Lögberg - 28.08.1889, Blaðsíða 2
Jögberg.
—— MID VIKUIj 28. ÁGÚST i88g. ----
Utgefendur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni Friðrikssoq,
Einar Hjörleifsson,
Ólafur {>órgeirsson,
SigurSur J. Jóhannesson.
^SL-Uar npplýsingar viSvfkjandi vcrSi á aug-
ýsingum í Lögbergi geta mcnn fengiS á
skrifstofu blaSsins.
3EXve nær sem kaupendur Lögbf.rgs skipta
um bústaS, eru [ cir vinsamlagast beSnir aS
senda skriflegt skeyti um þaS til skrifi
stofu btaSsins.
TTtan á öil brjef, sem útgefendum Log-
RERGS eru skrifuð viðvíkjandi biaðinu, setti
að skrifa :
The L 'ógberg Printing Co.
36 Lortjbard Str., Wintiipeg.
ÁVEXTIR.
t>6 að íslenjiku blöðin forðist eins
og heitan eldinn, að minnast á
greinar „íslendino-afjelagsmannsins41
í Lögbergi, að Lýð einum undan-
teknum, [aá Ieynir ftað sjer ekki, að
arinaðhvort eru þær greinar farnar
að bera ávexti í liugum manna og
tilraunum, eða að [tær hafa hitt á,
og koma beinlínis heirn og saman
við ýmislegt það sem httgsað er
ítt um sveitir ættjarðar vorrar. Vjer
höfnm áður drepið á það hjer í blað-
inu, hvernig tekið hafi verið und-
ir þessar greinar í brjefum ýmsra
ínerkismanna.
En oss hafa síðar borizt ljósari
sannanir fyrir pessu — einmitt í
íslenzku blöðunum. Jón Jónsson,
Jtingmaður Norður-Þingeyinga, hafðj
Aður en síðasti póstur var sendur
að heitnan, lagt fyrir þingið’ frutn-
varp til laga um stofnun ullar-
verksmiðju.
T>á eru og ekki síður merkileg-
ar uudirtektir Dalamanna undir gufu-
skipamál það, sem sjera Jens Páls-
son og ýmsir með bonum eru að
berjt st við að íá fraingengt. Uin
J>ær undirtektir stendur þetta í Isa-
fol<l 26. júní: ....„kom mönnum
saman um (o: á þingmálafundi sýsl-
unnar), að innlendir gufubátar væru
hið bezta samgöngumeðal, og lof
uðu fundarmenn að gera sitt hið
bezta til þess að safna „actiuvn'4
til gufubátskaupa, er gengi sunnan
og vestan lands, með því skilyrði,
aö landsjóður ábyrgist hwfilegar
renlur of actiunum“* o. s. frv.
Dað er ekki svo að skilja, sem
vjer búumst við að frumvarp Jóns
Jónssonar muni fá mikinn byr, nje
að alþingi verði við skilyrði Dala-
tnarina. Landsjóður á líklegast nóg
með að ábyrgjast sína póstávísana-
skukl með öllu því háttalagi, sem á
sjer stað með landsfje á Islandi. En
engu að síður sýnír þetta tvennt
það sem vjer þegar höfum tekið
fram, að það eru þó til menn beíma,
sem farnir eru að renna grun í, að
meðferð íslen/.kra frainfaramála muni
eíga að vera eitthvað svipuð eins
og hvervetna annars staðar tíðkast
í veröldinni, svo framárlega sem ís-
land eigi ekki algerlega að dragast
aptur ár tölu hinna menntuðu þjóða
á jarðarhnettinum.
UNDARLEG ÁLYKTUN.
Fjallkonan leggur Einari Hjör-
leifssyni það út tii lýta, að hanti
skyldi ekki skrifa neitt um aldur-
inn á Hellismannasögu, eða jafn-
vel „koma vitinu íyrir“ útgefendur
Heimskringlu og sjá um að þeir
jræfu ekki aunað eins út. Af því
að Einar Hjörleifsson hefur hvor-
ugt gert, heldur bæði lofað Heims-
kringlu- mönoum að vaða j sinni
villu, og Valdimar Ásmundssyni ».ð
vera einurn um að leiðrjetta, þá
ályktar Ejalikonan það, að Einar
*\ Leturbreytingin ckkj í ísafold.
Hjörleifsson hafi enga hugmynd
getað haft um, hvað Hellismanna-
saga mundi vera gömul.
öllu ástæðuminni ályktun minn-
umst vjer ekki að hafa sjeð í
Fjallkonunni, sem sannarlega er
ekki greindarlaust blað, hvað sem
mönnum annars kann að þykja að
henni. Einar Hjörleifsson hefur
aldrei sagt nokkurt orð til eða frá
um aldur Hellismannasögu, hefur
látið bókina með öllu afskiptalausa,
nema ef telja skyldi það, að Lög-
berg gat einu sinni með fáeinum
orðum um að bókin væri komin út,
og hvatti menn til að kaupa hana
með þeim ummælum, að „almenn-
ingur manna ætti að sýna þessari
viðleitni allan söma, eins og ann-
ars öllum tilraunum til að gofa út
bækur lijer á meðal vor“. Við
þetta stendur L,ögberg og Einar
Hjörleifsson að öllum líkindum. Dó
að Heimskringlu-menn hefðu getað
valið einhverja betri bók til að
gefa út, og þó að Jiessi viðleitni
þeirra sje dálftið barnalcg, þá er
engin ástæða tii að óska eptir að
þeir verði fyrir tjóni af þessari
tilraun sinni.
Annars hefði ritst. FjaVkonunn-
ar átt að vera farinn að renna grun
í, — svo framarlega sem hann les
blöðin hjeðan að vestan — að það
mundi verða snúningasamt fyrir Ein-
ar Hjörleifsson að rekast í öllu því,
sem hann heldur að Heimskringlu-
mönnum muni skjátlast I. Og sje
ekki ritst. Fjallkonunnar farið að
gruna það, þá getum vjer frætt
hann á þTÍ, að Einar Hjörleifsson
hefur engan tíma og enga heilsu og
engau vilja til að leysa slíkt erf-
;ði af hendi. Langi Fjallkonuna
til að deila á Einar Hjörleifsson,
þá eru öll lfkindi til að hann muni
taka þrí eins kallmannlega eins
0£f honum er unnt. E11 honum væri
vafalaust mjög mikil þægð í þvf,
ef Fjallkohan vildi gera honum
þann greiða að ráðast heldur á
hann fyrir það sem hann sjáffur
hefur gert fyrir sjer, heldur en það
sem Heitnskringlu-meim hafa gert.
Hver er sínum hnútum kunnucr-
astur; þess vegna treystir hann sjer
betur til að verja sín mál en annara.
Fjallkonunni kann nú að þykja
það lítilmannlegt af Einari Hjör-
leifssyni, að hann skuli ekki ávallt
vera reiðubúinn til að inótmæla
hverju því, sem hann er ekki sam-
dóma, og hvort sem það snertir
aldur á handritum eða anuað. Blað-
ið ættí þó að virða slíkan veikleik
á betri veg. það hefur komið fyr-
ir að ritlingar hafa verið gefnir út
í Keykjavík, sem Fjallkonan að
líkindum ekki mundi skrifa undir,
sem hafa verið þess eðlis, að liverju
heiðvirðu líeykjavíkur-blaði hefði
staðið talsvert nærri að mótmæla
þeirn — en sem ritstj. Fjallkon-
unnar hefur látið hlutlausa. Og
það hefur jafnvel ýmislegt verið
rjett í Fjailkonunnar garð, sem
hún hefur þagað fram af sjer, en
sem hefur komið henni hundrað-
sinnum meira við, en Einari Hjör-
leifssyni koma við allir þeir doðrant-
ar og allar þtor druulur, sem Heims-
kringlu-menn kunna að finna upp
á að halda sjer uppi á að gefa út.
Dórrjar „tieinjskrirjglu**.
111.
Dessi ritstjórnargrein „Helmskr.'t
um kirkjuþingið og gjörðir þess
yflrgefur J>að allt í einu, þegar
minnst varir, og fer að tala um
kirkjuna yfir höfuð. Hið litla kirkju-
fjelag íslendinga hefur auðsjáanlega
verið höfundinum of lítið efni og
Jjesfi regna hefur hann fundið sjer
skylt, að taka fyrir kirkju krist-
inna manna svona I heild sinni, Jeg
skal vera fáorðar um það efni. Hún
hefur um daga sína átt margfalt
glöggskyggnari óvini en „Heims-
kringlu“ og furðanlega staðizt saint.
Það, ^em höfundinum blæðir mest
í augum er þa.ð, að þar skuli ekki
allir vera á eitt sáttir, þar skuli ekki
vera nákvæmlega hin sama kenn-
ing og sama trúarjátning. Er nú
„IIeimskringla“ alveg viss um, að
það væri svo mikið betra, að öll-
um mönnum væri gert að skyldu
að trúa eins i ölluin atriðum? Er
það ekki eðlilegt að skilningur
manna í fjarlægura löndum t. d.
sje nokkuð ólíkur jafnvel í trúar-
efnum? Er það nokkuð að æðrast
yfir, þótt menn með ólíku upplagi,
ólíkum hæfilegleikum, ólíkri mennt-
un og þar af leiðandi ólikum hugs-
unarliætti, sjeu þar ekki algerlega
á eitt sáttir? Væri það svo mik-
ið ákjósanlegra yfir höfuð að
menn hefðu nákvæmlega söinu skoð-
un um alla hluti? Eru ekki ein-
mitt hinar margbreyttu skoðánir,
sem eiga sjer stað meðal hugsandi
manna, skilyrðið fyrir öllum fram-
förum í heimi hugsananna? t>að
er fremur barnaiegt þetta tal um
sifeldan frið, sem surair meun hafa
svo opt 4 vörum sjcr. t>að væri
víst ómögulegt að hugsa . sjer meiri
apturför fyrir mannlifið yfir höfuð
en það, ef menn kæmu sjer sam-
an um það einn góðan veðurdag,
að láta allt strið um ólíkar skoð-
anir detta niður, u.enn skyldu al-
veg hætta þessu stappi og lofa
hinu eða þessu, sem menn liafa
verið að stimpast við að leysa úr
og einn hefur skilið á einn hátt,
annar á hinn, að eiga sig. t>að
væri nokkuð einkennileg sú }>ögn, sem
yrði upp úr öllu því samkomulagi.
Hún gæti að eins verið vitnisburð-
ur um það, að nú væru mennirn-
ir hættir að vinna hlutverk sitt,
hættir að reyna að leysa úr gát-
um tilverunnar, hættir að eiga við
öll sín æðri mál, hættir að hugsa
um allt nema mur.n og maga,-—-
og meðan menn hugsa um það,
er mjög hætt við að það verði
stríð út úr því líka. I-'etta tal um
að menu skuli hætta að hafa ólík.
ar skoðanir er því ekki nema óvit
eitt. Og eins og |>að er óvit, þeg-
ar verið er á&’ ræða um mál mann-
anna yfir höfuð, eins er það held-
ur ekkert annað en óvit, þegar
verið er að tala um þau mál, er
dýjista þýðing hafa allra mannlegra
mála, — mál kristindómsins. Þau eru
þannig löguð, að þau ná út yfir
margar hinar þyngstu gátur mann.
legrar tilveru og gefa svör í þeim
hlutum, er mennirmr sízt af öllu
máttu vera í vafa um. í aðalat-
riðuuum liefur hinum kristna heimi
komið saman um þessi svör. Ka-
þólskir menn og prótestantar koma
sjer vel saman um pau grundvall-
aratriði kristindómsins, sem frain
eru sett i hinni postullegu trúar-
játning, og sem allir íslendingar
hafa numið. En það eru ýins önn-
ur atiiði, sem þeim hefur ekki kom-
ið saman um, og sem forvígismenn
beggja þessara aðaldeilda kristninn-
ar eru í sífellu að ræða sín á milli.
Út úr þessum umræðum og þeirrj
vísindalegu hugsun, sem liggur á
bak við þær, myndast sú niður-
staða í þessum efnum, sem nienn
eflaust á sínum tíma komast að.
t>4 rísa aptur upp nýjar spurningar,
sem krefjast úrlausnar, og þá verð-
nr aptur ágreiningur um úrlausn
þeirra. Og svona heldur þetta sjálf-
sagt áfram koll af kolli Jjangað til
leyst hefur verið úr hinni síðustu
spurning, sein upp kemur meðal
mannanna, og þeir þess vegna hafa
ekkert umræðuefni. I>að er hætt
við að „Heimskringla“ verði farin
hærast þá.
£>að getur nú verið, að fjelags-
skapur kirkjunnar gangi ekki eins
vel og hann ætti að gera. En jeg
veit ekki betur en hann að öllu
saintöldu gangi oins vel og nokk-
ur arinur mannlegur fjelagsskapur.
Það er aukheldur óhætt að segja,
að hann gangi betur. Og hvað
biturleik striðsins viðvíkur, sem á
sjer stað innan kirkjunnar og beiskju
þeirra orða, sem viðhöfð eru, þá
er það hvorutveggja mjög lítið nú
á þessum drouin í samanburði við
þann biturleik og þau beiskyrði,
sem koma fram t. d. í pólitiskum
umræðum. Það er auðvelt að segja,
að ekkert af þessu ætti að eiga
sjer stað. En mennirnir eru nú
einu sinni ekki fullkotnnir og þess
>vegna verður ófullkomlegleiki og
breiskleild að koma fram hvervetna
hjá J>eim, jafnvel þegar þeir sízt
vildu.
Þetta andvörpunaróp kirkjunnar,
sem Heimskringla talar svo mikið
um, voit jeg ekki hvar hún hefur
heyrt. Það á að ganga út 4 það,
„að allt af fækki þeir, er til alt-
aris vilji (!) ganga, að -ekki ^
lýðsins sæki kirkju og að aljt af
fjölgi þeir, sem ekki vilji í göfn-
uði standa“. Tökum nú hið fyrsta
Hvaða kirkjufjelag hefur höfund-
urinn heyrt kvarta yfir J>ví, að tala
fólks þess fækki, sem gengur til
altaris í söfnuðum þess? Það er
gefið í skyn að Jjetta eigi sjer
einkum stað hjer I Ameríku. Jeg
veit ekki til þess að neitt kirkju-
fjelag hjer í Ameriku hafi látið
heyra neina kveinstafi til sin út af
þessu. Jeg veit ekki betur en hið
gagnstæða sje tilfellið. Þau geta
ineð gleði sýnt skýrslur sinar 4r
eptir ár og þar sjest það með skýru
letri, að þeir fjölga hundruðum
saman með hverju ári. Ilvað hinni
lútersku kirkju í landi þessu við-
vikur, þá hafði hún árið 1884 fram
að telja 891,931 altarisgesti. Árið
1886 hafði hún 930,830. Á J>ess-
um tveimur árum höfðu þannig
aitarisgestir í Jjeirri kirkjudeild
fjölgað urn þrjátíu og átta ]>ús-
undir átta hundruð niutiu og níu.
Það er því ómögulegt, að það
hafi verið lúterska kirkjan hjer i
landi, sem um þetta hefur kvartað.
Þar sem hún á hlut að máli, hlýt-
ur þetta nndvörpunaróp að vera
tilbúningur einn úr Hcimskringlu.
En J>etta bendir einnig til ]>ess
að hitt muni vera tilbúningur lika.
Því J>að, að tala altarisgestanna
hefur fjölgað svona ákaílega, sýn-
íst benda í allt aðra átt, en að
fáir sæki kirkju og þeir fjölgi,
sem ekki vilja í söfnuði standa.
Hvert kirkjufjelag í landi þessu,
sem stendur á grundvelli kristin-
dómsins, vex stórkostlega með hverju
árinu, sem líður. það er naumast
til svo nokkur kristinn söfnuður í
landinu, að ekki gangi töluvert
margir inn í hann yfir árið, ef þar
er nokkurt fólk, sem ekki stendur
í söfnuði. Jeg veit ekki betur en
öll hin kristnu kirkjufjelög f landi
þessu blómgist og breiðist út með
hverju ári, svo það er sannarlega
tr.ikið meiri ástæða til að undrast
framgang þeirra, en að tala um,
hvað illa gangi. Það stendur eng-
um nær en sjálfum þeim að gleðj-
ast yfir þessu, enda veit jeg ekki
betur en þau afdráttarlaust haldi
þvi fram að þeim sje öllum, hverju
í sínu lagi, stórmikið að fara fram,
en engan veginn aptur. En hvar er
þá þetta andvörpunaróp, sem Heims-
kringla gerir svo mikið úr?
Þar, sem Heimskringla talar um
guðs{>jónustuformið, minnist hún uin
leið á „lítilsiglda og grunnhugs-
aða menn“, sem innræta megi virð-
ingu sarnblandaðri ótta meðkirkju-
legum serimóníum og söngli út um
alla kirkju. Þessir lítilsigldu og
grunnhugsuðu menn eru auðvitað
meðlimir safnaða vorra. Heimskringla
hefur enga göfugri titla handa þeim
en þetta. I svona mikla ónáð og
fyrirlitning eru þeir komnir hjá benni.
„Grunnhugsaðir og lítilsíigldir!“
Hvernig skyldu þeir annars kunna
við þessi nöfn? Hvernig skyldu
þeir kunna við það, hvernig Heims-
kringla snýst rið málum J>eirra nú
upp á siðkastið? Skyldu J>eir ekki
hafa orðið varir við þann hlýja (?) hug
sem kemur fram hjá henni, þegar
hún fer að ræða inál kirkjunnur?
Ætli það sje nú ómögulegt, að
þeim hafi fupdizt hún vera fremur
lítilsigld og grunnhugsuð sjálf í
þessum dómum sfnum? Er það
ekki fremur líklegt, að [>eir kunni því
illa, þegar traðkað er fótum 4 því
sem þeiin er heilagt og trúarjátn-
ing þeirra valin hin örgustu • fyrir-
litningar-nöfn (sbr. „tnarggrös^gur
dogma-grautur“)?
Það þarf ekki að vera í nein-
um vafa um það að minnsta kosti
hjer eptir, hverju megin Heims-
kringla er í vorum kirkjumálum.
Hún hefur sjálf tekið af öll tví-
mæli, til þess allir gætu áttað sig
á þvl.
Friðrik J. Bergmann.
HÁSKÓLI ...MÚHA.MEDS-
trúa r-ni a 11 n a.
Af öllum menntastofnunum í hin-
um múhamedanska heimi er há-
skólinn í Caíró lang-frægastur og
hefur Jang-mesta aðsókn. En hvað
hinum ýmsu greinum þekkingarinn-
ar viðvíkur og J>eirri aðferð, sein
við kennsluna er höfð, þá er það
hvorutveggja mjög s'-o ólíkt þvl,
sem þekkist í hinum vestlæga hluta
heimsins. Eitt sinn sat Norðurálf-
an við fætur Araba, 1 il að nema
af þeim heimspeki, náttúruvísindi,
læknisfræði og stærðafræði, þegar
skólarnir í Cordova og Bag-
d a d stóðu á tindi frægðar sinnar.
Þá voru sjötíu alþýðleg bókasöfn
víðsvegar í konungsdæmi Máranna
á Spáni. En brátt voru dagar þeirra
taldir. það voru ekki þessir vík-
ingar austan úr heimi, sem áttu
að skipa öndvegið i heimi mennt-
unarinnar. Allt í einu hættu fram-
farirnar meðal þeirra. Hinar vís-
indalegu og skáldlegu bókmenntir
þeirra visna allt í einu upp. Það
er eins og einhver voðaleg frost-
nótt verði þeim allt í einu að
bana. Það má svo að orði kveða,
sem nú sjeu engir vitringar leng-
ur í austurlöndum. Skólar þeir,
sem J>ar eru, leggja svo afar mikla
áherzlu á fornöldina, sögu hennar
og menntun, að minnið er nálega
hinn eini hæfilegleiki, sem nem-
endurnir fá að æfa. Mannanöfn og
ártöl eru beinagrind sögunnar. Og
þeir sem leggja sig niðui við að
nema allt þess háttar utanbókar og
kunna það á sínuin tíu fingrum, fá
optast nær að eins þessa beiuagrind,
en ekki þá andans menntun sem
sögunáminu á að fylgja. öll þeirra
menntun verður ekki aunað en beina-
grind og ]>egar þeir koma út í
lífið verða J>oir ekki nnnað en beina-
grind af mönnum sjáifir. Tlm sjálf-
stæða hugsun er ekki að tala hjá
J>essum beinagrindarmönnum. Gáf-
ur þessara austurlenzku ungu manna
eru eyðilagðar með þessari aðferð,.
áður en þeir geta sjálfir komið
fram með nokkra nýja, sjálfstæða
hugsun. Þess vegna hefur hinn
austlægi heimur orðið gersamlega
4 eptir. Hann lifir í liðnum öld-
um og tilbiður menntagyðjuna í
musterum, sem fyrir löngu eru
hrunin. Hina djörfu og frjálsu rann-
sókn hins vestlæga heims þekkja
þeir ekki. Nýja sagan er peim lok-
uð bók, rituð tungnmáli, sem þeir
ekki skilja---Háskólinn I Caíró
er jafngamall skólunum i París,
Bologna og Oxford. En þar sem
þeir hafa stundað nýjar rannsóknir
og uppgötvað nýjar leiðirfyrir manns-
andann, numið ný lönd, ef svo má
að orði komast, fyrir inannlegt hyggju-
vit, þá hefur skólinn í Caíró num-
ið staðar við þann hugsunarhátt,
menntun og vísindi, sem Múha-
meðstrúarmenn höfðu öðlazt fyrir
600 ártim siðan.
Vjer viljum nú leitast við að
lýsa J>essum merkilega skóla fyrir
lesenduin voruni eins 0g h»P.n kom
vísindamanni einum fyrir siónir, sem
ferðaðist þangað síðastlprið haust.
Skólinn heitir Gagr.uih el Azhar
eða Hið dýrðlega rousteri. Hin upp-
runalega bygging er auðvitað hrun-
in og önnur koinin í hennar stað.
Það er ákaflega mikill húsaklasí
með sex turnum. Mustcri Múlia-
meðstiúarinanra eru ætíð umkringd
af sölubúðum og eins er um skóla
þennan. Upp að aðalinnganginum,
hinu svo nefnda líakara-hliði, ligg-
ur mjótt stræti, ]>ar sein bókbind-
arar og bók»sölumeim hafa búðir
sin^y 4 b&ðar hliðar. þær erui
fullar af bókum af ttllum stærðum;
bækuruar eru bæði skrifaðar oo-