrepparnir skuli
lækna í bjargprota mönnum letina
með pví að hjálpa peim ekki, lofa
peim að clej’ja drottni sínum. Frá
sjónarmiði hálaunaðra embættismanna
í Rejkjavík stafa öll hallærisvand-
ræði íslands af pví, að „dónarnir“,
sem á peirra máli pýðir sama sem
ógkólagengnir alþj^ðumenn, sjeu svo
latir. Og nú keinur landlæknirinn
með petta óskaráð til pess að lækna
letina í alþj^ðunni, í viðbót við
sparnaðinn og pað, að menn skuli
ajitur fara að lifa á sölvum og
fjallagrösum. En sá barnaskafiur að
ímjnda sjer, að letin eða dejfðin
til að vinna læknist svo lengi sem
enga almennilega atvinnu er að fá
í landinu! Og að útvega almenn-
ingi hana, pað kemur pessum herr-
um ekki til hugar. Að leita að
orsökunuin, sem til pess liggja, að
pessi doði, sem Rejkjavíkur-höfð-
ingjarnir kalla leti, er kominn j’fir
pjóðina, pað verður peim ekki að
vegi. Að benda á ráð til pess að
auka framleiðslu (jiroduction) í land-
iuu hefur enginn hinna leiðandi
manna Islands vit eða vilja á. Allt
pað lækningakák, sem peir eru að
segja pjóðinni að beita við sín mein
nú á pessum síðustu tímum, er
bráðór.ýtt, bandvitlaust og barbar-
iskt. Og um aldur og æfi heldur
ejmd íslands áfram, svo framarlega
sem ekki er rejnt til að lækna inein
pjóðarinnar á allt annan hátt. Pól-
itisku mennirnir og höfðingjarnir
heima á íslandi bregða sí og æ
peim löndum sínum, sem hafa rifið
sig upp úr vesaldóminum par og
leitcð vestur um haf, um pað, að
peir hafi eins og önnur vesalmenni
sleppt trúnni á ísland og framtlð
pess. En sjálfir þjkjast peir sitja
eptir heima trúaðir og fullir af
ættjarðarást. Vera má að þeir hafi
trú, pessir menn par heima, en
slík trú bjargar sannarlega hvorki
landi nje lýð, pv( sú trú er dauð,
steindauð. Jeg fjrir mitt lejti er
nú sannfærður um, að pað er til
miklu meira af ekta-trú á framtíð
pjóðar vorrar og jafnvel Islands
sjálfs, hversu „uppblásið11 sem það
óneitanlega er orðið, meðal peirra
Islendinga, sem komnir eru hingað
vestur, heldur en meðal hinna leið-
andi manna par heima. Og til pess
að sýna, að jeg tala hjer ekki út i
bláinh, lejfi jeg mjer nú að ending
að minna alla lesendur ritgerðar pess-
arar á pær merkilegu bendingar um
viðreisn íslands, sem fjrir eigi löngu
komu fram í greinum „Islendinga-
fjelagsmannsins“ í „Lögbergi“. Menn
leiti í öllum Islands blöðum, f öllum
þeiin ritum, setn nokkurn tíma hafa
komið á prenti á íslenzku austan At-
lanzhafs, eptir eitthvað svipaðri trú.
á framtíð lslands og hinnar ísleiuku
pjóðar eins og peirri, er „Islendinga-
fjelagsmaðurinn11 sýnir í pessumr
greiinun sínum, cig sú leit mun
verða til ónýtis. Og pegar pað pá
sýnir sig, að hjer er I hópi Islendingac
mitt uppi f frumbj'lingsskaparbaTáttii
peirrafjrir daglegu brauði sfnu,miklu
meira liugsað um velfarnan Islands
og hinnar íslenzku pjóðar heldur en
af sjálfum pólitisku mönnunum pat
heima, pegar pað sýnir sig, að Ljer
er til miklu sterkari trú á fraintíð
Islands en hjá sjálfum frelsisoddvit-
unmn par, pegar pað sýnir sig, að
pað er lftið annað en dauð trú á
framtíð pjóðarinnar, sem þessir heima-
öldu föðurlandsvinir geta talið sjer
til gildis, pá finnst tnjer mál komið,
að pessir herrar hætti að bregða vest-
urförnum löndutn sínum utn skort á
íslenzkri ættjarðarást og trú á fram-
tfð pjóðar vorrar. Hr. Jón Ólafssor*
vill lækna vissa siðferðislega galla
hjá löndum sínum með lagaboði
gegnum alping og lians hátign.
konunginn. Ilr. (lestur Pálsson vill
lækna Rejkvíkinga og pann odd-
borgaraskap, sem peir hafa skapað í
landinu, með liáði, nógu nöpru, nógu
hárbeittu. Hr. Schierbeck vill lækna.